Żyto Wymagania klimatyczno - glebowe Temperatura Żyto w porównaniu z innymi zbożami ma najmniejsze wymagania termiczne. Na terenie całego kraju występują korzystne warunki do jego uprawy. Zarówno kiełkuje, jak i rozpoczyna wegetację po okresie spoczynku zimowego, już w temperaturze +1 C. Charakteryzuje się największą mrozoodpornością. Bez okrywy śnieżnej wytrzymuje temperaturę do-25 C. Żyto jest tym bardziej odporne na niską temperaturę, im lepiej jest zahartowane. Tak duża mrozoodporność i zdolność do prowadzenia procesów życiowych w niskiej temperaturze może być jednak przyczyną znacznych strat w zasiewach w wyniku wyprzenia, szczególnie wtedy, kiedy gleba jest zasobna w przyswajalny fosfor i potas. Optymalna temperatura dla stadiów rozwojowych od strzelania w źdźbło do dojrzewania mieści się w granicach 15-18 C. Natomiast temperatura powyżej 30 C powoduje zahamowanie wzrostu i skrócenie okresu wegetacji. Ziarno szybciej dojrzewa i jest gorzej wykształcone.
Opady Zapotrzebowanie żyta na wodę z opadów jest niewielkie w porównaniu z innymi gatunkami ozimin. Dzięki silnie rozwiniętemu systemowi korzeniowemu bardzo dobrze wykorzystuje ono wodę glebową. Największe zapotrzebowanie na wodę wykazuje w okresie intensywnego wzrostu, a więc od stadium strzelania w źdźbło do kwitnienia. Brak opadów w tym czasie może przyczynić się do znacznego obniżenia plonu. Szkodliwe dla żyta są również nadmierne opady, szczególnie po wykłoszeniu. Zwiększa się bowiem ryzyko wylęgania roślin i porastania ziarna w kłosach. Gleba Silnie rozwinięty system korzeniowy żyta sprawia, że ma ono nie tylko niewielkie potrzeby opadowe, ale również jest najlepiej spośród zbóż przystosowane do warunków gleb lekkich i ubogich w składniki pokarmowe. Ponadto żyto znacznie lepiej niż inne zboża znosi kwaśny odczyn gleby, tzn. o ph 4,5-6,5. Uprawa żyta jest możliwa na glebach zaliczanych do kompleksów żytnich, od bardzo dobrego do słabego, klasy bonitacyjnej od IV b do VI. Dobór odmiany W Krajowym Rejestrze Odmian (listopad 2016 r.) zarejestrowanych jest 49 odmian żyta ozimego. Żyto jare nie ma w Polsce znaczenia gospodarczego (zarejestrowana jedna odmiana Bojko). Spośród odmian ozimych tylko jedna (Pastar) przeznaczona jest na cele zielonkowe, a pozostałe przeznaczone są do uprawy na ziarno. Odmiany żyta dostępne na rynku nasiennym można podzielić na trzy grupy: 1) populacyjne, 2) mieszańcowe 3) syntetyczne. Odmiany mieszańcowe plonują lepiej niż populacyjne od kilku do kilkunastu procent, jednak mają większe wymagania agrotechniczne, są bardziej podatne na choroby, głównie rdze. W przypadku odmian mieszańcowych i syntetycznych ziarno do siewu musi być każdorazowo kupowane od producenta nasion. W tabeli podano plony wybranych odmian żyta uzyskane w doświadczeniach PDO.
Tabela. Przykłady odmian żyta ozimego, wg COBORU 2006 r. Odmiana Grupa Przeciętny plon [t/ha] Agricolo Amilo Dańkowskie Złote Pankowskie Diament Matador Rostockie Słowiańskie Balistic Placido Ursus Visello Caroass odmiany populacyjne odmiany mieszańcowe odmiana syntetyczna 6,7 6,7 7,1 7,0 7,1 6,8 6,8 8,4 8,2 7,9 8,1 7,1 Wielkość plonu poszczególnych odmian otrzymano przy tzw. średnim poziomie agrotechniki, tzn. nawożenie azotem w dawce średnio 80 kg N na 1 ha, bez stosowania nawozów dolistnych, fungicydów i regulatora wzrostu. Agrotechnika Dobór przedplonu Żyto dość wyraźnie reaguje na przedplon, zwłaszcza uprawiane na glebach lekkich. Bardzo ważnym czynnikiem jest termin zbioru przedplonu, po którym będzie można wysiać żyto we właściwym terminie. Do najlepszych przedplonów dla żyta zaliczyć można rośliny strączkowe, np. łubin żółty i wąskolistny, groch pastewny, a także mieszanki zbożowostrączkowe oraz ozime mieszanki zbożowo-motylkowate. Dobrymi przedplonami są: ziemniak na oborniku, rzepak, owies, a gorszymi - zboża ze względu na późniejszy termin ich zbioru uniemożliwiający wysiew żyta w terminie optymalnym. Żyto nieco lepiej niż pszenica i jęczmień znosi uprawę w monokulturze. Uprawa roli Jesienna uprawa roli pod żyto jest podobna do uprawy pod pszenicę ozimą. Na stanowiskach, gdzie przedplonem były rośliny okopowe, nie zaleca się wykonywania orki. Wystarczy rozkruszenie warstwy roli za pomocą pogłębiacza lub grubera. Po roślinach
pozostawiających ściernisko należy wykonać podorywkę, podobnie jak w przypadku pszenicy ozimej. Ze względu na wczesny termin siewu żyta wskazane są uproszczenia uprawy i agregatowanie maszyn doprawiających glebę. Uproszczenia mogą dotyczyć spłycenia orki siewnej lub zastąpienie jej agregatem (glebogryzarka + kultywator + brona). Żyto silniej niż pszenica reaguje na siew bezpośredni. Nawożenie Żyto, dzięki rozwiniętemu i głębokiemu systemowi korzeniowemu, intensywnie wykorzystuje składniki pokarmowe z warstwy ornej roli, oraz pobiera je z warstw głębszych. Zboże to wykazuje stosunkowo najmniejszą wrażliwość na niedobory w nawożeniu fosforem czy potasem, ponieważ wydzieliny korzeniowe umożliwiają uruchomienie tych składników pokarmowych ze związków trudno rozpuszczalnych. Nawożenie fosforem i potasem Na glebach o wysokiej i średniej zasobności w fosfor i potas nawożenie tymi składnikami powinno sprowadzać się do utrzymania ich zrównoważonego bilansu w glebie. W takich warunkach optymalne dawki nawozów fosforowych i potasowych wynoszą odpowiednio: 40-50 kg P 2 0 5 i 80-90 kg K 2 0. Podobnie jak w przypadku pszenicy, na kompleksach mocniejszych (żytni bardzo dobry i dobry), fosfor i potas stosuje się w całości przedsiewnie w formie nawozów stałych, pojedynczych bądź wieloskładnikowych. Natomiast na glebach słabszych dawkę można podzielić na dwie jednakowe części i pierwszą zastosować jesienią przedsiewnie, mieszając ją z glebą, a drugą wczesną wiosną w czasie ruszenia wegetacji. Nawożenie azotem Żyto dobrze wykorzystuje nie tylko azot z nawozów mineralnych, ale również azot z resztek pożniwnych. Nawożenie tym składnikiem wymaga większej precyzji pod względem terminu i dawek stosowania w porównaniu z nawożeniem fosforem i potasem. Żyto musi dobrze rozkrzewić się jesienią, dlatego w stanowiskach słabych powinno być zasilone azotem już jesienią w dawce 20-30 kg N/ha. Podstawową dawkę około 60-80 kg N/ha stosuje się wczesną wiosną, po ruszeniu wegetacji (KD 30-31). Jeśli zaplanowano nawożenie większą dawką, to trzeba ją podzielić na dwie części, przy czym pierwsza
powinna stanowić ok. 60% całości. Drugą część trzeba zastosować w okresie strzelania w źdźbło, w stadium KD 33-34 (trzeciego węzła). Zalecane dawki nawozów przedstawiono w tabeli. Tabela. Zalecane dawki składników mineralnych dla żyta i pszenżyta [kg/ha]. Azot [N] Fosfor [P20J Potas [K20] Składnik stanowisko zasobność gleby zasobność gleby Zalecane dawki dla Zakładany pszenżyta (oczekiwany) plon żyta ozimego ozimego [t/ha] 2,5-4 3-7 dobre 50-80 70-120 słabe 70-100 90-150 bardzo niska 60-100 80-120 niska 40-80 70-110 średnia 30-60 60-100 wysoka 30-40 40-80 bardzo wysoka 20-30 30-60 bardzo niska 80-110 90-120 niska 70-100 80-110 średnia 60-90 70-100 wysoka 50-80 60-90 bardzo wysoka 30-50 40-70 Siew Termin siewu żyta musi zapewnić prawidłowe jego rozkrzewienie już jesienią. W odróżnieniu od pszenicy optymalny termin siewu jest krótki (10-15 dni). Żyto wysiane zbyt późno słabo się krzewi, wytwarza słabszy system korzeniowy, co jest szczególnie niekorzystne dla roślin rosnących na glebach słabszych, o małych zdolnościach retencyjnych. Z kolei zbyt wczesny termin siewu może doprowadzić do nadmiernego rozwoju liści, co w przypadku śnieżnej zimy przyczynia się do wyprzenia i silnego porażenia pleśnią śniegową. Najwcześniej żyto sieje się w północno-wschodniej Polce - najlepiej między 5-15 września, najpóźniej zaś w rejonach Polski północno-zachodniej, od 20 września do 5 października.
Terminy siewu żyta ozimego w poszczególnych regionach Polski Zalecana głębokość siewu wynosi 2-5 cm, najlepiej 3 cm. Ilość wysiewu zależy od odmiany żyta, warunków glebowych i terminu siewu. Żyto odmian populacyjnych wysiewa się w ilości 350-550 ziarniaków na 1 m 2, w zależności od przedplonu i jakości gleby. W przypadku opóźnienia terminu siewu, ilość wysiewu należy zwiększyć o mniej więcej 10%. Natomiast żyto odmian mieszańcowych nie powinno być wysiewane w ilości większej niż 260-280 ziarniaków na 1 m 2. W obu przypadkach w razie opóźnienia terminu siewu ilość wysiewu należy zwiększyć o mniej więcej 10%. Zabiegi pielęgnacyjne Zespół zabiegów pielęgnacyjnych w uprawie żyta odmian populacyjnych ogranicza się do niewielu zabiegów. Chwasty Łan żyta ma dużą zdolność do ograniczania zachwaszczenia, dlatego w stanowiskach po przedplonach odchwaszczających w zasadzie nie ma potrzeby stosowania herbicydów. Jednak najczęściej żyto uprawiane jest po zbożach. W takim przypadku może zachodzić potrzeba zwalczania miotły zbożowej jesienią, za pomocą zalecanych herbicydów. Trzeba
jednak pamiętać, że żyto jest bardzo wrażliwe na przedawkowanie środków chwastobójczych lub ich zbyt późne zastosowanie. Choroby Żyto jest stosunkowo mało wrażliwe na choroby, niemniej jednak trzeba pamiętać o możliwości porażenia zimą pleśnią śniegową. W stanowisku po zbożach i przy wysokich dawkach azotu żyto może być porażone chorobami podstawy źdźbła. Dlatego ziarno do siewu musi być zaprawiane. W stadium strzelania w źdźbło (KD 31-39) żyto może być porażone rdzą brunatną lub mączniakiem czy rynchosporiozą. Choroby te rozwijają się najczęściej na plantacjach nawożonych wysokimi dawkami azotu. Szczególnie podatne na choroby są odmiany mieszańcowe. Dlatego w przypadku ich uprawy często zachodzi konieczność stosowania nalistnych zabiegów fungicydowych. Charakterystykę tych chorób można znaleźć w atlasach wydanych przez firmy chemiczne oraz w Internecie. Szkodniki Żyto może być atakowane przez szkodniki podobnie jak pszenica ozima, dlatego też zasady ich zwalczania są takie same jak dla pszenicy. Charakterystykę tych szkodników można znaleźć w atlasach wydanych przez firmy chemiczne oraz w Internecie. Wylęganie Ze względu na bardzo znaczący udział źdźbła żyta w procesie asymilacji nie jest tu zalecane jego skracanie. Wyjątkiem są odmiany mieszańcowe, gdzie zasadne jest stosowanie antywylegaczy w stadium strzelania w źdźbło.