Agrotechnika i mechanizacja

Transkrypt

1 Ziemniak Polski 2010 nr 3 1 Agrotechnika i mechanizacja NAWOŻENIE AZOTEM NOWYCH WCZESNYCH ODMIAN ZIEMNIAKA ZBIERANYCH W RÓŻNYCH TERMIANCH (uprawianych na glebach lekkich) mgr Anna Wierzbicka IHAR PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, Serock a.wierzbicka@ihar.edu.pl N awożenie wczesnych odmian ziemniaka jadalnego jest uzależnione od ich potrzeb nawozowych i od terminu, w którym będziemy chcieli zebrać plon. W miarę opóźniania terminu zbioru stosujemy coraz wyższe dawki azotu. Nawożenie azotem niedostosowane do wymagań roślin stanowi zagrożenie dla środowiska. Aby temu zapobiec, ważne jest zapewnienie takiej dawki, która przyniesie pożądany efekt. Celem artykułu jest określenie: zasad organicznego i mineralnego na glebach lekkich, zalecanych dawek azotu dla odmian przeznaczonych na wczesny zbiór, zalecanych dawek azotu dla odmian wczesnych zbieranych po zakończeniu wegetacji, wybranych cech ogólnych i użytkowych nowych wczesnych odmian ziemniaka. Zasady organicznego i mineralnego na glebach lekkich Najlepszym nawozem organicznym (naturalnym) pod ziemniaki jest obornik. Gdy nie dysponujemy dostatecznymi ilościami obornika, ekonomicznie uzasadnione jest stosowanie innych form nawozów organicznych, jak kompost z odpadów roślinnych, nawozy zielone i resztki organiczne czy słoma. Nawozy naturalne i organiczne powinny być przyorywane jesienią. Obornik wywieziony na pole powinno się od razu roztrząsnąć i przyorać, aby nie dopuścić do strat składników pokarmowych. Na glebach ciężkich nawozy naturalne czy organiczne przyoruje się na głębokość cm, a na lekkich cm (Jabłoński 1998). Dawka obornika 25 t/ha, zazwyczaj stosowana pod ziemniaki, zawiera średnio 125 kg azotu, 75 kg fosforu i 150 kg potasu (tab. 1). Wykorzystanie obornika zastosowanego jesienią po zbiorze przedplonu, jak również z innych nawozów zielonych przez odmiany ziemniaka uprawiane na wczesny zbiór wynosi ok. 20%, czyli z 25 t/ha obornika rośliny pobierają ok. 25 kg azotu, 15 kg fosforu, 30 kg potasu, natomiast w pełni dojrzałości wykorzystanie wynosi ok. 40%. Jak widać, kompost ma mniejszą wartość nawozową niż obornik. Azot jest równoważony w 0,6, fosfor w 0,7, potas w 0,7%. Równoważnik 0,6 oznacza, że 1 kg azotu w kompoście działa tak jak 0,6 kg azotu w oborniku. Te ilości składników pokarmowych nie są wystarczające do uzyskania wysokiego plonu i dlatego konieczne są również nawozy mineralne. Azot można stosować w formie saletry amonowej (głównie ziemniaki bardzo wczesne) lub mocznika. Dawki azotu większe od 100 kg/ha powinno się stosować w dwóch terminach: przed sadzeniem (do 80 kg/ha) i bezpośrednio przed wschodami ziemniaków lub przed ostatnim obredlaniem (ilość uzupełniającą do zaplanowanej pełnej dawki). Zbyt wysoka dawka azotu przed sadzeniem może spowodować uszkodzenie kieł-

2 2 Ziemniak Polski 2010 nr 3 ków. Nawożenie mineralne powinno zawsze składać się z azotu, fosforu i potasu we właściwych proporcjach. Gdy brak analizy gleby, należy zachować stosunek składników N:P:K jak 1:1:1,5-2,0. W zależności od ustalonej dawki N wyliczamy wysokość dawki fosforu i potasu, jaką trzeba zastosować. Tabela 1 Zawartość składników w świeżej masie obornika i kompostu oraz ich wykorzystanie i pobranie przez rośliny wczesnych odmian ziemniaka Składniki w świeżej masie (%) Azot Fosfor Potas 1. Obornik 0,5 0,3 0,6 2. Kompost 0,3 0,2 0,4 3. Zawartość składników w 1 t obornika (kg) Zawartość składników w 1 t kompostu (kg) Pobranie składników przez rośliny zbierane po 60 i 75 dniach od posadzenia z dawki 25 t/ha obornika 20% N = (25 x 5) 0,2 6. Pobranie składników przez rośliny zbierane w pełnej dojrzałości z dawki 25 t/ha obornika 40%. N = (25 x 5) 0, Pobranie składników przez rośliny zbierane po 60 i 75 dniach od posadzenia z dawki 25 t/ha kompostu 20% Pobranie składników przez rośliny zbierane przy pełnej dojrzałości z dawki 25 t/ha kompostu 40% Spośród nawozów fosforowych najlepszy jest superfosfat potrójny granulowany. Jest to nawóz wysokoprocentowy, zawierający 46% P 2 O 5 o dobrych właściwościach. Potas najlepiej zastosować w formie siarczanowej (siarczan potasu) lub w postaci wysokoprocentowej soli potasowej (KCl), gdyż im większa zawartość potasu, tym mniejszy udział chloru w nawozie. Należy zwrócić uwagę, że chlor ujemnie wpływa m.in. na zawartość skrobi w bulwach, jednak przy jesiennym terminie do wiosny jego nadmiar zostaje wypłukany poza zasięg systemu korzeniowego roślin. Obecnie dobre efekty w nawożeniu ziemniaków dają kompleksowe nawozy wieloskładnikowe, takie jak nitrofoska, ENTEC lub Yara, które charakteryzują się długim okresem uwalniania składników. Stosuje się je wiosną zarówno na glebach lekkich, jak i średnich lub ciężkich (Jabłoński 2008). Zalecane dawki azotu określono na podstawie nawozowych doświadczeń polowych przeprowadzonych w oddziale IHAR w Jadwisinie na glebie lekkiej kompleksu żytniego dobrego o odczynie kwaśnym. Gleba pola doświadczalnego charakteryzowała się bardzo wysoką zasobnością w fosfor, wysoką zasobnością w potas, średnią w magnez, a zawartość węgla organicznego wynosiła 0,68%. Ziemniaki były uprawiane na nawozie organicznym w postaci słomy i poplonu ścierniskowego gorczycy przyoranego jesienią. Zalecane dawki azotu dla odmian ziemniaka przeznaczonych na wczesny zbiór Punktem wyjścia do ustalenia zalecanych dawek azotu dla odmian wczesnych z przeznaczeniem na wczesny zbiór jest reakcja plonu na nawożenie azotem w zakresie dawek kg/ha. Wymagania nawozowe odmian uprawianych na wczesny zbiór (po 60 i 75 dniach od posadzenia) podzielono na podstawie badań na trzy grupy: małe, średnie i duże. Zalecane nawożenie azotem odmian o wymaganiach małych wynosi w tych terminach zbioru 50 kg, o wymaganiach średnich 70 kg, a o dużych 90 kg N/ha (tab. 2). Stosowanie dawek większych od 100 kg N/ha przy uprawie na wczesny zbiór jest nieopłacalne z powodu małego wykorzystania azotu, który pozostając w glebie, może zanieczyszczać środowisko. Wysoka dawka azotu wpływa ponadto na bujny roz-

3 Ziemniak Polski 2010 nr 3 3 wój części nadziemnej roślin, a opóźnia gromadzenie plonu, i dlatego jej korzystny wpływ na plon we wczesnych terminach zbioru nie może się ujawnić. Dawka zalecana jest koniecznym minimum do osiągnięcia wysokich, opłacalnych plonów ziemniaka. Musi ona spełniać dwa warunki: wyższy poziom efektywności w porównaniu z dawką maksymalną, lepsze działanie w porównaniu z niższą dawką. Dodatkowym wskaźnikiem pomagającym w wyznaczeniu optymalnego jest efektywność wyrażona w kilogramach bulw na 1 kg azotu zastosowanego w nawozach (liczona w stosunku do dawki zero). Odmiany zbierane po 60 dniach od posadzenia: Krasa, Impala Miłek, Velox i Justa charakteryzowały się wymaganiami małymi o średniej efektywności azotem 37 kg bulw na 1 kg azotu. Po 75 dniach od sadzenia do grupy o wymaganiach małych zaliczamy odmiany Augusta, Ewelina, Impala i Krasa. Nora, Oman i Velox charakteryzowały się wymaganiami średnimi, a Miłek dużymi. dawki zalecanej (kg N/ha) przy wymaganiach małych wynosiła 76 kg bulw na 1 kg azotu zastosowanego w nawozach, przy średnich 64 kg, a przy dużych 50 kg. Zależność plon dawka można również przedstawić w mierniku wartościowym, obliczając (tab. 2): efektywność ekonomiczną określającą wartość plonu na 1 kg azotu opłacalność uwzględniającą cenę produktu i koszt nawozów wyrażony w złotych. Tabela 2 Wymagania nawozowe nowych odmian ziemniaka przeznaczonych na wczesny zbiór oraz efektywność azotem na glebach lekkich w latach Zakres zalecanych dawek azotu (kg/ha) Małe: ok. 50 do 60 Małe: ok. 50 do 60 Średnie: ok Duże: ok. 90 pow. 80 Odmiana Dawka zalecana czystego składnika N (kg/ha) Plon przy dawce zalecanej (t/ha) N* (kg bulw/ 1 kg N) (E) ekonomicz. Wartość plonu (zł/1 kg N) Opłacalność (Op) E/r zbiór po 60 dniach Impala 60 14, ,4 7,3 Krasa 40 11, ,4 4,0 Miłek 50 10, ,8 12,4 Velox 50 13, ,2 8,7 średnio 50 13, ,2 8,1 zbiór po 75 dniach Augusta 60 25, ,0 8,9 Ewelina 60 21, ,0 8,1 Impala 60 30, ,0 16,9 Krasa 60 24, ,0 8,3 średnio 60 25, ,0 10,6 Nora 70 14, ,5 6,8 Oman 70 21, ,5 7,4 Velox 70 27, ,5 12,4 średnio 70 21, ,0 8,9 Miłek , ,4 6,9 * efektywność liczono w stosunku do dawki zerowej

4 4 Ziemniak Polski 2010 nr 3 Przy dokonywaniu przeliczeń z efektywności na opłacalność należy uwzględnić wskaźnik opłacalności jednostkowej r wyliczany z wzoru 1 (Fotyma 2002): r = P naw /P prod (1) w którym P naw cena 1 kg czystego składnika nawozowego wraz z kosztami transportu i rozsiewu, P prod cena sprzedaży 1 kg ziemniaków. Wskaźnik opłacalności jednostkowej r obliczono na podstawie minimalnych cen sprzedaży ziemniaków w 2009 roku zbieranych w czerwcu (0,8 zł/kg) i na początku lipca (0,5 zł/kg) (Agroserwis 2009, nr 13 i 14) oraz ceny 1 kg azotu w czystym składniku. Przy zastosowaniu saletry amonowej 34% N wartość 1 kg azotu w czystym składniku kosztuje 3 zł, gdyż za 100 kg saletry amonowej trzeba zapłacić 103 zł (103 : 34 = 3) plus 20% z tytułu poniesionych kosztów transportu i wysiewu = 3,60 zł. Wartość r wynosi odpowiednio: dla zbioru po 60 dniach od sadzenia 4,5 (3,6/0,8), a dla zbioru po 75 dniach 7,2 (3,6/0,5). Opłacalność (Op) obliczono według wzoru 2 (Fotyma 2002): Op = E/r (2) gdzie E efektywność, r wskaźnik opłacalności jednostkowej. Wartości Op wahają się w granicach 4,0- -16,9 i oznaczają, że zalecane dawki azotu przy uprawie na wczesny zbiór są wysoce opłacalne, gdyż wartość opłacalności w rolnictwie powinna wynosić co najmniej 3 (tab. 2). Zalecane dawki azotu dla wczesnych odmian ziemniaka zbieranych po zakończeniu wegetacji Dla tych odmian zalecane dawki azotu ustala się na podstawie plonu uzyskanego w zakresie azotem kg/ha. W uprawie odmian wczesnych zbieranych w pełni dojrzałości (II lub III dekada sierpnia) zasady stosowania nawozów naturalnych, organicznych i mineralnych są takie same jak w uprawie na wczesny zbiór, chociaż wykorzystanie składników pokarmowych z tych nawozów jest wyższe (tab. 1). Tabela 3 Wymagania nawozowe odmian ziemniaka zbieranych po zakończeniu wegetacji oraz efektywność azotem na glebach lekkich w latach Zakres zalecanych dawek azotu (kg/ha) Małe: ok. 100 do 111 Duże: ok. 140 powyżej 133 Odmiana Dawka zalecana czystego składnika N (kg/ha) Plon przy dawce zalecanej (t/ha) N* (kg bulw/ 1 kg N) (E) ekonomicz. Wartość plonu (zł/1 kg N) Opłacalność (Op) E/r Augusta , ,0 7,2 Ewelina 90 42, ,5 13,2 Impala , ,5 14,3 Miłek , ,0 16,1 Velox , ,5 16,5 średnio , ,5 13,5 Krasa , ,0 10,3 Nora , ,0 4,2 Oman , ,0 6,4 średnio , ,0 6,9 * efektywność liczono w stosunku do dawki zerowej Wymagania nawozowe odmian zbieranych w pełnej dojrzałości odnośnie do zalecanej dawki azotu podzielono na trzy grupy: małe, średnie i duże. Optymalne nawożenie azotem odmian o wymaganiach małych wynosi w tym terminie zbioru ok. 100 kg, o wy-

5 Ziemniak Polski 2010 nr 3 5 Wczesność Bardzo wczesne Wczesne maganiach średnich ok. 120 kg, a o wymaganiach dużych ok. 140 kg N/ha (tab. 3). Odmiany o wymaganiach małych to Augusta, Ewelina, Impala, Miłek, Velox, o wymaganiach dużych: Krasa, Nora i Oman. Wśród zbadanych w tych latach nie stwierdzono odmian o wymaganiach średnich. Wskaźnik opłacalności jednostkowej r = 7,2 (3,6/0,5) obliczono na podstawie cen przyjętych dla ziemniaków zbieranych w sierpniu (0,5 zł/kg Agroserwis 2009) i ceny 1 kg azotu w czystym składniku. Opłacalność zawarta w tabeli 3 waha się w szerokich granicach 4,2-16,5. Podobnie jak w przypadku ziemniaków przeznaczonych na wczesny zbiór zalecane dawki azotu dla ziemniaków odmian wczesnych zbieranych po zakończeniu wegetacji są wysoce opłacalne (tab. 3). Charakterystyka nowych odmian pod względem wybranych cech ogólnych i użytkowych Zalecane nawożenie azotem odmian przeznaczonych na wczesny zbiór i zbieranych po zakończeniu wegetacji jest aktualizowane w kolejnych charakterystykach odmian wydawanych przez oddział IHAR w Jadwisinie. Tabela 4 przedstawia krótką charakterystykę nowych odmian na podstawie Charakterystyki krajowego rejestru odmian ziemniaka (Nowacki 2009). Wybrane cechy ogólne i użytkowe nowych wczesnych odmian ziemniaka badanych w latach Tabela 4 Odmiana Rok Kolor Wielkość Typ Hodowca rejestracji miąższu bulw kulinarny Smak Krasa 2003 Czechy jasnożółty 9 AB 6,8 Impala 2003 Holandia jasnożółty 9 AB 7,0 Velox 2002 Niemcy jasnożółty 9 B 7,5 Miłek 2006 Zamarte jasnożółty 8 BC 6,7 Augusta 2003 Niemcy żółty 8 B 7,1 Nora 2003 Niemcy żółty 8 B 7,2 Oman 2005 Zamarte żółty 7 B 7,5 Ewelina 2006 Niemcy jasnożółty 8 BC 7,2 Wielkość bulw i smakowitość podano w skali 1-9 (wg Coboru): 9 bulwy bardzo duże; 9 smakowitość najlepsza. Smaczne odmiany jadalne uzyskują notę 7. Typy kulinarne: A sałatkowy, miąższ zwięzły po ugotowaniu, bulwy dobrze kroi się w kostkę; B wszechstronnie użytkowy, C mączysty, miąższ po ugotowaniu rozsypuje się. Podsumowanie 1. Do produkcji ziemniaków młodych przeznaczonych na bardzo wczesny zbiór (zbieranych po 60 dniach od posadzenia) zaleca się odmiany bardzo wczesne: Impala, Krasa, Miłek i Velox, które charakteryzowały się małymi wymaganiami w stosunku do azotu; zalecana dawka to 50 kg/ha. 2. Do produkcji ziemniaków młodych przeznaczonych na wczesny zbiór (zbieranych po 75 dniach) zaleca się odmiany bardzo wczesne i wczesne, które wykazały się zróżnicowanymi wymaganiami w stosunku do azotu. Augusta, Ewelina, Impala i Krasa charakteryzowały się wymaganiami małymi zalecana dawka 50 kg/ha; Nora, Oman i Velox miały wymagania średnie zalecana dawka 70 kg/ha, a Miłek duże zalecana dawka 90 kg/ha. 3. Wymagania odmian wczesnych zbieranych w okresie pełnej dojrzałości odnośnie do azotu są wyższe niż w uprawie ziemniaków młodych. Optymalne nawożenie azotem odmian o wymaganiach małych wynosi w tym terminie zbioru ok. 100 kg, o wymaganiach średnich ok. 120 kg, a o wymaganiach dużych ok. 140 kg N/ha. Małymi wymaganiami charakteryzowały się odmiany: Augusta, Ewelina, Impala, Miłek i Velox, a dużymi Krasa, Nora i Oman. Wśród zbada-

6 6 Ziemniak Polski 2010 nr 3 nych w tych latach nie stwierdzono odmian o wymaganiach średnich. Literatura 1. Agroserwis Notowania 13: 60-61, 14: 48-49, 17: 52-53; 2. Fotyma E i opłacalność. [W:] Chemia rolna. Podstawy teoretyczne i praktyczne. SGGW Warszawa: ; 3. Jabłoński K Nawożenie ziemniaków. Fundacja Rozwój SGGW Warszawa; 4. Jabłoński K Nowoczesna uprawa ziemniaków. PMHZ Strzekęcin; 5. Nowacki W. (red. nauk) Charakterystyka krajowego rejestru odmian ziemniaka. Wyd. XII. IHAR Oddz. Jadwisin: 34 s.