Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013
1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy [2]. Ocena ryzyka zawodowego jest to proces szacowania ryzyka, jakie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynika z zagrożeń w miejscu pracy. Polega na systematycznym badaniu wszelkich aspektów pracy i analizie: - ewentualnych przyczyn urazów lub uszkodzeń ciała, - sposobów likwidacji zagrożeń, a jeżeli ich likwidacja nie jest możliwa, środków zapobiegawczych lub ochronnych, które są lub powinny zostać wprowadzone w celu kontrolowania ryzyka. Proces ten obejmuje wszystkie stanowiska pracy zarówno stacjonarne, jak i niestacjonarne. Głównym celem oceniania zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego jest podjęcie, na podstawie jej wyników działań, które zapewnią możliwie najlepszą ochronę zdrowia pracowników oraz umożliwiają ograniczenie poziomu zagrożeń. Wynikiem oceny ryzyka zawodowego jest ustalenie: - czy ryzyko jest akceptowalne, - i czy można je skutecznie kontrolować, - oraz jakie środki bezpieczeństwa mogą być zastosowane w celu zmniejszenia ryzyka, poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, jak również priorytetów przy podejmowaniu działań zmniejszających ryzyko. 2 Cel Celem laboratorium jest przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy i wyznaczenie dopuszczalności tego ryzyka, rozumianego jako prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy.
3 Podstawowe definicje Bezpieczeństwo i higiena pracy stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami w środowisku pracy. Identyfikacja zagrożeń proces rozpoznawania zagrożenia oraz charakterystyka tego zagrożenia. Ocena ryzyka proces analizowania i wyznaczania jego dopuszczalności. Ryzyko zawodowe to możliwość wystąpienia niepożądanych, związanych z wykonywana pracą zdarzeń powodujących straty, w szczególności niekorzystnych skutków zdrowotnych będących wynikiem zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub związanych ze sposobem wykonywania pracy. Zagrożenie to stan pracy, mogący spowodować wypadek lub chorobę. Stanowisko pracy przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę. Szacowanie ryzyka proces ustalania prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń oraz ciężkości szkodliwych następstw tych zdarzeń. Środki ochronne środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inne środki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego. Środki ochrony indywidualnej środki przeznaczone do noszenia lub używania przez pracownika w celu ochrony przed zagrożeniami, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo i zdrowie podczas pracy. Zarządzanie ryzykiem zawodowym proces oceny ryzyka i podejmowania na podstawie jej wyników działań zmierzających do ograniczenia tego ryzyka lub utrzymania go na określonym poziomie. Awaria zdarzenie powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji materiałów, urządzeń lub instalacji, prowadzące do powstania, natychmiast lub z opóźnieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem, poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, takie jak: duża emisja substancji szkodliwych lub niebezpiecznych, pożar, wybuch itp.
4 Procedura analizy ryzyka zawodowego 4.1 Zbieranie informacji Informacje te powinny dotyczyć: - usytuowania stanowiska pracy, - czasu i sposobu wykonywania poszczególnych czynności, - osób pracujących na stanowisku (szczególnie kobiety w ciąży, młodociani, niepełnosprawni), - stosowanych narzędzi, materiałów i technologii, - zidentyfikowanych wcześniej zagrożeń i ich źródła, - stosowanych środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, - wypadków i chorób zawodowych (na tym stanowisku), - przepisów i norm odnoszących się do analizowanego stanowiska. Informacje te można uzyskać z następujących źródeł: - dokumentacja techniczno ruchowa, dane techniczne, procedury technologiczne, instrukcje, - zapisy dotyczące bezpieczeństwa pracy, w tym wyniki pomiarów czynników szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych, - rejestry wypadków przy pracy i chorób zawodowych, - przepisy, normy techniczne i literatura naukowo techniczna. - obserwacja czynności wykonywanych na stanowiskach pracy, - obserwacja organizacji pracy, - obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy, - obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy (np. prace wykonywane przez pracowników na innych stanowiskach pracy, czynniki atmosferyczne)
- wywiady z pracownikami, - analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy. 4.2 Identyfikacja zagrożeń Identyfikacja powinna obejmować: - określenie rodzaju czynników w środowisku pracy, - wybór tych właściwości czynników, które mogą w największym stopniu negatywnie oddziaływać na zdrowie i życie człowieka oraz wyznaczenie ich wartości, - ustalenie sposobu oddziaływania czynników na organizm człowieka, - ustalenie czasu oddziaływania, - ustalenie liczby pracowników narażonych. 4.3 Oszacowanie ryzyka 4.3.1 Ryzyko zgodnie z normą PN N 18002 Ryzyko zgodnie z normą PN N 18002 szacujemy na podstawie dwóch elementów: - prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń, - ciężkości możliwych następstw tych zagrożeń. Podstawą oszacowania mogą być dane statystyczne dotyczące wypadków przy pracy i chorób zawodowych, informacje zawarte w normach i literaturze specjalistycznej oraz opinie ekspertów. Metoda szacowania ryzyka powinna być prosta pozwalająca przedstawić wyniki w formie zrozumiałej i przydatnej do podejmowania działań zapobiegawczych i korygujących. Ryzyko szacować można według skali trójstopniowej lub pięciostopniowej. Na potrzeby ćwiczenia należy wykonać oceną za pomocą skali trójstopniowej (Tablica 1). Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego zgodnie z tablicą 1 ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia można określić stosując niżej wymienione wskazówki: - do następstwo małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp. - do następstwo średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp.,
- do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stale dolegliwości i/lub śmierć: są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp. - do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika, - do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika, - do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika, Tam, gdzie jest to możliwe, zaleca się oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie. Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie (Tablica 2) 4.3.1.1 Wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego Po oszacowaniu ryzyka kolejnym krokiem jest wyznaczenie dopuszczalności ryzyka (akceptacja) i zastosowanie odpowiednich środków do jego ograniczenia (Tablica 3) według kryteriów: - wymagania przepisów szczegółowych z zakresu bhp - wymagania norm - ogólne zasady zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, - informacje związane z najnowszymi osiągnięciami techniki. Uznaje się, że ryzyko jest akceptowalne, jeżeli w wyniku oceny można stwierdzić, że przyjęte kryteria (wymagania) zostały spełnione.
4.3.2 Metoda Pięciu kroków Ryzyko wyznaczane jest zgodnie ze wzorem: gdzie: P - prawdopodobieństwo szkód zdarzenia. S - stopień szkód, F częstotliwość narażenia L liczba narażonych pracowników Tabele do wyznaczania poszczególnych liczb z Laboratorium 1. 4.3.3 PHA Ryzyko w metodzie PHA wyznacza się ze wzoru: gdzie: S - stopień szkód, P - prawdopodobieństwo szkód zdarzenia. Szacowanie stopnia szkód S i prawdopodobieństwo szkód P odbywa się według skali na sześciu poziomach dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia. Charakterystykę poszczególnych poziomów przedstawiono poniżej. S - stopień szkód Poziom Charakterystyka 1 Znikome urazy, lekkie szkody
2 Lekkie obrażenia, wymierne szkody 3 Ciężkie obrażenia, znaczne szkody 4 Pojedyncze wypadki śmiertelne, ciężkie szkody 5 Zbiorowe wypadki śmiertelne 6 Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na dużą skalę poza terenem zakładu P - prawdopodobieństwo szkód Poziom Charakterystyka 1 Bardzo nieprawdopodobne 2 Mało prawdopodobne zdarzające się raz na 10 lat 3 Doraźne wydarzenia zdarzające się raz w roku 4 Dosyć częste wydarzenia zdarzające się raz w miesiącu 5 Częste regularne wydarzenia zdarzające się raz w tygodniu 6 Duże prawdopodobieństwo wydarzenia Po oszacowaniu parametrów ryzyko wartościowane jest na podstawie matrycy ryzyka. Matryca wartościowania ryzyka metodą PHA S Stopień Szkód P prawdopodobieństwo szkód Poziom 1 2 3 4 5 6 1 1 2 3 4 5 6 2 2 4 6 8 10 12 3 3 6 9 12 15 18 4 4 8 12 16 20 24 5 5 10 15 20 25 30 6 6 12 18 24 30 36 1-3 ryzyko akceptowalne 4-9 dopuszczalna akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka >10 ryzyko niedopuszczalne - wymaga zmniejszenia ryzyka 4.4 Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego Wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią podstawę planowania działań korygujących i zapobiegawczych na stanowiskach pracy. Przy planowaniu i podejmowaniu działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczenia zagrożeń i związanego z nimi ryzyka zawodowego, zaleca się stosować środki ochronne w następującej kolejności: - środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła; - środki ochrony zbiorowej; - środki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy); - środki ochrony indywidualnej. Przed realizacją wynikającego z oceny ryzyka zawodowego planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych zaleca się dokonać przeglądu tego planu w celu stwierdzenia: - czy proponowane działania doprowadzą do wymaganego ograniczenia ryzyka zawodowego,
- czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagrożenia, - czy można wybrać inne, bardziej skuteczne działania, - co sądzą pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczności planowanych działań. Po zrealizowaniu zaplanowanych działań należy przeprowadzić kolejną ocenę ryzyka zawodowego, umożliwiającą sprawdzenie ich skuteczności. 5 Zadanie do wykonania Na podstawie otrzymanego opisu stanowiska pracy należy sporządzić listę zagrożeń oraz wypełnić arkusze analizy danych dostępny w Programie Excel Analiza ryzyka zawodowego. Na podstawie przeprowadzonej analizy przy wykorzystaniu udostępnionego na zajęciach arkusza proszę sporządzić sprawozdanie wg. wzoru poniżej. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Wydział Inżynierii Mechanicznej i Mechatroniki Laboratorium z przedmiotu Zarządzenie bezpieczeństwem Laboratorium 2: Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Data laboratorium: Data oddania sprawozdania Data przyjęcia sprawozdania Sporządził: Przyjął:.. 1. Cel laboratorium 2. Analizowane stanowisko pracy 3. Zidentyfikowana lista zagrożeń 4. Arkusze analizy ryzyka 5. Wnioski