JADALNE ODMIANY ZIEMNIAKA W WALCE Z OTYŁOŚCIĄ

JADALNE ODMIANY ZIEMNIAKA W WALCE Z OTYŁOŚCIĄ mgr inż. Irena Stypa IHAR PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: irenastypa@wp.pl Konsument może wpłynąć na poprawę jakości kulinarnej ziemniaków również poprzez znajomość odmian, nie wszystkich, ale przynajmniej tych z krajowego rejestru. Powinien mieć również prawo wyboru odmiany, a przez jego egzekwowanie decydować ostatecznie o tym, jakie odmiany powinny być uprawiane. W polskim rejestrze znajduje się 71 jadalnych odmian ziemniaka, 40 polskich i 31 zagranicznych (www.coboru.pl). Najwięcej jest odmian średnio wczesnych (110-124 dni wegetacji) 26, następnie w kolejności wczesnych (96-109 dni) 22, bardzo wczesnych (do 95 dni) 13, średnio późnych (125-139 dni) 9 i 1 późna (powyżej 140dni). W rejestrze krajowym są również odmiany przeznaczone do przetwórstwa (17) oraz odmiany skrobiowe (26), ale przedmiotem tego artykułu są odmiany jadalne. Wartość odżywcza To, że ziemniaki zjadane codziennie, nawet w niewielkich ilościach stanowią prawdziwe bogactwo minerałów i witamin wiemy od dawna. Zawierają potas, który zwiększa zdolność nerek do wydalania zarówno sodu, jak i wody, co w efekcie skutkuje obniżeniem ciśnienia krwi. Tę prawidłowość potwierdziło wiele badań naukowych, m.in. prowadzonych przez naukowców z uniwersytetu w Scranton w USA. Osobom z nadwagą lub otyłością i nadciśnieniem tętniczym dwa razy dziennie podawano 6-8 pieczonych czerwonych ziemniaków. Po miesiącu okazało się, że badani nie tylko nie przytyli, ale ciśnienie rozkurczowe spadło średnio o 4,3%, a skurczowe o 3,5%. Eksperci uważają, że takie samo działanie mają popularne u nas ziemniaki białe. Jest jeden warunek, muszą być podawane bez tłuszczu i nadmiaru soli, bez sosów i innych tuczących dodatków. Naukowcy z brytyjskiego Instytutu Badań Żywności w Norwich odkryli ostatnio, że ziemniaki zawierają też inne związki obniżające ciśnienie krwi - kukoaminy. Dzienne spożycie 200g ziemniaków (dwie średnie bulwy) pokrywa dzienne zapotrzebowanie organizmu na potas w 30%, na molibden w 80%, na chrom w 50%, następnie na jod, fluor, selen, magnez, żelazo, miedź, fosfor do 20%. Mimo iż zawartość witaminy C jest niewielka, jednak codzienne ich spożywanie może zaspokoić zapotrzebowanie organizmu aż w 2/3. W Polsce zawartość witaminy C w bulwie ziemniaka jest ważnym czynnikiem

selekcyjnym w hodowli nowych odmian jadalnych. Jednak spadające spożycie ziemniaków jakby zaprzeczało tym tezom i potwierdzało odwrotną korelację wzrostu w społeczeństwie ludzi otyłych. Złą sławę ziemniaki zawdzięczają dodatkom, z jakimi je najczęściej podajemy za dużym dawkom tłuszczu, za ciężkim sosom czy panierowanym kotletom. Tymczasem same niemal nie zawierają tłuszczu (około 0,1%), są niskokaloryczne (od 50-80 kcal w 100 gramach w zależności od zawartości skrobi). Jednym z cennych składników ziemniaków jest skrobia - węglowodan złożony, który w organizmie rozkłada się na glukozę, potrzebną do dobrego funkcjonowania wszystkich komórek. Dzięki glukozie mamy dużą dawkę energii i przez długi czas czujemy się nasyceni. W odmianach jadalnych ziemniaka zawartość jej jest znacznie niższa niż ziemniakach przeznaczonych do produkcji skrobi. Najnowsze badania opublikowane w piśmie "Molecular Nutrition & Food Research" (www.naukawpolsce.pap.pl), donoszą, że ziemniak stanowi doskonałą broń w walce z otyłością. Ekstrakt z ziemniaka zawierający wysoką koncentrację polifenoli, związków o działaniu przeciwutleniającym, pomaga ograniczyć przyrost wagi i zmniejsza ryzyko cukrzycy typu 2 - wykazały badania prowadzone na myszach przez naukowców z Uniwersytetu McGill w Kanadzie. Podczas swojego eksperymentu przez 10 tygodni karmili myszy pożywieniem bogatym w tłuszcze i węglowodany, które powodowało tycie. Gryzonie szybko przytyły 16 gramów. W przypadku myszy, które konsumowały to samo pożywienie, ale z dodatkiem ekstraktu z ziemniaków, wzrost wagi wynosił jedynie 7 gramów- stwierdził Stan Kubow główny autor badań. Naukowcy planują kontynuację badań, by sprawdzić skuteczność ekstraktu w walce z otyłością u ludzi oraz ustalić, jaka dawka powodowałaby rezultaty podobne do tych, które zaobserwowano u myszy (PAP). Również nasi naukowcy (Zarzecka i in. 2013), już wcześniej stwierdzili, że ziemniaki zawierają oprócz polifenoli również inne związki o korzystnym działaniu na zdrowie, jak flawonoidy i karotenoidy, największe znaczenie mają jednak polifenole, których w bulwie jest najwięcej. Ziemniak w niewielkim stopniu kumuluje metale ciężkie czy pozostałości środków ochrony roślin w glebie, a nawet dzięki zawartości antyoksydantów, może nas zabezpieczyć przed negatywnymi skutkami wchłaniania, nieomal wszechobecnych w pożywieniu metali ciężkich (Leszczynski 2012). Również dla osób z problemami żołądkowymi, lekkostrawne ziemniaki pomagają zlikwidować zaparcia i przywrócić zasadotwórczy odczyn żołądka likwidując zgagę. Wartość odżywczą i jakość biologiczną substancji wchodzących w skład bulwy ziemniaka przedstawia rysunek 1. Skład chemiczny ziemniaka Rys. 1 Białko ogółem (N x 6,25) 2,00 g Skrobia 17 g Cukry ogółem 0,5 g Cukry redukujące 0,3 g

Białko właściwe w ogólnym 54,7 % Błonnik pokarmowy 1,8 g Składniki popielne 1,1 g Witamina C 13 mg Wartość energetyczna 68 kcal Woda 78 g Witamina B 1 (tiamina) 0,10 mg Witamina PP (niacyna) 1,00 mg Tłuszcz ogółem 0,12 g Kwasy organiczne 0,6 g Rys. 1 Skład chemiczny ziemniaka (źródło: na podstawie Leszczyński W, 1995, USDA National Nutrient Database) Witamina B 6 (pirydoksyna) 0,30 mg Potas 380 mg Żelazo 0,31 mg Fosfor 44 mg Jakość kulinarna Z najważniejszych cech określających wartość konsumpcyjną to niewątpliwie dobry smak i walory kulinarne. Na wrażenia podczas konsumpcji ziemniaka składa się smak właściwy bez obcego posmaku czy zapachu oraz cechy tekstury ziemniaków świeżych, spożywanych po ugotowaniu, czyli typ kulinarno-użytkowy, w dużej mierze zależny od zawartości suchej masy. Występuje silna korelacja pomiędzy rozgotowywaniem się i mączystością a zawartością skrobi. Odmiany o niskiej zawartości obu składników, uniwersalne do zup, sałatek, zapiekanek w plastrach należą do typu kulinarnego A i AB (miąższ o zwięzłej konsystencji, delikatnej strukturze, nie rozgotowuje się). Większość odmian w krajowym rejestrze posiada typ wszechstronnie użytkowy B (o dość zwięzłej konsystencji, lekko mączysty, lekko wilgotny o małej skłonności do rozgotowywania). Odmiany te przydatne do bezpośredniego spożycia w drugim daniu, gotowane w wodzie lub na parze, pieczone w skórce w całości lub na pół z innymi warzywami. Do typu kulinarnego C (mączysty, sypki) zaliczane są odmiany o podwyższonej zawartości skrobi oraz wyczuwalnej, nieco szorstkiej strukturze jej ziaren. Ponieważ w rejestrze są odmiany o pośrednim typie określonym jako B- i o niższej zawartość skrobi niż typ C, możemy je zastosować do sporządzania naturalnego puree, placków, klusek, pyz. Ograniczone zastosowanie do bezpośredniego spożycia mają odmiany o typie kulinarnym D (rozgotowującym się) i takie odmiany wśród jadalnych też nie występują. Szczegółową

charakterystykę wszystkich typów przedstawiono w tabeli 1. Do cech jakości kulinarnej należy również ciemnienie miąższu surowego bulw a także gotowanego. Ciemnienie bulw surowych enzymatyczne w większym stopniu zależy od warunków uprawy, zbioru i przechowywania. Wysokie temperatury i duże ilości opadów w okresie wegetacji powodują wzrost ciemnienia. Ciemnienie bulw gotowanych spowodowane jest reakcją chemiczną pomiędzy żelazem, a dwufenylem, decydujące znaczenie ma tu stosunek kwasu chlorogenowego do kwasu cytrynowego, bowiem mogą one wiązać się z żelazem i ograniczać ciemnienie. Istnieje również korelacja między ciemnieniem po ugotowaniu a zawartością azotu i potasu. Bulwy uzyskane z uprawy w warunkach nadmiaru nawożenia azotem jak i niedoboru potasu wykazują wzrost ciemnienia miąższu zarówno surowego i po ugotowaniu. Cechę tę można ograniczyć przechowując ziemniaki w odpowiedniej temperaturze i wilgotności względnej powietrza (Nowacki 2014). Barwa miąższu jest cechą w małym stopniu zależną od środowiska, a pomiędzy jej intensywnością (od białej do ciemno żółtej ) istnieje dodatnia korelacja z zawartością karotenoidów i ksantofili związków działaniu antyoksydacyjnym, wysoce pożądanych w diecie człowieka. Odmiany o białym miąższu zawierają ich od 50-100 do 100-350 µg. g -1 świeżej masy bulw w przypadku barwy żółtej. Typ kulinarny Charakterystyka typów kulinarno-użytkowych ziemniaka Rozgotowywanie Konsystencja Mączystość Wilgotność A - sałatkowy powierzchnia niezmieniona B wszechstronni powierzchnia lekko e użytkowy spękana C - mączysty powierzchnia średnio spękana D- bardzo powierzchnia mączysty rozgotowana Tabela 1 Struktura ziaren skrobi zwięzła nie mączyste wilgotne delikatna dość zwięzła lekko mączyste lekko wilgotne dość miękka mączyste nieco suche miękka bardzo mączyste suche dość delikatna nieco szorstkie szorstka Jakość estetyczna zewnętrzny wygląd bulw Do cech zewnętrznych bulw należy ich wielkość, typ kształtu i regularność jego zarysu, głębokość oczek, barwa i wygląd skórki, skłonność do zazielenienia, odporność na uszkodzenia mechaniczne. Te cechy podobnie jak i wewnętrzne, warunkowane są wieloma genami i w różnym stopniu, uzależnione od przebiegu warunków glebowo-klimatycznych w okresie wegetacji: rodzaju gleby, poziomu nawożenia, ilości opadów i temperatury powietrza. Wielkość bulw jest cechą odmianową, ale ponieważ w większym stopniu bardzo duże bulwy, podatniejsze są na wady miąższu (puste środki) i na uszkodzenia mechaniczne, pożądane są bulwy średnio-duże, o średnicy 10 cm i

ciężarze 150-200 gram. Typ kształtu bulw zależy od stosunku długości do największej szerokości bulwy, określanego jako współczynnik wydłużenia. Odpowiednio do wielkości tego współczynnika wyróżniamy następujące typy kształtu bulw: skrócony (sk), okrągły (o), okrągło-owalny (oow), owalny (ow), owalno-podłużny (owp), podłużny (p), nerkowaty (n). Bulwy o kształcie okrągłym i okrągło-owalnym mniej się uszkadzają podczas zbioru i przerobu. Regularny typ kształtu bulw jest cechą pożądaną, wpływa na mniejsze straty podczas obierania i ważną przy konfekcjonowaniu ziemniaków. Regularność zarysu kształtu bulw mierzy się kształtnością obwodu przekrojów wykonanych w różnych płaszczyznach wzdłuż bulwy oraz od głębokości wcięcia stolonowego i wierzchołkowego. W przypadku idealnej regularności zarysu kształtu obwód przekroju bulwy ma kształt koła lub elipsy o różnym stopniu spłaszczenia. Głębokość oczek jest cechą odmianową w mniejszym stopniu zależną od środowiska uprawy, pożądane są odmiany jadalne o płytkich oczkach. Ocenę wyglądu skórki zalicza się do cech handlowych, mających wpływ na subiektywną ocenę odmiany. Kupujący chętniej wybiera odmiany o gładkiej, cienkiej, a nawet lśniącej skórce, należy jednak pamiętać, że te odmiany bardziej wrażliwe są na zazielenienia podczas ekspozycji na światło w marketach. Barwa skórki jest stałą cechą genetyczną. Większość odmian w polskim rejestrze ma żółtą barwę skórki, czerwoną skórką charakteryzują się odmiany: Bellarosa, Cecile, Oberon, Rosalind, Roko a różową Irga. ODMIANY ZIEMNIAKÓW Charakterystyka tabelaryczna odmian jadalnych (Krajowy Rejestr 2015) Tabela 2 Nazwa odmiany Arielle Rok rejest racji Dostawca (producent) materiałów elitarnych 2006 Agrico Plon handlo wy według dośw. IHAR i COBO RU 2007-2014 dt/ha 454 (219) Śred nia zawa rtość skro bi Kszt ałt bulw Re gul arn ość ksz tałt u Wi elk ość bul w Głę bok ość ocz ek Bar wa mią ższ u Sma k Ciem nienie miążs zu surow ego Ciem nienie miążs zu gotow anego Typ kulin arny Bardzo wczesne 12,3 ow 7,5 8 7 jż 7,5 8 8,5 B

Berber 2006 HZPC 398 (198) Denar 1999 HZ Zamarte 519 (210) Impresja 2015 HZ Zamarte Impala 2003 Agrico 488 (192) Ingrid 2009 HZPC 390 (187) Irys 1975 HR Szyldak 390 (188) Justa 2006 HZ Zamarte 398 (176) Krasa 2003 Sativa Kerkov/ 388 Europlant (185) Lord 1999 HZ Zamarte 491 (205) Miłek 2006 HZ Zamarte 466 (216) Riviera 2015 Agrico Viviana 2010 Europlant 442 (200) 12,5 oow 7,5 7 7,5 jż 7,5 8 8,5 B 11,6 oow 7 9 7 jż 7 8,5 8,5 AB 11,4 ow 8 9 7,5 jż 7 8,5 8,5 AB 12,0 oow 7,5 7 7,5 jż 7 8 8,5 B 12,9 owp 7 6 6,5 b 7 7,5 8 B 13,1 oow 7 8 7 ż 7 8 8 B- 12,5 oow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B 11,4 oow 6,5 8 7 jż 7 8 8,5 AB 13,0 oow 7 8 6,5 jż 6,5 7,5 8 11,2 oow 7,5 8 7 jż 7 8,5 8,5 AB Wczesne Altesse 2009 GROCEP Francja 422 12,4 ow 7,5 8 7,5 ż 7 7 8,5 AB Annabell e 2007 HZPC 357 11,5 p 7 3 7,5 ż 7,5 8 9 AB Aruba 2007 HZ Zamarte 472 14,6 ow 7,5 6 7,5 kr 6,5 7 8 B Bellarosa 2006 Europlant 495 12,4 oow 7,5 9 7 ż 7 8 8 B Bila 1994 HZ Zamarte 463 13,0 oow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B Bohun 2014 HZ Zamarte 470 12,5 o 7 7 7 jż 7 B Carrera 2006 HZPC 485 11,0 oow 7,5 9 7,5 jż 7 7,5 8,5 AB- B Cyprian 2007 HR Szyldak 500 12,8 oow 6,5 8 7 jż 7 7 8 B Etola 2009 HZ Zamarte 459 15,9 o 7 9 6,5 ż 7 7,5 8 B- Ewelina 2006 Europlant 466 13,1 oow 7 8 7,5 ż 7 8,5 8,5 Gracja 2002 HZ Zamarte 372 15,6 ow 7,5 7 7,5 jż 6,5 7,5 8 Gwiazda 2011 HZ Zamarte 503 11,3 oow 7 9 7 jż-ż 7 8 8,5 B Hubal 2011 HZ Zamarte 484 13,5 ow 7 8 7 jż 6,5 AB- B Ignacy 2012 PMHZ 509 12,0 oow 7 8 7 jż 6,5 7,5 8 B Latona 1997 HZPC 446 12,8 ow 7,5 8 7,5 ż 6,5 7,5 8 B Magnolia 2015 PMHZ Michalin a 2010 HZ Zamarte 501 11,5 oow 7 9 6,5 jż 7 8 8,5 AB- B Oman 2005 HZ Zamarte 442 14,4 ow 7 7 7,5 jż 7,5 8 8,5 B

Owacja 2006 PMHZ Rosalind 2001 Europlant Veronie 2005 Van Rijn Vineta 1999 Europlant 498 13,6 oow 7 9 7 jż 7 8 8,5 B- 438 13,5 oow 7,5 8 7 ż 7 8 8 B 405 13,8 ow 7,5 8 7,5 ż 7 8 8,5 492 12,8 oow 7 8 7 ż 7 8 8,5 AB Średnio wczesne 466 11,0 pow 7,5 8 7,5 jż 7 7,5 8 AB Almera 2008 Agrico Ametyst 2009 PMHZ 569 14,2 oow 6,5 8 7 kr 6 6,5 7 Bogatka 2013 HZ Zamarte 488 12,4 ow 6,5 8 8 jż 7 8 8,5 AB- B Cekin 2004 HR Szyldak 490 15,3 oow 7 8 7 jż 7 7,5 8 - C Dali 2006 HZPC 443 11,8 ow 7,5 7 8 jż 7 7 8 AB- B Ditta 2000 Agrico 431 13,9 ow 8 7 8 ż 7 8 8 B Finezja 2007 HZ Zamarte 508 14,5 oow 7 8 7 jż 6,5 7,5 8 Folva 2003 Danespo A/S Dania 500 14,8 oow 7,5 9 7,5 ż 7 8 8,5 B Gawin 2010 HR Szyldak 490 15,9 oow 7 7 6,5 jż 6,5 8 8 B- Irga 1987 HR Szyldak 452 13,8 oow 7 6 7 kr 6,5 7,5 8 B Jurek 2012 HZ Zamarte 533 12,4 oow 6,5 9 7 ż 7 8 8 B Jutrzenka 2009 PMHZ 509 13,6 oow 7 9 7 jż 7 7 7,5 Laskara 2013 PMHZ 516 15,5 oow 6,5 9 6 jż 6,5 7,5 8 B- Legenda 2010 PMHZ 487 16,6 oow 7 8 7,5 jbż 6,5 7,5 8 - C Malaga 2013 HZ Zamarte 524 12,2 ow 7 8 8 jż 7 8 8 B Mazur 2015 PMHZ 538 16,0 ow 7 8 6,5 jż 7 Oberon 2012 HZ Zamarte 517 12,1 ow 7 8 6,5 jż 7 8 8 AB Orchestr a 2009 C.Meijer 512 11,2 oow 7 9 7,5 jż 6,5 8,5 8,5 AB Otolia 2014 Europlant 522 14,6 ow 7,5 8 8 ż 7 AB Roxana 2005 Europlant 454 12,5 ow 7,5 9 7,5 ż 6,5 7 7,5 B Sagitta 2009 HZPC 500 13,7 ow 7 9 7,5 jż 6,5 7 8,5 B Sante 1997 Agrico 468 14,5 oow 7 8 7,5 jż 7 7,5 8 B Satina 2000 Saka-Ragis 485 13,3 oow 7,5 9 7,5 ż 7,5 8,5 8,5 B Stasia 2010 HZ Zamarte 521 13,6 oow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B Tajfun 2004 PMHZ 519 16,0 ow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B- Tetyda 2008 HZ Zamarte 556 12,5 oow 7 9 7,5 jż 7,5 8 8,5 B

Średnio późne Bryza 1976 PMHZ 440 15,0 o 6,5 8 6 ż 7,5 8 8,5 Cecile 2007 HZPC 434 12,0 pow 7 3 7 ż 7 8,5 8,5 AB Eurostar 2013 KWS Potato B.V. 488 14,6 oow 7 9 7 jż 7 8,5 8,5 B- Gustaw 2010 HR Szyldak 486 15,4 oow 7 9 6,5 kr 6 8 Jelly 2005 Europlant 502 13,9 ow 8 9 7,5 ż 7,5 8 8,5 B Mondeo 2013 0 KWS Potato B.V. 560 14,8 oow 7 9 7 kr 6,5 8,5 8,5 B- Roko 2005 Agrico 453 14,5 ow 7,5 8 7,5 kr 6,5 7 7,5 B Syrena 2002 PMHZ 502 14,0 ow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B Zenia 2010 HZ Zamarte 486 12,5 oow 7 8 7,5 ż 6,5 8 8,5 AB- B Późne Zagłoba 2007 HZ Zamarte 499 12,4 oow 7 9 6,5 ż 7 8 8,5 B ( )- w nawiasach podano plon z bardzo wczesnego zbioru 40 dni od wschodów Nazwa odmiany Tabela 1. Charakterystyka odmian jadalnych (ciąg dalszy) Odporność na wirusy Odporność na: Gładkość skórki Y L M zarazę czarną ziemniaka nóżkę parch zwykł y uszkodzeni a mechanicz ne liści bulw Bardzo wczesne Arielle N 3,5 5,5 2 4 6 7 gładka Berber N 3,5 5,5 3 4,5 5 4 gładka Denar N 7 7 4,5 3 4 5 5 7 gładka Impresja N Impala N 4 6 2 2 4 6 6,5 6 gładka Ingrid N 3-4 5-6 2 4,5 5 5 gładka Irys 5,5 4 3,5 3 3 2 6 6 gładka Justa N 5,5 5,5 3 4 6 5,5 5 gładka Krasa N 4 6 5 3,5 4 4 6 6x gładka Lord N 7 7 4 3 4 6 6 7 gładka Miłek N 7 5-6 2 4 6 6 6 gładka Riviera N Viviana N 5-6 5-6 2 4,5 5 4x gładka Wczesne Altesse N 3-4 3-4 3 4 5 6x gładka Annabelle N 3-4 5-6 2 4 5,5 5x gładka Aruba N 8 5-6 4 4,5 5,5 6 6 gładka Bellarosa N 5,5 7 2 4 2 6 7 chropowata Bila 7 6 4 3 4 5,5 7 7 śr. gładka Bohun N 3-4 5-6 3 3 6 6 gładka Carrera N 3-4 3-4 3 4,5 6 6x gładka

Cyprian N 5-6 5-6 5 6 7 gładka Etola N 5-6 5-6 4 4 6 5,5 7 gładka Ewelina N 3,5 7 3 4 7 8x gładka Gracja N 7 6,5 3 3 5 6 6 4 śr. gładka Gwiazda N 7 7 3 4 6 6 śr. gładka Hubal N 7 5-6 3,5 4 6 7x gładka Ignacy N 7 7 3 5x gładka Latona N 5 6 4 3 4,5 6 5 5 gładka Magnolia N Michalina N 7 3-4 3 4 6 7 śr. gładka Oman N 5-6 5-6 3 4 6,5 5,5 7 gładka Owacja N 9 7 4 6,5 8 śr. chropowata Rosalind N 5,5 6 3,5 2 4,5 5,5 5 7 gładka Veronie N 3,5 5,5 3 4 6 8x gładka Vineta N 7 8 4 2 4 6 6 7 śr. chropowata Średnio wczesne Almera N 3-4 3-4 3 4 6 5x gładka Ametyst N 8 5-6 6 5,5 3 śr. gładka Bogatka N 8 5-6 3,5 4 7 5x gładka Cekin N 5 5,5 3 4 7 6,5 6 śr. chropowata Dali N 5,5 5,5 3 3 6,5 5x gładka Ditta N 5,5 7 4 3 5 6 6,5 4 gładka Finezja NN 8 7 4,5 5 6 6,5 6x śr.gładka Folva N 4,5 5,5 3 3,5 5 7 6,5 5x gładka Gawin N 7 7 3 6 Irga N 7 8 5 2 4 5,5 6 5 gładka Jurek N 8 5-6 4,5 5 6 7x śr. gładka Jutrzenka N 8 5-6 2 6 5x śr.gładka Laskara N 5-6 5-6 4,5 6x śr. gładka Legenda N 8 5-6 5 5x śr. gładka Malaga N 8 7 3,5 4 7 6x śr. gładka Mazur N 7 7 4,5 7x śr. gładka Oberon N 8 5-6 3,5 5 6 6,5 7x gładka Orchestra N 8 3-4 2 3 5 7 gładka Otolia N 7 7 4,5 Roxana N 7 5-6 4 6,5 5x gładka Sagitta N 8 3-4 4 5 4 5,5 7 gładka Sante N 9 6 3 4 4 6 5 6 gładka Satina N 5 7 4 3 5 6 6,5 5 śr. gładka Stasia N 8 7 4 4 6 6x gładka Tajfun N 7 7 2,5 5 7 6 5 śr. gładka Tetyda N 8 5-6 5 5 5 6,5 7 śr.chropowat a Średnio późne c.d. Bryza N 5 7 5 4 4 3 4 6 śr. chropowata Cecile N 3-4 3-4 5 6,5 gładka Eurostar N 3-4 5-6 4 5,5 6 Gustaw N 8 7 5 4x śr. gładka Jelly N 5 5 5 4 6,5 6x gładka Mondeo N 3-4 3-4 4 5 5 gładka

Roko N 9 5-6 4 4,5 5,5 5x śr. gładka Syrena N 8 5 3 5 3 5,5 5 2 gładka Zenia N 8 3-4 4 4 6 6x gładka Późne Zagłoba N 5-6 5-6 5 6 6 7x śr. gładka Nazwa odmiany Tabela 1. Charakterystyka odmian jadalnych (ciąg dalszy) Przecho Stopień Wymagani Wymagani Wymagania wywalno trudn. a glebowe a nawozowe ść w nasien- wodne kg N/ha ** nictwie Przydatność użytkowa Bardzo wczesne Arielle N btr 50 120-130 J Berber N btr 50 130-150 J Denar N 7,5 śrtr śr-d śr-d 60 110 J,K Impresja N Impala N tr śr 60 100 J Ingrid N 9 btr 60 J Irys 6 tr śr śr 80 120-140 J,K Justa N 6 tr 70 120 J,Cz Krasa N 3 tr śr-d 60 120-130 J Lord N 8 śrtr śr śr 80 140-150 J,K Miłek N 9 śrtr śr-d 80 105 J Riviera N Viviana N 8 tr 110x J Wczesne Altesse N 8 btr 120 J Annabelle N 8x btr J Aruba N 8 ł śr 120x J Bellarosa N 9 tr 120 J Bila 8 śrtr śr śr-d 100 J,K Bohun N 7 btr Carrera N 9 btr J Cyprian N 8 tr śr 140x J Etola N 6,5 tr 140x J,Cz Ewelina N 9 tr 100 J Gracja N 9 śrtr śr śr 120 J,Cz,S Gwiazda N 7 śrtr śr 120x J Hubal N 6 śrtr 120x J,F Ignacy N 6 śrtr 110x J Latona N tr śr-d śr 100 J,K Magnolia N Michalina N 7 śrtr śr 130x J Oman N 6,5 tr 120 J Owacja N 9 ł śr-d J Rosalind N 8 tr śr d 100 J,K Veronie N btr J Vineta N 9 śrtr śr śr 120-130 J,K Średnio wczesne Almera N 8 btr 120 J Ametyst N 3 ł 120 J Bogatka N 7 ł J Cekin N tr śr śr-d 130-140 J

Dali N 5 tr J Ditta N 9 tr śr 110 J,K Finezja N 6 ł 120 J, F Folva N tr 120 J Gawin N 8 dł 130 J, F Irga N 2 dł śr-d śr-d 120-140 J,S Jurek N 8 dł śr 130x J Jutrzenka N 7 ł toler. 120 J Laskara N tr J Legenda N 3 ł śr 120 J,Cz Malaga N 7 ł śr J Mazur N Oberon N 9 ł śrx 120x J Orchestra N dł J Roxana N 2 dł 100 J Sagitta N 7 śrtr 140 J Sante N ł śr-d śr-d 140 J,K Satina N 8 tr śr-d śr-d 110 J,K Stasia N 6 ł toler. 100 J Tajfun N 8 dł śr-m toler. 120 J Tetyda N 6,5 dł toler. 100 J Średnio późne Bryza N 2 tr śr śr 120 J,S Cecile N btr J Eurostar N btr J, F Gustaw N 6 ł 120-140 J Jelly N 2 tr 110 J Mondeo N btr J Roko N ł 100 J Syrena N 5 dł śr toler. 120 J Zenia N 6 dł 100 J Późne Zagłoba N 8 śrtr 120 J Źródło: Wyniki doświadczeń COBORU oraz IHAR-PIB Objaśnienia do tabeli 2 : Ocena wartości i cech odmian: skala 9-1, gdzie 9 oznacza wartość najlepszą, 5,5 wartość średnią, 1- najgorszą N odmiana odporna na mątwika ziemniaczanego Ro1, Pa odmiana odporna na agresywny szczep mątwika, B odporna na agresywne biotypy raka ziemniaka Rok rejestracji w stosunku do odmian zagranicznych podano rok rejestracji w Polsce Plon handlowy (bulwy o średnicy powyżej 40 mm, na bardzo wczesny zbiór powyżej 30 mm) wyszacowano na podstawie wyników doświadczeń IHAR i COBORU za lata 2007-2014 Zawartość skrobi na podstawie wyników doświadczeń COBORU za lata 2007-2014 Kształt bulw: o okrągły, oow okrągłoowalny, ow owalny, owp owalnopodłużny, p. podłużny Regularność zarysu kształtu: 9 idealna (prawie całkowita jednorodność kształtu; 8 bardzo dobra (wyraźna przewaga jednego typu kształtu, wcięcie stolonowe lub wierzchołkowe o głębokości do 1 mm; 7 - dobra (wyraźna przewaga jednego lub dwóch sąsiednich typów kształtu. Dopuszczalne jedno

wcięcie o głębokości do 2 mm, a drugie do 1,5 mm); 6 dość dobra (mogą być różne typy kształtu, jedno wcięcie do głębokości 2.5, drugie do 1.5 mm Wielkość bulw: określono w skali 9-1, gdzie 9 oznacza bardzo duże bulwy; 7 średnio duże o średnicy 10 cm i ciężarze 150-200 gram Głębokość oczek: 9 - bardzo płytkie, niewyczuwalne pod palcem; 8 - bardzo płytkie, do 1 mm: 7 płytkie (1.1 1.5 mm); 6 - średnio płytkie, wymagające niewielkich poprawek po mechanicznym obieraniu (1.6 2.5 mm), do 3.0 mm dla bulw dużych Barwa miąższu: ż żółty, jż jasno żółty, b biały, kr kremowy Barwa skórki : odmiana Bellarosa, Cecile, Oberon, Rosalind, Roko czerwona; Irga różowa, pozostałe odmiany skórka żółta Smak : określono w skali 9-1, gdzie 7,5-8 ziemniak o bardzo dobrym smaku; 7 o dobrym smaku; 6,5 o dość dobrym smaku Ciemnienie miąższu surowego: po 4 godzinach, Ciemnienie miąższu gotowanego: średnia ocen po 10 min. i 24 godz. Do oceny wykorzystywane są barwne tablice duńskie (ocenę 9 o przyjmuje się dla miąższu nie ciemniejącego). Typ konsumpcji: AB zwięzły (sałatkowy), B - lekko zwięzły, lekko mączysty, C mączysty Wymagania glebowe i wodne: (m.-śr) małe do średnich, (śr-d) średnie do dużych, tol.- tolerancyjne Przydatność użytkowa: J jadalne, F- przydatne do produkcji frytek, Cz czipsów, S suszów spożywczych, K konserw, sałatek i produktów mrożonych Odporność na choroby i szkodniki: 9 - skrajnie odporny, 8 bardzo odporny,7 odporny, 6 dość odporny, 5 średnio odporny, 4 dość podatny, 3 podatny, 2 bardzo podatny Stopień trudności w nasiennictwie : ł - łatwa, dł - dość łatwa, śrtr - średnio trudna, tr -trudna x oznacza ocenę wstępną (badania w toku) **- nawożenie maksymalizujące plon przy pełnej dawce obornika lub przyoranych poplonach dla gleb o uregulowanej kwasowości; w przypadku nawadniania dawki zwiększyć o 30-50 kg N/ha; przy uprawie odmian wczesnych na wczesny zbiór stosować dawki 50-80 kg N/ha; na glebach lekkich stosować dolne granice dawek Literatura 1. Leszczyński W. 2012. Żywieniowa wartość ziemniaka i przetworów ziemniaczanych (Przegląd literatury). Biul. IHAR-PIB 266: 5-20; 2.Nowacki W. (red) 2014: Charakterystyka Krajowego Rejestru Odmian Ziemniaka. Wyd. IHAR-PIB, Jadwisin; 3.Str Inter. (www.coboru.pl); 4. Stypa I., Chotkowski J. 2012. Kryteria doboru odmian ziemniaka do produkcji i użytkowania. W: Produkcja i rynek ziemniaka, Wieś Jutra 2012r. 89-100; 5. Zarzecka K., Gugała M., Zarzecka M. 2013. Ziemniak jako dobre źródło składników odżywczych. Post. Fitoterapii 3: 191-194; 6. Serwis Nauka w Polsce -www.naukawpolsce.pap.pl.