Rodzaje monopoli naturalny przeciętne koszty wytwarzania danego produktu stale spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji; monopol może prowadzić proces produkcji bardziej efektywniej, występuje w sferze użyteczności publicznej (wodociągi) przejściowy podaż jakiegoś dobra lub usługi jest ograniczona do jednego przedsiębiorstwa w efekcie posiadania patentu, licencji, koncesji (szczepionka na grypę) Załóżmy, że można nabyć samochody tylko jednej marki. Jeżeli kupujący mieliby dokładne informacje na temat jakości każdego pojazdu, rynek podzieliłby się na segmenty aut w dobrym i złym stanie. Załóżmy, że dobre kosztowałyby 15 000, a złe (lemons) 10 000 złotych. Poprzedni właściciel zazwyczaj wie o wszystkich naprawach, kolizjach i usterkach. Nabywca, o ile nie jest specjalistą, nie dysponuje taką wiedzą Klienci mogą ustalić tylko prawdopodobieństwo kupienia złego samochodu Załóżmy, że klient ocenia, że prawdopodobieństwo kupienia złego samochodu wynosi 50% Klient będzie skłonny zapłacić: 50% (ryzyko kupienia złego) x 10 000 złotych + 50% (szansa kupienia dobrego samochodu) x 15 000 złotych = 12 500 złotych. Cena bardzo atrakcyjna dla sprzedawców złych samochodów i niekorzystna dla handlarzy pojazdów w dobrym stanie. Na rynku będzie pojawiać się więcej ofert używanych samochodów w złym stanie, a właściciele dobrze utrzymanych pojazdów powstrzymają się od sprzedaży. 1
Ludzie powyżej 65 roku życia zazwyczaj nie mogą wykupić prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego na uczciwych warunkach. Potrzebują oni częstszej i droższej opieki medycznej Dlaczego firmy ubezpieczeniowe nie podniosą po prostu składek? Wyższa cena będzie zniechęcać zdrowych do ubezpieczenia się, a przyciągać przede wszystkim tych, którzy przewidują konieczność kosztownej opieki medycznej pokrywanie nawet dużej składki jest dla nich opłacalne. Zdolność kredytowa - ryzyko bankructwa klienta i niespłacenia pożyczki, Brak pełnej wiedzy o kredytobiorcach Podnosząc stopę oprocentowania kredytów, banki przyciągałyby coraz bardziej ryzykowne projekty, czyli wystąpiłoby zjawisko negatywnej selekcji, ostatecznie grożące bankructwem banku. Aby tego uniknąć, banki nie zwiększają stopy oprocentowania kredytów ponad pewien poziom i odmawiają udzielenia ich niektórym klientom. Selekcja negatywna (adverse selection) - występuje po stronie słabiej poinformowanej i przejawia się decyzją gospodarczą, której wynikiem jest wypieranie produktu lepszego przez produkt gorszy. Hazard moralny (moral hazard) - występuje po stronie lepiej poinformowanej i przejawia się podejmowaniem wyższego ryzyka w sytuacji chronionej niż w sytuacji niechronionej. 2
- przeciwdziałanie gwarancje i rękojmie, marka i renoma, standaryzacja i sieci, certyfikaty, dyplomy, poświadczenia, usługi i dzielenie się wiedzą Art. 560. 1. Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady. - przeciwdziałanie Art. 37. Ustala się dla: 1) hoteli, moteli i pensjonatów - pięć kategorii oznaczonych gwiazdkami; 2) kempingów (campingów) - cztery kategorie oznaczone gwiazdkami; 3) domów wycieczkowych i schronisk młodzieżowych - trzy kategorie oznaczone cyframi rzymskimi. 3
W miejscu sprzedaży detalicznej i świadczenia usług uwidacznia się cenę oraz cenę jednostkową towaru (usługi) w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen. W przypadku obniżki ceny uwidacznia się także informację o przyczynie wprowadzenia obniżki. DOBRA POŻĄDANE I NIEPOŻĄDANE merit goods v. merit bads podmiot gospodarczy (konsument), nie biorąc pod uwagę efektów zewnętrznych swojego działania, podejmuje niewłaściwe decyzje o ilości konsumowanych dóbr., nie jest to problem asymetrii informacji informacja jest pełna ale mimo tej informacji konsument wybiera niefektywnie DOBRA NIEPOŻĄDANE Antydobra, dobra negatywne, niemoralne, zła: alkohol, narkotyki wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, pornografia, prostytucja. 4
DOBRA NIEPOŻĄDANE Interwencja państwa: nakazy i zakazy. podatki i subsydia. propaganda społeczna. OGRANICZONA MOBILNOŚĆ Zasoby mobilne kapitał pieniężny, wiedza, informacje, technologie Zasoby niemobilne przestrzennie - budynki, budowle, instalacje przemysłowe, zasoby naturalne Zasoby o ograniczonej mobilności kapitał rzeczowy (materiały, surowce), praca INGERENCJA PAŃSTWA polityka zasiłków, wsparcie dla działań mobilnościowych pracowników i pracodawców, regulacje w zakresie prawa pracy i świadczeń na rzecz pracowników (tzw. dodatek za rozłąkę), polityka mieszkaniowa i infrastrukturalna, polityka komunikacyjna, polityka usługowa. 5
INGERENCJA PAŃSTWA Specjalną strefą ekonomiczną jest wyodrębniona, niezamieszkały teren, na którym może być prowadzona działalność gospodarcza na zasadach określonych ustawą na preferencyjnych warunkach Strefa może być ustanowiona w celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego części terytorium kraju, w szczególności przez: zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego; tworzenie nowych miejsc pracy; zagospodarowanie niewykorzystanych zasobów naturalnych z zachowaniem zasad równowagi ekologicznej. INGERENCJA PAŃSTWA Strefa może być ustanowiona wyłącznie na gruntach publicznych Część strefy może obejmować grunty stanowiące własność prywatną, w przypadku gdy: w ramach inwestycji zostanie utworzona określona liczba nowych miejsc pracy lub zostaną poniesione nakłady inwestycyjne o określonej wartości: ( ) w powiecie, w którym stopa bezrobocia jest wyższa od 200% średniej krajowej, lecz nie wyższa niż 250%, przedsiębiorca zobowiąże się do utworzenia co najmniej 70 nowych miejsc pracy lub poniesienia kosztów kwalifikowanych inwestycji w wysokości co najmniej 50 mln zł; Funkcje państwa alokacyjna korygowanie alokacji dokonywanej przez rynek: dostarczanie dóbr publicznych, kontrola monopoli naturalnych, przeciwdziałanie monopolizowaniu gospodarki, ochrona konsumenta, redystrybucyjna zmiana podziału dochodów ukształtowanego przez rynek, pomoc społeczna dla najbiedniejszych, stabilizacyjna łagodzenie przebiegu cykli koniunkturalnych np. obniżenie podatków podczas recesji, bank centralny podczas recesji może zwiększyć ilość pieniądza w gospodarce, adaptacyjna - dostosowywanie metod i środków do uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. 6
Czy państwo powinno ingerować w rynek? nie prowadzi rachunków kosztów i korzyści, działa nieefektywnie, wzrasta konsumpcja dóbr publicznych, obniża się skłonności do przedsiębiorczości, ogranicza się wolność indywidualną podmiotów gospodarczych, opieka państwa zachęca do nieodpowiedzialności, działania państwa są nieskuteczne, bo zanim coś zauważymy, już się to dzieje (działania państwa są zawsze spóźnione w stosunku do przeciwników działań podmiotów). Ile państwa w gospodarce? Szkoła klasyczna (neoliberalna) gospodarka (rynek) w długim okresie doprowadzi do równowagi państwo nie powinno ingerować w gospodarkę, niesprawności rynku bywają skutkiem pierwotnej ingerencji państwa Keynes owska (interwencjonizm) gospodarka z natury jest niestabilna gospodarka wymaga pomagania instrumenty polityki gospodarczej powinny być stosowane w celu wyeliminowania bezrobocia (zwiększanie wydatków budżetowych) i inflacji (zmniejszanie wydatków budżetowych) Ile państwa w gospodarce? Szkoła monetarna Gospodarka z natury jest stabilna Szkoła podażowa ważne jest zarządzanie podażą i bodźce do pracy, oszczędzania i inwestowania wykorzystanie redukcji stóp podatkowych, co wzmocni motywację ludzi do pracy, oszczędzania i inwestowania Szkoła racjonalnych oczekiwań polityka makroekonomiczna jest jałowa ludzie mając informację o zamierzonych posunięciach rządu zawczasu dostosują swoje działania do tych posunięć, w rezultacie czego nic się nie zmieni Marksizm aktywność państwa we wszystkich dziedzinach gospodarki jest niezbędna 7
RÓWNOWAGA RYNKOWA WARTOŚĆ UŻYTKOWA zdolność do zaspokojenia jakiejś potrzeby WYMIENNA proporcja w jakiej dany towar jest wymieniany na inny WARTOŚĆ WYMIENNA Szkoła klasyczna - D. Ricardo, A. Smith nakłady pracy potrzebne do jego produkcji oraz warunki podaży i popytu Szkoła subiektywna/marginalna Carl Menger wartość subiektywna (subiektywna ocena wartości towaru) Wartość użytkowa warunkuje wartość wymienną Wartość użytkowa nie ma bezpośredniego wpływu na cenę towaru 8
CENA cokolwiek, z czego dany podmiot musi zrezygnować w zamian za jednostkę zakupionego, dobra. wartość towaru wyrażona w pieniądzu, liczba jednostek pieniądza, jaką trzeba zapłacić za jednostkę towaru. FUNKCJE CEN - informacyjna pozwala określić korzyść i koszt - stymulacyjna oddziałuje na zachowania sprzedających i kupujących - redystrybucyjna jest narzędziem podziału dóbr i przesuwania dochodów od jednych podmiotów do drugich POPYT zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując odpowiednią do tego celu sumą dochodu pieniężnego. 9
cena 21.11.2016 POPYT A WIELKOŚĆ POPYTU Popyt ilość, jaką kupią konsumenci przy różnych poziomach ceny Wielkość popytu ilość, jaką kupią konsumenci przy jednej, konkretnej cenie Zmiana popytu ruch krzywej Zmiana wielkości popytu ruch po krzywej POPYT wielkość popytu CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE Wielkość popytu cena Popyt wysokość dochodów realnych, cena dóbr substytucyjnych, cena dóbr komplementarnych, indywidualne preferencje, oczekiwanie zmian cen i dochodów liczba konsumentów 10
PRAWO POPYTU Wielkość popytu zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany cen (ceteris paribus) WYJĄTKI? PARADOKS GIFFENA dotyczy wyłącznie dóbr podstawowych PARADOKS VEBLENA (efekt prestiżowy) - niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych. PARADOKS SNOBA polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem nabywają ich mniej lub w ogóle ich nie kupują. Efekt owczego pędu polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i więcej ich nabywają inne gospodarstwa domowe (np. moda). Popyt spekulacyjny DOBRA DOŚWIADCZALNE experience goods np.: studia jakość znana dopiero po kupnie może pojawić się negatywna selekcja 11
cena 21.11.2016 DOBRA ZAUFANIA confidence goods JAKOŚĆ NIE JEST ZNANA NAWET PO ZAKUPIE skrajnie asymetryczna informacja UZGADNIANIE INTERESÓW STRON honorarium adwokata (lekarza) uzależnione od skuteczności usługi i wypłacane tylko w przypadku sukcesu. wynagradzanych menadżera jako udział w zysku. W Polsce adwokat lub radca może, zgodnie z zasadami etyki, co najwyżej umówić się, iż jego wynagrodzenie będzie podwyższone w przypadku pozytywnego zakończenia sprawy. Nie może umówić się na success fee POPYT NADWYŻKA KONSUMENTA ~3 ~3 wielkość popytu 12
NADWYŻKA KONSUMENTA Jak spowodować, żeby ten, kto chce płacić więcej zapłacił więcej? dyskryminacja cenowa pierwszego stopnia strategia grupy docelowej autotargetowanie 13