PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA. PRZYRODA. KLASA 4

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA. PRZYRODA. KLASA 4 Wymagania Wymagania Nr i temat lekcji Uczeo: Uczeo: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca Dział 1. PRZYRODA I JA 1. Czym będziesz się zajmowad na lekcjach przyrody? - określa, czym jest przyroda, składniki przyrody w otoczeniu, i nazywa wytwory działalności człowieka. powiązao między składnikami przyrody., że człowiek jest składnikiem przyrody. -wyjaśnia, w jaki sposób człowiek jest zależny od nieożywionych składników przyrody. 2. Sposoby poznawania przyrody 3. Co jest pomocne w poznawaniu przyrody? ożywionych i nieożywionych składników przyrody. źródła wiedzy o przyrodzie., dlaczego zmysłem smaku i węchu należy rozważnie posługiwad się podczas poznawania przyrody, organizmów lub obiektów, których obserwacja dostarcza nowych informacji o przyrodzie. nazwy zmysłów człowieka umożliwiających poznawanie przyrody. pytao zainspirowanych obserwacjami przyrody. możliwości wykorzystania lornetki, lupy, mikroskopu podczas przyrodniczych., dlaczego obserwacje są niezbędne w poznawaniu przyrody. - określa rolę mapy, planu, kompasu w poznawaniu przyrody. -uzasadnia, dlaczego do informacji podanych w internecie należy podchodzid bardzo rozważnie. -podaje wykorzystania wszystkich zmysłów w obserwacjach przyrodniczych. 4. Jak zobaczyd to, co niewidoczne gołym okiem? 5. Jak obserwowad preparat pod mikroskopem? -wymienia przyrządy ułatwiające poznawanie przyrody. w mikroskopie okular i obiektywy. - opisuje etapy przygotowywania preparatu nietrwałego. - obsługuje szkolny mikroskop optyczny. - wykonuje proste nietrwałe preparaty mikroskopowe. - oblicza powiększenie obrazu w mikroskopie, i nazywa części mikroskopu optycznego. trwałych i nietrwałych preparatów mikroskopowych. - opisuje sposób działania mikroskopu optycznego. - wykonuje rysunki obserwowanych preparatów, zgodnie z regułami., dlaczego mikroskop optyczny powiększa bardziej niż lupa, - porównuje możliwości mikroskopu optycznego i elektronowego., jaki musi byd preparat mikroskopowy, by nadawał się do. 1

6. Jak planowad, prowadzid i dokumentowad obserwacje? 7. Czym jest doświadczenie przyrodnicze? prowadzenia przyrodniczych, - prezentuje sposoby dokumentowania przyrodniczych. pytao, na które można uzyskad odpowiedź, prowadząc doświadczenia, - opisuje cechy dobrego przyrodnika. - określa, czym jest obserwacja przyrodnicza, krótkoterminowych i długoterminowych. - wypełnia poprawnie kartę doświadczenia, zasady, których należy przestrzegad podczas prowadzenia doświadczenia., dlaczego nie należy zrywad rośliny lub karmid zwierząt podczas ich. - opisuje proste doświadczenia, dzięki którym można dobyd nową wiedzę, punkty, które powinna zawierad karta doświadczenia, - opisuje kartę., dlaczego samodzielnie przeprowadzona obserwacja i doświadczenie są najważniejszym źródłem wiedzy o przyrodzie,, dlaczego na podstawie pojedynczej nie należy wyciągad wniosków. - konstruuje kartę doświadczenia do wybranego przez siebie tematu i uzupełnia ją po samodzielnie przeprowadzonym doświadczeniu. 8. Powtórzenie działu Przyroda i ja - opisuje, w jaki sposób można poznawad przyrodę, źródła wiedzy o przyrodzie, stwierdzenie: podczas poznawania przyrody należy ostrożnie wykorzystywad zmysł smaku, przyrządy ułatwiające poznawanie przyrody, - wykonuje proste nietrwałe preparaty mikroskopowe, prowadzenia przyrodniczych. zmysły, które pomagają w obserwacjach przyrodniczych, - obsługuje szkolny mikroskop optyczny, - prezentuje sposoby dokumentowania przyrodniczych, zasady, których należy przestrzegad podczas prowadzenia doświadczenia., dlaczego prawdziwy przyrodnik jest cierpliwy, systematyczny i rzetelny. powiązao między składnikami przyrody,, dlaczego obserwacje są niezbędne w poznawaniu przyrody, możliwości wykorzystania lornetki, lupy, mikroskopu podczas przyrodniczych, trwałych i nietrwałych preparatów mikroskopowych., czym różni się w zestawie doświadczalnym próba kontrolna od próby badawczej. - określa rolę mapy, planu, kompasu w planowaniu wycieczki, - wykonuje rysunki obserwowanych preparatów, zgodnie z regułami,, dlaczego samodzielnie przeprowadzona obserwacja i doświadczenie są najważniejszym źródłem wiedzy o przyrodzie., w jaki sposób człowiek jest zależny od składników przyrody,, dlaczego mikroskop optyczny powiększa bardziej niż lupa, - porównuje możliwości mikroskopu optycznego i elektronowego,, jaki musi byd preparat mikroskopowy, aby nadawał się do, -uzasadnia, dlaczego na podstawie pojedynczej nie należy wyciągad 2

wniosków, Dział 2 JA, ROŚLINY I ZWIERZĘTA -rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T). 9. Jak się uczyd i po co? 10. Z kim spotykasz się w szkole? 11. W szkole opiekujesz się roślinami i zwierzętami 12. Zwierzęta w naszych domach 13. Jak jest zbudowana roślina? czynniki ułatwiające naukę, - rozpoznaje właściwe warunki do nauki, - opisuje właściwie urządzone miejsce do nauki. sytuacje i czynniki dobrze wpływające na samopoczucie w szkole. nazwy zwierząt hodowanych w pracowni przyrodniczej, nazwy roślin występujących w pracowni przyrodniczej, różne źródła informacji o roślinach i zwierzętach. zwierzęta najczęściej trzymane w domach, zasady dbałości o zwierzęta, różne źródła informacji o wybranych zwierzętach. organy roślinne i wskazuje je w roślinie, - określa znaczenie uczenia się, podstawowe zasady uczenia się. pomocy osobie niepełnosprawnej. ssaków, ptaków, ryb. zwierząt niebezpiecznych dla ludzi. - określa potrzeby życiowe roślin., dlaczego warto się uczyd i zdobywad nowe umiejętności. problemy, jakie miałaby osoba poruszająca się w szkole na wózku, -wskazuje cechy osoby powszechnie lubianej. cechy charakterystyczne ssaków, ptaków i ryb, - opisuje na wybranym przykładzie obowiązki opiekuna hodowli szkolnej. - określa, dlaczego nie każde zwierzę jest bezpieczne dla ludzi, różne źródła informacji o wybranych zwierzętach i korzysta z nich. -wskazuje elementy męskie i żeoskie, dlaczego niewłaściwa postawa ciała niekorzystnie wpływa na uczenie się. rodzaje zachowao przyjaznych w stosunku do innych osób., jaką funkcję spełniają hodowle roślin i zwierząt., dlaczego nie wszystkie zwierzęta można trzymad w domu. szczególnych funkcji pełnionych przez niektóre korzenie, co oznaczają określenia: pozytywne nastawienie do nauki, własna chęd poznania, systematycznośd. - proponuje sposoby pomocy niepełnosprawnej osobie i wskazuje, w jaki sposób ona może pomóc innym. - ustala, na podstawie różnych źródeł informacji wymagania życiowe dwóch, dowolnie wybranych roślin. - ustala, na podstawie różnych źródeł informacji wymagania życiowe dwóch, dowolnie wybranych zwierząt domowych. - opisuje budowę i rolę kłączy, bulw, cebul i liści pułapkowych. 3

14. Rośliny są ozdobą domu 15. Powtórzenie działu Ja, rośliny i zwierzęta - omawia podstawowe funkcje korzeni, łodyg, liści i kwiatów. rośliny doniczkowe najczęściej trzymane w domach, - opisuje zasady dbałości o rośliny doniczkowe, różne źródła informacji o wybranych roślinach,, dlaczego po kontakcie z roślinami doniczkowymi zawsze należy myd ręce. - opisuje właściwie urządzone miejsce do nauki, sytuacje i czynniki dobrze wpływające na samopoczucie w szkole, różne źródła informacji o roślinach i zwierzętach, organy roślinne i wskazuje je w roślinie, - określa potrzeby życiowe roślin, - opisuje zasady dbałości o rośliny doniczkowe,, dlaczego po kontakcie z roślinami doniczkowymi zawsze należy myd ręce. - właściwie przesadza i sadzi rośliny doniczkowe. podstawowe zasady uczenia się, ssaków, ptaków, ryb, nazwy roślin występujących w pracowni przyrodniczej, -opisuje podstawowe funkcje korzeni, łodyg, liści i kwiatów, - właściwie przesadza i sadzi rośliny doniczkowe. w kwiecie, -wykazuje związek budowy z funkcją organów roślinnych., dlaczego należy roślinę doniczkową przesadzad i nawozid, różne źródła informacji o wybranych roślinach i korzysta z nich., dlaczego warto się uczyd i zdobywad nowe umiejętności, rodzaje zachowao przyjaznych w stosunku do innych osób, problemy, jakie miałaby osoba poruszająca się w szkole na wózku inwalidzkim, - opisuje na wybranym przykładzie obowiązki opiekuna hodowli szkolnej, - określa, dlaczego nie każde zwierzę jest bezpieczne dla ludzi, różne źródła informacji o wybranych łodygi i liście., dlaczego należy poznad naturalne środowisko rośliny doniczkowej., jaką funkcję spełniają hodowle roślin i zwierząt, szczególnych funkcji pełnionych przez niektóre korzenie, łodygi i liście, - wykazuje związek budowy z funkcją organów roślinnych,, dlaczego należy poznad naturalne środowisko rośliny doniczkowej. - projektuje album prezentujący rośliny niebezpieczne dla ludzi. co oznaczają określenia: pozytywne nastawienie do nauki, własna chęd poznania, - ustala, na podstawie różnych źródeł informacji wymagania życiowe dwóch, dowolnie wybranych roślin i zwierząt, - omawia budowę i rolę kłączy, bulw, cebul i liści pułapkowych, - prezentuje samodzielnie wykonany album roślin niebezpiecznych dla ludzi, - rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T). 4

zwierzętach i korzysta z nich. Dział 3 KUCHNIA JAKO LABORATORIUM 16. Świat jest zbudowany z substancji 17. Co się dzieje podczas gotowania obiadu? 18. Czy woda mineralna to tylko woda? 19. Jak powstają kryształy? 20. Do czego służy sito? 21. Jak lód zamienia się w wodę, a woda w lód? stany skupienia substancji, substancji w określonych stanach skupienia. - rozróżnia pojęcia parowanie i wrzenie. - opisuje własności mieszaniny jednorodnej, substancję rozpuszczalną i rozpuszczalnik w wybranym roztworze. - odróżnia mieszaninę jednorodną od niejednorodnej; dwa sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych: krystalizację i odparowanie. pojęcie mieszaniny niejednorodnej mieszanin niejednorodnych. - nazywa stany skupienia wody (ciekły i stały). - prezentuje za pomocą modelu budowę drobinową gazów, cieczy i ciał stałych, podaje ciał sprężystych, plastycznych i kruchych. zjawisko przewodnictwa cieplnego. zjawisko dyfuzji. - określa roztwór nasycony i nienasycony; powiązane ze sobą przemiany odwracalne: krystalizację i rozpuszczanie. sposoby rozdzielania mieszanin niejednorodnych. temperaturę topnienia lodu i krzepnięcia właściwości gazów, cieczy i ciał stałych. substancji dobrze i źle przewodzącej ciepło. sposoby zwiększenia rozpuszczalności substancji. - opisuje zjawiska krystalizacji i rozpuszczania. - proponuje sposoby rozdzielania określonych mieszanin niejednorodnych. różnice między topnieniem, posługując się modelem drobinowym, dlaczego gazy są ściśliwe, ciecze bardzo mało ściśliwe, a ciała stałe nieściśliwe. własności wody wrzącej i wody w temperaturze pokojowej, własności danej substancji na podstawie jej budowy i zastosowania w danym przedmiocie. pozytywnych i negatywnych skutków dyfuzji w otaczającej przyrodzie. - porównuje zjawiska krystalizacji i odparowania. pojęcie zawiesina, - sporządza z wymienionych składników mieszaniny niejednorodne. - omawia zjawiska topnienia i krzepnięcia w świetle cząsteczkowej - wykorzystuje model drobinowy do opisu właściwości gazów, cieczy i ciał stałych. - opisuje dowolne ciało fizyczne z punktu widzenia zastosowania substancji z której jest zbudowane - projektuje kartę pracy doświadczenia nt. Jak przyspieszyć rozpuszczanie się cukru w wodzie? - opisuje sposoby otrzymywania roztworów nasyconych z nienasyconych i odwrotnie, - projektuje kartę pracy doświadczenia nt. Otrzymywanie kryształów. -wymienia nazwy i innych mieszanin niejednorodnych np. dym, piana, emulsja - opisuje zjawiska topnienia i krzepnięcia na przykładach innych 5

wody, i rozpuszczaniem. budowy materii. niż woda i lód 22. Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla? 23. Co wiesz o gotowaniu jaj i pieczeniu ciasta? 24. Powtórzenie działu: Kuchnia jako laboratorium proces parowania i skraplania, parowania i skraplania wody. przemian nieodwracalnych. -podaje ciał stałych, cieczy i gazów, -podaje ciał sprężystych, plastycznych i kruchych, -wymienia mieszaniny jednorodne i niejednorodne znane z życia codziennego, przemian odwracalnych i nieodwracalnych spotykanych w życiu codziennym. nazwy zjawisk towarzyszących zmianom stanu skupienia wody. obie przemiany jako przemiany odwracalne. - wykonuje doświadczenie według opisu. -wymienia nazwy zjawisk towarzyszących zmianom stanu skupienia wody, -rozróżnia parowanie i wrzenie, -podaje substancji metalicznych i niemetalicznych. Dział 6 PRZYRODA SIĘ ZMIENIA sposoby zwiększenia szybkości parowania. - prowadzi obserwację doświadczenia, - definiuje przemianę nieodwracalną. -omawia model drobinowej budowy materii, -podaje zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku odwołując się do właściwości tych substancji, - rozróżnia topnienie i rozpuszczanie. zjawiska parowanie i skraplanie wody i wskazuje je w otaczającej przyrodzie. - wyciąga wnioski z, - odróżnia obserwacje od wniosków. -proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych, -podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące zmiany stanu skupienia wody., w jaki sposób została opracowana przez Celsjusza skala temperatury. - projektuje i omawia doświadczenia prezentujące przemiany nieodwracalne. - projektuje i omawia doświadczenia, -rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T). 25. Obserwujesz zmiany położenia Słooca na niebie. pojęcia widnokrąg i linia widnokręgu, świadczące o pozornych zmianach położenia Słooca na niebie. świadczące o dobowym rytmie życia. - określa długośd dnia (czas od wschodu do zachodu Słooca), znaczenie pojęd: wschód Słooca, górowanie Słooca, zachód Słooca. - charakteryzuje widnokrąg w mieście i na wsi, - rysuje drogę Słooca nad widnokręgiem w różnych porach roku, zależnośd długości dnia od długości drogi Słooca nad widnokręgiem. - omawia i uzasadnia zależnośd między wielkością widnokręgu, a wysokością, na jakiej się znajduje obserwator, - analizuje zależnośd między długością cienia a wysokością Słooca nad widnokręgiem. przyczyny zmian położenia Słooca na niebie w ciągu dnia., dlaczego zmienia się wielkośd widnokręgu w zależności od punktu. 26. Jakie zmiany cechy pogody daty - tłumaczy pojęcia - rysuje drogę Słooca - przewiduje 6

przynoszą pory roku. 27. Dlaczego koła pociągu stukają o szyny? 28. Jak woda krąży w przyrodzie? 29. Dlaczego lód pływa? 30. Jakie są właściwości powietrza? 31. Powtórzenie działu: Przyroda się zmienia charakterystyczne dla danej pory roku, zmiany zachodzące w przyrodzie w różnych porach roku. rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów. - określa stan skupienia wody, - opisuje zjawiska parowania i skraplania, topnienia i krzepnięcia wody. przemian odwracalnych topnienia i krzepnięcia, skutki zamarzania wody. - określa stan skupienia i właściwości powietrza, składniki powietrza. - określa czas trwania dnia i nocy, pory roku i daty ich rozpoczęcia, składniki powietrza i określa jego rozpoczynające kalendarzowe pory roku, - określa wpływ wysokości Słooca nad widnokręgiem na porę roku i porę dnia. rozszerzalnośd temperaturową ciał stałych i cieczy na podstawie drobinowej budowy materii., skąd się bierze para wodna w powietrzu, - omawia krążenie wody w przyrodzie. - wykonuje doświadczenie według opisu. - przedstawia właściwości ciepłego i zimnego powietrza dyfuzji substancji w powietrzu. dyfuzji substancji w powietrzu, - omawia zmiany zachodzące w każdej porze równonoc wiosenna i jesienna świadczące o rocznym rytmie życia przyrody. rozszerzalności temperaturowej ciał stałych. zjawiska zmian stanu skupienia wody. - porównuje zmiany objętości parafiny i wody podczas krzepnięcia, - prowadzi obserwacje doświadczenia. pojęcie ciśnienie atmosferyczne, - opisuje i przedstawia na schemacie zjawisko dyfuzji substancji w gazach. - omawia wędrówkę Słooca nad widnokręgiem, - przedstawia zjawisko krążenie wody nad widnokręgiem w różnych porach roku, zależnośd długości dnia od długości drogi Słooca nad widnokręgiem - opisuje budowę termometru cieczowego, - omawia proces powstawania chmur i opadów. skutki zamarzania wody, - odróżnia obserwacje od wniosków. - odróżnia zjawisko unoszenia się ciepłego powietrza od dyfuzji, - planuje doświadczenia wykazujące istnienie powietrza. - omawia skutki rozszerzalności temperaturowej ciał, - omawia zjawisko dyfuzji na przykładach i przedstawia na schemacie. przyrodnicze konsekwencje opóźnienia lub przyspieszenia termalnej pory roku. korzystne i niekorzystne zjawiska związane z rozszerzalnością temperaturową ciał. - korzysta z informacji znajdujących się w atlasach, słownikach, poradnikach, internecie, -rozwiązuje trudniejsze zadania. zmiany objętości parafiny i wody podczas krzepnięcia,, dlaczego lód nie tonie w wodzie. - opisuje praktyczne zastosowanie zjawiska unoszenia się ciepłego powietrza - rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T) 7

stan skupienia, roku. w przyrodzie. - przedstawia skutki zamarzania wody w przyrodzie. Dział 5 POGODA JEST ZAWSZE 32. Jak zmierzyd temperaturę powietrza i ciśnienie atmosferyczne? 33. Jak zmierzyd wilgotnośd powietrza i siłę wiatru? 34. Jak powstają opady i osady atmosferyczne? 35. Dlaczego tęcza jest kolorowa? 36. Co jest przyczyną burzy? 37. Czy pogodę można przewidzied? składniki pogody, nazwy urządzeo do pomiaru ciśnienia i temperatury. nazwy urządzeo służących do pomiaru wilgotności powietrza i siły wiatru. rodzaje opadów atmosferycznych, rodzaje osadów atmosferycznych. - określa warunki niezbędne do powstania tęczy, barwy wchodzące w skład światła białego. - demonstruje prosty sposób elektryzowania ciała, zasady postępowania w czasie burzy. składniki pogody omawiane w jednostki ciśnienia i temperatury. - opisuje zasadę działania wiatromierza, - zapisuje wartośd wilgotności powietrza i siły wiatru. zjawisko mgły. znaczenia barw w przyrodzie. - opisuje sposób zabezpieczania budynków przed skutkami wyładowao atmosferycznych. znaczenie prognozy pogody - odczytuje wartośd ciśnienia i temperatury z odpowiednich przyrządów. - buduje prosty wiatromierz, - odczytuje wartośd wilgotności z higrometru. sposób mierzenia opadów atmosferycznych. zjawisko powstawania tęczy, - proponuje doświadczenie wykazujące, że światło białe nie jest jednorodne. przyczynę występowania ładunków elektrycznych w chmurach,, kiedy dochodzi do wyładowania atmosferycznego. - prezentuje za pomocą graficznych prognozy krótkoterminowej i długoterminowej, - wykonuje proste obliczenia różnicy temperatur i zmian ciśnienia. przykładowe nazwy wiatru w zależności od jego prędkości. sposób powstawania poszczególnych opadów i osadów atmosferycznych. od czego zależy barwa przedmiotów, dlaczego zimą ubieramy się w ciemne kolory, a latem w jasne. - opisuje historię wynalezienia piorunochronu. - interpretuje mapy synoptyczne, określając znaczenie - przewiduje prognozę pogody na podstawie wartości temperatury i ciśnienia. zasadę działania dawnych higrometrów. - opisuje, korzystając z różnych źródeł informacji, nietypowe zjawiska atmosferyczne zachodzące na świecie. zjawisko rozszczepienia światła białego. - opisuje zasadę działania piorunochronu. - prezentuje prognozę pogody na podstawie 8

38. Prowadzisz kalendarz pogody. 39. Powtórzenie działu Pogoda jest zawsze prognozie pogody, - rysuje graficzne symbole pogody poszczególnych składników pogody. - obserwuje i nazywa stan poszczególnych składników pogody - zapisuje parametry pogody obserwowane w ciągu dnia. trzy składniki pogody i podaje nazwy jednostek, w których odczytuje się ich wartośd, zjawiska atmosferyczne często występujące w Polsce, zasady bezpiecznego zachowania się podczas burzy. dla planowania zajęd i ubioru przez ludzi, - opisuje znaki synoptyczne jako graficzne oznaczenia elementów pogody. - opisuje w kilku zdaniach obserwowaną pogodę w ciągu 1 dnia, - stosuje liczby i znaki umowne konieczne do pogody koniecznośd prowadzenia dzienniczka pogody w każdej porze roku. wyładowao elektrycznych, które można obserwowad w życiu codziennym. symboli pogody podaną tekstem prognozę pogody podaną tekstem. - omawia system informacji meteorologicznej na świecie, najważniejszą instytucję, gdzie opracowuje się prognozę pogody dla całej Polski. trzy sytuacji, w których jest przydatna znajomośd prognozy pogody na następny dzieo,, od czego zależy kolor danego przedmiotu,, w jakie obiekty najczęściej uderzają pioruny. poszczególnych znaków. - na podstawie uproszczonej mapy synoptycznej, opisuje pogodę w danym miejscu. - na podstawie szczegółowego opisu pogody, zapisuje w tabeli stan pogody stosując znaki umowne. przyczyny występowania opadów deszczu, okoliczności, w jakich dochodzi do uderzenia pioruna. samodzielnie opracowanej mapy pogody. - przeprowadza analizę tygodniowego dzienniczka pogody i porównuje z tym samym okresem w latach poprzednich (sprawdza w Internecie prognozy pogody podawane w latach ubiegłych), - wyciąga wnioski dotyczące zmian pogody. - na podstawie wartości temperatury i ciśnienia przewiduje prognozę pogody, zjawisko rozszczepienia światła białego, - prezentuje prognozę pogody na podstawie samodzielnie opracowanej mapy pogody, Dział 6 WYCIECZKA PO OKOLICY - rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T). 40 Jak wyznaczyd kierunki, kiedy jest nam potrzebna znajomośd - posługuje się kompasem przy - opisuje kierunki świata na róży - omawia sposoby wyznaczania - określa główne i pośrednie 9

geograficzne? 41. Do czego służy podziałka? 42. Jak czytad mapę topograficzną? 43. Poznajesz formy ukształtowania powierzchni Ziemi kierunków świata, - omawia, w jaki sposób przyroda pomaga nam w wyznaczaniu kierunków świata. znaczenie słowa plan i skala, do czego potrzebna jest skala przy rysowaniu planów, - odczytuje z legendy, w jakiej skali jest wykonany plan. - identyfikuje na mapie znaki topograficzne, -odczytuje na mapie topograficznej i wskazuje położenie np. lasu, szkoły, kościoła. formy terenu,, które z form są wklęsłe, a które wypukłe. wyznaczaniu kierunków świata, - wyznacza kierunki świata za pomocą gnomonu i Słooca. - rysuje proste plany w skali 1:1, 1:10 - posługuje się podziałką liniową zastosowania różnych planów. -określa kierunki świata na mapie topograficznej, -rozpoznaje mapę topograficzną spośród innych map, -wskazuje zastosowania planu i mapy. - rozpoznaje na ilustracjach poszczególne formy terenu, i podaje nazwy elementów pagórka. kierunków kierunki świata główne i pośrednie, - omawia sposób wyznaczania kierunków świata w nocy. - rysuje obiekty podanych dowolnych skalach, - rysuje proste plany w skali 1:100. -wyznacza zgodnie z opisem na mapie topograficznej trasę wędrówki, -posługuje się legendą mapy topograficznej do planowania trasy wycieczki. - nazywa obserwowane na ilustracjach rodzaje ukształtowania terenu, -określa różnice między pagórkiem, wzgórzem, a górą kierunków świata w sytuacji, gdy nie ma przyrządów i Słooca - określa kierunki świata w terenie. - szacuje na podstawie skali planu, czy zmieści się on na kartce papieru. -analizuje mapy topograficzne pod względem ilości zabudowao i innych elementów. -posługuje się niwelatorem szkolnym. kierunki świata w terenie za pomocą dostępnych przyrządów, - wyznacza kierunki świata w terenie na podstawie elementów przyrodniczych. - wyciąga wnioski dotyczące zależności zastosowanej skali od wielkości obiektu na planie. - oblicza rzeczywiste wymiary obiektów za pomocą skali. -oblicza rzeczywiste odległości przedstawione na mapie topograficznej, -orientuje mapę w terenie. - wykonuje pomiar wysokości pagórka, - szacuje wysokośd pagórka przed pomiarem. 44. Jak wyznaczyd trasę wycieczki? - prawidłowo ubiera się na wycieczkę, zabiera z domu rzeczy niezbędne podczas pieszej wycieczki. - informuje rodziców - omawia cel wycieczki oraz trasę, -posługuje się kompasem. -opisuje sposób pomiaru pagórka. - wybiera mapę w odpowiedniej skali na wycieczkę. - planuje wycieczkę - orientuję mapę topograficzną - planuje i opisuje dłuższe trasy wycieczek na - oblicza rzeczywistą trasę wycieczki na podstawie podziałki liniowej, 10

o przewidywanej godzinie powrotu oraz niezbędnym wyposażeniu. - ocenia przydatnośd butów ( trampki, adidasy, kalosze) w zależności od pory roku, pogody i długości trasy. z uwzględnieniem jej celu. - śledzi na mapie trasę podczas trwania wycieczki. - opisuje trasę wycieczki korzystając z legendy, podstawie mapy topograficznej. - oblicza długośd rzeczywistą poszczególnych fragmentów trasy wycieczki np.: między obiektami przewidzianymi do zwiedzania. 45. Jak wykonad pomiary w terenie? 46. Co to są wody powierzchniowe? 47.Obserwujesz rzekę w swojej okolicy, potrzebę doskonalenia umiejętności szacowania odległości w terenie, - mierzy długośd swojej pary kroków, - posługuje się taśma mierniczą przy mierzeniu niewielkich odległości. wód płynących i stojących. pojęcia: źródło rzeki, ujście rzeki, dopływ prawy, dopływ lewy. gospodarczego wykorzystania rzeki na przykładzie rzeki najbliższej. -przelicza (krótkie odcinki) ilośd par kroków odległości w przybliżeniu, szacunkowe długości krótkich odcinków. zbiorników sztucznych i naturalnych, wody występujące w najbliższej okolicy. - opowiada jak płynie rzeka i jaką pracę wykonuje (bez podziału na rodzaj biegu). możliwości gospodarczego wykorzystania rzeki. jedną cechę charakterystyczną dla rzeki płynącej w biegu górnym, środkowym i dolnym. - prawidłowo dokumentuje wycieczkę. - przelicza (na dłuższych odcinkach) liczbę par kroków i określa długości danych odcinków, - szacuje odległości w terenie. - charakteryzuje wygląd jeziora starego i młodego, - definiuje pojęcia bagno, staw, jezioro. cechy działalności rzeki w biegu górnym, środkowym, i dolnym - definiuje pojęcia nurt rzeki koryto i dolina rzeki, rozpoznaje i wskazuje w terenie. - określa szacunkowe odległości w terenie na podstawie widoczności obiektów. - rozpoznaje w terenie i nazywa wody powierzchniowe w najbliższej okolicy - omawia, w jaki sposób można ocenid kierunek płynięcia rzeki - ocenia stopieo wykorzystania gospodarczego rzeki w najbliższej okolicy. - określa w przybliżeniu wysokości różnych obiektów zmierzonych na podstawie porównania długości cienia. - charakteryzuje wpływ różnych czynników na wody powierzchniowe. - ocenia niszczącą i budującą działalnośd rzeki na podstawie wyglądu brzegów, szybkości płynięcia i in. 11

48. Powtórzenie działu Wycieczki po okolicy zastosowania planu i mapy - odczytuje skalę mapy - rozpoznaje proste znaki topograficzne formy ukształtowania powierzchni, wskazuje na formy wypukłe i wklęsłe - zna długośd swojej pary kroków, - posługuje się taśmą mierniczą. wód płynących i stojących. gospodarczego wykorzystania rzeki na przykładzie rzeki najbliższej okolicy. - definiuje pojęcia: źródło rzeki, ujście rzeki, dopływ prawy, dopływ lewy. - posługuje się kompasem przy wyznaczaniu kierunków świata. - rysuje proste plany w skali 1:1, 1:10. - rozpoznaje mapę topograficzną spośród innych map do wyboru. - określa kierunki świata na mapie topograficznej - oblicza krokami długośd niewielkich odcinków. zbiorników sztucznych i naturalnych wody występujące w najbliższej okolicy. - rysuje obiekty w podanych dowolnych skalach, - określa kierunki świata w terenie. - opisuje kierunki świata na róży kierunków - wyznacza zgodnie z opisem na mapie topograficznej trasę wędrówki. - rozpoznaje formy ukształtowania powierzchni na podstawie opisu, ilustracji oraz w terenie. - planuje wycieczkę z uwzględnieniem jej celu. - opisuje trasę wycieczki korzystając z legendy - charakteryzuje wygląd jeziora starego i młodego, pojęcia bagno, staw, jezioro, co to znaczy zorientowad plan, mapę - orientuję mapę topograficzną. przelicza (na dłuższych odcinkach) liczbę par kroków i określa długości danych odcinków. - wybiera mapę w odpowiedniej skali na wycieczkę np. rowerową lub pieszą. - określa w przybliżeniu wysokości różnych obiektów, zmierzone na podstawie porównania długości cienia - określa szacunkowe odległości w terenie na podstawie widoczności obiektów. - ocenia stopieo wykorzystania gospodarczego rzeki w najbliższej okolicy. - posługuje się kompasem, śledzi trasę podczas trwania wycieczki. - oblicza odległości rzeczywiste korzystając ze skali liniowej, - oblicza długośd rzeczywistą poszczególnych fragmentów trasy wycieczki np.: między obiektami przewidzianymi do zwiedzania, - określa w przybliżeniu wysokości różnych obiektów, zmierzone na podstawie porównania długości cienia, - charakteryzuje wpływ różnych czynników na wody powierzchniowe - ocenia niszczącą i budującą działalnośd rzeki na podstawie wyglądu brzegów, szybkości płynięcia i In. - rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T). -rozpoznaje w terenie i nazywa wody powierzchniowe w najbliższej okolicy. pojęcia nurt rzeki, koryto i dolina rzeki, cechy 12

działalności rzeki w biegu górnym, dolnym i środkowym. Dział 7 OBSERWACJE ŻYCIA W OKOLICY 49. Jakie rośliny i zwierzęta żyją w twojej okolicy? - rozpoznaje pospolite drzewa, krzewy i rośliny zielne, - rozpoznaje i nazywa pospolite zwierzęta występujące w najbliższej okolicy. różnice między drzewem iglastym a liściastym, czym różni się drzewo od krzewu i rośliny zielnej, bylin występujących w najbliższej okolicy. co to są byliny. różnice między roślinami jednorocznymi, dwuletnimi i wieloletnimi. 50. Wyruszasz na wycieczkę do lasu 51. Rośliny w lesie tworzą warstwy - określa, co to jest las, funkcje lasu, podstawowe zasady zachowania się w lesie. warstwy roślinności w lesie, grzybów jadalnych, niejadalnych i trujących. -wskazuje pieo i koronę drzewa. znaczenie tablic informacyjnych umieszczanych przy wejściu do lasu. roślin tworzących poszczególne warstwy. różnicę między lasem liściastym, iglastym i mieszanym. - opisuje temperaturę powietrza, wilgotnośd i nasłonecznienie występujące w lesie poszczególnych warstwach lasu, znaczenie pojęd: buczyna, bór, las mieszany., dlaczego rośliny runa leśnego kwitną wczesną wiosną, znaczenie ściółki leśnej dla życia w lesie. - prezentuje samodzielnie opracowany regulamin pobytu w lesie. stwierdzenie: rośliny tworzące poszczególne warstwy w lesie są przystosowane do panujących w tych warstwach warunków. 52. Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie, dlaczego rośliny są nazywane producentami pokarmu, nazwy roślinożerców, drapieżników i wszystkożerców, na wybranych przykładach, czym się odżywiają roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy. - opisuje, jak można poznad las za pomocą różnych zmysłów. przystosowania roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy do zdobywania i pobierania pokarmu., dlaczego roślina zielona jest zawsze pierwszym ogniwem w łaocuchu pokarmowym., w jaki sposób odżywiają się rośliny. 53. Jakie organizmy żyją na łące? prostych łaocuchów pokarmowych występujących w lesie. - odróżnia trawy od innych roślin zielnych,, czym jest zapylenie i jaki jest cel tego procesu. cechy charakterystyczne - rozróżnia trawy i turzyce., jakimi cechami i dlaczego różnią się kwiaty roślin 13

54. Jakie znaczenie mają łąki? - rozpoznaje 3 gatunki kolorowo kwitnących roślin łąkowych, zwierząt żyjących na łąkach. korzyści czerpane z łąk przez człowieka, zwierzęta wypasane w Polsce,, co to jest pastwisko, szkodliwośd wypalania łąk. łąk, - rozróżnia rośliny zielne i zdrewniałe i uzasadnia taki podział, cechy charakterystyczne traw. - opisuje zabiegi prowadzone na łąkach przez człowieka., na czym polega rola bakterii żyjących w brodawkach korzeni roślin bobowatych. wiatropylnych i owadopylnych., na czym polega symbioza organizmów. 55. Co uprawia się na polach? 56. Jak się wykorzystuje rośliny użytkowe? 57. Jak powstają owoce? 58. Poznajesz rośliny nieużytków i rośliny trujące produktów znanych z życia codziennego, pochodzących od wypasanych zwierząt. - określa cel tworzenia pól uprawnych, produkty otrzymywane z poszczególnych zbóż. produkty otrzymywane z ziemniaków i buraków cukrowych, rośliny, z których produkuje się włókno i olej. co to jest sad, drzewa i krzewy uprawiane w sadach., dlaczego nie wolno próbowad nieznanych roślin, - rozpoznaje wybrane gatunki roślin towarzyszących człowiekowi. - rozpoznaje zboża uprawiane w Polsce. roślin warzywnych i przyprawowych. i podaje nazwy części kwiatu,, jaka jest rola pszczół w powstawaniu owoców. środowisk życia roślin stworzonych przez człowieka. główne zabiegi prowadzone przez człowieka na polu i uzasadnia ich znaczenie. - omawia zastosowanie i wykorzystanie różnych rodzajów i różnych części roślin, - określa funkcje poszczególnych części kwiatu,, w jaki sposób zwierzęta pomagają ludziom w walce z owadami szkodnikami., dlaczego leki (w szczególności zawierające wyciągi z roślin) należy zażywad pod kontrolą lekarza. różnicę między zbożami jarymi i ozimymi,, na czym polega płodozmian. - definiuje pojęcie rośliny okopowe, warzywne, przyprawowe, - opisuje zmiany zachodzące w kwiatach po ich zapyleniu., na czym polega jednostronnośd pojęcia: chwasty, leczniczego wykorzystania roślin. i nazywa środki ochrony roślin. - korzysta z informacji znajdujących się w poradnikach, atlasach, internecie., na czym polega jednostronnośd pojęcia szkodnik. - opisuje wybrane gatunki roślin trujących i efekty ich spożycia. 14

59. Powtórzenie działu Obserwacje życia w okolicy i rozpoznaje wybrane rośliny i zwierzęta występujące w różnych środowiskach, - omawia znaczenie lasów, łąk, sadów i pól uprawnych dla człowieka. łaocuchów pokarmowych występujących w lesie, na łące, na polu i w sadzie. podobieostwa i różnice między lasem, sadem, łąką i polem uprawnym. - omawia warstwowośd poznanych środowisk, zróżnicowany udział człowieka w tworzeniu poszczególnych środowisk. różnice między roślinami jednorocznymi, dwuletnimi i wieloletnimi. stwierdzenie: rośliny tworzące poszczególne warstwy w lesie są przystosowane do panujących w tych warstwach warunków,, w jaki sposób odżywiają się rośliny,, jakimi cechami i dlaczego różnią się kwiaty roślin wiatropylnych i owadopylnych,, na czym polega jednostronnośd pojęcia szkodnik, Dział 7 OCHRONA ŚRODKOWISKA - rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T). 60. Jak możesz chronid przyrodę w twojej okolicy? formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, przykład parku narodowego położonego najbliżej miejsca zamieszkania i wskazuje go na mapie, - opisuje podstawowe zasady zachowania się na terenie parku narodowego,, w jaki sposób jest chroniona przyroda w Polsce, co oznacza skrót: LOP. rezerwatów przyrody i pomników przyrody, miejsca w okolicy zasługujące na ochronę uzasadnia wybór. - opisuje zadania szkolnego koła Ligi Ochrony Przyrody., dlaczego ochrona przyrody ma w Polsce długą tradycję. możliwości sposoby ochrony 15

61. Zanieczyszczenia środowiska zagrażają organizmom 62. Badasz wpływ substancji na rośliny przyrody przez ucznia klasy 4. działalności człowieka niekorzystnie wpływającej na środowisko,, dlaczego śmieci wyrzucane w nieodpowiednich miejscach są niebezpieczne. czynniki niezbędne roślinom do życia,, jaki wpływ na rośliny ma niedobór światła., co to jest zanieczyszczenie środowiska, skutki kwaśnych opadów. - proponuje proste doświadczenie sprawdzające wpływ wody na kiełkowanie nasion grochu. zanieczyszczeo, które zagrażają roślinom i zwierzętom wodnym. - proponuje proste doświadczenia sprawdzające wpływ wybranego czynnika na wzrost i rozwój rośliny. - proponuje proste sposoby eliminowania zanieczyszczeo środowiska., dlaczego rośliny należy nawozid odpowiednim rodzajem nawozów., jak powstają kwaśne opady. stwierdzenie: każda roślina potrzebuje wody w odpowiedniej dla siebie ilości. 63. Co to jest rolnictwo ekologiczne? 64. Domowe wydatki można ograniczyd 65. Dlaczego trzeba sprzątad Ziemię? cechy gospodarstwa: tradycyjnego, intensywnego i ekologicznego. - opisuje co to jest budżet domowy, składniki budżetu domowego. źródła zanieczyszczeo środowiska, - segreguje odpady na papier, szkło, tworzywa sztuczne. wady i zalety różnych sposobów gospodarowania, własnych działao powodujących zmniejszenie wydatków na zużycie wody i prądu elektrycznego. zanieczyszczeo pochodzących z różnych źródeł, sposoby ograniczania zanieczyszczeo. - ocenia, czy gospodarstwo (jego rodziny lub inne położone w okolicy) mogłoby zostad przekształcone w ekologiczne. - dzieli poszczególne wydatki do na grupy budżetu domowego, znaczenie oszczędzania wody i energii elektrycznej dla środowiska naturalnego. potrzebę segregacji odpadów, - rozpoznaje po oznakowaniu opakowania nadające się do recyklingu., dlaczego rozwój rolnictwa ekologicznego może byd szansą rozwoju dla wielu gospodarstw w Polsce. dlaczego wydatki nie powinny przekraczad dochodów w budżecie domowym. wyrobów pochodzących z recyklingu. - przedstawia projekt gospodarstwa ekologicznego. - planuje miesięczny budżet rodziny w zależności od jej dochodów. - definiuje określenia biodegradacja i recykling, - omawia znaczenie symboli (piktogramów) znajdujących się na opakowaniach. 66. Jak byd przyjaznym dla środowiska? sposoby oszczędzania wody i energii w gospodarstwie koniecznośd oszczędzania - analizuje swoje codzienne działania pod kątem wpływu na - wprowadza w życie wybrane działania proekologiczne. - przedstawia projekt ekologicznego domu. 16

domowym, wody i energii, środowisko. 67. Powtórzenie działu Ochrona środowiska zasady postępowania z różnymi rodzajami śmieci. działao prowadzących do oszczędzania wody i energii. potrzebę segregacji śmieci. źródła zanieczyszczeo wynikające z działalności człowieka, - krótko omawia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce., jakie rodzaje zanieczyszczeo pochodzą z poszczególnych źródeł, - na wybranych przykładach przedstawia skutki zanieczyszczeo dla środowiska i człowieka., że tworzenie gospodarstw ekologicznych przyczynia się do poprawy jakości środowiska. - rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (T). - 17