Schematy służące do oznaczania zębów W celu określenia pojedynczych zębów przyjęto umowne sposoby ich oznaczania. Wspólną cechą wszystkich schematów jest podział uzębienia na 4 kwadranty: - stroną prawą i lewą - górą i dół Wszystkie schematy są tak skonstruowane, jakby badający patrzył enface na pacjenta, co oznacza, że szczegóły oglądane w prawej górnej ćwiartce uzębienia pacjenta, są na schemacie umieszczone na górze po stronie lewej. Żadna z metod oznaczania zębów nie uzyskała pełnej akceptacji międzynarodowej. Odnosi się to także do dwucyfrowego systemu zaproponowanego przez FDI - Federation Dentaire Internationale, pomimo, iż ta metoda została uznana przez Międzynarodową Organizację Standaryzacji oraz Interpol. Uwaga: dyscypliny spoza stomatologii takie jak: medycyna sądowa, zoologia, paleontologia i antropologia często wybierają inne systemy, niż stosowane w stomatologii, co może prowadzić do niewłaściwej interpretacji wyników badań.
I. Najstarszy znany system zaproponowany został przez Zsigmondy'ego / Wiedeń / w 1861 roku. W powyższym schemacie zęby stałe oznaczono cyframi arabskimi od 1 do 8, poczynając od siekacza przyśrodkowego, a na ostatnim trzonowcu kończąc dla każdej strony ciała, w szeregu górnym i dolnym. Aby wskazać kwadrant w którym ząb się znajduje przy liczbie określającej ząb stawia się kreskę pionową i poziomą, połączone pod kątek prostym. - kreska pozioma oddziela zęby górne od dolnych -j- - kreska pionowa oddziela zęby lewe od prawych Do oznaczania zębów mlecznych stosuje się cyfry rzymskie od I do V, a także litery od A do E. W tej modyfikacji system Zsigmondy'ego jest używany do dziś w Japonii Ta sama metoda oznaczania zębów została opisane przez Palmera w roku 1970 / Warren, Ohio - USA / i z tego powodu w państwach anglojęzycznych jest on znany jako system Palmera. II. W roku 1870 Miihlreiter /Salzburg / połączył drukowane litery I - siakacze, C - kły, P - przedtrzonowce, M - trzonowce z cyframi 1 dla kłów, 1 lub 2 dla siekaczy lub przedtrzonowców oraz 1, 2, 3 dla trzonowców. Pozycja litery w stosunku do cyfry wskazuje, czy ząb znajduje się w szczęce czy w żuchwie, po lewej czy po prawej stronie / I 2, 1 M /. zęby mleczne oznacza się poprzez umieszczenie litery d" bezpośrednio przed literą drukowaną / d 1 C /
III. W roku 1887 Haderup /Kopenhaga I zaproponował system, który pomijał umieszczenie symboli kątowych przy cyfrach i wprowadził znak plus dla zębów szczęki / 2 + / i minus dla żuchwy / - 6 /, po odpowiedniej stronie cyfry. zęby mleczne początkowo były oznaczane przez dodanie małej litery 1" przed cyfrą, a po kilku latach 1" zastąpiono O" / O 3 - /. W Polsce powszechnie był stosowany system Haderup'a z poprawką Allerhanda. Poprawka dotyczyła oznaczania zębów mlecznych cyframi rzymskimi. system Haderupa był bardzo popularny w Skandynawii. IV. System uniwersalny / amerykański /w którym przypisuje się zębom stałym liczby od 1 do 32 zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Numeracja zaczyna się od trzeciego trzonowca prawego szczęki /1 /, biegnie wzdłuż łuku zębowego do lewego trzeciego trzonowca szczęki /16 / i dalej do trzeciego lewego trzonowca żuchwy / 17 /, a kończy się na trzecim trzonowcu prawym żuchwy / 32 /. zęby mleczne oznacza się według tej samej zasady literami od,,a' do T". w roku 1967 Goodman zaproponował zamiast liter, użycie liczb od 41 do 60 dla 20 zębów mlecznych.
K Schemat międzynarodowy FDI /1970/. - przejrzysty dwucyfrowy schemat, bez dodatkowych znaków lub symboli, w którym ponumerowane są nie tylko pojedyncze zęby, lecz także kolejne kwadranty. - pierwsza cyfra określa jeden z 4 kwadrantów jamy ustnej, poczynając od prawej strony szczęki i postępuje zgodnie z ruchem wskazówek zegara / górny prawy - 1, górny lewy - 2, dolny lewy - 3, dolny prawy 4 /, dla zębów stałych, i numery od 5 do 8 dla zębów mlecznych. - druga cyfra oznacza poszczególny ząb 18 17 16 15 14 13 12 11 21 22 23 24 25 26 27 28 48 47 46 45 44 43 42 41 31 32 33 34 35 36 37 38 Prawa Lewa * ponieważ w systemie uniwersalnym stosowane są częściowo te same liczby co w systemie FDI np., ząb 11 - w FDI siekacz górny prawy, w uniwersalnym kieł górny lewy, aby uniknąć błędów w interpretacji między innymi: historii choroby, lub ofiar wypadków Sharma i Wadhawa zaproponowali modyfikacj ę polegaj ącą na wstawieniu pomiędzy dwie cyfry 1-1. * zaletą systemy FDI jest możliwość jego rozbudowy do systemu trzycyfrowego / Krysiński, Vigil et al. /, co stwarza możliwość oznaczania zębów nadliczbowych, będących częstą cechą wśród niektórych grup etnicznych oraz subpopulacji.
Testowa strona Najważniejsze kryteria prawidłowego zwarcia wg Motscha 1. powierzchnie żujące powinny być tak ukształtowane, aby pożywienie przy minimalnym działaniu sił żucia zostało maksymalnie rozdrobnione / kontakty wielopunktowe / 2. zęby przeciwległe powinny się zwierać w ten sposób, aby siły żucia działały wzdłuż ich długiej osi 3. zetknięcie kontaktujących się ze sobą zębów lub grup zębowych powinno następować równomiernie i jednocześnie 4. guzki nośne powinny opierać się na bruzdach lub listewkach brzeżnych swych antagonistów /podparcie guzkowo - bruzdowe / 5. przy odgryzaniu kęsa pokarmowego przez zęby przednie, zęby boczne nie powinny się stykać 6. zęby boczne powinny rozdrabniać pokarm bez udziału zębów przednich 7. wszystkie elementy biorące udział w zwarciu powinny być ze sobą powiązane czynnościowo
Zależność kształtu zębów od budowy konstytucjonalnej Na różnorodność ludzkiego uzębienia w zakresie kształtu, wielkości a także koloru ma wpływ wiele czynników, do których zaliczamy: rasę, wiek, płeć, stopień cywilizacji, poziom higieny i sposób odżywiania, właściwości osobnicze, a także cechy dziedziczne. Sprawia to określone trudności w opracowaniu uniwersalnej metody doboru uzębienia sztucznego dla pacjentów leczonych protetycznie. Braki częściowe i protezy stałe - kierujemy się obecnością pozostałych zębów własnych pacjenta Trudności pojawiają się w przypadkach rozległych braków przedniego odcinka łuku i w bezzębiu. Klasyfikacja Williamsa /1913 / - istnieje współzależność pomiędzy zarysem kształtu zębów i owalem twarzy, która pozwala podzielić zęby na trzy typy: 1. kwadratowy 2. owalny 3. trójkątny Dobór polega na wpisaniu" odwróconego brzegiem siecznym ku górze zęba w zarys twarzy pacjenta
Typologia Kretschmera /1921/ i - polega na korelacji pomiędzy kształtem zębów a typem konstytucjonalnym, proponując różne kształty zębów dla poszczególnych typów /. typ leptosomiczny - przewaga wymiarów długościowych nad szerokościowymi, budowa smukła, wąska twarz, wąskie ramiona, płaska klatka piersiowa i brzuch, słabo umięśnione kończyny - skłonność do gruźlicy płuc, stanów zapalnych żołądka, schizofrenii - krańcowo - skrajna postać tego typu z pogranicza dysplazji określił jako typ asteniczny 2. typ atlety czny - silna-budowa, silny szkielet i mięśnie, szeroka twarz, szeroka szyja, silnie wysklepiona klatka piersiowa, szerokie barki, wąska miednica, długie kończyny o szerokich dłoniach i stopach - skłonność do zaburzeń naczynio - ruchowych w obrębie głowy / migreny /, astmy, epilepsji - zęby przednie kwadratowe, krótkie, w uzębieniu dominują kły, siekacz znajdują się na jednym poziomie z kłam - zęby boczne, dobrze wykształcone lecz niezbyt wysokie guzki, bruzdy miernej głębokości - staw SŻ, wzgórki stawowe dobrze zaznaczone, lecz niezbyt strome, co powoduje że żuchwa przesuwa się na boki i do przodu po mniejszych krzywiznach
3. typ pykniczny - przewaga wymiarów poprzecznych nad długościowymi, przysadzista budowa ciała, drobny szkielet, słabo rozwinięte mięśnie, tendencja do odkładania tkanki tłuszczowej, szeroka twarz, krótka szyja, zaokrąglone kontury, ręce krótkie o szerokich dłoniach - skłonność do chorób układu sercowo naczyniowego, miażdżycy, cukrzycy, gośćca oraz depresji maniakalnych V -zęby przednie, krótkie, kanciaste, trójkątne, często zaokrąglone, często diastemy - zęby boczne, duże o niskich guzkach i płytkich bruzdach - staw SŻ jest płytki, o niskich wzgórkach i płytkim dole, co warunkuje obszerne ruchy boczne po małych krzywiznach 4. typ dysplastyczny - powiązany z zaburzeniami endokrynologicznymi i wrodzonymi wadami rozwojowymi * brak ostrych granic pomiędzy poszczególnymi typami, co stwarza możliwość wprowadzenia typów pośrednich, które dominują u kobiet
1. typ leptosomiczno - asteniczny - wąska klatka piersiowa, wąskie i spadziste ramiona, drobne kości, słabe mięśnie, mały obwód głowy, twarz o kształcie jajowym i profilu kątowym. - zęby przednie prostokątne, podłużne, rzadziej podłużno - trójkątne - zęby przednie stłoczone, często nakładają się na siebie, siekacze boczne bardzo często zrotowane wokół swej długiej osi - zęby boczne posiadają wysokie guzki, ostre krawędzie żujące i głębokie bruzdy - staw SŻ jest głęboki, wysokie i strome wzgórki stawowe i głębokie doły, co warunkuje przewagę ruchów zawiasowych, natomiast ruch do przodu i na boki odbywa się po dużych krzywiznach 2. typ leptosomiczno - atletyczny - postać smukło - ścięgnista, twarz podłużna, rysy harmonijne o wysokiej formie owalnej - zębyprostokątne, dominująca wielkość siekaczy środkowych, kły dość ostre i mniejsze od siekaczy centralnych, zęby ustawione w regularne łuki, uzębienie dominuje w wyrazie twarzy - zęby boczne dość głębokie bruzdy, wyraźnie, o regularnych stokach wykształcone bruzdy - staw SŻ dość głęboki, lecz płytszy niż w typie leptosomiczno - astenicznym 3. typ atletyczno - pykniczny - częsty wśród europejczyków, łączy silną budowę kości, szerokie ramiona z owalną twarzą o miękkich rysach - zęby są zaokrąglone, nieco węższe, lecz dłuższe niż w typie atletycznym
4. typ asteniczno -pykniczny - długa, wąska klatka piersiowa, mały okrągły brzuch, długie kończyny, czaszka lekko wieżowata - zęby posiadają kształt zwężony, trójkątny, o ustawieniu podobnym jak u piknika ^ Uwaga: w odniesieniu do populacji polskiej stwierdzono słabo zaznaczoną korelację typów budowy ciała z typami uzębienia i cechami karnacji Kształt zębów w zależności od płci Uzębienie żeńskie charakteryzuje się nieco szerszymi siekaczami górnymi przy środkowymi oraz mniejszymi kłami, które są o 1 mm węższe Szerokość koron kłów górnych u mężczyzn jest prawie równa szerokości koron siekaczy górnych przyśrodkowych Zęby u mężczyzn posiadają bardziej wypukłe powierzchnie przedsionkowe niż u kobiet Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano że: - w 58 % uzębienie jest typowe dla płci - w 24 % trudno jest ustalić zależność od płci - w 18 % typ uzębienia u kobiet posiada cechy charakterystyczne dla mężczyzn i odwrotnie
Kształt zębów a wiek Wraz z wiekiem następuje ścieranie szkliwa prowadzące niejednokrotnie do odsłonięcia zębiny. Stopień starcia zębów jest proporcjonalny do wieku, jednak zależy od indywidualnej twardości szkliwa i zębiny, rodzaju zgryzu oraz wyzwalanych przez układ mięśniowy sił i parafunkcji. - na skutek starcia brzegi sieczne przekształcają się w płaszczyzny sieczne niejednokrotnie 0 ostrych krawędziach - brzeg sieczny kła górnego ulega najczęściej szybszemu starciu w części mezjalnej, co prowadzi do jej wydłużenia i sprawia, że powierzchnia przyjmuje kształt spadzisty w stronę siekacza bocznego - brzeg sieczny kła dolnego ulega szybszemu starciu na powierzchni guzka siecznego, prowadząc do powstania płaszczyzny siecznej ustawionej lekko ukośnie ku stronie dystalnej - w zębach bocznych szczęki starcie następuje na guzkach, przy czym w większym stopniu starciu ulegają guzki językowe, natomiast w przypadku żuchwy guzki policzkowe - na skutek fizjologicznej ruchomości zębów / staw zębowo - zębowy / miejsca styczne ulegają przekształceniu w płaszczyzny styczne, a łuk zębowy skraca się o około 15 mm, / starcie + wędrówka zębów / - powierzchnie zwarciowe łuków starczych upodobniają się do płaszczyzn, a krzywe kompensacyjne ulegają wyprostowaniu - w stawie skroniowo - żuchwowym dochodzi do spłycenia dołu stawowego i spłaszczenia wzgórka 1 chrząstki śródstawowej, w związku z tym ruchy żuchwy odbywają się po mniejszych krzywiznach