Temat: Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy

Transkrypt

1 MODUŁ III LEKCJA 8 Temat: Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy Czas realizacji: 1 godzina lekcyjna Cele operacyjne: Uczeń po zrealizowaniu lekcji powinien: wiedzieć, co to jest ryzyko zawodowe wiedzieć, kiedy i kto powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, znać korzyści z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, znać zasady oceny ryzyka zawodowego Treści: Pojęcie ryzyka zawodowego. Obowiązki pracodawcy wynikające z oceny ryzyka zawodowego. Zasady oceny ryzyka. Etapy oceny ryzyka zawodowego. Korzyści z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. Pomoce dydaktyczne: Nr materiał źródłowy, komputery, foliogramy. Spis foliogramów Tytuł Ryzyko zawodowe. Ocena ryzyka zawodowego. Kategoria ryzyka. Działania pracodawcy według kategorii ryzyka. Etapy oceny ryzyka zawodowego. Karta oceny ryzyka zawodowego. 159

2 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY Plan zajęć: Lp. Treść Metoda nauczania Czas realizacji 1. Sprawy organizacyjno - integracyjne. 2 min. 2. Cele lekcji. Wykład 3 min. 3. Pojęcie ryzyka zawodowego". Łańcuch skojarzeń 11 min. 4. Zasady i tryb przeprowadzania. oceny Rozmowa kierowana 5 min. ryzyka zawodowego 5. Ocena ryzyka na stanowisku pracy Burza mózgów 13 min. - na podstawie konkretnego zawodu. 6. Podsumowanie - dane statystyczne dotyczące wypadków dla przedstawionego wcześniej zawodu i sposób na obniżenie tej statystyki. Dyskusja 11 min. SCENARIUSZ ZAJĘĆ Wskazówki metodyczne mają za zadanie ułatwić nauczycielowi przekazanie uczniom wiadomości na temat oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. Lekcja przeprowadzona w formie dyskusji - łańcucha skojarzeń, rozmowy kierowanej, burzy mózgów. Nauczyciel powinien: zapoznać uczniów z celami lekcji, zachęcić do aktywnego uczestnictwa w dyskusji i burzy mózgów, wykorzystać załączone w poradniku foliogramy, zwrócić uwagę na: potrzebę dokonywania oceny ryzyka, informowania o nim pracowników, korzyści wynikające z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka. Ad. 1. Ad. 2. sprawdź listę obecności, zadaj pytanie uczniom: Jak się czują? zapoznaj uczniów z celami lekcji, zachęć do zadawania pytań. Ad. 3. Ad. 4. podaj pojęcie ryzyka zawodowego", zachęć uczniów do napisania: Co kojarzy im się z pojęciem ryzyka zawodowego? uczniowie indywidualnie na małych karteczkach piszą, co kojarzy im się z podanym pojęciem. Następnie trzyosobowa reprezentacja porządkuje kartki i zapisuje na tablicy wszystkie skojarzenia, wyświetl foliogram nr 63 z definicją ryzyka zawodowego i dokonaj z uczniami porównania definicji z ich skojarzeniami. przedstaw problem do dyskusji - kto i kiedy zdaniem uczniów powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, uczniowie swobodnie w dowolnej kolejności odpowiadają. Nauczyciel czuwa i kieruje tokiem rozumowania, wykorzystaj wiedzę uczniów i naprowadź ich na poprawną odpowiedź, przedstaw foliogramy nr 64-66, ostatecznie, ustaloną odpowiedź uczniowie zapisują do zeszytów. 160

3 MODUŁ III Ad. 5. Ad. 6. zachęć uczniów do wyrażenia swoich uwag na temat zagrożeń na stanowisku pracy, następnie do oszacowania i wyznaczenia dopuszczalności ryzyka na tym stanowisku pracy - metodą burzy mózgów. Pomysły zapisywane są na tablicy, przedstaw foliogram nr 67 z etapami oceny ryzyka. Zapoznaj uczniów z etapami oceny ryzyka i dokonaj uporządkowania. Uczniowie porządkują swoje pomysły według etapów, naprowadź uczniów na poprawne oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności ryzyka na danym stanowisku. podsumowanie - zapytaj, czy uczniowie znają sposób na obniżenie poziomu ryzyka zawodowego na stanowisku pracy przedstaw foliogramy nr 68 i 69, podkreśl znaczenie prawidłowej oceny ryzyka zawodowego. PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI 1. Co to jest ryzyko zawodowe? Odpowiedź: Ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Ryzyko zawodowe jest określane najczęściej jako kombinacja prawdopodobieństwa lub częstości wystąpienia zdarzenia niepożądanego oraz następstw tego zdarzenia. 2. Czy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym? Odpowiedź: Tak. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe i informować o nim pracowników. 3. Jakie korzyści będzie miał pracodawca z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy? Odpowiedź: Z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka na stanowisku pracy pracodawca będzie miał następujące korzyści: spełnieni wymagania przepisów prawnych, świadomość, jakie występują zagrożenia, jakie jest ryzyko i czy zastosowane środki profilaktyczne są wystarczające, zamiast intuicji - celowe zarządzanie ryzykiem. 161

4 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY ĆWICZENIA Z ODPOWIEDZIAMI Ćwiczenie 1. Stolarz przecina deskę na pilarce tarczowej. Pita tarczowa nie jest zabezpieczona osłoną. Zastanówmy się, do czego może to doprowadzić? Ciężkość następstw (S) - poważne uszkodzenie ręki (I) (cóż innego może następować po spotkaniu" ręki stolarza z zębami pity). Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P) - wysoce prawdopodobne (A) - dotknięcie ręką zębów piły z pewnością spowoduje ciężki uraz. Prawdopodobieństwo A B C wystąpienia Wysoce Prawdopodobne Mało urazu lub prawdopodobne prawdopodobne utraty zdrowia Ciężkość następstw 1 Duża II Średnia III Mała [5] bardzo duże ryzyko [4] duże ryzyko [4] duże ryzyko [2] małe ryzyko [2] małe ryzyko [1] bardzo małe ryzyko Z tabeli odczytujemy kategorię ryzyka [5] - bardzo duże ryzyko, nieakceptowalne. Ryzyko nieakceptowalne oznacza, że praca nie może się rozpocząć, a jeśli już trwa, nie może być kontynuowana do momentu zastosowania środków profilaktycznych. Ćwiczenie 2. Dekarz układa dachówki na stromym dachu bez zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Zastanów się, do czego może to doprowadzić? Zsunięcie się z dachu zawsze grozi poważnym uszkodzeniem ciała, a najczęściej śmiercią. Ciężkość następstw (S) - poważne uszkodzenie ciała lub śmierć (I). Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P) - wysoce prawdopodobne lub prawdopodobne (A lub B), upadek z wysokości zawsze powoduje poważne uszkodzenia ciała. Odczytujemy z tabeli kategorię ryzyka [5] lub [4] - bardzo duże ryzyko lub duże ryzyko - nieakceptowalne. Ryzyko nieakceptowalne oznacza, że praca nie może się rozpocząć, a jeśli już trwa, nie może być kontynuowana do momentu zastosowania środków profilaktycznych. 162

5 MODUŁ III MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA Temat: Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy RYZYKO ZAWODOWE Ryzyko towarzyszy każdej działalności człowieka i w powszechnym rozumieniu wiąże się z możliwością poniesienia straty. Jest ono konsekwencją występowania zagrożeń. W języku potocznym ryzyko oznacza prawdopodobieństwo niepowodzenia lub działanie, którego efekt jest niepewny, dyskusyjny, a także podjęcie takiego działania, które powodować może stratę lub narażenie się na niebezpieczeństwo. Ryzyko zawodowe jest określane najczęściej jako kombinacja prawdopodobieństwa lub częstości wystąpienia zdarzenia niepożądanego oraz następstw tego zdarzenia. Następstwa dotyczą pracowników, którzy mogą doznać urazu lub zachorować wskutek zagrożeń występujących w pracy. Ryzyko zawodowe ponosi człowiek w związku z wykonywaniem pracy. W przepisach prawa ryzyko to zostało zdefiniowane jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Wszystkie definicje ryzyka zawodowego, bez względu na sposób ich sformułowania, ujmują równocześnie dwa elementy: prawdopodobieństwo wystąpienia urazu, choroby lub pogorszenia stanu psychofizycznego wskutek występującego w środowisku pracy zagrożenia oraz ich następstwa. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie pracownikom skutecznej ochrony przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Ocena ta powinna umożliwić pracodawcy i/lub osobom zaangażowanym w działania związane z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia w pracy: zidentyfikowanie związanych z pracą zagrożeń, które mogą powodować wypadki przy pracy, choroby zawodowe i inne dolegliwości zdrowotne u pracowników oraz oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności związanego z nimi ryzyka zawodowego, a w następstwie zastosowanie odpowiednich środków ochrony, z uwzględnieniem obowiązujących wymagań prawa, sprawdzenie, czy stosowane obecnie środki ochrony przed zagrożeniami w miejscu pracy są odpowiednie, 163

6 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY ustalanie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego, jeżeli są one potrzebne wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki, ograniczające ryzyko zawodowe związane z zagrożeniami, dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz organizacji pracy, zapewnienie, że stosowane środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także zmiany technologii oraz metod i organizacji pracy, podejmowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego, służą poprawie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Ważne jest, aby wynikające z przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego zalecenia i proponowane usprawnienia były wprowadzane w życie. Tylko wówczas będzie ona spełniać swoją rolę właściwie i nie będzie traktowana przez wykonujące ją osoby jako uciążliwy obowiązek lub strata czasu. Za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, jego dokumentowanie i poinformowanie o nim pracowników odpowiedzialny jest pracodawca. ZASADY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO Ocena ryzyka zawodowego nie jest celem samym w sobie, lecz jedynie środkiem, który ułatwia planowanie i prowadzanie działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy. Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy, które jest przeprowadzane w celu stwierdzenia: jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia pracownika czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie - jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami. W procesie oceny ryzyka zawodowego wyodrębnia się często dwa etapy: analiza ryzyka, która obejmuje zebranie potrzebnych informacji, identyfikację zagrożeń na stanowisku pracy oraz oszacowanie związanego z nimi ryzyka, wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego na tym etapie podejmuje się decyzję o zaakceptowaniu ryzyka lub konieczności obniżenia jego poziomu. Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania przepisów prawa. Określają one poziomy ryzyka dopuszczalnego. Ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzana w sposób systematyczny, z uwzględnieniem wszystkich aspektów pracy oraz wszystkich zagrożeń występujących w miejscu pracy i prowadzić do systematycznej poprawy warunków pracy. Ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy należy przeprowadzić: po raz pierwszy przed oddaniem go do eksploatacji okresowo, w zależności od występujących na ocenianym obszarze zagrożeń, po wprowadzeniu zmian organizacyjnych i technologicznych, po wprowadzeniu zmian w stosowaniu ochron indywidualnych po wystąpieniu zdarzenia wypadkowego 164

7 MODUŁ III Przykładowo ocenę ryzyka zawodowego można przeprowadzić wykonując etapami następujące czynności: Ocena ryzyka zawodowego powinna objąć wszystkie stanowiska pracy, zarówno stacjonarne, jak i niestacjonarne. Aby to zapewnić, należy przeanalizować strukturę organizacyjną w celu określenia, jakie stanowiska stacjonarne można wydzielić na analizowanych obszarach i jakie zadania są wykonywane przez osoby na nich pracujące; należy przy tym uwzględnić zadania związane z normalnym przebiegiem procesu technologicznego, jak również zadania pomocnicze, takie jak np. konserwacja czy też sprzątanie. Należy również zidentyfikować wszystkie stanowiska niestacjonarne, czyli takie, na których miejsce wykonywania pracy się zmienia i ustalić, jakie zadania są wykonywane przez pracowników na tych stanowiskach, oraz kto na nich pracuje. Ustalając, kto pracuje na stanowiskach pracy należy zwrócić szczególną uwagę na osoby, które szczególnie mogą ucierpieć w wyniku narażenia na zagrożenia występujące w środowisku pracy, takie jak np. kobiety w ciąży, młodociani, osoby starsze lub niepełnosprawni. 165

8 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzić w różny sposób. Zaleca się przede wszystkim takie sposoby oszacowania ryzyka zawodowego, które: mogą być w prosty sposób wykorzystywane przez osoby przeprowadzające oceny, pozwalają na otrzymanie wyników oszacowania w pełni wystarczających do wyznaczenia dopuszczalności ryzyka zawodowego i właściwego planowania działań korygujących i zapobiegawczych. Zalecanym sposobem jest oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej, którego zasady przedstawia poniższa tabela. Ciężkość następstw Prawdopodobieństwo Mała Średnia Duża Mało prawdopodobne małe 1 małe 1 średnie 2 Prawdopodobne m a ł e 1 średnie 2 d u ż e 3 Wysoce średnie d u ż e d u ż e prawdopodobne Innym sposobem oszacowania ryzyka zawodowego może być zastosowanie skali pięciostopniowej zgodnie z poniższą tabelą. Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej Prawdopodobieństwo wystąpienia urazu lub utraty zdrowia A Wysoce prawdopodobne B Prawdopodobne C Mało prawdopodobne Ciężkość następstw 1 Duża II Średnia III Mała [5] bardzo duże ryzyko [4] duże ryzyko [4] duże ryzyko [2] małe ryzyko [2] małe ryzyko [1] bardzo małe ryzyko Oszacowanie ryzyka daje pracodawcy podstawę do podjęcia niezbędnych działań w celu obniżenia ryzyka do akceptowalnego (według tabeli zamieszczonej na następnej stronie - oszacowanie w skali pięciostopniowej). 166

9 MODUŁ III Oszacowanie ryzyka zawodowego [5] Bardzo duże ryzyko Dopuszczalność ryzyka zawodowego Niedopuszczalne (nieakceptowalne) Niezbędne działania Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. [4] Duże ryzyko Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Średnie ryzyko Dopuszczalne (akceptowalne) Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. [2] Małe ryzyko Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostanie najwyżej na tym samym poziomie. [1] Bardzo małe ryzyko Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań. W wyniku oceny ryzyka zawodowego należy zastosować odpowiednie środki chroniące pracowników przed występującymi zagrożeniami, czyli czynnikami niebezpiecznymi, szkodliwymi i uciążliwymi występującymi w procesie pracy. 1. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. W szczególności pracodawca jest zobowiązany: zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia oraz uciążliwości, zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń. 2. Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. 3. W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. LITERATURA Zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ryzykiem. CIOP - PIB, Warszawa, Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk PYTANIA KONTROLNE 1. Co to jest ryzyko zawodowe? 2. Kiedy i kto przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego? 3. Czy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym? 4. Jakie elementy składają się na ryzyko zawodowe? 5. Jakie korzyści będzie miał pracodawca z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy? 167

10 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY ĆWICZENIA Ćwiczenie 1. Stolarz przecina deskę na pilarce tarczowej. Pita tarczowa nie jest zabezpieczona osłoną. Zastanówmy się, do czego może to doprowadzić? Określ: Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P.) Z tabeli odczytaj kategorię ryzyka [. ] - Co należy zrobić?... Ćwiczenie 2. Dekarz układa dachówki na stromym dachu bez zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Zastanów się, do czego może to doprowadzić? Zsunięcie się z dachu zawsze grozi poważnym uszkodzeniem ciała, a najczęściej śmiercią. Określ: Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P) - Z tabeli odczytaj kategorię ryzyka [...] - Co należy zrobić?