Rzepak jary Uwagi ogólne Rzepak jary zarówno w województwie, jak i w całym kraju, ma mniejsze znaczenie gospodarcze niż rzepak ozimy. W latach 2000-2010 powierzchnia uprawy wahała się od 22 do 81 tys.ha (dane GUS). Natomiast w roku 2011 wynosiła 53 tys.ha. Forma jara rzepaku daje nieco niższe plony, lecz koszty jego uprawy są również niższe i w warunkach produkcji ekstensywnej jest chętniej uprawiany niż forma ozima. Ponadto zainteresowanie tym gatunkiem wzrasta zawsze po ostrych zimach, gdyż jest on wtedy często wysiewany po wymarzniętych plantacjach rzepaku ozimego potraktowanych herbicydami wykluczającymi uprawę zbóż jarych. Rzepak jary wymaga dobrych gleb i udaje się najlepiej w rejonach o zwiększonej ilości opadów w okresie wegetacji. Są to przede wszystkim rejony Polski północnej, wschodniej i południowej. W ostatnich latach najwięcej rzepaku jarego uprawiano w województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim, a także lubelskim, podkarpackim i wielkopolskim. Nasiona odmian rzepaku jarego odznaczają się dobrą jakością. Zawartość tłuszczu mają zbliżoną do nasion rzepaku ozimego, natomiast zawierają przeciętnie więcej białka ogólnego, a mniej włókna i glukozynolanów. Z roku na rok rośnie liczba odmian w krajowym rejestrze. W roku do krajowego rejestru wpisano trzy nowe odmiany, populacyjną (Gandalf) i dwie mieszańcowe, Makro i Mirakel. Aktualnie zarejestrowanych jest 25 odmian: 18 populacyjnych i siedem mieszańcowych. Nowe odmiany rzepaku jarego, obok dużego plonu nasion, powinny charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi. Najlepiej gdy nasiona zawierają dużo tłuszczu i białka, a mało glukozynolanów i włókna. Rośliny powinny być niezbyt wysokie, odporne na wyleganie i choroby, szczególnie na czerń krzyżowych. Doświadczenia założono w dwóch lokalizacjach; ZDOO Radostowo i SDOO Karzniczka, na jednym poziomie agrotechnicznym. W syntezie podano wyniki za lata, 2011 i 2010. Doświadczenia prowadzone były w czterech powtórzeniach. W celu łatwiejszego zwalczania szkodników wokół doświadczeń zasiano pasy ochronne z rzepaku jarego. Doświadczenia sfinansowano ze środków Samorządu Województwa Pomorskiego. Wyniki doświadczeń Wschody rzepaku w Radostowie i Karzniczce były dobre. Mimo tego, że kwiecień i maj były raczej suche rozwój roślin w początkowym okresie był poprawny. W czerwcu nastąpiła poprawa warunków wilgotnościowych. Ocieplenie i obfite opady deszczu przyspieszyły wzrost roślin. Lipiec również był ciepły i przekropny. Przed zbiorem doświadczenia wykonano desykację. Średni plon z doświadczenia wyniósł w Radostowie 37,30 dt/ha, a w Karzniczce 29,74 dt/ha. Najlepiej plonowała odmiana Fenja. Zarówno w Radostowie jak i w Karzniczce uzyskała ona plon nasion powyżej poziomu wzorca. Wysoki poziom plonowania uzyskały również odmiany: Larissa, Osorno i Mirakel. Najsłabiej plonowała w Radostowie odmiana Delight i Vineta, a w Karzniczce odmiana Kaliber.
Tabela 13.1 Rzepak jary. Odmiany badane. Rok zbioru: Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 1 Fenja 2010 2 Markus 2010 3 Clipper 2007 4 Larissa 2008 5 Tamarin 2010 6 Vineta 2011 7 Gandalf 8 Makro 9 Kaliber 2009 10 Belinda 2010 11 Delight 2010 12 Osorno 2011 13 Mirakel Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o-grupa IHAR 99-307 Strzelce DSV Polska sp. z o.o. ul.straszewska 70, 62-100 Lantmannen SW Seed sp. z o.o.,ul. Terenowa 6g PL.-52-231 Wrocław DSV Polska sp. z o.o. ul.straszewska 70, 62-100 Lantmannen SW Seed sp. z o.o.,ul. Terenowa 6g PL.-52-231 Wrocław Saaten Union Polska sp. z o.o., ul.straszewska 70, 62-100 Saaten Union Polska sp. z o.o., ul.straszewska 70, 62-100
Kol. 2,3 według Listy odmian roślin rolniczych i warzywnych wpisanych do Krajowego Rejestru w Polsce r. Tabela 13.2 Rzepak jary. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: Miejscowość Radostowo Karzniczka Powiat Tczew Słupsk Kompleks rolniczej przydatności gleby 1 4 Klasa bonitacyjna gleby I III a PH gleby w KCl 6,6 5,6 Przedplon pszenica ozima groch Data siewu (dzień, m-c, rok) 10.04. 11.04. Obsada nasion (szt/m 2 ) 100 100 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 29.08. 25.08. Nawożenie mineralne N (kg/ha) 89 127 P 2 O 5 (kg/ha) 45 88 K 2 O (kg/ha) 118 130 Środki ochrony roślin Herbicyd (nazwa, dawka/ha) Butisan Star 416 SC- 2,5 l/ha Butisan Star 416 SC- 2,5 l/ha Herbicyd (nazwa,dawka/ha) - Galera 334 SL 0,35 l/ha Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Proteus 110 OD 0,5 l/ha Proteus 110 OD 0,6 l/ha Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Karate Zeon 050 CS- 0,12 l/ha Proteus 110 OD 0,6 l/ha Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Mavrik 240 EW 0,2 l/ha Proteus 110 OD 0,6 l/ha Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Proteus 110 OD 0,5 l/ha Proteus 110 OD 0,6 l/ha Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Bulldock 025 EC- 0,25 l/ha - Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Minuet 100 EW- 0,1 l/ha - Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Fastac 100 EC 0,12 l/ha -
Tabela 13.3 Rzepak jary. Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: Lp. Cecha Radostowo Karzniczka 1 Pełnia wschodów (data: dzień, miesiąc) 23.04 11.04 2 Ocena wschodów (skala 9 o ) 8,4 8,4 3 Obsada roślin po wschodach (szt/m) 82 97 4 Początek kwitnienia (data: dzień, miesiąc) 06.06 04.06 5 Koniec kwitnienia (data: dzień, miesiąc) 28.06 27.06 6 Wysokość roślin (cm) 123 103 7 Wysokość łanu (cm) 58 83 8 Dojrzałość do zbioru ( data) 10.08 14.08 9 10 Porażenie przez zgniliznę twardzikową (%) Porażenie przez czerń krzyżowych (skala 9 o ) 10 2 4,8 9,0 11 Masa 1000 nasion (g) 4,4 5,0 12 Plon nasion (dt z ha) 37,3 29,7 Wyniki; średnia z doświadczeń Tabela 13.4 Rzepak jary. Plon nasion odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru: Lp. Odmiana Radostowo Karzniczka Wzorzec, dt z ha 38,9 30,1 1 2 3 4 1 Fenja 106 104 2 Markus 92 106 3 Clipper 94 95 4 Larissa 99 101 5 Tamarin 92 97
6 Vineta 85 98 7 Gandalf 97 98 8 Makro 101 90 9 Kaliber 105 89 10 Belinda 92 99 11 Delight 84 108 12 Osorno 98 98 13 Mirakel 97 102 Wzorzec - średnia z odmian: Fenja, Markus i Makro. Tabela 13.5 Rzepak jary. Plon nasion odmian (% wzorca). Lata zbioru:. Lp. Odmiana 2010 2011 2011- Wzorzec, dt z ha 19,8 27,9 34,3 31,1 27,3 1 Fenja 93 105 105 105 101 2 Markus - - 98 - - f3 Clipper 102 97 94 96 98 4 Larissa 93 97 100 98 97 5 Tamarin 104 97 94 96 98 6 Vineta - 93 91 92-7 Gandalf - - 98 - - 8 Makro - - 96 - - 9 Kaliber 95 99 98 99 98 10 Belinda 109 98 95 97 101 11 Delight 104 103 95 99 101 12 Osorno 100 111 98 105 103 13 Mirakel - - 99 - -
Liczba doświadczeń 2 2 2 4 6 Wzorzec: średnia z wszystkich badanych odmian. W roku 2011 średnia z odmian: Clipper, Fenja i Belinda. W -średnia z odmian: Fenja, Markus i Makro. Tabela 13.7 Rzepak jary. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru:, Lp. Odmiana Liczba lat badań Wysokość roślin (cm) Wysokość łanu (cm) Ugięcie łanu (%) Masa 1000 nasion (g) Wzorzec 113,1 109,4 70,3 86,0 36,2 69,9 4,7 4,2 1 Fenja 3-4,5-1,6-3,5-2,4-0,2-1,1 0,2 0,1 2 Markus 1-5,9 - -2,1 - -0,7-0,0-3 Clipper 3 10,4 10,0 5,6 5,1 0,8-1,7-0,1-0,1 4 Larissa 3 4,3 0,8 19,0 10,1-12,2 0,2-0,2 0,0 5 Tamarin 3-2,3-1,9 12,9 8,0-11,7 0,8 0,0-0,1 6 Vineta 2-7,8 - -0,3 - -3,2 - -0,3-7 Gandalf 1-0,3-4,3 - -3,2-0,1-8 Makro 1 9,6-17,0 - -8,2-0,2-9 Kaliber 3 0,4 0,8 8,3 5,0-5,7-0,1 0,4 0,5 10 Belinda 3-15,5-9,2-5,9-5,1-2,7-0,6 0,2 0,0 11 Delight 3-13,0-8,2-1,3 0,7-5,2 2,6-0,6-0,6 12 Osorno 2-7,5 - -1,0 - -1,7-0,4-13 Mirakel 1-3,3-12,1 - -11,7-0,1 - Liczba doświadczeń 2 6 2 6 2 6 2 6 Wzorzec: średnia z wszystkich badanych odmian. W roku 2011 średnia z odmian: Clipper, Fenja i Belinda. W -średnia z odmian: Fenja, Markus i Makro. Ugięcie łanu %- wysokość łanu ugiętego do wysokości roślin.
Charakterystyka odmian wpisanych do Rejestru w roku. GANDALF (d. SW N2848) Odmiana populacyjna. Plon nasion średni. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion poniżej średniej. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia. MAKRO (d. NPZ SR 11409) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia nieco późniejszy od średniego, dojrzałości technicznej średni. Rośliny dość wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej. MIRAKEL (d. DLE 1004) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach powyżej średniej, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia średni, dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Rośliny średniej wysokości, o dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową mniejsza od średniej, na czerń krzyżowych średnia.