Analiza porównawcza metod szacowania poziomu ryzyka w budownictwie

Transkrypt

1 SZAFRANKO Elżbieta 1 Analiza porównawcza metod szacowania poziomu ryzyka w budownictwie WSTĘP W budownictwie, od wielu lat obserwowany jest jeden z najwyższych wskaźników wypadkowości. Zjawisko to występuje nie tylko w Polsce. Na przykład w Anglii corocznie około 110 pracowników budownictwa traci życie w wyniku wypadków w pracy. W Polsce tylko w latach ponad tysiące pracowników budownictwa uległo wypadkom przy pracy i aż 79 z nich poniosło śmierć. W 006 poszkodowanych na placach budów było W naszym kraju wśród poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych badanych przez Państwową Inspekcję Pracy od lat dominują robotnicy budowlani. W 006 roku stanowili oni 1,5%, w 007 r 18%, w 008r 0%, w roku 009,9%. W kolejnych latach daje się zauważyć niewielki spadek ale udział robotników budowlanych w statystykach wypadków śmiertelnych jest nadal wysoki ( 5,6% w roku 010, 4,5% w 011r,,6% w 01r.). Wynika to głównie ze specyfiki działalności budowlanej. Prace budowlane prowadzone są w większości na otwartej przestrzeni, co wiąże się z niekorzystnym działaniem warunków atmosferycznych, a stale zmieniające się stanowiska robocze, na wysokościach, w wykopach, generują ogromne ryzyko zawodowe. Prace budowlane nie mogą się również obyć bez użycia ciężkiego sprzętu, którego praca i obsługa wymaga szczególnej uwagi oraz wysokich umiejętności. Na terenie budowy równocześnie pracuje wiele zespołów roboczych, używających równocześnie różnych maszyn i urządzeń, co przy często ograniczonej powierzchni generuje dodatkowe zagrożenia. Z badań prowadzonych przez PIP wynika, że postępowanie prowadzące do zmniejszenia wypadkowości w budownictwie powinno zaczynać się od określenia poziomu zagrożenia i uświadomienia tego robotnikom pracującym na budowach[16 s.1-1]. 1. OCENA I SZACOWANIE RYZYKA NA BUDOWIE Zgodnie z art. 6 Kodeksu pracy [18 s ] każdy pracodawca zobowiązany jest do oceny ryzyka występującego na poszczególnych stanowiskach pracy. Ponadto powinien dokumentować to postępowanie, a o zagrożeniach poinformować każdego pracownika. Również 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [15s ] w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązuje pracodawcę do oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego, występującego przy określonych pracach, oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. Przepis ten nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia organizacji pracy i stanowisk roboczych w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych. Pracownik na swoim stanowisku pracy narażony jest na działanie różnorodnych czynników i zagrożeń zawodowych oraz ponosi ryzyko związane ze swoim zawodem [1s.1-8, 7s.15-60, 8s.- 1]. Prawdopodobieństwo, z jakim ktoś może zostać poszkodowany w związku z istniejącym zagrożeniem to inaczej ryzyko zawodowe. Ryzyku towarzyszą zawsze dwa istotne elementy: częstość lub prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia oraz konsekwencje jego wystąpienia. Szacując ryzyko zawodowe związane ze zidentyfikowanym zagrożeniem należy ustalić, jakie mogą być szkodliwe następstwa zagrożenia i jakie jest prawdopodobieństwo, że one wystąpią [s.7-1,]. Określa się ryzyko dla danego zagrożenia. Na stanowisku może występować kilka lub kilkanaście zagrożeń, ale dla każdego z nich ryzyko będzie miało inną wartość. Należy pamiętać, 1 Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk Technicznych 1498

2 że wartości tych nie sumuje się i nie uśrednia. Dla każdego zagrożenia osobno należy oszacować ryzyko posługując się wybraną metodą. Można korzystać z metod opisanych w Polskiej Normie, w publikacjach lub własnej metody opracowanej na potrzeby danego zakładu. Po oszacowaniu ryzyka dla danego zagrożenia należy określić, jakie środki mają być zastosowane, aby obniżyć lub wyeliminować ryzyko, albo (jeżeli poziom ryzyka jest niski) jakie działania należy kontynuować, aby ryzyko pozostało na tym samym poziomie. Dlatego opracowuje się plany działań korygujących i/lub zapobiegawczych w celu wyeliminowania zagrożenia, a jeśli okaże się to niemożliwe, uwzględnić ogólne zasady zapobiegania zagrożeniom, zgodnie z którymi środki techniczne mają pierwszeństwo przed organizacyjnymi, a środki ochrony indywidualnej stosuje się wówczas, jeśli ryzyka zawodowego nie można ograniczyć w inny sposób. Parametrami ryzyka zawodowego, jak już wspomniano wcześniej [s.1-9, 6s.1-76, 9s.1-18]są: możliwa strata (skutki, konsekwencje) wynikająca ze zdarzenia, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia (wypadku) o określonej stracie. Szacowanie i ocena ryzyka polega na nadaniu parametrom ryzyka odpowiednich wartości, uwzględniając określone wcześniej charakterystyki (czyli charakteryzujące zagrożenie parametry). Dla mierzalnych czynników środowiska pracy, np. dla pyłu jego stężenie oraz skład wywołujący określone skutki. Dla czynników niemierzalnych, np. położenia stanowiska pracy względem poziomu odniesienia wysokość, na jakiej pracują pracownicy oraz częstotliwość upadków z wysokości, jakie wystąpiły w przeszłości [s.1-9, 9s.1-18]. Szacowanie parametrów ryzyka wykonuje się różnie w zależności od wybranej metody oceny ryzyka. Znanych jest wiele metod oceny ryzyka. Pracodawca sam decyduje, którą z nich będzie realizował w swoim zakładzie pracy, ponieważ istnieje pełna dowolność w wyborze metody oceny ryzyka zawodowego. Różnią się one między sobą przede wszystkim przyjętym poziomem szczegółowości analiz. Oceniając wielkość możliwej straty spowodowanej wystąpieniem zdarzenia niebezpiecznego należy brać pod uwagę spełnianie wymagań obowiązującego prawa, dotyczącego ochrony przed zagrożeniami oraz wielkość fizycznego uszkodzenia ciała lub utraty zdrowia (najczęściej określa się na trzech podstawowych poziomach jako odwracalne, nieodwracalne i śmiertelne; niektóre metody oceny ryzyka wprowadzają wartości pośrednie) oraz rozmiar strat (może dotyczyć jednej osoby lub wielu osób). Oceniając prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o określonej stracie, nazywane prawdopodobieństwem straty, bierze się pod uwagę prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wywołującego zagrożenie (jest to prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia niekoniecznie o określonej stracie np.: upadek z wysokości nie zawsze kończy się śmiercią, z zapisów zdarzeń statystycznych może wynikać, że upadków było wiele, ale tylko niektóre kończyły się śmiercią), częstotliwość i czas narażenia (ekspozycję) na działanie zagrożeń (należy brać pod uwagę faktyczny czas narażenia, np. w okresie jednego roku pracy pracownik jedną dniówkę pracuje na wysokości), możliwości uniknięcia lub ograniczenia strat (wynika ze sposobu obsługi urządzenia; prędkości, z jaką narasta zagrożenie; sposobu, w jaki pracownik informowany o ryzyku; możliwości wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń oraz wiedzy i doświadczenia pracownika). Wartościowanie ryzyka jest określaniem wartości ryzyka według przyjętych kryteriów. Kryteria mogą być określane w unormowaniach państwowych (np. dopuszczalne stężenia lub natężenia czynników mierzalnych środowiska pracy) a w przypadku ich braku pracodawca może ustalić własne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego. Poziom ryzyka zawodowego, dla oszacowanych wartości parametrów ryzyka, określa się na postawie przyjętej wcześniej procedury metody oceny ryzyka.4 Wartościowanie ryzyka kończy się podjęciem decyzji odnośnie akceptacji poziomu ryzyka albo podjęcia kroków koniecznych do zmniejszenia ryzyka albo zapewnienia, że ryzyko pozostanie na akceptowanym poziomie [s.1-9, 9s.1-18]. W następnych rozdziałach zostaną zaprezentowane trzy najpopularniejsze i jednocześnie najprostsze metody oceny ryzyka zawodowego wg normy PN-N

3 S stopień szkód. METODY ANALIZY POZIOMU RYZYKA Metody postępowania w przypadku analizy ryzyka są szeroko opisane w literaturze [10s.1-10, 11s.1-8, 1s.1-5, 1s.1-0] Większość z nich oparta jest na opisowej ocenie zarówno stopnia szkód jak i następstw zdarzenia. Podstawą oceny są matryce, w których zgodnie z wcześniej przyjęta skala opisową odczytuje się interesujące nas wielkości. W analizie ryzyka prowadzonego metodą PHA oszacowanie ryzyka polega na określeniu możliwych strat poprzez stopień szkód S i prawdopodobieństwo szkód zdarzenia P, z jakim szkody mogą wystąpić (tabela 1). Wartościowanie ryzyka jest wyrażone poprzez wskaźnik ryzyka, który określa zależność: W = S * P (1) gdzie: S stopień szkód, P prawdopodobieństwo szkód zdarzenia. Tab. 1. Szacowanie stopnia szkód S i prawdopodobieństwa szkód zdarzenia P [s.4] POZIOM CHARAKTERYSTYKA STOPNIA SZKÓD (S) CHARAKTERYSTYKA PRAWDOPODOBIEŃSTWA ZDARZENIA (P) 1 Znikome urazy. Lekkie szkody Bardzo nieprawdopodobne Lekkie obrażenia. Wymierne szkody Ciężkie obrażenia. Znaczne szkody 4 Pojedyncze wypadki śmiertelne. Ciężkie szkody Mało prawdopodobne, zdarzające się raz (kilka razy) na 10 lat Doraźne wydarzenia zdarzające się raz (kilka razy) w roku Dosyć częste wydarzenia zdarzające się raz (kilka razy) w miesiącu 5 Zbiorowe wypadki śmiertelne. Szkody na bardzo dużą skalę na terenie zakładu Częste regularne wydarzenia zdarzające się raz (i częściej )w tygodniu 6 Zbiorowe wypadki śmiertelne. Szkody na bardzo dużą skalę poza terenem zakładu Duże prawdopodobieństwo wydarzenia (nawet codziennie) Po oszacowaniu parametrów ryzyko wartościowane jest na podstawie matrycy ryzyka (tabela ). Tab.. Matryca ryzyka [s.5] P prawdopodobieństwo szkód Poziom Ryzyko wartościowane jest na trzech poziomach: 1 ryzyko akceptowalne, 4 9 dopuszczalna akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka, 10 5 (6) ryzyko niedopuszczalne wymagane zmniejszenie ryzyka. Drugą metodą często stosowaną w tego typu analizach jest Matryca ryzyka [s.6, 1s.1-5]. Jest również metodą matrycową, przeznaczoną do jakościowego oszacowania ryzyka zawodowego. Jednak szacowanie ryzyka w tej metodzie oparte jest na analizie opisowej zjawisk niekorzystnych bez ustalania wartości jakichkolwiek parametrów. Charakterystykę następstw przedstawia tabela, a opis prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia zawiera tabela

4 Tab.. Szacowanie ciężkości następstw [s.7] Następstwa Charakterystyka O małej Urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to: szkodliwości czasowe pogorszenie stanu zdrowia takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienie O średniej dolegliwości O dużej szkodliwości oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp. Urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z okresami absencji; są to np.: zranienia, oparzenia drugiego stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp. Urazy i choroby, powodujące ciężkie, stałe dolegliwości i/lub śmierć; np.: oparzenia trzeciego i drugiego stopnia o dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma, itp. Tab. 4. Szacowanie prawdopodobieństwa następstw [s.8] Prawdopodobieństwo Charakterystyka Następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności Mało prawdopodobne zawodowej pracownika. Nie powinny wystąpić w trakcie całego okresu działalności firmy wykonawczej i inwestora Następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu Prawdopodobne aktywności zawodowej pracownika. Mogą wystąpić kilka razy w trakcie działalności firmy wykonawczej i inwestora Wysoce Następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności prawdopodobne zawodowej pracownika. Zjawiska występujące spotykane często w praktyce budowlanej. Po oszacowaniu parametrów ryzyko wartościowane jest z matrycy ryzyka w skali trójstopniowej (tablica 5) lub pięciostopniowej (tablica 6). Tab. 5. Wartościowanie ryzyka w skali trójstopniowej (PN-N-1800) [s.8] Prawdopodobieństwo Mała Ciężkość następstw Średnia Duża Mało prawdopodobne Małe 1 Małe 1 Prawdopodobne Małe 1 Duże Wysoce prawdopodobne Duże Duże Tab. 6. Wartościowanie ryzyka w skali pięciostopniowej (PN-N-1800) [s.9] Prawdopodobieństwo Ciężkość następstw Mała Średnia Duża Mało prawdopodobne Bardzo małe Małe 1 Prawdopodobne Małe Duże 4 Wysoce prawdopodobne Duże Bardzo duże 4 5 Norma zaleca również w zależności od poziomu wartościowania ryzyka podjęcie niezbędnych działań profilaktycznych [s.1-9, 4s , 6s.1-76, 8s.-1]. Metoda RISK SCORE jest jakościową, wskaźnikową metodą oceny ryzyka, w której prawdopodobieństwo skutków zdarzenia jest uszczegółowione i przedstawione przez dwa parametry ryzyka, tj. ekspozycję na zagrożenie i prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia. R = S * E * P () gdzie parametrami ryzyka R są: S możliwe skutki zdarzenia (straty spowodowane przez zdarzenie), E ekspozycja na zagrożenie, P prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia. 1501

5 Szacowanie wartości poszczególnych parametrów ryzyka przedstawiono w tablicach 7, 8, 9, 10. Tab. 7. Szacowanie możliwych skutków zdarzenia S [s.] Wartość S Szacowanie straty Straty ludzkie Straty materialne 100 Poważna katastrofa wiele ofiar śmiertelnych >0mln zł (>90%) 40 katastrofa kilka ofiar śmiertelnych 10-0mln zł (70-90%) 15 bardzo duża jedna ofiara śmiertelna 0,-1mln zł (50-70%) 7 duża ciężkie uszkodzenia ciała 0-00tys. Zł (0-50%) średnia absencja -0tys. Zł (10-0%) 1 mała udzielenie pierwszej pomocy <tys. Zł (<10%) Uwaga: Straty materialne wyrażone w złotych można szacować tylko orientacyjnie. Wartość strat materialnych często określa się procentowo w stosunku do wartości całej inwestycji. Tab. 8. Szacowanie ekspozycji na zagrożenie E [s.] Wartość E Charakterystyka 10 stała 6 częsta (codzienna) sporadyczna (raz na tydzień) okazyjna (raz w miesiącu, raz w roku ale dłużej kilka tygodni miesięcy)) 1 minimalna (kilka razy w roku) 0,5 znikoma (raz w roku) Tab. 9. Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia P [s.] Wartość P Charakterystyka Szansa w % Prawdopodobieństwo 10 Bardzo prawdopodobne 5 5* całkiem możliwe praktycznie możliwe 0, mało prawdopodobne, możliwe ,5 tylko sporadycznie możliwe , możliwe do wyobrażenia ,1 teoretycznie możliwe Po określeniu wskaźnika ryzyka R, wartościowanie ryzyka odbywa się według przyjętej w metodzie skali. Tab. 10. Wartościowanie ryzyka R [s.4,5] Wartość R Kategoria ryzyka Działanie zapobiegawcze R 0 akceptowalne wskazana kontrola 0 < R < 70 małe potrzebna kontrola 70 < R < 00 istotne potrzebna poprawa 00 < R 400 duże potrzebna natychmiastowa poprawa R > 400 bardzo duże wskazane wstrzymanie pracy Można wykazać, że mimo różnych wartości R znaczenie określonych kategorii ryzyka i zalecanych działań profilaktycznych jest zbliżone. W e wszystkich metodach po oszacowaniu poziomu ryzyka należy zastosować działania zapobiegawcze, również opisane w postaci tabel i wytycznych w normie oraz w literaturze [s.1-9, 4s , 6s.1-76, 8s.-1]. Przykłady szacowania ryzyka w przedsiębiorstwie budowlanym. PRZYKŁAD OBLICZENIOWY Analizując zagrożenia i przyczyny wypadków najczęściej występujące w budownictwie można stwierdzić, że grupy pracownicze narażone na najwyższe zagrożenia (w tym śmiertelne!) to osoby obsługujące różne maszyny i urządzenia na budowie, osoby narażone na upadek z wysokości, 150

6 pracownicy narażeni na kontakt z upadającym, rozerwanym, pękniętym i tracącym stateczność czynnikiem materialnym (w tym zasypanie w wykopie), mający kontakt z urządzeniami elektrycznymi. Do obliczeń przyjęto sześć stanowisk pracy: zagrożone zdarzeniem śmiertelnym oraz zagrożone długotrwałą chorobą bądź trwałym uszczerbkiem zdrowia. - Robotnik budowlany pracujący na wysokości, zagrożenie - upadek z wysokości - Robotnik pracujący w wykopach, zagrożenie - zasypanie w wykopie - Robotnik pracujący przy załadunku gruzu na duże pojazdy transportowe, potrącenie przez pojazd - Robotnik montujący rusztowania, narażony na przeciążenie układu ruchu - Robotnik budowlany, narażony w okresie zimowym na działanie niskich temperatur - Robotnik wykonujący roboty wykończeniowe, narażony na wdychanie oparów farb i lakierów. PRZYKŁAD 1 - Robotnik pracujący na wysokości zagrożony jest upadkiem z wysokości. Skutkiem tego zdarzenia bardzo często jest śmierć. Pracownik codziennie pracuje na wysokości wykonując prace na elewacjach wznoszonego budynku. Na przestrzeni ostatnich lat zdarzył się jeden wypadek śmiertelny upadku z wysokości. Uwaga: Ponieważ ostatni raz takie zdarzenie miało miejsce lata temu i trudno powiedzieć kiedy może wystąpić ponownie przyjmujemy dwie możliwości: (1) - Zdarzenie doraźne - mogące wystąpić raz do roku P = ; lub () - zdarzenie mało prawdopodobne raz na 10 lat P= PRZYKŁAD - Przy pracach w wykopach jednym z zagrożeń jest zasypanie pracownika. Skutkiem takiego zdarzenia może być śmierć. Pracownik sporadycznie pracuje w głębokich wykopach. W ciągu ostatnich 10 lat w zakładzie nie zdarzył się taki wypadek. PRZYKŁAD - Robotnik pracujący przy załadunku gruzu na duże pojazdy transportowe jest narażony na wypadek ze skutkiem śmiertelnym w wyniku potrącenia. Pracę tą wykonuje średnio raz w tygodniu. W przedsiębiorstwie od 10 lat nie zdarzył się taki wypadek. PRZYKŁAD 4 - Jednym z zagrożeń pracownika montującego rusztowania jest przeciążenie układu ruchu. Skutkiem przeciążenie układu ruchu mogą być schorzenia takie jak bóle mięśni, zerwanie ścięgien, zwyrodnienia kręgosłupa i stawów, itp. Powodujące długotrwałą niezdolność do pracy. Pracownik pracuje 8 godzin dziennie. W ciągu 10 lat w zakładzie były trzy takie zdarzenia. PRZYKŁAD 5 - Jednym z zagrożeń pracownika pracującego w niskich temperaturach są choroby reumatyczne powodujące długotrwałą niezdolność do pracy. Co najmniej raz do roku jedna osoba odchodzi na długotrwałe leczenia z tego powodu. Analiza obejmuje okres zimowy z całodzienną ekspozycją na obniżone temperatury. PRZYKŁAD 6 - Robotnik wykonujący roboty wykończeniowe narażony na wdychanie oparów farb i lakierów może odczuwać różne skutki oddziaływania oparów chemicznych. Stosowane materiały są jednak badane i mają certyfikaty dopuszczenia do obrotu. Robotnicy stosują środki ochrony osobistej. Pracownik pracuje przy tych robotach średnio 1- dni w tygodniu. Choroby związane z wykonywaniem tych prac w firmie w ciągu ostatnich lat nie występowały. Obliczenia przeprowadzone metodą Wstępnej Analizy zagrożeń PHA. Obliczenia przeprowadzamy obliczając wskaźnik ryzyka wg wzoru (1) dla którego ustalamy S stopień szkód na podstawie Tabeli 1, P prawdopodobieństwo szkód zdarzenia-tabela 1, a wskaźnik ryzyka W z tabeli (matrycy). Tab. 11. Zestawienie obliczeń metodą PHA [obliczenia własne] Przykład Stopień szkód S Prawdopodobieństwo zdarzenia P Wskaźnik ryzyka W (Tabela 1) (Tabela 1) (Tabela ) 1 4 () 1 (8)

7 Przedstawione w Tabeli 11 zestawienie pozwala przeanalizować zagrożenia występujące na najbardziej niebezpiecznych stanowiskach pracy w przedsiębiorstwie. W przypadku stanowisk zagrożonych wypadkiem śmiertelnym wartość ryzyka utrzymuje się zawsze na poziomie powyżej 4 co oznacza, że pracodawca powinien zwrócić szczególną uwagę na organizację pracy na tych stanowiskach i stale kontrolować poziom zagrożenia. Szacowanie ryzyka - metoda Matrycy Ryzyka wg PN-N Postępowanie przeprowadzono dla przykładów opisanych wcześniej. Metoda opiera się na analizie opisowej oraz ocenach pewnych zjawisk przedstawionych w tabelach -6. Tabela 1 przedstawia szacowanie ryzyka, zawiera również proponowane działania profilaktyczne. Tab. 1. Szacowanie ryzyka metodą Matrycy ryzyka [obliczenia własne] Przykład Ciężkość następstw duża szkodliwość - śmierć duża szkodliwość - śmierć duża szkodliwość - śmierć średnia przeciążenia układu ruchu średnia narażenie na niskie temperatury mała objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy od farb i lakierów, Prawdopodobieństwo następstw prawdopodobne zdarzenie miało miejsce w ciągu ostatnich lat mało prawdopodobne w ciągu ostatnich 10 nie zdarzył się taki przypadek mało prawdopodobne w ciągu ostatnich 10 nie zdarzył się taki przypadek prawdopodobne w ciągu ostatnich 10 lat zdarzenie miało miejsce razy wysoce prawdopodobne występuje średnio raz do roku mało prawdopodobne nie miało miejsca w firmie Wartość ryzyka (Tablica 5 i 6) Duże ()/ (4) niedopuszczalne średnie ()/() dopuszczalne ()/() dopuszczalne ()/() dopuszczalne Duże()/(4) niedopuszczalne Małe(1)/(1) dopuszczalne Działania profilaktyczne Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z już wykonywaną pracą, to działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z już wykonywaną pracą, to działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Zaleca się zapewnienie, że ryzyko pozostanie co najmniej na tym samym poziomie, ewentualnie może ulec zmniejszeniu. Szacowanie ryzyka metodą RISK SCORE. W metodzie tej wartościowanie ryzyka przeprowadza się w oparciu o zależność () i tabele Tab. 1. Zestawienie obliczeń metodą RISK SCORE [obliczenia własne] Przykład Możliwe skutki zdarzenia S (Tabela 7) Ekspozycja na zagrożenie E (Tabela 8) Prawdopodobień stwo zdarzenia P (Tabela 9) Wskaźnik ryzyka W (Tabela 10) Wartościowanie ryzyka na (Tabela 10) bardzo duże 15 0, 9 akceptowane 15 0,1 4,5 akceptowane duże istotne 6 0,1 0,9 akceptowane 1504

8 Analiza poziomu zagrożeń na wybranych stanowiskach pracy metodą RISK SCORE potwierdziła występowanie poważnego zagrożenia występującego na stanowiskach pracy na wysokości. Potwierdza ten fakt wystąpienie wypadków śmiertelnych o okresie ostatnich lat. Zaleca się podjąć zdecydowane kroki w celu poprawienia bezpieczeństwa pracy oraz stałą kontrolę tych stanowisk. Potwierdza się również wysokie, ale dopuszczalne ryzyko pracy robotników wykonujących prace związane z montażem rusztowań oraz pracujących na budowie w okresie zimowym. Te grupy stanowisk roboczych powinny być poddane wnikliwej analizie w celu poprawienia warunków pracy i obniżenia zachorowalności spowodowanej czynnikami oddziaływującymi na robotników. 4. ANALIZA I OMÓWIENIE WYNIKÓW Wszystkie obliczenia i szacunki przeprowadzone trzema metodami zostały przedstawione w zbiorczym zestawieniu w Tabeli 14. Tab. 14. Porównanie wyników uzyskanych trzema metodami [opracowanie własne] Przykład Rodzaj zagrożenia Wynik wstępnej Analizy Wynik metody matrycowej PHA (opisowa) 1 Zagrożenie śmiercią 1 (8) niedopuszczalne duże niedopuszczalne (dopuszczalne) (4) Zagrożenie śmiercią 4 akceptowane średnie dopuszczalne () Zagrożenie śmiercią 4 akceptowane średnie dopuszczalne () 4 Zagrożenie średnie dopuszczalne 9 dopuszczalne długotrwałą chorobą () 5 Zagrożenie duże niedopuszczalne 9 dopuszczalne długotrwałą chorobą (4) 6 Zagrożenie małe dopuszczalne akceptowane długotrwałą chorobą 1(1) Wynik metody Risk Score bardzo duże (549) akceptowane (9) akceptowane (4.5) duże (5) istotne (180) akceptowane (0,9) W metodzie pierwszej na wynik końcowy wpływają dwa czynniki stopień szkód i prawdopodobieństwo zdarzenia. Na stanowiskach pracy zagrożonych wypadkiem śmiertelnym, nawet przy zapewnieniu wszelkich wymogów bhp wskaźnik ryzyka jest na poziomie akceptowanym z zaleceniem ciągłej kontroli warunków pracy. Rys.1. Graficzne przedstawienie wyników szacowania ryzyka metodą PHA i opisową matrycową [opracowanie własne] Metoda druga oparta na analizie opisowej pozwala na uzyskanie szczegółowego opisu zagrożeń oraz zaleceń odnośnie postępowania w celu poprawy warunków pracy i zmniejszenia ryzyka. W metodzie tej otrzymano dwa wyniki. Drugi podany w nawiasach uzyskano stosując pięciostopniową skale oceny zjawisk. 1505

9 Rys.. Graficzne przedstwienie wartości ryzyka uzyskanych metodą Risk Score [opracowanie własne] Metoda trzecia poza czynnikami wymienionymi wcześniej uwzględnia jeszcze jeden, bardzo istotny dla oceny poziomu ryzyka czas ekspozycji, czyli okres przez jaki w ciągu okresu pracy pracownik jest rzeczywiście narażony na niekorzystne zjawiska. W przypadku pierwszego stanowiska wyniki otrzymane w trzema metodami są zgodne- ryzyko jest bardzo wysokie i zaleca się podjęcie kroków zmniejszających zagrożenie pracowników. W przypadku i ocenione ryzyko zostało określone we wszystkich metodach jako średnie, akceptowane lub dopuszczalne. Zgodność wyników zauważamy również w 6 przykładzie gdzie ocenione ryzyko utrzymuje się na poziomie niskim dopuszczalnym. Niewielkie rozbieżności dotyczą oceny ryzyka na 4 i 5 stanowisku. Metoda pierwsza, jako bardziej ogólna ocenia poziom ryzyka jako dopuszczalny. Bardziej szczegółowa metoda matrycowa - opisowa oraz metoda risk - score uwzględniają dłuższy kontakt ze szkodliwymi czynnikami na stanowisku rozpatrywanym w 5 przykładzie. WNIOSKI Właściwa ocena ryzyka towarzyszącego wykonywaniu różnych prac w budownictwie jest podstawą całego systemu podnoszącego bezpieczeństwo robotników. Przedstawione w pracy przykłady pokazują jak można zastosować podstawowe metody zalecane przez przepisy (PN-N- 1800) i literaturę. Przedstawione przykłady pozwalają zaobserwować, ze wyniki uzyskane trzema metodami są zbieżne. Metoda pierwsza jest najprostsza w stosowaniu ale daje przybliżone wyniki. Dokładniejsza jest metoda matrycowa opisowa ale wymaga szczegółowej analizy badanych stanowisk i dokładnego opisu skali skutków i prawdopodobieństwa zdarzeń. Metoda Risk Score jest dokładniejsza dzięki zastosowaniu trzech parametrów ocenia i uwzględnia czas ekspozycji. Wszystkie przedstawione metody pozwalają oszacować poziom ryzyka a ich zastosowanie pozwala poprawić sytuację bezpieczeństwa robót wykonywanych na budowie. Streszczenie Budownictwo jest dziedziną działalności gospodarczej obarczoną jednym z najwyższych wskaźników wypadkowości w pracy. Dane statystyczne przedstawione w artykule potwierdzają wciąż utrzymujący się wysoki poziom wypadkowości w tej dziedzinie działalności gospodarczej. Podstawą zapewnienia bezpieczeństwa robotników jest identyfikacja zagrożeń, określenie ich przyczyn oraz podjęcie działań zmniejszających ryzyko. Jednym z najważniejszych elementów sprawnego zarządzania ryzykiem jest właściwe oszacowanie poziomu zagrożenia. Istnieje wiele metod szacowania ryzyka. Bazują one w większości na ocenie częstości ( prawdopodobieństwa ) zdarzenia oraz dotkliwości jego skutków. Literatura przedstawia metody opisowe(jakościowe) i ilościowe. W artkule przybliżono trzy metody szacowania poziomu ryzyka. Opisano przykładowe stanowiska pracy związane z budownictwem i na tych przykładach pokazano sposób postępowania. Otrzymane wyniki szacowania poziomu ryzyka zostały porównane i poddane dyskusji. Analiza wyników prowadzi do wniosków kończących artykuł. 1506

10 A comparative analysis of methods for the estimation the level of risk in the construction industry Abstract Construction is an economic activity area burdened with one of the highest accident rates in the workplace. Statistical data presented in this paper confirm still continuing under a high level of accidents in this area of economic activity. Basis to ensure the safety of the workers is to identify hazards, determine their causes and take action to reduce risk. One of the most important elements of proper risk management is to estimate properly the level of risk. There are many methods for estimating risks. They are based mostly on the assessment of the frequency (probability) of the accident and the severity of its effects. The article were brought closer three methods for estimating the level of risk. There are examples of jobs related to construction and on these examples shows how the proceedings. The results obtained for estimating the risk level were compared and discussed. Analysis of the results leads to the conclusion ending story. BIBLIOGRAFIA 1. Główny Inspektorat Pracy, Państwowa Inspekcja, Materiał na Posiedzenie Rady Ochrony Pracy. Warszawa marzec 01.. Słomka A., Ryzyko zawodowe w budownictwie. PIP, GIP, Warszawa Szafranko E., Zarządzanie ryzykiem inwestycji budowlanych. Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie. Strategie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie zarządzanie ryzykiem w warunkach kryzysu gospodarczego TNOIK BYDGOSZCZ Szafranko E., Risk management decision in the construction industry. International Conference: Modern building materials, structures and techniques. Conference materials p , Vilnius, may Szafranko E., Bezpieczeństwo robót drogowych. Magazyn AUTOSTRADY, cz.i, 8-9/011 str. 9-96; cz.ii, 1/011 str , Wydawnictwo Elamed Szafranko E., Zagrożenia w budownictwie. Bezpieczeństwo w organizacji i technice rozdział, str. 1-76, wydawnictwo WSE w Białymstoku, Białystok Wieczorek Z., Wymagania bezpieczeństwa pracy w budownictwie. PIP Wiącek W., Bezpieczeństwo i higiena pracy na placu budowy, Główny Inspektorat Pracy Zasada Z. J., Typowe błędy w ocenie ryzyka zawodowego. Wocławek. WSH-E Wocławek 10. Dyrektywa 89/91/EWG z 1 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększania i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. 11. Dyrektywa 000/54/WE z dnia 18 września 000 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy (siódma dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1) 1. Norma PN-N-18001: 004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. 1. Norma PN-N-1800: 000 System zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego 14. Polskie Centrum Budownictwa, Bezpieczeństwo i higiena pracy w budownictwie-zbiór przepisów, Warszawa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 6 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 00 r. Nr 169, poz. 1650) 16. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 00 r. w sprawie bezpieczeństwem i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401) 17. Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 00 r. nr 07, poz. 016 z późniejszymi zmianami). 18. Ustawa Kodeks pracy, dział X (Dz. U z 1998r. Nr 1, poz. 94 (tekst jednolity) z późniejszymi zmianami) 1507