Charakterystyka odmian ziemniaka i cech zewnętrznych bulw po zbiorze

Charakterystyka odmian ziemniaka i cech zewnętrznych bulw po zbiorze Irena Stypa, Dorota Michałowska Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie 10.09.2015 r. 1

Zagadnienia: charakterystyka odmian (cechy zewnętrzne bulw) Krajowy Rejestr Katalog Europejski krótka analiza struktury odmianowej rynku nasiennego ziemniaka w Polsce 2

Materiał i metody Dane PIORiN (wielkośćreprodukcji odmian) oraz wyniki doświadczeńcoboru i IHAR-PIB (charakterystyka odmian), FAOSTAT. Metoda porównawczo-opisowa. 3

Badania odrębno bności, wyrównania wnania i trwałości wytyczne : Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV) Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin (CPVO) 4

Badania odrębno bności, wyrównania wnania i trwałości c.d. Dwie odmiany uważa się za odrębne, gdy wyraźna (istotna) i stała różnica w cechach stwierdzona jest przynajmniej w jednym miejscu badań Odmianę uznaje się za wyrównaną, gdy zmienność cechy wynikająca z systemu hodowli lub zmienność będąca następstwem zamieszań, mutacji oraz innych przyczyn jest tak mała jak tylko możliwe Odmiana trwała a zachowuje swoje charakterystyczne cechy (tzn. pozostaje wierna opisowi) po kolejnych rozmnożeniach (zdefiniowanych przez hodowcę) ) lub na końcu właściwego w dla niej cyklu rozmnożeń 5

6 Manitu

7

8 Odmiany ziemniaka Krajowy Rejestr, 2015 r. Krajowy Rejestr został powiększony o 5 nowych odmian ziemniaka: (3 jadalne, 2 skrobiowe: Jurek, Oberon; Bogatka, Malaga; Bohun - HZ Zamarte: Impresja, Widawa Honorata; Lavinia- Europlant VR 808; Eurostar, Mondeo KWS Ignacy, Igor, Boryna, Kaszub; Laskara; Mazur, Szyper - PMHZ Strzekęcin: Magnolia, Mieszko Agrico - Riviera Skreślono 9 odmian (2014): Bartek, Sekwana, Ślęza - HZ; Bursztyn, Ibis, Igor, Promyk, Adam, Bosman; wygasłokres wpisu: Bondeville, Raja Agrico, Lady Florina C.Meijer; Ramos, 2013: Karatop, Eugenia, Elanda, Zebra, Żagiel, Niagara, Zeus, Soplica, Redstar, Velox Monsun, Neptun, Umiak Po ostatnich zmianach Krajowy Rejestr liczy 114 odmian ziemniaka: 71 jadalnych; 17 przeznaczonych głównie do przetwórstwa spożywczego; 29 skrobiowych

Odmiany ziemniaka -Katalog Wspólnotowy CCA Od 1 maja 2004 r. na terenie naszego kraju mogąbyćuprawiane również odmiany wpisane do wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych, który tworząodmiany zarejestrowane w poszczególnych krajach Unii Europejskiej W doborze odmian ziemniaka w krajach Unii Europejskiej dostępnych jest 1527 odmian [Katalog Wspólnotowy CCA, 2012] (www.europa.eu.int/eurlex/en/index). W Polsce liczba odmian reprodukowanych w tej kategorii wzrosła do 59, 74, 86, 114;.Hermes (142,6 ha), Lady Rosetta (139 173 ha), Verdi (122 142 ha), Saturna (110 ha), Markies (92,8), Omega (56,7 ha), Albatros(54 81 ha), Taurus (34 44 ha), ), Gala (46 50 ha), Melody (31 ha 41,6 ), Agata, (28 32 ha), Riviera (27 46 ha), Primadonna (24), Lilly (22 ha 47 ha), Natascha (21 28 ha). 9

Rozpoznawanie odmian Przydatnymi przy rozpoznawaniu odmian mogą okazać się cechy gospodarcze: długośćokresu wegetacji przydatność użytkowa 10

Długość okresu wegetacji oraz przydatność użytkowa c.d. KRAJOWY REJESTR, 2015 r. BARDZO WCZESNE JADALNE (13), PRZETWÓRSTWO SPOŻYWCZE (2) (do 95 dni wegetacji) ODMIANY POLSKIE ODMIANY ZAGRANICZNE Jadalne -6 Jadalne -7 Przetwórstwo -2 DENAR N IMPRESJA N IRYS JUSTA N LORD N MIŁEK N ARIELLE N BERBER N IMPALA N INGRID N KRASA N VIVIANA N RIVIERA N COURLAN FRESCO N 11

Długość okresu wegetacji oraz przydatność użytkowa c.d. KRAJOWY REJESTR, 2015 r. WCZESNE JADALNE (22), PRZETWÓRSTWO SPOŻYWCZE (4) (96-109 dni wegetacji) ODMIANY POLSKIE ODMIANY ZAGRANICZNE Jadalne - 13 Jadalne - 9 Przetwórstwo - 4 ARUBA N BILA BOHUN N CYPRIAN N ETOLA N GRACJA N GWIAZDA N HUBAL N IGNACY N MAGNOLIA N MICHALINA N OMAN N OWACJA N ALTESSE N ANNABELLE N BELLAROSA N CARRERA N EWELINA N LATONA N ROSALIND N VERONIE N VINETA N AMORA N AUGUSTA N INNOVATOR PA LADY CLAIRE N 12

Długość okresu wegetacji oraz przydatność użytkowa c.d. KRAJOWY REJESTR, 2015 r. 13 ŚREDNIO WCZESNE JADALNE (26), PRZETWÓRSTWO SPOŻYWCZE (10) (110-124 dni wegetacji) ODMIANY POLSKIE ODMIANY ZAGRANICZNE Jadalne -16 Przetwórstwo - 1 Jadalne - 10 Przetwórstwo - 9 AMETYST N BOGATKA N CEKIN N FINEZJA NN GAWIN N IRGA N JUREK N JUTRZENKA N LASKARA N LEGENDA N MALAGA N MAZUR N OBERON N STASIA N TAJFUN N TETYDA N ETIUDA N ALMERA N DALI N DITTA N FOLVA N ORCHESTRA N OTOLIA N ROXANA N SAGITTA N SANTE N SATINA N AGNES N ASTERIX N COURAGE N HONORATA N JURATA N LAVINIA N MARLEN N VICTORIA N VR 808

Długość okresu wegetacji oraz przydatność użytkowa c.d. KRAJOWY REJESTR, 2015 r. ŚREDNIO PÓŹNE JADALNE (9), PRZETWÓRSTWO SPOŻYWCZE (1) (125-139 dni wegetacji) ODMIANY POLSKIE ODMIANY ZAGRANICZNE Jadalne - 4 Jadalne - 5 Przetwórstwo - 1 BRYZA N GUSTAW N SYRENA N ZENIA N CECILE N EUROSTAR N JELLY N MONDEO N ROKO N FIANNA ODMIANY POLSKIE 1 ZAGŁOBA N PÓŹNE JADALNE (1) (powyżej 140 dni wegetacji) 14

Długość okresu wegetacji oraz przydatność użytkowa c.d. KRAJOWY REJESTR, 2015 r. WCZESNE -1 ŚREDNIO WCZESNE -12 SKROBIOWE - 26 ŚREDNIO PÓŹNE - 3 PÓŹNE -10 CEDRON N BORYNA N GLADA HARPUN NB JUBILAT N KASZUB N KUBA N MIESZKO N PASAT N SZYPER N RUMPEL N WIDAWA N ZUZANNA N DANUTA N IKAR B PASJA POMORSKA BZURA B GANDAWA N HINGA INWESTOR N JASIA NN KURAS N POKUSA N RUDAWA N SKAWA N SONDA NB 15

Odmiany ziemniaka na główne g kierunki użytkowania u (jadalne) o udziale w rynku przekraczającym cym 0,5% (przyjęte do oceny polowej 2015 r.) 16 Odmiana/właściciel odmiany dostawca materiałów nasiennych Udział w rynku, %, 2015 Powierzchnia nasienna, ha, 2015 Vineta Europlant 7,8 441,4 Denar HZ Zamarte 3,4 190,5 Lord HZ Zamarte 3,1 174,9 Tajfun PMHZ Strzekęcino 3,1 174,0 Satina Solana 1,8 101,7 Gala Norika 1,6 91,4 Bellarosa Europlant 1,5 84,6 Ludmilla Solana 1,4 81,6 Jelly Europlant 1,4 78,1 Irga PMHZ Strzekęcino 1,3 72,3 Riviera Agrico 0,9 64,0 Gwiazda HZ Zamarte 0,8 45,8 Carrera HZPC 0,7 37,4 Agata Agrico 0,6 36,7 Madeleine Agrico 0,6 35,5 Owacja PMHZ Strzekęcino 0,6 34,8 Impala Agrico 0,6 33,3 Melody Agriana 0,5 29,4

Odmiany ziemniaka na główne g kierunki użytkowania u (przetwórstwo rstwo spożywcze) o udziale w rynku przekraczającym cym 0,5%, (przyj( przyjęte do oceny polowej 2015 r.) Odmiana/ Właściciel odmiany dostawca materiałów nasiennych Udział w rynku, %,2015 Odmiany do przetwórstwa na frytki i chipsy Powierzch nia, ha 2015 Innovator HZPC 10,1 571,1 Lady Rosetta C. Meijer 3,2 180,6 Verdi Solana 2,8 158,6 Albatros Norika 2,2 125,0 Hermes nie chroniona 2,0 114,4 Lady Claire C. Meijer 1,7 96,5 VR 808 KVS 1,6 91,4 Omega Europlant 1,4 78,5 Markies Agrico 1,3 74,5 Saturna nie chroniona 0,95 53,7 Fresco Agrico 0,9 51,4 Taurus HZPC 0,9 50,5 17

Odmiany ziemniaka na główne g kierunki użytkowania u (przetwórstwo rstwo skrobiowe) o udziale w rynku przekraczającym cym 0,5%, (przyj( przyjęte do oceny polowej 2015 r.) Odmiana/ Właściciel odmiany dostawca materiałów nasiennych Udział w rynku, %, 2015 Powierz chnia, ha,2015 18 Odmiany skrobiowe Kuba HZ Zamarte 2,0 113,9 Glada PMHZ Strzekęcin 1,8 98,9 Zuzanna Europlant 1,7 96,3 Skawa HZ Zamarte 1,7 95,9 Jasia HZ Zamarte 1,4 79,7 Hinga PMHZ Strzekęcin 1,2 70,3 Jubilat PMHZ Strzekęcin 1,1 64,4 Inwestor PMHZ Strzekęcin 1,0 57,6 Harpun PMHZ Strzekęcin 1,0 57,5 Rudawa HZ Zamarte 0,9 49,0 Pasat PMHZ Strzekęcin 0,7 38,7 Dominator PHU Karo 0,6 35,5

Największą wartość diagnostyczną mają cechy morfologiczne o dużej stałości tzw. cechy rozpoznawcze Do dobrych cech rozpoznawczych (w przypadku bulw)należą: barwa miąż ąższu i skórki bulwy barwa kiełka ka świetlnego Cechy morfologiczne 19

BULWY Dużo o trudniej rozpoznać odmianę na podstawie innych cech wyglądu (kształt t bulw, głęg łębokość oczek). Kształt t bulw w hodowli jest wyrażony indeksem długości do szerokości, do wielkości tego współczynnika wyróżniamy następujące typy: okrągły skrócony (indeks 0,9) - okrągły (0,9-1,2):Courlan, Bohun, Etiuda, Bryza, Boryna, Kaszub, Zuzanna, Kuras, Skawa okrągłoowalny oowalny (1,3-1,5 1,5) owalny (1,6-1,7 1,7): Impala, Altesse, Aruba, Gracja, Hubal, L. Claire, Latona, Oman, Veronie, Agnes, Asterix, Bartek, Bogatka, Bursztyn, Dali, Ditta, Malaga, Marlen, Mazur, Oberon, Otolia, Raja, Roxana, Sagitta, Tajfun, Victoria, Roko, Syrena, Cedron, Adam, Gandawa, Hinga owalnopodłużny (1,8-2,0): Irys, Innovator, Lady Florina, Almera, Ramos, Cecile podłużny (powyżej 2,0): Annabelle 20

BULWY Regularność zarysu kształtu tu Cecha odmianowa Głębokość oczek U ziemniaka jadalnego w większości występują płytkie oczka Wygląd d skórki W pewnym stopniu zależna od warunków środowiska 21

Regularność zarysu kształtu Skala/st Regularność zarysu kształtu Opis 9 idealna Prawie całkowita jednolitość kształtu 8 bardzo dobra Wyraźna przewaga jednego typu kształtu tu Może e być jedno wcięcie cie (stolonowe lub wierzchołkowe), o głębokości do 1 mm 7 dobra Wyraźna przewaga jednego lub dwóch sąsiednich s siednich typów kształtu. tu. Dopuszczalne jedno wcięcie cie o głęg łębokości do 2 mm, a drugie do 1,5 mm 6 dość dobra Mogą być różne typy kształtu, tu, jedno wcięcie cie do głęg łębokości 2,5, drugie do 1,5 mm Mogą być różne typy kształtu, tu, jedno wcięcie cie do 3 mm, a 5 drugie do 2 mm. Może e być łącznie 20% następuj pujących wad: mało o regularna lekka wyboistość ść,, wrzecionowatość ść,, niewielka skłonno onność do deformacji typu gruszkowatego 4 nieregularna Różne typy kształtu. Jedno wcięcie do 4 mm, drugie do 3 mm, 20-50% bulw z wadami wymienionymi dla stopnia piątego. 3 nieforemna Do 50% bulw nieforemnych z wadami wymienionymi dla stopnia piątego Prawie wszystkie bulwy nieforemne, kształt 22 2, 1 zdeformowana zdeformowany lub wybitnie zdeformowany (stopień 1)

8 bardzo dobra 7 Dobra Regularność zarysu kształtu c.d Wyraźna przewaga jednego typu kształtu tu Może e być jedno wcięcie cie (stolonowe lub wierzchołkowe), o głębokości do 1 mm Wyraźna przewaga jednego lub dwóch sąsiednich s siednich typów kształtu. tu. Dopuszczalne jedno wcięcie cie o głęg łębokości do 2 mm, a drugie do 1,5 mm Przykładowe odmiany: (8): Bellini, Colomba,Impala, Ditta, Fianna, Jelly, Natascha, Melody, Primadonna,Volumia (6,5): Cyprian, Ametyst, Courage, Laskara, Bryza 23

Głębokość oczek Stopień Głębokośćw mm 9 0,0 Opis Bardzo płytkie, niewyczuwalne pod palcem 8 do 1,0 Bardzo płytkiep 7 1,1 1,5 Płytkie Średnio płytkie, p wymagające 1,6 2,5 niewielkich poprawek po 6 (do 3,0 dla mechanicznym obieraniu bulw dużych) 2,6 3,0 Średnio głębokie wymagające, dużych 5 (do 3,5 dla poprawek po mechanicznym bulw dużych) obieraniu 4 3,1 4,0 Głębokie 3, 2, 1, powyżej 4.0 Bardzo głębokie, z wyboistością między oczkami 24

Głębokość oczek 8 do 1,0 7 1,1 1,5 Płytkie Bardzo płytkiep Przykładowe odmiany (8): Bogatka, Colomba, Dali, Ditta, Inova, Malaga, Melody, Mondeo,Saline,Victoria (6,5): Irys, Miłek, Etola, Courage, Gawin, Honorata, Gustaw, Zagłoba (6): Etiuda, Laskara, Bryza 25

Stopień Opis wyglądu skórki Opis skórki 9 Bardzo cienka, gładka, lśniąca 8 Bardzo cienka, gładka z lekkim połyskiem 7 Gładka, może e byćmiejscami matowa, cienka lub delikatnie siatkowana 6 Cienka, przeważnie matowa, delikatnie siatkowana 5 Cienka, matowa na całej powierzchni, delikatnie siatkowana lub lekko chropowata 4 Gruba, matowa, silnie siatkowana lub chropowata, lecz nie popękana 3,2,1 Gruba, szorstka, lekko lub silnie popękana 26

BULWY Barwa skórki Większo kszość odmian charakteryzuje się żółtą barwą skórki i jasno żółtym miąż ąższem. czerwona barwa skórki: Flaming, Bellarosa, Rosalind, Courage, Asterix, Oberon, Raja, Redstar, Cecile, Roko, Boryna jasnoczerwona barwa skóki: ki: Irga Do oceny barwy skórki należy przyjąćnastępujący opis i odpowiadające mu symbole: Symbol ż jr cz opis Skórka żółta (nawet gdy obserwowane jest czasami białe zabarwienie spowodowane białą barwą miąższu Jasnoróżowa (z różowymi odcieniami) Czerwona (o różnej intensywności zabarwienia) 27 n Niebieska ż-cpl: skórka żółta z czerwonymi (różowymi) plamami, ż-co: skórka żółta czerwone oczka

28

Bulwy Barwa miąż ąższu Barwa miąż ąższu od białej do intensywnie żółtej. Cecha o dużej stabilności i małym stopniu modyfikacji przez środowisko O białym lub kremowym miąższu: Irys, Aruba, Bursztyn, Gustaw, Irga, Roko, Mondeo, Ursus, Etiuda, Jurata, Fianna, Innovator, Boryna, Harpun, Ikar, Jubilat, Pasat, Rumpel, Gandawa, Kaszub, Rudawa, Sonda, Ślęza o żółtym miąższu: Justa, Krasa, Altesse, Augusta, Bellarosa, Etola, Latona, Rosalind, Veronie, Vineta, Bondeville, Ditta, Folva, Igor, Jurek, Lavinia, Raja, Roxana, Satina, Stasia, Tajfun, Victoria, Bryza, Cecile, Jelly, Syrena, Zenia, Zagłoba 29

Bulwy Wielkość Słowny opis odpowiadający następującym ocenom skali: 30 Skala opis 9 Wszystkie bulwy duże 8 Większość bulw bardzo dużych 7 Bulwy duże, sporadycznie bardzo duże 6 Bulwy duże do średnich 5 Bulwy średnie, niewiele bulw małych 4 Bulwy średnie z dużą ilością bulw małych 3 Bulwy małe z niewielką ilością bulw średnich 2, 1 Bulwy małe i bardzo małe

Bulwy Wielkość Przykładowe odmiany; Odmiany o dużych bulwach (9) Do gotowania i podawania w całości, o małych bulwach (6) Amora, Arielle, Asterix, Bartek, Bellarosa, Bila, Bondeville, Carrera, Cekin, Cyprian, Denar, Eurostar, Folva, Gwiazda, Gustaw, Impala, Innovator, Latona, Lord, Jelly, Jurek, Jutrzenka, Justa, Laskara, Mazur, Michalina, Mondeo, Orchestra, Owacja, Ramos, Roxana, Sagitta, Stasia, Syrena, Tajfun, Tetyda, Zagłoba Annabelle, Cecile, Jazzy, Lavinia, Regina, Saline 31

Kiełki świetlne Oprócz barwy kwiatu i barwy skórki i miąższu bulwy, cechą o dużej wartości diagnostycznej jest barwa i kształt t kiełka ka świetlnego. Obserwacji można dokonać po podkiełkowaniu bulwy w świetle rozproszonym i pokojowej temperaturze a następnie obserwacji i porównaniu najbardziej charakterystycznych dla każdej odmiany cech kiełków świetlnych (barwa, kształt). 32

33

Charakterystyka morfologicznych cech rozpoznawczych jadalnych odmian ziemniaka Charakterystyka cech morfologicznych ziemniaka (bulwy) Odmiana bulwy Barwa kształt głębokość, (kolor oczek) kolor skórki kolor miąższu gładkość skórki podstawy kiełków świetlnych Vineta oow 7 ż ż śr. chr. czerw.fiolet. Lord oow 7 ż jż gładka zielona Denar oow 7 ż jż gładka zielona Satina oow 7,5 ż ż śr.gładka c.nieb.fiolet Tajfun ow 7 ż ż śr.gładka czerw.fiolet. Jelly ow 7,5 ż ż b.gładka czerw.fiolet. Owacja oow 7 ż jż śr r. chr. czerw.fiolet. Bellarosa oow 7 cz ż chr. czerw.fiolet. Primadonna oow-ow 7 ż cż gładka czerw.fiolet. Arielle ow 7 ż jż gładka czerw.fiolet. Irga oow 7 jcz kr gładka c.czerw.fiolet. 34

Charakterystyka morfologicznych cech rozpoznawczych odmian ziemniaka przydatnych dla przetwórstwa rstwa spożywczego Charakterystyka cech morfologicznych ziemniaka (bulwy) Odmiana bulwy Barwa kształt głębokość, (kolor oczek) kolor skórki kolor miąższu gładkość skórki podstawy kiełków świetlnych Innovator owp 7,5 russet kr chr. j.czerw.fiolet. Hermes oow 6 ż jż śr r chr. j.czerw.fiolet. Saturna oow 6,5 ż jż śr.gładka j.czerw.fiolet. Lady Rosetta o 6,5 cz jż śr.gładka j.czerw.fiolet. 35

Charakterystyka morfologicznych cech rozpoznawczych skrobiowych odmian ziemniaka Odmian a Charakterystyka cech morfologicznych ziemniaka (bulwy) kształ t bulwy głębokoś ć, (kolor oczek) kolo r skór ki kolor miąższ u Barwa podstawy kiełków świetlnych Jasia oow 6 ż jż j.czerw.fiolet. Skawa o 6,5 ż jż nieb.fiolet. Kuba oow 6,5 ż ż czerw.fiolet. 36

Cech opisowe zawarte w metodyce UPOV lub metodyce krajowej Opis odmiany Variety description Gatunek: Ziemniak Species: Potato Odmiana: nazwa Variety Nr UPOV 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 37 12 Nr kraj. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Cecha Określenie Ocena Kiełek świetlny: wielkość -kształt - zabarwienie antocyjanowe podstawy -intensywność zabarwienia antocyjanowego podstawy -owłosienie podstawy - wielkość wierzchołka - układ wierzchołka - intensywność zabarwienia -owłosienie wierzchołka - liczba korzonków -wystawanie przetchlinek -długość bocznych pędów mały do średniego jajowaty czerwonofioletowe silna silne mały do średniego średni słaba średnie średnia średnie krótkie 4 2 1 7 7 4 5 3 5 3 3 3

Cech opisowe zawarte w metodyce UPOV lub metodyce krajowej c.d Nr UPOV 45 46 47 48 49 50 Nr kraj. 46 47 48 49 50 51 52 Cecha Bulwa: kształt -głębokość oczek -powierzchnia skórki -barwa skórki -barwa oczek -barwa miąższu -antocjanowe zabarwienie skórki pod wpływem światła Określenie podłużnoowalny bardzo płytkie do płytkich gładka żółta żółta żółta średnie Ocena 4 7 7 1 1 1 5 38

Przydatnymi przy opisie i rozpoznawaniu odmian mogą się okazać również cechy gospodarcze takie jak, plenność ść,, zawartość skrobi i suchej masy, właściwow ciwości kulinarne, odporność na patogeny powodujące choroby wirusowe, grzybowe i bakteryjne oraz odporność na szkodniki. Wartość cech gospodarczych zależy y zarówno od czynników genetycznych, jak i warunków w wzrostu, rozwoju i wielu innych czynników zewnętrznych trznych. 39

Najszybciej możemy zastosować metodę elektroforezy, polegającą na rozdzieleniu mieszaniny białek w polu elektrycznym na frakcje. Jest stwierdzone, że e każda odmiana ziemniaka charakteryzuje się specyficznym dla niej składem białek w bulwach. 40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51 Dziękuję