Przezwyciężanie trudności w nauce czytania mgr Magdalena Tempczyk Czytanie polega na przyporządkowywaniu określonym znakom graficznym (literom) określonych dźwięków (głosek) i łączenia tych dźwięków w pewną całość. Jest to proces złożony wymagający przede wszystkim prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku i słuchu oraz prawidłowego działania analizatorów słuchu i wzroku w mózgu. Proces ten wymaga również zastosowania procesów uwagi oraz kontroli odbieranych bodźców. W przypadku zaburzeń funkcjonowania któregoś z tych elementów, dziecko może mieć trudności z nauką czytania. Często w takiej sytuacji pojawiają się również trudności w nauce pisania. By pomóc dziecku i jak najbardziej ułatwić mu nabycie tych trudnych dla niego umiejętności można zastosować szereg ćwiczeń. Bardzo ważna jest systematyczność w ich wykonywaniu nie muszą one być wykonywane długo, muszą jednak być wykonywane codziennie. Ćwiczenia percepcji wzrokowej i wzrokowo-przestrzennej Celem tych ćwiczeń jest usprawnianie funkcji analizatora wzrokowego. Do ćwiczeń tych należą: Wskazywanie różnic między obrazkami By nie zniechęcić dziecka, zadania muszą być dostosowane do poziomu jego umiejętności. Oznacza to, że na początku pracy dajemy dziecku dwa obrazki różniące się maksymalnie 5 szczegółami. Zadaniem dziecka jest wskazanie i zaznaczenie różnic (najlepiej kolorową kredką). W miarę nabywania umiejętności przez dziecko poziom trudności zadań powinien wzrastać (zbyt łatwe zadania również działają demotywująco) obrazki powinny różnić się coraz większą liczbą szczegółów. Szczegóły te powinny być też coraz mniej widoczne. Warto na początku dawać dziecku obrazki związane z jego najbliższym otoczeniem szkołą, domem, czymś co dziecko zna i lubi. W miarę prowadzenia ćwiczeń zaś powinno się odchodzić od rzeczy dziecku najbliższych i pokazywać obrazki na których umieszczone są np. różne miasta, maszyny, zwierzęta (rzeczy w których łatwo ukryć dużą liczbę drobnych szczegółów). impulse. Gabinet psychologiczno-pedagogiczny www.impulse.opole.pl 1
Dobieranie jednakowych obrazków Kładziemy na stole przed dzieckiem kilka obrazków (na początku ćwiczeń maksymalnie 10) i prosimy by wskazało takie same obrazki (najlepiej by dobrało obrazki w pary). W miarę prowadzenia ćwiczeń zwiększamy liczbę obrazków leżących przed dzieckiem. Możemy też poprosić je, by łączyło obrazki w trójki (po 3 takie same obrazki). Warto na początku dawać dziecku różne obrazki (np. jabłko, samochód, domek, drzewo i zegarek). Następnie należy dobierać obrazki z tej samej kategorii (np. jabłko, truskawka, wiśnia, śliwka i banan). Ostatnim etapem jest dawanie dziecku takich samych obrazków, różniących się niewielkimi szczegółami (np. dziewczynka z czerwoną kokardą we włosach, taka sama dziewczynka z białym kołnierzykiem przy sukience, znów ta sama dziewczynka tyle że z koronką na rękawkach sukienki itd.) Dobieranie jednakowych figur geometrycznych Ćwiczenie podobne do poprzedniego, jednak tym razem dziecko ma wskazać takie same figury geometryczne. Mogą się one różnić kolorem, wielkością, grubością, fakturą (np. figury z papieru i z filcu), innymi szczegółami (np. trójkąty w kropki i w kreski). W tym ćwiczeniu również stosujemy zasadę stopniowania trudności. Składanie obrazka pociętego na części, układanie puzzli Początkowo obrazek powinien być pocięty na 3 części; następnie zaś ilość części zwiększamy. Nie powinno się dzielić obrazka na więcej niż 10 części, ponieważ wtedy zadanie może okazać się dla dziecka zbyt trudne (nawet jeśli trenuje już od dłuższego czasu). Podobnie jak przy wskazywaniu różnic w obrazkach początkowo obrazek powinien dotyczyć najbliższego otoczenia dziecka, w miarę zaś prowadzenia ćwiczeń tematyka obrazków powinna odbiegać od tego co jest dziecku dobrze znane. Wyszukiwanie takich samych liter Doskonałym ćwiczeniem (jeśli dziecko poznało już litery) jest wyszukiwanie takich samych liter. Kładziemy przed dzieckiem kilka liter (mogą to być litery alfabetu ruchomego lub na początku plastikowe, kolorowe litery do kupienia w sklepach z zabawkami dla dzieci) i prosimy o wskazanie tych samych znaków. Na początku kładziemy przed dzieckiem tylko litery wielkie (lub tylko litery małe) oraz nie dajemy liter podobnych (np. w tym samym zestawie nie dajemy p i b lub d, m i n lub h, a i ą, e i ę, i oraz j itp.). W miarę prowadzenia ćwiczeń kładziemy przed dzieckiem litery wielkie oraz małe. Na końcu zaś kładziemy litery wielkie, małe oraz litery podobne. Możemy też zwiększać ilość liter, które dajemy dziecku. Wszystkie te ćwiczenia możemy wykonywać na zmianę. Dzięki temu dziecko nie będzie znudzone powtarzaniem wciąż tego samego. impulse. Gabinet psychologiczno-pedagogiczny www.impulse.opole.pl 2
Ćwiczenia percepcji słuchowej Celem tych ćwiczeń jest usprawnianie analizatora słuchowego. Należą do nich: Rozpoznawanie i naśladowanie głosów z otoczenia (głosy z bajek, filmów, głosy z podwórka, ulicy; naśladowanie głosów różnych zwierząt itp.) Podział wyrazów na sylaby Jest to bardzo ważne ćwiczenie. Pozwala ono zapamiętać dziecku brzmienie różnych sylab, co z kolei ułatwia naukę czytania techniką sylabową. Początkowo na sylaby dzielimy wyrazy krótkie (dwusylabowe). W miarę prowadzenia ćwiczeń dzielimy na sylaby wyraz kilkusylabowe. Podczas dzielenia wyrazu na sylaby należy klaskać (jedna sylaba to jedno klaśnięcie). Należy również zwracać uwagę na to, by dziecko prawidłowo wymawiało każdą sylabę. Liczenie sylab w wyrazach Rozpoznawanie głoski w nagłosie (na początku wyrazu) Jest to popularne ćwiczenie podaj wyraz na literę. Można je zmodyfikować i poprosić dziecko by powiedziało jaką literę słyszy na początku wyrazu. Można też bawić się z dzieckiem w zabawę kto wymyśli więcej słów zaczynających się na literę. Rozpoznawanie głoski w wygłosie śródgłosie (na końcu i w środku wyrazu). Jest to ćwiczenie dość trudne dla dzieci. Polega ono na tym, że bardzo wyraźnie (wręcz przesadnie) mówimy jakiś wyraz i prosimy dziecko, by powiedziało jaką głoskę słyszy na jego końcu. Można również połączyć to ćwiczenie z poprzednim i bawić się w tzw. łańcuszek wyrazów (podawanie wyrazu zaczynającego się głoską którą zakończony był wyraz powiedziany przez poprzednią osobę). Możemy też poprosić dziecko by podało wyraz który ma literę w środku. W prowadzeniu tych ćwiczeń bardzo ważna jest kolejność. Dopiero gdy dziecko bez problemów wyodrębnia głoskę na początku wyrazu można przejść do ćwiczeń w wyodrębnianiu głoski na końcu wyrazu. Gdy dziecko nie ma i z tym żadnych trudności, można przejść do szukania wyrazów z określoną głoską w środku. Dobieranie par obrazków według pierwszej głoski Kładziemy przed dzieckiem kilka obrazków (podobnie jak w ćwiczeniu dobierania jednakowych obrazków) i prosimy, by połączyło w pary obrazki zaczynające się taką samą głoską Synteza słuchowa sylab Jest to ćwiczenie również dla dzieci dość trudne. Polega na tym, że podajemy dziecku kilka sylab (np. mo tor) i prosimy by utworzyło z nich wyraz. Zaczynamy od wyrazów dwusylabowych, by następnie przejść do wyrazów trudniejszych. impulse. Gabinet psychologiczno-pedagogiczny www.impulse.opole.pl 3
Można również zamienić się rolami niech dziecko podaje sylaby, z których dorosły będzie tworzył wyraz. Nauka czytania Gdy dziecko radzi sobie bez problemu z poprzednimi ćwiczeniami można przejść do ćwiczeń w czytaniu. Konieczne jest wcześniejsze, bardzo dobre utrwalenie liter. Dziecko nie może się mylić nazywając poszczególne litery. Nie może też się długo zastanawiać jak dana litera wygląda. Jeśli natomiast pojawiają się tego typu trudności, należy przed zastosowaniem ćwiczeń czytania utrwalić z dzieckiem wszystkie litery alfabetu. Można to zrobić rysując i ozdabiając każdą literę. Litery (w formacie A4) można wyklejać kolorowym papierem, bibułą, plasteliną, grochem lub kaszą, wełną itp. Można litery pisać palcem w powietrzu lub na plecach innej osoby. Można je również pisać palcem na tacy z mąką (albo kaszą lub też drobnym piaskiem). Można litery wycinać z papieru, można szukać i podkreślać określone litery w czytankach lub nawet w czasopismach dla dzieci (ważne jest by podkreślać litery w tekstach pisanych dość dużą czcionką). Ćwiczenia te oprócz utrwalania liter pozwalają też rozwijać umiejętności grafomotoryczne dziecka. Naukę czytania rozpoczynamy od nauki czytania sylab otwartych. Sylaby otwarte to wszystkie sylaby zakończone samogłoską (a, ą, e, ę, i, o, ó, u, y,). Naukę czytania tych sylab można prowadzić przy pomocy specjalnej tabeli. By jednak uatrakcyjnić dziecku ćwiczenia, można napisać sylaby otwarte na kolorowych kartonikach, rozłożyć je na podłodze i prosić dziecko, by przeskakiwało z jednaj sylaby na drugą przy okazji je czytając (jest to dobre ćwiczenie dla dzieci z nadpobudliwością psychoruchową). Można również stworzyć klocki domino z sylabami otwartymi i grać z dzieckiem. Można napisać kilka sylab otwartych kredą na chodniku przed domem i prosić dziecko o ich odczytanie np. przy okazji ich przeskakiwania (np. Czy dasz radę doskoczyć do mo?) Można też losować karteczki z sylabą do której trzeba doskoczyć (oczywiście, by skok był zaliczony trzeba tę sylabę prawidłowo przeczytać). Bardzo ważne (!!!) w tych ćwiczeniach jest to by dziecko na głos wypowiadało tylko całą sylabę (nie wolno mu mówić np. m, a ma ; musi od razu powiedzieć ma ). Gdy dziecko bez problemów (wręcz automatycznie ) odczytuje sylaby otwarte, można przejść do odczytywania prostych wyrazów złożonych z tych sylab. Na początku prosimy by dziecko odczytywało wyrazy złożone z dwóch sylab otwartych (np. mama, tata, waza, koza, zima, lato, sofa itd.). Następnie możemy zwiększyć poziom trudności i prosić dziecko o odczytywanie wyrazów złożonych z trzech sylab otwartych (np. fasola, kanapa, muzyka, firana, donica, kozaki, zasada itd.). Można z dzieckiem tworzyć podobne wyrazy używając do tego kartoników z sylabami otwartymi (np. te po których dziecko wcześniej skakało). impulse. Gabinet psychologiczno-pedagogiczny www.impulse.opole.pl 4
Gdy dziecko nauczy się czytać wyrazy złożone z sylab otwartych można przejść do faktycznej nauki czytania. Na tym etapie nauki praca powinna być już dużo łatwiejsza i przyjemniejsza. Dziecko będzie miało poczucie sukcesu ponieważ będzie potrafiło przeczytać samodzielnie już dość dużo różnych wyrazów. To powinno zachęcić je do dalszych ćwiczeń. Naukę czytania zaczynamy od łatwych, krótkich tekstów. Powinny one dotyczyć tego, co dziecku jest bliskie i znane. Dla ułatwienia można wydrukować te teksty zaznaczając co drugą sylabę (podkreśloną) kolorem czerwonym (Lubię moją mamę.) Dobrze, gdy teksty są opatrzone obrazkami dzięki czemu są dla dziecka atrakcyjniejsze. Początkowo teksty powinny składać się z 3-5 zdań. W miarę prowadzenia ćwiczeń teksty stopniowo wydłużamy. Gdy dziecko potrafi już w miarę swobodnie czytać zadajemy mu pytania do tekstu i prosimy, by odpowiedziało na nie całym zdaniem. Możemy też poprosić, by dziecko samo ułożyło pytania do przeczytanej czytanki. Celem tych ćwiczeń jest nauka czytania ze zrozumieniem ważne jest, by dziecko nie czytało mechanicznie. Ostatnim etapem w nauce czytania jest czytanie od końca. Prosimy dziecko by znany tekst (taki, który czytało wcześniej normalnie ) przeczytało od końca. Np. tekst: Dzisiaj świeci słońce. Zosia bawi się na dworze. Obok niej biega jej pies Azor. Dziecko powinno czytać tak: Azor pies jej biega niej obok dworze na się bawi Zosia słońce świeci dzisiaj Dzięki tej technice mamy pewność, że dziecko nie uczy się czytanych tekstów na pamięć. Czytanie takie jest jednak zadaniem bardzo trudnym nie należy więc zbyt wcześnie prosić dziecka o wykonywanie takich ćwiczeń (żeby go nie zniechęcać). impulse. Gabinet psychologiczno-pedagogiczny www.impulse.opole.pl 5
Tabela do nauki czytania sylab otwartych a o e i u y b ba bo c d f g j k m n r s t w z impulse. Gabinet psychologiczno-pedagogiczny www.impulse.opole.pl 6