Plan wynikowy nauczania przyrody dla klasy czwartej (na 3 godziny w tygodniu)

Transkrypt

1 Plan wynikowy nauczania przyrody dla klasy czwartej (na 3 godziny w tygodniu) 1 ponad Przyroda ożywiona i nieożywiona. Człowiek jako element przyrody. Obserwacje przyrodnicze. DZIAŁ 1 PRZYRODA I JA Lekcja 1. Czym będziesz się zajmować na lekcjach przyrody? Uczeń: określa, czym jest przyroda, wskazuje elementy przyrody w otoczeniu, podaje przykłady ożywionych i nieożywionych elementów przyrody, uzasadnia, że człowiek jest elementem przyrody. Ćwiczenie: Analiza ryciny przedstawiającej przyrodę. Rola obserwacji i doświadczeń w poznawaniu przyrody. Udział zmysłów człowieka w poznawaniu przyrody. Cechy dobrego przyrodnika. Uczeń: podaje przykłady powiązań między elementami przyrody, podaje przykłady pytań zainspirowanych obserwacjami przyrody, wyjaśniania, dlaczego obserwacje są niezbędne w poznawaniu przyrody. Lekcja 2. W jaki sposób możesz poznawać przyrodę? nazywa zmysły człowieka, określa znaczenie poszczególnych zmysłów, podaje przykłady obserwacji dokonywanych dzięki poszczególnym zmysłom, wyjaśnia, dlaczego zmysłem smaku nie zawsze można poznawać przyrodę, wymienia cechy dobrego przyrodnika. wymienia kolejne etapy przygotowania i prowadzenia doświadczenia, Podaje przykłady doświadczeń i proponuje ich przebieg, uzasadnia, dlaczego prawdziwy przyrodnik jest cierpliwy, systematyczny i rzetelny. i medialna: treść nr 2. treść nr 5. Ćwiczenie: Przeprowadzenie dowolnego doświadczenia z omówieniem jego etapów oraz znaczenia grupy kontrolnej i doświadczalnej. Źródła wiedzy o przyrodzie. Przyrządy ułatwiające poznawanie przyrody. Lekcja 3. Co jest pomocne w poznawaniu przyrody? wskazuje źródła wiedzy o przyrodzie, wymienia przyrządy ułatwiające poznawanie przyrody, określa rolę mapy, planu, kompasu w planowaniu wycieczki. Wskazuje możliwości wykorzystania lornetki, lupy, mikroskopu podczas obserwacji przyrodniczych, Uzasadnia, dlaczego samodzielnie przeprowadzona obserwacja i doświadczenie są ważnym źródłem wiedzy o przyrodzie. i medialna: treść nr 2. Ćwiczenie: Analiza albumów i atlasów o zwierzętach, ćwiczenia w posługiwaniu się lupą, lornetką, obserwacja preparatów mikroskopowych. Dobowy rytm człowieka. Organizacja czasu wolnego i nauki w domu. Znaczenie snu dla organizmu. Lekcja 4. Wstajesz rano... i co dalej? wyjaśnia, co to znaczy dobowy rytm człowieka, wskazuje odpowiednią kolejność czynności wykonywanych podczas dnia, określa znaczenie snu dla człowieka, wymienia czynności przygotowujące organizm do aktywnego dnia i snu. wskazuje możliwości organizowania czasu wolnego i nauki w domu, wyciąga wnioski dotyczące poprawności własnego rozkładu czynności w ciągu dnia, uzasadnia, dlaczego jego rozkład dnia jest właściwy lub niewłaściwy. Ćwiczenie: Analiza własnego planu zajęć w ciągu dnia. DZIAŁ 2 MOJA SZKOŁA Lekcja 5. Jak wygląda twoja szkoła? Położenie szkoły. Pomieszczenia każdej szkoły i ich znaczenie dla ucznia. wskazuje na mapie Polski położenie swojej szkoły, wymienia cechy krajobrazu wokół szkoły, uzasadnia, dlaczego warto odwiedzać bibliotekę szkolą. określa rolę sekretariatu oraz dyrektora w funkcjonowaniu szkoły, podaje przykład ulubionego miejsca w szkole i uzasadnia swój wybór. treść nr 1, treść nr 4. Edukacja regionalna: treść nr 1. Ćwiczenie: Wycieczka przed szkołę i po szkole, przeprowadzanie wywiadu z pracownikami szkoły. Lekcja 6. Ruch jest dobry na wszystko Znaczenie ruchu dla or- podaje przykłady aktywnego określa znaczenie ruchu dla

2 2 ponad ganizmu. Gry zespołowe umiejętność wypoczynku, wymienia rodzaje gier zespołowych, organizmu, wyjaśnia stwierdzenie: trzeba treść nr 2, treść nr 4, treść nr 5. współpracy. Ruch poza salą gimnastyczną. podaje przykłady zachowania się członków zespołu po wygranym i przegranym meczu. umieć przegrywać, podaje przykłady ulubionych zespołów i zawodników sportowych. Ćwiczenie: Odgrywanie ról członków zespołu po wygranym i przegranym meczu. Zwierzęta w pracowni przyrodniczej i ich znaczenie. Rośliny w pracowni przyrodniczej i ich znaczenie. Obowiązki opiekuna hodowli szkolnych. Lekcja 7. W pracowni przyrodniczej opiekujesz się roślinami i zwierzętami wymienia nazwy zwierząt hodowanych w pracowni przyrodniczej, podaje przykłady ssaków, ptaków, ryb, nazywa rośliny występujące w pracowni przyrodniczej, wskazuje różne źródła informacji o roślinach i zwierzętach. podaje cechy charakterystyczne ssaków, ptaków i ryb, wyjaśnia, jaką funkcję spełniają szkolne hodowle roślin i zwierząt, omawia na wybranym przykładzie obowiązki opiekuna szkolnych hodowli. Ćwiczenie: Analiza albumów, atlasów i innych źródeł informacji o zwierzętach i roślinach. Pokonywanie nieśmiałości. Cechy osoby powszechnie lubianej. Koleżanki i koledzy niepełnosprawni. Samopoczucie ucznia w szkole. Motywy uczenia się. Czynniki wpływające na uczenie się. Podstawowe zasady uczenia się. Lekcja 8. W szkole spotykasz się z nauczycielami i rówieśnikami wymienia sytuacje i czynniki dobrze wpływające na samopoczucie w szkole, podaje przykłady pomocy osobie niepełnosprawnej. wymienia rodzaje zachowań przyjaznych w stosunku do innych osób, wskazuje problemy, jakie miałaby osoba poruszająca się w szkole na wózku. wskazuje cechy osoby powszechnie lubianej. Lekcja 9. Jak się uczyć i po co? określa znaczenie uczenia się, wymienia czynniki ułatwiające naukę, podaje przykłady właściwych warunków do nauki, wskazuje zasady uczenia się. wyjaśnia co oznaczają określenia: pozytywne nastawienie do nauki, własna chęć poznania, systematyczność, wyjaśnia, dlaczego warto się uczyć i zdobywać nowe umiejętności. i medialna: treść 2. Edukacja prozdrowotna treść 6, treść nr 7. treść nr 4. Ćwiczenie: Analiza niewłaściwych i właściwych warunków do nauki, demonstrowanie prawidłowej postawy ciała podczas siedzenia przy biurku. Cechy dobrego ucznia. Planowanie zajęć w ciągu dnia. Sposoby pokonywania trudności w nauce. Lekcja 10. Jak być dobrym uczniem? wymienia cechy dobrego ucznia, podaje prawidłowy rozkład zajęć w ciągu dnia dla ucznia klasy czwartej, wskazuje sposoby postępowania w wypadku trudności w nauce. Ćwiczenie: Wpisywanie w sylwetkę dziecka cech dobrego ucznia. Miejsca charakterystyczne dla każdej szkoły i ich znaczenie dla ucznia. Pomoc osobom niepełnosprawnym. Znaczenie nauki w życiu człowieka. Ćwiczenie: Wycieczka po szkole. Zasady dbałości o zwierzęta trzymane w domach. Właściwe traktowanie zwierząt. uzasadnia, dlaczego planowanie zajęć w ciągu dnia, tygodnia ma wpływ na wyniki w nauce, wskazuje najczęstsze przyczyny niepowodzeń szkolnych. Lekcja 11. Powtórzenie działu: Moja szkoła podaje przykłady czynników dobrze wpływających na samopoczucie w szkole, podaje przykłady poprawnego zachowania się w różnych sytuacjach, wskazuje sposoby uczenia się przyrody. wskazuje cechy dobrej szkoły, uzasadnia, dlaczego planowanie zajęć w ciągu dnia pomaga w osiągnięciu sukcesu, wymienia etapy prowadzenia doświadczenia. DZIAŁ 3 MÓJ DOM Lekcja 12. Zwierzęta mieszkają z nami wymienia zwierzęta najczęściej trzymane w domach, omawia zasady dbałości o zwierzęta, uzasadnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta można trzymać w domu, uzasadnia, dlaczego nie każ- treść 4. treść nr 6, treść nr 7. treść nr 5. i medialna: treść nr 2.

3 3 ponad Różne źródła informacji o zwierzętach. podaje przykłady zwierząt niebezpiecznych dla ludzi, wymienia różne źródła informacji, na temat wybranego zwierzęcia. de zwierzę jest bezpieczne dla ludzi, korzysta z różnych źródeł informacji o wybranych zwierzętach. Ćwiczenie: Analiza albumów i atlasów o zwierzętach. Rośliny doniczkowe najczęściej hodowane w domach i ich wymagania. Zasady dbałości o rośliny trzymane w domach. Różne źródła informacji o roślinach. Lekcja 13. Rośliny upiększają mój dom wymienia rośliny doniczkowe najczęściej hodowane w domach, omawia zasady dbałości o rośliny doniczkowe, przesadza i sadzi rośliny doniczkowe, wskazuje różne źródła informacji o wybranej roślinie, uzasadnia, dlaczego po kontakcie z roślinami doniczkowymi zawsze należy myć ręce. uzasadnia, dlaczego należy roślinę doniczkową przesadzać i nawozić wyjaśnia, dlaczego należy poznać naturalne środowisko rośliny doniczkowej, korzysta z różnych źródeł informacji o wybranej roślinie doniczkowej. Ćwiczenia: Analiza albumów i atlasów o roślinach. Przesadzanie i sadzenie rośliny doniczkowej. Niepożądane zwierzęta zamieszkujące ludzkie siedziby. Zagrożenia ze strony zwierząt zamieszkujących domy, sposoby ich unikania. Stany skupienia substancji. Drobinowy model budowy materii. Cechy fizyczne substancji wynikające ze stanu jej skupienia. Lekcja 14. Nie wszystkie zwierzęta są mile widziane w domu wymienia niepożądane zwierzęta występujące w ludzkich domach, podaje przyczyny, dla których gryzonie, owady i pajęczaki zamieszkują ludzkie siedziby, wskazuje zagrożenia wynikające z obecności myszy, szczurów, much i komarów w domu, wymienia sposoby eliminowania niemile widzianych w domu zwierząt. wyjaśnia, dlaczego należy odkurzać mieszkanie, uzasadnia konieczność współpracy wszystkich mieszkańców budynku w eliminowaniu niemile widzianych w domu zwierząt, proponuje konkretne rozwiązania problemu niebezpiecznych i uciążliwych zwierząt we własnym miejscu zamieszkania. Lekcja 15. Świat jest zbudowany z substancji nazywa stany skupienia substancji, podaje przykłady substancji w określonych stanach skupienia, prezentuje za pomocą modelu budowę drobinową gazów, cieczy i ciał stałych, podaje przykłady ciał sprężystych, plastycznych i kruchych. podaje właściwości gazów, cieczy i ciał stałych, uzasadnia, posługując się modelem drobinowym, dlaczego gazy są ściśliwe, ciecze bardzo mało ściśliwe, a ciała stałe nie ściśliwe. treść nr 5. i medialna: treść nr 2. treść nr 9. Ćwiczenie: Badanie ściśliwości gazów i cieczy. Opisywanie właściwości wody w trzech stanach skupienia. Przedstawienie drobinowego modelu gazu cieczy i ciała stałego. Zjawisko parowania i wrzenia. Racjonalne odżywianie się. Lekcja 16. Co się dzieje podczas gotowania obiadu? rozróżnia pojęcia parowanie i wrzenie, wymienia właściwości (fizyczne) wody ciepłej i wody wrzącej, wskazuje różnice między surówką i sałatką, uzasadnia szkodliwość spożywania nadmiernej ilości słodyczy. Ćwiczenie: Doświadczenie z wodą ciepłą i wrzącą. Czynności wykonywane podczas przyrządzania posiłku zjawiska fizyczne. Obróbka termiczna przemiany chemiczne. Zjawiska chemiczne podaje przykładowe produkty z których można zrobić sałatkę i surówkę, wymienia nazwy warzyw, które należy bezwzględnie gotować przed spożyciem. Lekcja 17. Poznaj tajemnice domowych wypieków podaje przykłady zjawisk fizycznych przemian chemicznych, odróżnia zjawiska fizyczne od przemian chemicznych zachodzących w codziennym życiu, w najbliższym definiuje zjawisko fizyczne i przemianę chemiczną, wyciąga wnioski z obserwacji, odróżnia obserwacje od wniosków. treść nr 3. treść nr 5, treść nr 8.

4 4 ponad w życiu codziennym otoczeniu. spalanie, korozja, obróbka termiczna żywności Ćwiczenie: Prezentacja przemiany chemicznej wytworzenie dwutlenku węgla poprzez połączenie sody oczyszczonej i octu. Przyczyny psucia się żywności. Metody konserwowania: suszenie, wędzenie, solenie, zamrażania, pasteryzacja, konfitury i marynaty, fermentacja, pożyteczne pleśnie. Lekcja 18. Jak zapobiegać psuciu się żywności? opisuje wygląd zepsutej żywności, wymienia sposoby konserwacji żywności, podaje przykłady żywności konserwowanej danym sposobem, przypisuje psucie się żywności przemianom chemicznym. wyjaśnia przyczyny psucia się żywności, wyjaśnia na czym polegają poznane metody konserwacji żywności, wymienia produkty ulegające fermentacji. treść nr 3. Ćwiczenie: Oglądanie hodowli pleśni w szczelnie zakręconym słoiku, etykiet konserwowanej żywności, a jeszcze lepiej konserwowanej różnymi metodami żywności. Składniki pokarmowe i ich rola. Zasady prawidłowego odżywiania się. Lekcja 19. Higiena to nie tylko czystość ciała wyjaśnia, dlaczego wszystkie określa znaczenie poszczególnych składników pokarmowych organizmy, w tym ludzie, się odżywiają, dla organizmu, wymienia składniki pokarmowe, organizm potrzebuje pokarmów uzasadnia, dlaczego rosnący wskazuje pokarmy szczególnie bogate w wybrane składniki bogatych w białko. pokarmowe, wymienia zasady prawidłowego odżywiania. Ćwiczenie: Analiza pokarmów pod kątem zawartości poszczególnych składników pokarmowych. Mieszaniny i roztwory znane z codziennego życia. Roztwór nienasycony i nasycony. Lekcja 20. W kuchni używasz mieszanin substancji i roztworów wyjaśnia pojęcie mieszaniny, podaje przykłady mieszanin, wyjaśnia pojęcie roztworu, podaje przykład doświadczenia udowadniającego, że w każdym roztworze można rozpuścić tylko ograniczoną ilość substancji, wymienia przynajmniej dwie substancje, które można rozpuścić w wodzie i dwie substancje, które tworzą zawiesiny. wyjaśnia, co to jest roztwór nasycony, podaje jeden sposób rozpuszczenia substancji w roztworze wcześniej nasyconym. treść 3. Ćwiczenie: Badanie rozpuszczalności w wodzie różnych substancji, otrzymywanie roztworów nasyconych, roztworów właściwych i zawiesin. Trzy stany skupienia materii. Przykłady substancji w poszczególnych stanach skupienia. Właściwości ciał stałych: kruche, sprężyste, plastyczne. Lekcja 21. Woda występuje w trzech stanach skupienia nazywa trzy stany skupienia wody, wymienia nazwy zjawisk towarzyszących zmianom stanów skupienia wody. wyjaśnia od czego zależy szybkość parowania, uzasadnia, dlaczego mieszanina wody z lodem ma temperaturę 0 C. Ćwiczenie: Badanie szybkości parowania wody w zależności od jej temperatury. Obserwacja wody w trzech stanach skupienia. Substancje, które lubią wodę i nie lubią wody. Rozpuszczanie oleju w wodzie. Detergenty. Lekcja 22. Dlaczego mydło i proszek zmywają brud? wymienia substancje mieszające i nie mieszające się z wodą, odróżnia środki o właściwościach drażniących i żrących, podaje przykłady środków zawierających detergenty. podaje przykłady zastosowania środków zawierających detergenty, podaje definicję pojęcia detergent. Ćwiczenie: Rozpuszczanie oleju w wodzie za pomocą płynu do mycia naczyń. treść nr 8. treść nr 1.

5 5 ponad Zwierzęta i rośliny hodowane w domu i zwierzęta niepożądane w domu. Substancje i mieszaniny substancji. Przemiany fizyczne i chemiczne w życiu codziennym. Składniki pokarmowe. Źródła energii odnawialne i nieodnawialne. Lekcja 23. Powtórzenie działu: Mój dom wymienia rośliny i zwierzęta chętnie hodowane w domu, wymienia rośliny trujące i zwierzęta niebezpieczne dla ludzi, wymienia trzy stany skupienia wody i nazywa zjawiska towarzyszące zmianom stanów skupienia, podaje przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych, wymienia sposoby konserwacji pokarmów, omawia składniki pokarmowe i ich znaczenie dla organizmu, podaje przykłady ciał sprężystych, plastycznych i kruchych, rozróżnia parowanie i wrzenie. uzasadnia, dlaczego przed kupnem zwierzęcia lub rośliny należy poznać ich wymagania, pochodzenie i środowisko naturalne, wyjaśnia pojęcia: mieszanina jednorodna i niejednorodna, zjawisko fizyczne, przemiana chemiczna, zmiany stanu skupienia wody, omawia model drobinowej budowy materii, omawia przyczyny psucia się żywności, DZIAŁ 4 MOJA POMOC W DOMU Lekcja 24. Mieszkania trzeba ogrzewać nazywa rodzaj ogrzewania pomieszczeń w swoim domu i szkole, wymienia urządzenia grzewcze występujące w naszych domach, podaje przykłady źródeł energii wykorzystywanych dawniej i obecnie, wymienia nazwy odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii. wymienia nazwy odnawialnych i konwencjonalnych źródeł energii, opisuje obieg powietrza w wietrzonym pomieszczeniu, uzasadnia konieczność coraz większego wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. Ćwiczenie: Wycieczka po szkole obserwacja, jak jest ogrzewany budynek. Urządzenia elektryczne w domu zasady działania. Bezpieczeństwo użytkowania. Bezpieczeństwo w domu. Lekcja 25. Urządzenia, które ułatwiają prace w domu wymienia urządzenia elektryczne używane w domach, określa miejsce podłączenia i sposób użytkowania przykładowego urządzenia elektrycznego, podaje zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas korzystania z urządzeń elektrycznych. opisuje zasadę działania przykładowego urządzenia elektrycznego, prezentuje na wybranym przykładzie zasadę działania prostego urządzenia elektrycznego. Lekcja 26. Zagrożenia, z którymi możesz się zetknąć w domu wskazuje ewentualne zagrożenia występujące w kuchni, łazience, pokoju, piwnicy, wskazuje miejsca w szkole, w których należy zachować szczególną ostrożność, opisuje sposoby ustrzeżenia się przed zagrożeniami w domu i szkole. wymienia zasady postępowania w razie wypadku w domu i szkole, uzasadnia, dlaczego w niektórych miejscach w szkole i w domu należy zachować szczególną ostrożność, Ćwiczenie: Wycieczka po szkole obserwacja miejsc, w których należy zachować ostrożność. Współodpowiedzialność za budżet domowy. Planowanie wydatków. Lekcja 27. Prowadzenie domu wiąże się z wydatkami wskazuje stałe wydatki, jakie musi ponieść w każdym miesiącu jego rodzina, wyjaśnia znaczenie dokonywania systematycznych opłat wynikających z utrzymania ocenia wysokość wydatków domowych w poszczególnych grupach wydatków, uzasadnia potrzebę ograniczenia wydatków własnych. treść nr 2. i medialna: treść nr 1. treść nr 9. Wychowanie do życia w społeczeństwie. Wychowanie patriotyczne i obywatelskie: treść nr 5.

6 6 ponad domu. Możliwości oszczędzania w domu. Rola promocji i reklam produktów. Ćwiczenie: Analiza ulotek reklamowych. Domowe urządzenia elektryczne. Bezpieczeństwo w domu. Budżet domowy. Krajobraz wsi. Warunki życia na wsi. Zajęcia dzieci i ludzi dorosłych na wsi. Zwierzęta gospodarskie. Zalety życia w dużym mieście. Uciążliwości dużego miasta. Lekcja 28. Domowe wydatki można ograniczyć wskazuje możliwości zmniejszenia wydatków w budżecie domowym, omawia ukrytą rolę promocji i reklam produktów. wskazuje korzyści lub ich brak dla wybranych przecenionych produktów, podaje argumenty, dla których dane produkty zostały przecenione. Lekcja 29. Powtórzenie działu: Moja pomoc w domu omawia zasady bezpieczeństwa podczas korzystania z urządzeń elektrycznych, wymienia zasady bezpiecznego zachowania się w domu i szkole, omawia znaczenie odnawialnych źródeł energii dla ludzi i przyrody, określa znaczenie planowania wydatków domowych. wskazuje zależności między oszczędzaniem energii a wyczerpywaniem się zasobów naturalnych, omawia budowę prostych urządzeń elektrycznych, podaje przykłady zachowań podczas wypadku w domu i szkole, wskazuje znaczenie oszczędnego gospodarowania budżetem domowym. DZIAŁ 5 MOJE PODWÓRKO Lekcja 30. Jak żyją ludzie na wsi? wyjaśnia co to jest krajobraz, wymienia cechy krajobrazu wiejskiego, podaje przykłady zajęć ludzi na wsi, wskazuje zalety i wady mieszkania na wsi wymienia zajęcia dzieci mieszkających na wsi wymienia nazwy zwierząt gospodarskich. analizuje zalety i wady życia na wsi, wyjaśnia, jakie prace wykonuje się na polu, określa znaczenie zwierząt gospodarskich dla człowieka. Lekcja 31. Jak żyją ludzie w mieście? podaje przykłady dużych miast, wymienia zalety i wady życia w dużym mieście, wyjaśnia dlaczego duże miasta rozrastają się. Ćwiczenie: Wykonanie plakatu: życie w dużym mieście. Sytuacje niebezpieczne dla zdrowia i życia ludzi. Zachowanie się w czasie pożaru. Niewypały i niewybuchy. Bezpieczne poruszanie się po drogach. wyjaśnia znaczenie określenia zwarta zabudowa, wyjaśnia znaczenie słowa smog. Lekcja 32. Jak się zachować w niebezpiecznych sytuacjach? nazywa sytuacje szczególnie niebezpieczne dla życia i zdrowia ludzi, wyjaśnia, jak należy się zachować w czasie pożaru, wskazuje poprawne zachowanie się w wypadku znalezienia niewybuchu i niewypału, omawia, jak powinien się zachować pieszy poruszający się po drodze o zmierzchu. Ćwiczenie: Doświadczenie ukazujące rolę szkieł odblaskowych. Podstawowe zwroty grzecznościowe. Zasady dobrego wychowania. określa zasady poruszania się po drogach, podaje przykłady miejsc w najbliższej okolicy szczególnie niebezpiecznych i uzasadnia swoje stanowisko. Lekcja 33. Kultura osobista jest nieodzowna na co dzień wymienia zwroty grzecznościowe, podaje przykłady sytuacji, w których używa się zwrotów grzecznościowych, demonstruje prawidłową postawę ciała podczas wypowiadania tych zwrotów. uzasadnia, dlaczego zwroty grzecznościowe ułatwiają kontakty z innymi ludźmi, podaje różne źródła informacji o zasadach dobrego wychowania. treść nr 2. treść nr 2. Edukacja regionalna: treść nr 1. treść nr 8. treść nr 4. treść nr 2, treść nr 8, treść nr 9. treść nr 6.

7 7 ponad Ćwiczenie: Scenki z prezentowaniem podstawowych zwrotów grzecznościowych. Porównanie krajobrazów, głównych zajęć dorosłych i dzieci na wsi i w mieście. Bezpieczeństwo i kultura na co dzień. Wędrówka Słońca po niebie. Pory dnia. Długości cienia w ciągu dnia. Wschód, górowanie i zachód Słońca. Lekcja 34. Powtórzenie działu: Moje podwórko wymienia cechy krajobrazu miasta i wsi, wskazuje zalety i wady mieszkania na wsi, wskazuje zalety i wady mieszkania w mieście. przewiduje zagrożenia dla zdrowia człowieka po wielu latach mieszkania w mieście, analizuje trudności, z jakimi spotykają się ludzie mieszkający w mieście i na wsi, wskazuje różnice w bezpieczeństwie ludzi na wsi i w mieście. DZIAŁ 6 PRZED WYPRAWĄ W TEREN Lekcja 35. Zmiany położenia Słońca na niebie podaje przykłady świadczące o zmianach położenia Słońca na niebie, wyjaśnia znaczenie słów: wschód Słońca, górowanie Słońca, zachód Słońca, określa długość dnia (od wschodu do zachodu Słońca). Ćwiczenie: Obserwacja zmiany długości cienia w ciągu dnia. Wpływ pór roku na długość dnia. Cechy pogody w różnych porach roku. Zachowania i ubiór ludzi w różnych porach roku. Ciśnienie atmosferyczne. Badanie właściwości powietrza ciepłego i zimnego. analizuje zależności między długością cienia a wysokością Słońca nad widnokręgiem, charakteryzuje widnokrąg w mieście i na wsi, omawia zależność między wielkością widnokręgu a wysokością, na jakiej się znajduje obserwator. Lekcja 36. Przyroda zmienia się zależnie od pory roku wymienia cechy pogody charakterystyczne dla danej pory roku, wskazuje sporty uprawiane w poszczególnych porach roku, charakteryzuje sposób ubierania się w danej porze roku, wymienia daty rozpoczynające kalendarzowe pory roku. rysuje drogę Słońca nad widnokręgiem w różnych porach roku, wyjaśnia zależność długości dnia od długości drogi Słońca nad widnokręgiem, przewiduje przyrodnicze konsekwencje opóźnienia lub przyspieszenia termicznej pory roku. Lekcja 37. Zbadaj właściwości powietrza określa stan skupienia i właściwości powietrza, podaje skład powietrza, omawia rolę tlenu w powietrzu. wyjaśnia pojęcie: ciśnienie atmosferyczne, omawia zjawisko powstawania wiatru. Ćwiczenie: Karta pracy balonik w lodówce (zmniejszanie objętości balonika z zimnym powietrzem). Składniki pogody. Prognoza pogody i jej znaczenie dla ludzi. Lekcja 38. Poznaj składniki pogody wymienia składniki pogody, wyjaśnia, jakie ma znaczenie prognoza pogody dla życia ludzi, nazywa urządzenia, które służą do pomiaru składników pogody. wymienia jednostki, w których mierzy się poszczególne składniki pogody, określa wpływ poszczególnych składników pogody na zachowania ludzi i zwierząt. Edukacja prozdrowotna treść nr 8, nr 9. Edukacja regionalna: treść nr 1. Ścieżka prozdrowotna: treść nr 1. treść nr 8. i medialna: treść nr 7. Ćwiczenie: Analiza map pogody wyciętych np. z gazet. Odczytywanie temperatury, ciśnienia i wilgotności powietrza z urządzeń pomiarowych. Występowanie wody w przyrodzie. Powstawanie chmur. Obieg wody w przyrodzie. Lekcja 39. Woda w przyrodzie nieustannie krąży określa stan skupienia wody, wyjaśnia zjawiska zmian stanu skupienia wody, opisuje zjawiska parowania i skraplania, topnienia i krzepnięcia wody, chmur i opadów. omawia proces powstawania wyjaśnia, skąd się bierze para wodna w powietrzu, omawia krążenie wody w przyrodzie. Ćwiczenie: Doświadczenie z podręcznika wyjaśniające powstawanie chmury. Zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce. Lekcja 40. Jak powstają opady i osady atmosferyczne? wymienia zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce, określa warunki, w jakich rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne na podstawie opisu, treść nr 9. i medialna: treść nr 7.

8 8 ponad można obserwować tęczę, opisuje cechy wybranych zjawisk atmosferycznych. opisuje zjawiska atmosferyczne nie występujące w Polsce, na podstawie wybranych źródeł informacji. Światło białe jako mieszanina barw. Znaczenie barw w przyrodzie. Lekcja 41. Dlaczego świat jest kolorowy? określa warunki niezbędne do powstania tęczy, wymienia barwy tęczy, podaje przykłady znaczenia barw w przyrodzie. wyjaśnia zjawisko powstawania tęczy, proponuje doświadczenie wykazujące, że światło białe nie jest jednorodne, wyjaśnia od czego zależy barwa przedmiotów. treść nr 9. Ćwiczenie: Doświadczenie ukazujące mieszanie się barw. Doświadczenie polegające na wytworzeniu sztucznej tęczy. Doświadczenie ukazujące, od czego zależy barwa danego ciała. Elektryzowanie się ciał. Bezpieczeństwo podczas burzy. Lekcja 42. Co jest przyczyną burzy? demonstruje prosty sposób elektryzowania ciała, podaje zasady postępowania w czasie burzy, opisuje sposób zabezpieczania budynków przed skutkami uderzeń błyskawic. Ćwiczenie: Elektryzowanie ciał przez potarcie. Mapa pogody. Znaki synoptyczne. wyjaśnia przyczynę występowania ładunków elektrycznych w chmurach, omawia, kiedy dochodzi do wyładowania atmosferycznego, opisuje historię wynalezienia piorunochronu. Lekcja 43. Pogodę można przewidzieć wymienia składniki pogody prezentuje za pomocą znaków synoptycznych podaną omawiane w prognozie pogody, tekstem prognozę pogody, rysuje znaki synoptyczne poszczególnych składników pone, określając znaczenie po- interpretuje mapy synoptyczgodyszczególnych znaków. wyjaśnia znaczenie prognozy pogody dla planowania zajęć i ubioru przez ludzi, opisuje znaki synoptyczne jako graficzne oznaczenia elementów pogody. treść nr 9. i medialna: treść 7. Ćwiczenie: Analiza różnych map pogody. Tworzenie map pogody na podstawie nagrań radiowych prognoz pogody. Wpływ położenia Słońca na porę roku i dnia. Składniki pogody i przyrządy służące do pomiaru ich wartości. Zjawiska atmosferyczne. Bezpieczeństwo podczas burzy. Lekcja 44. Powtórzenie działu: Przed wyprawą w teren wyjaśnia wpływ położenia Słońca na porę dnia i roku, wymienia składniki pogody, opisuje zjawiska atmosferyczne, podaje zasady zachowania się podczas burzy, interpretuje mapę pogody. wymienia właściwości powietrza, wymienia właściwości światła, wyjaśnia, jakie jest znaczenie krążenia wody w przyrodzie. Ćwiczenie: Analiza foliogramów z mapami pogody. DZIAŁ 7 WYCIECZKI PO OKOLICY Lekcja 45. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne na widnokręgu? Metody wyznaczania kierunków w różnych sytuacjach. Korzystanie z kompasu, Słońca i cienia, gnomonu, omszałych drzew, Gwiazdy wyjaśnia kiedy potrzebna jest nam znajomość kierunków geograficznych, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu i Słońca, omawia sposoby wyznaczania kierunków geograficznych w sytuacji, gdy nie ma przyrządów i Słońca, wskazuje geograficzne kierunki główne i pośrednie, Polarnej. posługuje się kompasem przy opisuje kierunki geograficzne wyznaczaniu kierunków geograficznych. na róży kierunków. określa kierunki geograficzne w terenie. Ćwiczenie: Wycieczka po okolicy - posługiwanie się kompasem. Wyznaczanie kierunków za pomocą gnomonu. Pojęcie planu, skali. Plany w różnej skali. Przydatność planów, znaczenie planu miasta. Lekcja 46. Do czego służy skala? podaje przykłady zastosowania planów, wyjaśnia, do czego potrzebna jest skala przy rysowaniu pla- rysuje obiekty w podanych skalach, przelicza skale: liniowe, mianowane i liczbowe.

9 9 ponad Skala liczbowa, liniowa, mianowana. nów, rysuje proste plany w skali 1:1, 1:10, 1:100, odczytuje z legendy, w jakiej skali jest wykonany plan. szacuje na podstawie skali planu, czy zmieści się on na kartce papieru, wyciąga wnioski dotyczące zależności zastosowanej skali od wielkości obiektu na planie. Ćwiczenie: Rysowanie planów w różnej skali. Przeliczanie skal: liczbowej, liniowej, mianowanej. Treść mapy topograficznej. Skala mapy topograficznej. Znaki topograficzne powierzchniowe, liniowe, punktowe. Czytanie mapy. Odległość rzeczywista na podstawie skali mapy Lekcja 47. Jak czytać mapę topograficzną? odczytuje na mapie topograficznej, gdzie znajduje się np. las, pole, szkoła, kościół, rozpoznaje mapę topograficzną spośród innych map, określa kierunki geograficzne na mapie topograficznej. wyznacza na mapie topograficznej zgodnie z opisem trasę wędrówki, analizuje mapy topograficzne pod względem ilości zabudowań i innych elementów, oblicza rzeczywiste odległości przedstawione na mapie topograficznej. Ćwiczenie: Czytanie mapy obliczanie odległości rzeczywistej na podstawie skali mapy. Formy wklęsłe i wypukłe. Teren równinny i urozmaicony. Elementy pagórka i doliny rzecznej. Formy terenu w mojej okolicy. Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki kształtujące powierzchnię Ziemi. Budująca i niszcząca działalność wody i wiatru. Woda jako żywioł. Wody płynące i wody stojące. Zbiorniki sztuczne i naturalne. Działalność rzeki na różnych odcinkach. Bieg górny, środkowy i dolny. Jeziora. Bagna. Środowisko wodne a środowisko lądowe. Warunki życia w wodzie. Przystosowania ryb do życia w wodzie. Przegląd roślin i zwierząt wodnych. Plankton. wymienia formy terenu, wskazuje, które z form są wklęsłe, a które wypukłe, rozpoznaje na ilustracjach poszczególne formy terenu. Lekcja 48. Poznaj formy terenu charakteryzuje poszczególne formy terenu, wskazuje i nazywa elementy pagórka, rozpoznaje zbocze łagodne i strome. Lekcja 49. Natura niszczy i buduje wymienia czynniki działające na powierzchnię Ziemi, podaje proste przykłady działalności wiatru, podaje przykłady działalności wody. rozpoznaje na fotografiach lub filmie procesy budujące i niszczące powierzchnię Ziemi oraz je nazywa, przewiduje ujemne skutki bardzo silnych wiatrów oraz powodzi, rozpoznaje formy terenu na fotografiach i odnosi je do odpowiednich procesów działających na powierzchni Ziemi, określa, jaka działalność wiatru i wody jest budująca, a jaka niszcząca. Lekcja 50. Co to są wody powierzchniowe? podaje przykłady wód płynących i stojących, podaje przykłady zbiorników sztucznych i naturalnych, charakteryzuje wygląd jeziora starego i młodego, wymienia jedną cechę charakterystyczną dla rzeki: płynącej w biegu górnym, środkowym i dolnym. charakteryzuje działalność rzeki w biegu górnym, dolnym i środkowym, rozpoznaje na podstawie fotografii lub ilustracji bieg rzeki, ocenia przydatność zbudowanych przez człowieka sztucznych zbiorników wodnych. Lekcja 51. Jakie organizmy żyją w wodzie? wskazuje dwie różnice między środowiskiem wodnym i lądowym, omawia przystosowania ryby do życia w wodzie korzystając z okazu naturalnego lub rysunku, rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta wodne. podaje przykłady zróżnicowania miejsc występowania i trybów życia roślin i zwierząt wodnych, określa, czym jest plankton i jakie jest jego znaczenie, korzysta z różnych źródeł wiedzy, selekcjonuje informacje. Ćwiczenie: Obserwacja budowy ciała i ruchów płetw oraz pokryw skrzelowych ryby akwariowej. Rozpoznawanie pospolitych roślin wodnych korzystanie z atlasów i albumów.

10 10 ponad Etapy powstawania gleby. Znaczenie próchnicy dla żyzności gleby. Rodzaje gleb. Profil glebowy. Ćwiczenie: Analiza profilu glebowego. Znaczenie gleby dla roślin. Zwierzęta żyjące w glebie. Rola dżdżownic w podnoszeniu żyzności gleby. Lekcja 52. Poznaj rodzaje gleb wyjaśnia, co to jest gleba, wskazuje na schemacie profilu glebowego warstwę próchniczną, proponuje proste doświadczenie stwierdzające obecność próchnicy w glebie. wyjaśnia jak powstała gleba, wymienia trzy rodzaje gleb występujących w Polsce i wskazuje różnice między nimi, wskazuje na mapie obszary Polski, na których występują gleby bielicowe, brunatne i czarnoziemy. Lekcja 53. Jakie organizmy żyją w glebie? wskazuje znaczenie gleby dla roślin, zwierząt i człowieka, wymienia organizmy żyjące w glebie, określa znaczenie warstwy próchnicznej dla żyzności gleby, określa znaczenie dżdżownic w podnoszeniu żyzności gleby. uzasadnia, dlaczego dżdżownice zasługują na ochronę, wyjaśnia, dlaczego po przeprowadzonej obserwacji organizmy należy wypuścić w tym samym miejscu, skąd zostały pobrane, podaje argumenty przeciwko wypalaniu traw. Ćwiczenie: Obserwacja zwierząt żyjących w glebie. Obserwacja wyników doświadczenia ukazującego działalność dżdżownic. Drzewa, krzewy, rośliny zielne najbliższej okolicy. Zwierzęta najbliższej okolicy. Ćwiczenie: Wycieczka po okolicy. Formy ochrony przyrody stosowane w Polsce: parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody. Ochrona przyrody w najbliższej okolicy. Kierunki główne i pośrednie. Plan, mapa. Ukształtowanie powierzchni. Przyroda ożywiona i nieożywiona. Wody powierzchniowe. Życie w wodzie. Gleba życie w glebie. Formy ochrony przyrody. Lekcja 54. Jakie rośliny i zwierzęta żyją w twojej okolicy? wskazuje pień i koronę drzewa, nazywa części liścia, rozpoznaje pospolite drzewa, krzewy i rośliny zielne oraz zwierzęta występujące w najbliższej okolicy. wyjaśnia co to są byliny, podaje przykłady bylin występujących w okolicy. Lekcja 55. W jaki sposób możesz chronić przyrodę twojej okolicy? wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, podaje nazwy parków narodowych położonych najbliżej miejsca zamieszkania, omawia zasady zachowania się na terenie parku narodowego, wyjaśnia co oznacza skrót: LOP, podaje możliwości ochrony przyrody przez ucznia klasy czwartej. uzasadnia, dlaczego ochrona przyrody ma w Polsce długą tradycję, podaje przykłady rezerwatów i pomników przyrody, omawia zadania szkolnego koła Ligi Ochrony Przyrody, wskazuje miejsca w okolicy zasługujące na ochronę, uzasadnia wybór. Lekcja 56. Powtórzenie działu: Wycieczki po okolicy podaje sposoby wyznaczania kierunków głównych w terenie, wskazuje zastosowania planu i mapy, rozpoznaje proste znaki topograficzne, wymienia formy terenu, rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta wodne i lądowe, wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce. wyjaśnia, co to znaczy zorientować plan, mapę, oblicza odległości rzeczywiste korzystając ze skali, rozpoznaje formy ukształtowania powierzchni na podstawie opisu, ilustracji, omawia formy ochrony przyrody. treść nr 5. Ćwiczenie: Ćwiczenia z mapą topograficzną, orientowanie mapy, określanie kierunków za pomocą kompasu. DZIAŁ 8 OBSERWACJE ŻYCIA W LESIE, NA ŁĄCE, NA POLU I W SADZIE Lekcja 57. Wyruszasz na wycieczkę do lasu Rodzaje lasów w Polsce. Funkcje lasu. Zasady zachowania się w lesie. określa, co to jest las, wymienia funkcje lasu, podaje zasady zachowania się w lesie, podaje znaczenie tablic informacyjnych umieszczanych przy wejściu do lasu. wyjaśnia różnicę między lasem liściastym, iglastym i mieszanym, wyjaśnia znaczenie pojęć: buczyna, bór, las mieszany.

11 11 ponad Warstwy roślinności w lesie: drzewa wysokie, podszyt, runo leśne, ściółka leśna. Znaczenie poszczególnych warstw w lesie. Lekcja 58. Rośliny w lesie tworzą warstwy wymienia warstwy roślinności w lesie, podaje przykłady roślin tworzących poszczególne warstwy. omawia wpływ poszczególnych warstw lasu na temperaturę powietrza, wilgotność i nasłonecznienie występujące w lesie, uzasadnia, dlaczego rośliny runa leśnego kwitną wczesną wiosną, wyjaśnia znaczenie ściółki leśnej dla życia w lesie. Ćwiczenie: Wycieczka do lasu. Analiza ilustracji przedstawiających las. Rozpoznawanie pospolitych organizmów leśnych korzystając z albumów i atlasów. Producenci pokarmu. Roślinożercy, mięsożercy, wszystkożercy. Zależności pokarmowe występujące w lesie. Cechy charakterystyczne łąk. Rośliny zielne i zdrewniałe. Trawy. Pospolite rośliny łąk. Lekcja 59. Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie wyjaśnia, dlaczego rośliny są nazywane producentami pokarmu, wymienia roślinożerców, mięsożerców i wszystkożerców, wyjaśnia na wybranych przykładach, czym się odżywiają roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy, podaje przykłady prostych łańcuchów pokarmowych występujących w lesie. wskazuje przystosowania roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy do zdobywania i pobierania pokarmu, uzasadnia, dlaczego roślina zielona jest zawsze pierwszym ogniwem w łańcuchu pokarmowym. Lekcja 60. Jakie organizmy żyją na łące? odróżnia trawy od innych roślin zielnych, rozpoznaje 3 gatunki kolorowo kwitnących roślin łąkowych. wymienia cechy charakterystyczne łąk, rozróżnia rośliny zielne i zdrewniałe i uzasadnia taki podział, wymienia cechy charakterystyczne traw, Ćwiczenia: Obserwacja budowy trawy. Wyszukiwanie roślin łąkowych w atlasach. Znaczenie gospodarcze łąk. Produkty otrzymywane od bydła, owiec i kóz. Zabiegi pielęgnacyjne na łąkach. Szkodliwość wypalania łąk. Lekcja 61. Jakie znaczenie mają łąki? wymienia korzyści czerpane z łąk przez człowieka, wyjaśnia, co to jest pastwisko, wymienia zwierzęta wypasane w Polsce, podaje przykłady produktów znanych z życia codziennego, pochodzących od wypasanych zwierząt, uzasadnia szkodliwość wypalania łąk. omawia zabiegi prowadzone na łąkach przez człowieka, wyjaśnia, na czym polega rola bakterii żyjących w brodawkach korzeni roślin motylkowatych. Ćwiczenie: Analiza produktów spożywczych i przyporządkowywanie ich do zwierząt, od których pochodzą. Przyczyny tworzenia pól uprawnych. Zabiegi prowadzone na polach. Rośliny zbożowe i ich wykorzystanie. Zboża jare i ozime. Lekcja 62. Co uprawia się na polach? określa cel tworzenia pól uprawnych, rozpoznaje zboża uprawiane w Polsce, wymienia produkty otrzymywane z poszczególnych zbóż. Ćwiczenie: Rozpoznawanie zbóż uprawianych w Polsce. Rośliny przemysłowe: ziemniaki, buraki cukrowe, rzepak słoneczniki, len. Rośliny specjalnego przeznaczenia: tytoń i chmiel. Rośliny warzywne, przyprawowe. wyjaśnia różnicę między zbożami jarymi i ozimymi, wymienia główne zabiegi prowadzone przez człowieka na polu i uzasadnia ich znaczenie. Lekcja 63. Poznaj różne rośliny użytkowe wymienia produkty otrzymywane z ziemniaków i buraków cukrowych, wymienia rośliny, z których mamy włókno i olej, omawia szkodliwość palenia papierosów, podaje przykłady roślin warzywnych i przyprawowych. Ćwiczenie: Wskazywanie i nazywanie jadalnych części roślin warzywnych. definiuje pojecie: rośliny przemysłowe, omawia wykorzystanie przez człowieka różnych rodzajów roślin. treść nr 3.

12 12 ponad Rodzaje drzew i krzewów owocowych uprawianych w sadach. Rola kwiatów. Powstawanie owoców. Wrogowie drzew owocowych. Rośliny nieużytków. Rośliny trujące. Trucizny i leki. Rolnictwo tradycyjne a rolnictwo nowoczesne. Rolnictwo ekologiczne szansą dla wielu polskich gospodarstw. Nieplanowana działalność człowieka na Ziemi. Działania proekologiczne człowieka jako próba naprawy tego co zostało bezmyślnie zniszczone. Odpady w różnych środowiskach. Pochodzenie odpadów. Ograniczanie zanieczyszczeń. Lekcja 64. Jak powstają owoce w sadach? wyjaśnia co to jest sad, wymienia drzewa i krzewy uprawiane w polskich sadach, wskazuje i nazywa części kwiatu, wyjaśnia, jaka jest rola pszczół w powstawaniu owoców. określa funkcje poszczególnych części kwiatu, omawia zmiany zachodzące w kwiatach po ich zapyleniu, wyjaśnia, w jaki sposób zwierzęta pomagają ludziom w walce z owadami szkodnikami, wyjaśnia, na czym polega jednostronność pojęcia szkodnik. Lekcja 65. Poznaj rośliny nieużytków i rośliny trujące podaje przykłady środowisk życia roślin stworzonych przez człowieka, uzasadnia, dlaczego nie wolno próbować nieznanych roślin, rozpoznaje wybrane gatunki roślin towarzyszących człowiekowi. wyjaśnia, na czym polega jednostronność pojęcia: chwasty, podaje przykłady leczniczego wykorzystania roślin, wyjaśnia, dlaczego leki (w szczególności zawierające wyciągi z roślin) należy zażywać pod kontrolą lekarza. Lekcja 66. Czym różni się rolnictwo nowoczesne od ekologicznego? wymienia cechy gospodarstwa: tradycyjnego, nowoczesnego i ekologicznego, wskazuje wady i zalety różnych sposobów gospodarowania, ocenia, czy jego gospodarstwo (gospodarstwo jego rodziny lub w okolicy) mogłoby zostać przekształcone w ekologiczne, uzasadnia, dlaczego rozwój rolnictwa ekologicznego może być szansą rozwoju dla wielu gospodarstw w Polsce. Lekcja 67. Człowiek zagraża Ziemi i ją chroni wyjaśnia pojęcie: degradacja środowiska przyrodniczego, podaje przykłady działalności człowieka, które wpłynęły na degradację środowiska przyrodniczego, wskazuje przykłady pozytywnej i negatywnej działalności człowieka w środowisku najbliższej okolicy. przewiduje skutki niszczenia środowiska naturalnego przez ludzi, wskazuje sposoby zapobiegania niszczeniu środowiska. Lekcja 68. Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię? odróżnia odpady spożywcze i nieorganiczne, wymienia odpady pochodzące z gospodarstwa domowego, segreguje odpady na szkło, papier, tworzywa sztuczne, metale, wymienia rodzaje odpadów nadających się do przetworzenia. Ćwiczenie: Segregacja i usunięcie śmieci zgromadzonych w klasie. Domowe działania proekologiczne. Oszczędność wody i energii. Segregacja śmieci. Pro-ekologiczny styl życia. wymienia źródła zanieczyszczeń, podaje przykłady zanieczyszczeń pochodzących z danego źródła, podaje przykłady wyrobów pochodzących z recyklingu, rozpoznaje po oznakowaniu opakowania nadające się do recyklingu. Lekcja 69. Jak być przyjaznym dla środowiska? uzasadnia konieczność oszczędzania wody i energii, podaje sposoby oszczędzania wody i energii w gospodarstwie domowym, podaje zasady postępowania z różnymi rodzajami śmieci, uzasadnia potrzebę segregacji śmieci. analizuje swoje codzienne działania pod kątem wpływu na środowisko, wprowadza w życie wybrane działania proekologiczne. treść 9. treść nr 3 i treść nr 4. treść nr 1, treść nr 4. treść 1. Ćwiczenie: Analiza własnych działań w gospodarstwie domowym pod kątem ich wpływu na środowisko. Lekcja 70. Powtórzenie działu: Obserwacja życia w lesie, na łące, na polu i w sadzie Porównanie lasu, sadu, wymienia i rozpoznaje wybra- prezentuje różnorodność od-

13 13 ponad łąki i pola uprawnego. Zestawienie form oddziaływania człowieka na środowisko. ne gatunki roślin i zwierząt występujące w różnych środowiskach, działywań człowieka na środowisko i ich efekty, wymienia i podejmuje działa- omawia znaczenie lasów, łąk, nia proekologiczne. Działania proekologiczne. sadów i pól uprawnych dla człowieka, wskazuje podobieństwa i różnice między lasem, sadem, łąką i polem uprawnym. Ćwiczenie: Wykonanie rysunku przedstawiającego efekty oddziaływania człowieka na środowisko.