dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR-PIB, Oddział w Boninie,

Transkrypt

1 42 Ziemniak Polski 2017 nr 2 FIITOTOKSYCZNA REAKCJA ODMIIAN ZIIEMNIIAKA NA POWSCHODOWE STOSOWANIIE METRYBUZYNY TTHE PHYTTOTTOXI IC RESPONSE OFF POTTATTO CULLTTI IVARS TTO POSTT- -EMERGENCE APPLLI ICATTI ION OFF METTRI IBUZZI IN dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR-PIB, Oddział w Boninie, urbanowicz@ziemniak-bonin.pl Streszczenie Objawy w większości wypadków mają charakter przemijający i nie wpływają ujemnie na plon. Jednak w skrajnych sytuacjach spadek plonowania może być bardzo duży, a nawet może dojść do zniszczenia plantacji. Zjawisko to ma największe znaczenie w produkcji nasiennej, gdyż może utrudniać selekcję, a w uprawie towarowej powodować zdrobnienie bulw. W Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie przebadano dotąd ponad 200 odmian pod kątem wrażliwości na powschodowe stosowanie metrybuzyny. W uprawie odmian o podwyższonej lub nieznanej wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach oraz na plantacjach nasiennych zabieg herbicydami, które ją zawierają, należy wykonać na 10 dni przed przewidywanym terminem wschodów. Słowa kluczowe: metrybuzyna, fitotoksyczna reakcja, ziemniak Abstract At the Department of Potato Protection in Bonin more than 200 potato cultivars have been tested so far for susceptibility to post-emergence use of metribuzin. In most cases, phytotoxic responses are transient and do not adversely affect yield. However, in extreme situations, the fall in yield can be very high and it may happen that the plantation will be destroyed. This phenomenon is most important in seed tuber production, as it may make selection difficult, while in the production of ware potatoes may increase the number of small tubers. In cultivating varieties with an elevated or unknown sensibility to the post-emergence application of metribuzin and on seed plantations, the treatment containing the herbicide should be done 10 days before the expected date of plant emergence. Keywords: metribuzin, phytotoxic response, potato O prócz wielu korzyści wynikających ze stosowania herbicydów istnieją również pewne zagrożenia. Do negatywnych aspektów związanych z użyciem tych środków zalicza się możliwość fitotoksycznego ich oddziaływania na niektóre odmiany roślin uprawnych, fitotoksyczne oddziaływanie na rośliny uprawiane następczo (fot. 1) oraz uodpornianie się chwastów na substancje aktywne herbicydów (Rola, Rola 2001). Selektywnie działające herbicydy powinny działać tylko na chwasty, nie uszkadzając przy tym chronionej rośliny. Nie zawsze wiemy, jaką mają tolerancję na środki ochrony roślin wprowadzane do uprawy nowe odmiany roślin. Reakcja roślin ziemniaka na herbicydy jest uzależniona od wielu czynników: odmiany, terminu zabiegu, ilości opadów po jego wykonaniu oraz zawartości substancji organicznej w glebie (Gruczek 1980). Fot. 1. Fitotoksyczna reakcja ziemniaka na zastosowany w przedplonie herbicyd zawierający substancję aktywną aminopyralid (wszystkie zdjęcia J. Urbanowicz)

2 Ziemniak Polski 2017 nr 2 43 Najczęściej do efektu fitotoksycznej reakcji dochodzi, gdy herbicydy są stosowane po wschodach ziemniaka, ale w niesprzyjających warunkach może wystąpić również po aplikacji herbicydów w terminie przedwschodowym (Urbanowicz i in. 1999). Fitotoksyczna reakcja ma szczególnie duże znaczenie w produkcji nasiennej, gdyż może utrudnić, a nawet uniemożliwić selekcjęi negatywną poprzez utrudnienia w ocenie i identyfikacji chorób wirusowych. W produkcji towarowej może natomiast powodować spadek plonu i zdrobnienie bulw, co najbardziej jest widoczne w przypadku odmian o najkrótszym okresie wegetacji, które mają zbyt mało czasu na odbudowę chlorofilu. W uprawie ziemniaków w Polsce najczęściej stosowane są herbicydy zawierające linuron i metrybuzynę (Pisarek i in. 2001, Urbanowicz 2004a). Do zwalczania chwastów, głównie z klasy dwuliściennych, powszechnie stosuje się herbicydy zawierające metrybuzynę, które stosowane po wschodach mogą na niektórych odmianach powodować fitotoksyczną reakcję. Do roku 2016 przebadano w Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie ponad 200 odmian ziemniaka pod kątem wrażliwości na powschodowe stosowanie metrybuzyny, które podzielono na pięć grup wrażliwości (Urbanowicz 2009; fot. 2). niewrażliwe niska średnia podwyższona bardzo wrażliwe Fot. 2. Objawy fitotoksycznej reakcji na ziemniaku w poszczególnych grupach wrażliwości

3 44 Ziemniak Polski 2017 nr 2 Metrybuzyna należy do związków chemicznych z grupy triazyn, działa układowo, pobierana jest przez system korzeniowy i częściowo liście. Powoduje zakłócenia w prawidłowym przebiegu procesu fotosyntezy (Różański 1998). Niewątpliwą zaletą tej substancji aktywnej jest szerokie spektrum działania, gdyż 22 gatunki chwastów wykazują dużą na nią, a kolejnych 10 średnią (Czaplicki i in. 2000). W uprawie ziemniaka jest powszechnie używaną substancją, ponieważ jako jedna z nielicznych może być stosowana zarówno przed schodami, jak i po wschodach. Natomiast jej wadą jest możliwość wywoływania fitotoksycznej reakcji na roślinach na skutek aplikacji herbicydów w terminie powschodowym. Według Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO) fitotoksyczność jest to zdolność do wywoływania chwilowych lub krótkotrwałych uszkodzeń. Wrażliwość roślin uprawnych, jak i chwastów, może mieć różne nasilenie, od nieznacznych zmian zabarwienia, przez wyraźne zahamowanie wzrostu, aż do śmierci roślin. W zależności od czasu, jaki upłynie od zastosowania herbicydu do wystąpienia objawów fitotoksycznego działania, wyróżnia się fitotoksyczność ostrą i chroniczną. Fitotoksyczność ostra występuje najczęściej po zastosowaniu herbicydów działających kontaktowo i jest widoczna już po kilkunastu godzinach, a chroniczna jest skutkiem działania herbicydów systemicznych i objawia się dopiero po kilku lub kilkunastu dniach. Fitotoksyczna reakcja roślin ziemniaka na herbicydy jest uzależniona od wielu czynników, takich jak: odmiana, termin zabiegu, ilość opadów po jego wykonaniu, zawartość substancji organicznej w glebie. Dodatkowym bodźcem do powstawania fitotoksycznej reakcji może być temperatura powietrza: im wyższa, tym efekt jest bardziej widoczny. Zróżnicowanie reakcji poszczególnych roślin oraz w obrębie ich odmian na stosowanie herbicydów jest bardzo duże. Dlatego bardzo ważną sprawą jest umiejętność prawidłowego rozpoznania typowych objawów uszkodzeń powodowanych przez konkretne substancje aktywne. Z wielu względów diagnostyka objawów fitotoksycznej reakcji może być trudna. Podstawowym utrudnieniem jest działanie innych czynników, np. niedobór składników pokarmowych, występowanie chorób (głównie wirusowych), nadmiar wody w glebie, uszkodzenia mechaniczne podczas zabiegu, przymrozki, które mogą wywoływać podobne objawy do powodowanych przez herbicydy (Praczyk 2002, 2003). Bardzo ważne jest również precyzyjne stosowanie herbicydów, z zachowaniem wszystkich zasad użycia środków ochrony roślin, co dodatkowo może zmniejszyć niepożądane skutki, wynikające z błędów popełnianych podczas ich aplikacji. Do najczęstszych błędów prowadzących do powstania uszkodzeń roślin zalicza się: zastosowanie niewłaściwej dawki herbicydu, nieodpowiedni termin aplikacji, niesprzyjające warunki pogodowe w trakcie lub krótko po zabiegu oraz niezachowanie czystości i sprawności sprzętu przeznaczonego do aplikacji środków ochrony roślin. Dla potrzeb diagnostyki uszkodzeń herbicydowych najbardziej przydatnym kryterium jest sposób działania w roślinie, na podstawie którego wyróżnia się 7 grup herbicydów: regulatory wzrostu, inhibitory syntezy aminokwasów, inhibitory syntezy lipidów, inhibitory wzrostu siewek, inhibitory fotosyntezy, inhibitory syntezy pigmentów oraz destruktory błon komórkowych. Metrybuzynę zaliczono do grupy inhibitorów fotosyntezy. Wywoływane przez nią charakterystyczne objawy uwidaczniają się powoli, z chwilą wyczerpania rezerw substancji odżywczych. Ich intensywność natomiast jest uzależniona od mobilności substancji aktywnej w roślinie. Typowe objawy w postaci silnego żółknięcia liści, a nawet nekroz, są charakterystyczne dla herbicydów triazynowych (Praczyk, Skrzypczak 2004). Pierwszym symptomem po zastosowaniu dolistnym triazyn jest chloroza (żółknięcie liści), która występuje po kilku dniach od momentu aplikacji. Chlorozy początkowo są widoczne na liściach, które weszły w kontakt z herbicydem podczas zabiegu, głównie w przestrzeniach międzynerwowych oraz na ich brzegach i wierzchołkach. W późniejszym okresie dochodzi do stopniowej desykacji komórek, nekroz liści i łodyg, a nawet całkowitego zamierania roślin. Po zastosowaniu doglebowym początkowo pojawia się chloroza najstarszych (dol-

4 Ziemniak Polski 2017 nr 2 45 nych) liści, widoczna głównie w przestrzeniach międzynerwowych (nerwy pozostają zielone) oraz na ich brzegach i wierzchołkach. Następnie w tych miejscach powstają nekrozy. Objawy mogą być niewidoczne, gdy roślina zamiera podczas wschodów (Woźnica 2008). Uszkodzenia roślin ziemniaka mają najczęściej charakter przemijający i nie zawsze wpływają na plon bulw (Sawicka 1993a, Zarzecka 2003). W niektórych wypadkach może dochodzić do bardzo silnych uszkodzeń, które niszczą całkowicie rośliny lub w istotny sposób zmniejszają plonowanie. Tak znaczące efekty fitotoksycznej reakcji eliminują daną odmianę z wykazu tych, w których metrybuzynę można stosować po wschodach (Rola, Gołębiowska 2003; Gruczek 2004; Urbanowicz 2004b). W licznych badaniach dotyczących fitotoksycznej reakcji roślin na stosowane herbicydy podkreśla się fakt, że plonowanie zmniejsza się wraz ze wzrostem uszkodzeń. Zawiślak i inni (1985) podają, że odmiana wrażliwa na metrybuzynę zareagowała spadkiem plonu, który wynosił aż 60%. Odmiany o słabszej reakcji obniżały plonowanie o 13%. W przypadku odmian o niskim efekcie fitotoksyczności notowano wzrost plonu o 10%. Jak podają Sawicka (1993b) i Gruczek (2004), spadek plonu jest ściśle uzależniony od wrażliwości odmian na powschodowe stosowanie metrybuzyny. Wraz ze wzrostem wrażliwości o jeden stopień (w skali 9-stopniowej) następuje liniowy spadek plonu o 2,2 t/ha. Dodatkowym, ujemnym aspektem fitotoksycznej reakcji jest jej wpływ na zwiększenie udziału bulw drobnych, czyli tzw. zdrobnienie bulw. Wraz z nasileniem objawów fitotoksycznej reakcji obserwowano zmniejszenie plonowania, a także wzrost udziału bulw drobnych. Stwierdzono również, że odmiany o największej wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach reagują największym spadkiem plonowania, a zarazem największym wzrostem zdrobnienia bulw (Urbanowicz 2003, 2006ab). Spadki plonu spowodowane fitotoksycznym działaniem metrybuzyny mogą wynosić: u odmian o średniej wrażliwości do 2,0 t/ha, u odmian o podwyższonej wrażliwości od 2,2 do 5,0 t/ha, a u wrażliwych od 50% do całkowitego zniszczenia roślin. Obserwacje fitotoksycznej reakcji oraz tempa jej zanikania do momentu całkowitego ich ustąpienia prowadzi się co 7 dni na podstawie skali 9-stopniowej, według EWRC (European Weed Research Council) (tab. 1). Różne formulacje metrybuzyny mogą powodować niewielkie różnice w reakcji poszczególnych odmian (tab. 2). Skala oceny fitotoksycznej reakcji roślin (według EWRC) Skala Określenie uszkodzeń Opis uszkodzeń roślin 1 brak uszkodzeń brak uszkodzeń 2 bardzo lekkie symptomy lekkie rozjaśnienie brzegów liści lub przy nerwach 3 lekkie symptomy przebarwienia silne rozjaśnienia brzegów liści lub przy nerwach 4 silne symptomy rozjaśnienia i lekkie nekrozy blaszek nie zawsze wpływające na plon liściowych do 2% 5 uszkodzenia lekkie liściowych do 10% 6 wyraźne uszkodzenia nekrozy liściowych do 25% 7 silne uszkodzenia nekrozy liściowych do 50% 8 bardzo silne uszkodzenia liściowych do 75% 9 całkowite zniszczenie roślin całkowite zniszczenie części nadziemnych roślin Tabela 1

5 46 Ziemniak Polski 2017 nr 2 Tabela 2 Wrażliwość odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach Grupa Kierunek użytkowania odmian wrażliwości jadalne skrobiowe Formulacja WG (np. Raba 70 WG, Mistral 70 WG) Niewrażliwe (1,0) Satina Zuzanna Aldona, Altesse, Amarant, Ametyst, Anuschka, Bellarosa, Bellini, Bryza, Cecile, Challenger, Courage, Donald, Ikar, Kuba, Rudawa, Crisps 4 All, Dali, Etiuda, Etola, Ewelina, Folva, Skawa Niska Ivory Russet, Laskara, Lord, Madeline, Magnolia, (1,1-2,0) Manitou, Markies, Mazur, Melody, Musica, Orchestra, Orlena, Otolia, Russet Burbank, Saline, Salinero, Smit s Comet, Syrena, Tacja, Verdi Średnia (2,1-4,0) Podwyższona (4,1-6,0) Bardzo wrażliwe (>6,1) Niewrażliwe (1,0) Niska (1,1-2,0) Średnia (2,1-4,0) Podwyższona (4,1-6,0) Bardzo wrażliwe (>6,1) Źródło: badania własne Agata, Almera, Aruba, Asterix, Augusta, Belinda, Bellaprima, Berber, Bila, Bogatka, Brooke, Carrera, Colette, Cyprian, Denar, Ditta, Elfe, El Mundo, Fianna, Gawin, Gioconda, Gracja, Gustaw, Gwiazda, Hermes, Honorata, Hubal, Ignacy, Impresja, Ingrid, Inova, Jelly, Jurek, Justa, Jutrzenka, Lady Claire, Lavinia, Lawenda, Lech, Legenda, Ludmilla, Malaga, Michalina, Miłek, Mondeo, Nandina, Oberon, Omega, Owacja, Queen Anne, Red Fantasy, Red Sonia, Riviera, Rumba, Roxana, Sagitta, Tajfun, Tonacja, VR 808, Widawa, Zagłoba, Zorba Anabelle, Arielle, Bohun, Cekin, Eurostar, Innovator, Irga, Irys, Miriam, Rosalind, Santé, Stasia, Tetyda, Vineta, Zenia Fresco, Krasa, Viviana Boryna, Danuta, Glada, Hinga, Inwestor, Jasia, Jubilat, Kaszub, Kuras, Mieszko, Pasja Pomorska, Rumpel, Szyper Gandawa, Opus, Pokusa Pasat, Sonda Formulacja SC (Sencor Liquid 600 SC) Satina --- Amarant, Belinda, Bellini, Challenger, Crisps 4 All, Ewelina, Hubal, Ivory Russet, Jelly, Laskara, Lord, Ludmilla, Madeline, Magnolia, Manitou, Melody, Michalina, Mondeo, Musica, Oman, Orchestra, Otolia, Russet Burbank, Saline, Smit s Comet, Tajfun, Verdi, Zenia Ametyst, Asterix, Augusta, Bard, Bellaprima, Bellarosa, Brooke, Bryza, Cekin, Cyprian, Denar, El Mundo, Finezja, Folva, Gwiazda, Ignacy, Irga, Jurek, Justa, Jutrzenka, Lady Claire, Nandina, Oberon, Omega, Owacja, Queen Anne, Red Fantasy, Red Sonia, Rumba, Sagitta, Syrena, Wawrzyn, Zagłoba Bartek, Igor, Innovator, Krasa, Miłek, Stasia, Tetyda, Vineta, Viviana Danuta, Donald, Jubilat, Kuras, Pasja Pomorska Boryna, Inwestor, Kaszub, Mieszko, Rumpel, Saturna, Zuzanna, Ślęza

6 Ziemniak Polski 2017 nr 2 47 W uprawie odmian o podwyższonej lub nieznanej wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach oraz na plantacjach nasiennych zabieg herbicydami, które ją zawierają, należy wykonać na 10 dni przed przewidywanym terminem wschodów! Literatura 1. Czaplicki E., Podgórska B., Głębocki J Substancje biologicznie czynne i zawierające je środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosowania w Polsce w 1999 roku. IOR Poznań: 105 s.; 2. Gruczek T Wpływ niektórych czynników agrotechnicznych na efektywność działania Afalonu w uprawie ziemniaków. Ziemniak: ; 3. Gruczek T Wrażliwość odmian ziemniaka na metrybuzynę. Biul. IHAR 232: ; 4. Pisarek M., Stompor-Chrzan E., Błażej J Dobór środków ochrony roślin stosowanych w ochronie ziemniaka w województwie podkarpackim. Prog. Plant Prot. 41(1): ; 5. Praczyk T Diagnostyka Uszkodzeń Herbicydowych Roślin Rolniczych. PWRiL Poznań: 144 s.; 6. Praczyk T Identyfikacja uszkodzeń herbicydowych na roślinach uprawnych. Prog. Plant Prot. 43(1): ; 7. Praczyk T., Skrzypczak G Herbicydy. PWRiL Poznań: 274 s.; 8. Rola H., Gołębiowska H Objawy uszkodzeń odmian kukurydzy powodowane przez herbicydy. Prog. Plant Prot. 43(1): ; 9. Rola H., Rola J Pozytywne i negatywne aspekty stosowania herbicydów w uprawach rolniczych w Polsce w latach Prog. Plant Prot. 41(1): 47-57; 10. Różański L Prze- miany pestycydów w organizmach żywych i środowisku. Agra-Enviro Lab. Poznań: 382 s.; 11. Sawicka B. 1993a. The response of 44 varieties of potato to metrybuzin. Rocz. Nauk Rol. Ser. E, 23, 1-2: ; 12. Sawicka B. 1993b. Wpływ terminów stosowania herbicydu Sencor 70 WG na plon ogólny i handlowy 44 odmian ziemniaka. Frag. Agron. 3: 49-58; 13. Urbanowicz J Reakcja odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach. Prog. Plant Prot. 43(1): ; 14. Urbanowicz J. 2004a. Występowanie chwastów w ziemniaku i metody ich zwalczania na terenie Polski. Biul. IHAR 232: ; 15. Urbanowicz J. 2004b. Zastosowanie herbicydu Sencor 70 WG w produkcji ziemniaka wczesnego. Biul. IHAR 233: ; 16. Urbanowicz J. 2006a. Reakcja nowych odmian ziemniaka na powschodowe stosowanie metrybuzyny. Prog. Plant Prot. 46(2): ; 17. Urbanowicz J. 2006b. Reakcja odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: ; 18. Urbanowicz J Reakcja odmian ziemniaka na stosowane herbicydy. Ziemn. Pol. 2: 31-34; 19. Urbanowicz J., Erlichowski T., Pawińska M Wpływ herbicydów na rośliny ziemniaka. Prog. Plant Prot. 39(2): ; 20. Woźnica Z Herbologia. PWRiL Poznań: 430 s.; 21. Zarzecka K Zastosowanie herbicydu Plateen 41,5 WG do zwalczania chwastów w ziemniaku. Prog. Plant Prot. 43(2): ; 22. Zawiślak K., Janczak-Tabaszewska D., Adamiak J Fitotoksyczność herbicydów doglebowych wobec niektórych odmian ziemniaka i chwastów. Zesz. Nauk. ART Olsztyn 41: