PROGNOZA CEN RYNKOWYCH PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW ROLNICZYCH

AGENCJA RYNKU ROLNEGO Warszawa, 2007.12. 31 PROGNOZA CEN RYNKOWYCH PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW ROLNICZYCH W dniu 19 grudnia 2007 r. odbyło się kolejne posiedzenie zespołu ekspertów, powołanego przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego, którego celem było zaktualizowanie prognozy cen rynkowych podstawowych produktów rolniczych na I i II kwartał 2008 r. Poniżej prezentujemy prognozy cen zbóż, żywca wieprzowego i wołowego oraz mleka i jego przetworów na tle przewidywanych czynników popytowopodażowych kształtujących ich poziom. 1. RYNEK ZBÓŻ aktualna sytuacja cenowa Niższe niż się spodziewano zbiory zbóż w Unii Euro- zł/t CENY PSZENICY zł/t 950 950 900 900 850 850 pejskiej (zwłaszcza w Niemczech) w 2007 r. spowodowały 650 650 800 800 750 750 700 700 600 prognoza 600 rosnący popyt eksportowy na 550 550 500 500 450 450 ziarno już w okresie żniw. Pomimo relatywnie dobrych zbio- 300 300 400 GUS 400 350 350 rów w Polsce, doprowadziło to pszenica ogółem w skupie wg GUS pszenica konsumpcy jna na giełdach do znacznego wzrostu krajowych cen zbóż. Według danych GUS w przypadku pszenicy rekordowy poziom - 837 zł/t osiągnęły one we wrześniu 2007 r. Natomiast za żyto najwięcej 695 zł/t płacono w październiku 2007 r. W następnych miesiącach ceny zbóż zaczęły się obniżać, gdyż zakłady przetwórcze zabezpieczyły zapasy ziarna potrzebne do utrzymania bieżącej produkcji i przestały akceptować tak wysoki poziom cen. Według danych GUS w listopadzie 2007 r. przeciętna cena skupu pszenicy ogółem obniżyła się do 799 zł/t, a żyta do 672 zł/t, tj. w obu przypadkach o 3,2% w ciągu miesiąca. W porównaniu do listopada 2006 r. pszenica była droższa o 49%, a żyto o 38%. VI 2006 IX 2006 XII 2006 III 2007 VI 2007 IX 2007 XII 2007 III 2008 VI 2008

Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w I połowie grudnia 2007 r. ceny pszenicy i żyta ulegały wahaniom. W dniach 10-16.12.2007 r. cena skupu pszenicy konsumpcyjnej wynosiła 760 zł/t i była o 6% niższa niż miesiąc wcześniej. Za żyto konsumpcyjne w tym okresie płacono 697 zł/t, tj. o 1% mniej niż przed miesiącem. W końcu roku na giełdowym rynku zbóż popyt był nie- zł/t zł/t CENY SKUPU ŻYTA 780 780 730 730 GUS 680 680 wielki, a ceny w ofertach sprzedaży wykazywały lekką tenden- 630 630 580 580 530 530 480 prognoza 480 cję wzrostową. W przedostatnim 430 430 380 380 tygodniu grudnia 2007 r. na giełdzie ROL-PETROL sprzedano 330 330 280 280 230 230 niewielkie ilości pszenicy konsumpcyjnej po 820 zł/t i jęczmienia paszowego po 729 zł/t. Na obszarze UE-27 ceny skupu zbóż są zróżnicowane. W krajach Europy Północno-Wschodniej (również w Polsce), w których zbiory zbóż były zadawalające, ceny ziarna utrzymują się na poziomie niższym od przeciętnej w UE. Według danych Komisji Europejskiej po okresie 2-miesięcznej względnej stabilizacji unijnych cen zbóż, na przełomie listopada i grudnia 2007 r. ponownie odnotowano ich wzrost. W tym czasie na rynku wspólnoty przeciętna cena pszenicy konsumpcyjnej wynosiła 250 /t (901 zł/t), jęczmienia 235 /t (845 zł/t), a kukurydzy 223 /t (803 zł/t). W Polsce ceny zbóż były o 10-13% niższe od średniej unijnej. czynniki wpływające na poziom cen: VI 2006 - zapasy początkowe Stan krajowych zapasów zbóż na początku sezonu 2007/2008 wynosił 0,7 mln t wobec 3,7 mln t w poprzednim sezonie. W kraju nie było już ziarna na zapasach interwencyjnych, natomiast w całej UE wynosiły one 2,5 mln t wobec 14 mln t na początku sezonu poprzedniego. - poziom produkcji W grudniu 2007 r. o 0,3 mln t w dół skorygowano wrześniowy szacunek zbiorów zbóż. Według ostatniej oceny GUS zbiory w 2007 r. wyniosły 27,1 mln t. Były one o 5,4 mln t wyższe od niskich zbiorów uzyskanych w 2006 r. i o 0,4 mln t wyższe od średniej z lat 2001-2005. IX 2006 XII 2006 III 2007 VI 2007 IX 2007 XII 2007 III 2008 VI 2008 2

Taki wzrost produkcji wynikał z dobrych plonów, na które wpływ miały przede wszystkim korzystne warunki atmosferyczne. Plony zbóż ogółem oszacowano na 32,5 dt/ha, tj. o 25% więcej od uzyskanych w roku 2006. Powierzchnia uprawy była tylko nieznacznie niższa (o 0,3%) niż w roku poprzednim i wyniosła ok. 8,4 mln ha. Zbiory zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi ukształtowały się na poziomie 25,3 mln t (w tym ok. 8,3 mln t pszenicy, 3,1 mln t żyta i 4,0 mln t jęczmienia), tj. o 23,8% wyższym niż w 2006 r. Natomiast zbiory kukurydzy uprawianej na ziarno wyniosły ponad 1,7 mln t, tj. o 36,6% więcej niż przed rokiem. - zużycie krajowe W bieżącym sezonie przewidywany jest dalszy spadek pogłowia trzody chlewnej, a wysokie ceny zbóż i pasz mogą wpłynąć na jego pogłębienie. Natomiast, pomimo przypadków ptasiej grypy wykrytych w Polsce, przewiduje się utrzymanie wzrostowej tendencji w produkcji drobiarskiej. W tej sytuacji ocenia się, że paszowe zużycie zbóż w całym sezonie 2007/2008 może zmniejszyć się o ok. 5% w porównaniu do poprzedniego sezonu i wynieść 16,7 mln t. Prawdopodobnie nastąpi też dalsze zmniejszenie zużycia zbóż na cele konsumpcyjne. Przewiduje się jednak wzrost wykorzystania zbóż w przemyśle do 1,4 mln t. W całym sezonie 2007/2008 krajowe zapotrzebowanie na zboże będzie niższe niż w poprzednim sezonie (o 3%) i może ukształtować się na poziomie 26,3 mln t. Mimo, że krajowe zasoby ziarna są wyższe od przewidywanego zużycia, to jednak w bilansie zbóż wystąpi strukturalny niedobór wysokojakościowego ziarna, które wpływa na polepszenie jakości przetworów zbożowych. - handel zagraniczny Największa wymiana handlowa jest prowadzona z krajami Wspólnoty, zwłaszcza z Niemcami. Według dostępnych danych w okresie czterech miesięcy bieżącego sezonu (VII-X 2007 r.) do kraju przywieziono 208 tys. t ziarna zbóż (w tym 105,5 tys. t pszenicy, blisko 53 tys. t kukurydzy oraz 39 tys. t jęczmienia), tj. o 55% mniej niż w tym samym okresie sezonu 2006/2007. Jednocześnie eksport ziarna zbóż wyniósł ok. 466 tys. t, w tym największy udział miały pszenica (51%) i jęczmień (22%). Poziom eksportu zbóż był o ok. 5% niższy niż w okresie VII-X 2006 r. Kolejny rok niskich zbiorów zbóż w UE oraz kończące się zapasy interwencyjne stwarzają możliwości zwiększania eksportu zbóż krajowych. Ocenia się, że w bieżącym sezonie eksporterzy mogą wywieźć ok. 1,4 mln t zbóż (wobec 1,2 mln t w se- 3

zonie 2006/2007). Natomiast zaspokojenie krajowego popytu na zboża oraz odbudowanie niezbędnych zapasów końcowych będzie prawdopodobnie wymagało importu 1,5 mln t (wobec 3,5 mln t w poprzednim sezonie). Według szacunku Ministerstwa Rolnictwa USA (z grudnia 2007 r.) światowe zbiory zbóż w 2007 r. wyniosły blisko 1 657 mln t i w porównaniu do zbiorów z 2006 r. były wyższe o 5,2% (w tym pszenicy o 1,5%, a zbóż paszowych o 7,5%). Zbiory zbóż w UE-27 ukształtowały się na poziomie o 2,6% niższym niż w 2006 r. i wyniosły 256,2 mln t. Produkcja pszenicy oceniona została na 120,5 mln t, tj. o 3,5% mniej niż w poprzednim roku. W przypadku kukurydzy szacuje się zmniejszenie zbiorów tego ziarna o 13,5% do ok. 47 mln t. Natomiast produkcja jęczmienia w UE ukształtowała się na poziomie ok. 58 mln t, tj. o 2,8% wyższym niż przed rokiem. Łączne zbiory zbóż paszowych wyniosły 135,7 mln t i były o 1,8% mniejsze niż w 2006 r. Produkcja zbóż w krajach WNP w 2007 r. jest nieco wyższa (o 0,6%) niż w 2006 r. i wyniosła 146 mln t. Produkcja pszenicy wzrosła (o 6%) do 91 mln t, przy czym ocenia się, że zbiory tego ziarna w Rosji są o 7% większe niż rok wcześniej, w Kazachstanie o 18,5% większe, a na Ukrainie o ponad 1% mniejsze. Przywóz zbóż z Rosji i Ukrainy jest jednak utrudniony ograniczeniami wprowadzanymi przez te kraje. - działania stabilizujące Bieżący sezon charakteryzuje się rekordowymi cenami zbóż na świecie spowodowanymi głównie rosnącym popytem. Od trzech sezonów utrzymuje się on na poziomie wyższym od produkcji, przez co globalne zapasy ziarna ulegają zmniejszeniu. Jednocześnie Komisja Europejska ma ograniczone możliwości uzupełnienia podaży zbóż w bieżącym sezonie, gdyż kończą się już zapasy interwencyjne. Sytuacja ta wywołuje atmosferę niepokoju stymulując wzrost cen. Oddziałuje to również na ceny zbóż w kraju, które pomimo dobrych zbiorów, kształtują się na relatywnie wysokim poziomie. W celu zwiększenia podaży na unijnym rynku Komisja Europejska prowadzi sprzedaż ziarna z niewielkich już zapasów interwencyjnych na rynek wewnętrzny. Od początku sezonu, tj. od 1 lipca do połowy grudnia 2007 r. na przetargach sprzedano ponad 1,8 mln t zbóż, w tym kukurydzy blisko 1,7 mln t, pszenicy 101 tys. t, jęczmienia 17 tys. t, a żyta 38 tys. t. Według stanu na dzień 16.12.2007 r. w magazynach interwencyjnych Wspólnoty znajdowało się jedynie 29 tys. t pszenicy i 426 tys. t kukurydzy. 4

Cena interwencyjna, podobnie jak w poprzednim sezonie nie odgrywa żadnej roli w kształtowaniu się cen rynkowych. Górny poziom cen zbóż wyznaczany jest cenami importowymi. prognoza cen skupu do czerwca 2008 r. Uwzględniając aktualną i przewidywaną sytuację podażowo-popytową zespół ekspertów ocenił, że przeciętne ceny skupu zbóż do końca bieżącego sezonu będą znacząco wyższe niż przed rokiem. Według zespołu niezależnych ekspertów mogą się one kształtować się na następującym poziomie: marzec 2008 r. czerwiec 2008 r. Pszenica ogółem Pszenica konsumpcyjna* Żyto zł/t zł/t zł/t 790-830 830-870 660-690 *dotyczy przewidywanych cen w transakcjach giełdowych 780-820 820-860 650-680 2. RYNEK WIEPRZOWINY aktualna sytuacja cenowa Spadkowa tendencja cen u wiodących producentów trzody zł/kg 4,50 CENY SKUPU ŻYWCA WIEPRZOWEGO zł/kg 4,50 w UE spowodowała, że pomimo trwającego od początku 2007 r. 4,00 GUS prognoza 4,00 ograniczania pogłowia świń w Polsce, od września krajowe ce- 3,50 3,50 ny trzody malały. Według danych GUS w listopadzie 2007 r. przeciętna cena żywca wieprzowego 3,00 VI 2006 IX 2006 XII 2006 III 2007 VI 2007 IX 2007 XII 2007 III 2008 VI 2008 3,00 w Polsce ukształtowała się na poziomie 3,27 zł/kg (bez VAT) i była o 9% niższa niż w poprzednim miesiącu i o 5% niższa niż przed rokiem. Według cotygodniowych notowań MRiRW spadkowa tendencja cen utrzymała się do początku grudnia. W tym czasie referencyjna cena w Polsce zbliżyła się do najniższych w UE cen duńskich i holenderskich. W okresie przedświątecznym ceny trzody chlewnej w kraju nieco wzrosły i w dniach 10-16.12.2007 r. za trzodę chlewną płacono przeciętnie 3,30 zł/kg (bez VAT), tj. podobnie jak przed miesiącem i o 2% więcej niż rok wcześniej. Cena referencyjna wieprzowiny w kraju w tym czasie wynosiła 125,91 /100 kg wobec 5

113,12 /100 kg w Danii, 120,66 /100 kg w Holandii i 132,21 /100 kg średnio w UE-27. czynniki wpływające na poziom cen skupu: - pogłowie trzody chlewnej i produkcja mięsa wieprzowego Od jesieni 2006 r. relacje cen trzody chlewnej do cen zbóż były wysoce niekorzystne dla producentów żywca. Skłoniło to wielu z nich do zmniejszenia pogłowia utrzymywanych zwierząt. Według danych GUS w lipcu 2007 r. pogłowie trzody ukształtowało się na poziomie 18,1 mln szt., tj. o 4% niższym niż rok wcześniej. Zmniejszenie liczebności odnotowano już we wszystkich grupach, w tym loch prośnych o 4,1%, prosiąt o 7,1%, warchlaków o 3,4%, a tuczników o 1,1%. W bieżącym roku gospodarczym ekonomiczne warunki chowu świń są jeszcze gorsze niż w poprzednim, gdyż targowiskowe ceny zbóż są o 30-40% wyższe niż rok wcześniej, a ceny skupu żywca wieprzowego o kilka procent niższe. O ponad 30% zdrożała również mieszanka T-2. Jednocześnie wysoka podaż i niskie ceny żywca wieprzowego u innych ważnych unijnych producentów powodują zwiększony import i wpływają na obniżkę cen trzody chlewnej w kraju. Brak opłacalności chowu trzody w obecnych warunkach powoduje wzmożone wyprzedawanie tych zwierząt. Pomimo mniejszego pogłowia, skup żywca wieprzowego w październiku i listopadzie 2007 r. był większy niż w tych samych miesiącach 2006 r. odpowiednio o 1% i o 5%. Zwiększona podaż żywca do skupu dodatkowo pogłębiła spadek cen. Przewidywane utrzymanie się niekorzystnych dla producentów żywca relacji cen jeszcze w I połowie 2008 r. nasili prawdopodobnie redukcyjne tendencje w pogłowiu trzody chlewnej. W efekcie do połowy 2008 r. może zmniejszyć się ono do ok. 17 mln szt. W tym czasie możliwy jest spadek pogłowia również u innych producentów wieprzowiny w UE. Szacuje się, że po wzroście utrzymującym się jeszcze w I połowie 2007 r., w II półroczu produkcja wieprzowiny w Polsce obniżyła się o 4% w porównaniu do II połowy 2006 r. i ukształtowała się na poziomie 1 030 tys. t. IERiGŻ przewiduje, że w I połowie 2008 r. produkcja może wynieść 1 070 tys. t, tj. o 6% mniej niż w I półroczu 2007 r. - handel zagraniczny W I połowie 2007 r. eksport żywca, mięsa, przetworów i podrobów wieprzowych w ekwiwalencie mięsa był o 14% większy niż rok wcześniej i według wstępnych danych Ministerstwa Finansów wyniósł 179 tys. t (łącznie z dziczyzną). Głównym od- 6

biorcą polskiej wieprzowiny są kraje UE, do których wywieziono 84% mięsa, 82% żywca i 75% przetworów i tłuszczy. Spadek produkcji i pogorszenie relacji cen krajowych do zagranicznych spowodowało znaczące (o 20%) obniżenie eksportu w III kwartale 2007 r. W efekcie, pomimo ponownego wzrostu w październiku, w ciągu czterech miesięcy II półrocza 2007 r. wyeksportowano 111 tys. t, tj. o 14% mniej niż w porównywalnym okresie roku poprzedniego. Ocenia się, że w całym 2007 r. eksport wieprzowiny (łącznie z podrobami), może ukształtować się na poziomie 340 tys. t, tj. o 7% niższym niż w 2006 r. W związku z dalszym spadkiem krajowej podaży, eksport tego mięsa w I połowie 2008 r. może ulec dalszemu obniżeniu. Import wieprzowiny jest w ostatnich latach prawie w 100% realizowany w ramach wspólnego rynku, a zwłaszcza z Danii, Niemiec i Holandii. Do Polski sprowadza się przede wszystkim elementy wieprzowe do przetwórstwa. W 2007 r., na skutek dużej konkurencyjności wieprzowiny z importu, przywóz tego mięsa wzrósł (zwłaszcza w okresie maj październik). Łącznie od stycznia do października 2007 r. do kraju w ekwiwalencie mięsa przywieziono 196 tys. t żywca, mięsa, przetworów i podrobów, tj. o 26% więcej niż w tym samym okresie 2006 r. W całym 2007 r. import żywca, mięsa, przetworów i podrobów wieprzowych w ekwiwalencie mięsa może ukształtować się na poziomie ok. 240 tys. t wobec 187 tys. t w 2006 r. W I połowie 2008 r. przywóz wieprzowiny może nadal rosnąć. - spożycie Obniżka cen detalicznych wieprzowiny na skutek zwiększenia jej podaży spowodowała wzrost spożycia tego mięsa w 2006 r. do 41,4 kg na osobę, tj. o 2,4 kg w porównaniu do 2005 r. W okresie jedenastu miesięcy 2007 r. ceny detaliczne wieprzowiny były nieznacznie (o 0,8%) wyższe niż rok wcześniej. Wobec wzrostu cen mięsa ogółem o 4,6% (w tym drobiowego o ponad 19%), nabiału o 4%, a żywności ogółem o prawie 5% konkurencyjność wieprzowiny w 2007 r. uległa zwiększeniu. Ma to odzwierciedlenie w poziomie konsumpcji tego mięsa, która (według badania budżetów domowych) w okresie styczeń wrzesień 2007 r. była wyższa niż przed rokiem o ok. 3%, przy spadku spożycia mięsa drobiowego o 3,9%, a wołowego o 6%. Popyt na mięso wieprzowe może dodatkowo wzrosnąć w wyniku ograniczania spożycia drobiu na skutek obaw konsumentów spowodowanych pojawieniem się w Polsce ognisk ptasiej grypy. Według oceny IERiGŻ w całym 2007 r. bilansowe spożycie wieprzowiny może wynieść 42 kg na mieszkańca, tj. o 0,6 kg więcej niż w 7

2006 r. W 2008 r. w związku z przewidywanym spadkiem podaży i wzrostem cen, konsumpcja wieprzowiny może obniżyć się do 41 kg na osobę. - działania ARR Niekorzystne warunki ekonomiczne w produkcji wieprzowiny nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach UE, wpłynęły na uruchomienie przez Komisję Europejską mechanizmu dopłat do prywatnego przechowywania tego mięsa. W okresie przyjmowania wniosków na te dopłaty, tj. od 29 października do 4 grudnia 2007 r. w całej Unii Europejskiej mechanizmem tym objęto 95,1 tys. t mięsa, z tego 6,1 tys. t w Polsce. Ponadto, od 30 listopada refundacjami do wywozu, obok przetworów wieprzowych, objęto także nieprzetworzone mięso wieprzowe. Do dnia 20.12.2007 r. ARR wydała pozwolenia na wywóz 1,3 tys. t surowej wieprzowiny. Jednocześnie w 2007 r. (do 15 grudnia) ARR wypłaciła 6,3 mln zł refundacji do wywozu 6,2 tys. t przetworów wieprzowych. prognoza cen skupu do czerwca 2008 r. Niska opłacalność chowu trzody powoduje redukcję jej pogłowia, co zapowiada dalsze zmniejszanie podaży wieprzowiny w Polsce. Podobne tendencje będą miały miejsce również u innych unijnych producentów i eksporterów wieprzowiny. W efekcie od marca 2008 r. można spodziewać się wzrostu cen wieprzowiny. Uwzględniając wahania sezonowe zespół ekspertów prognozuje, że przeciętne ceny skupu trzody chlewnej w okresie objętym prognozą mogą kształtować się następująco: marzec 2008 r. czerwiec 2008 r. Żywiec wieprzowy zł/kg 3,40-3,60 3,60-3,90 3. RYNEK WOŁOWINY aktualna sytuacja cenowa Utrzymujący się stosunkowo wysoki poziom krajowej podaży żywca wołowego oraz niższe niż w roku poprzednim unijne ceny bydła spowodowały, że również w Polsce od marca 2007 r. za żywiec wołowy płaco- zł/kg 5,00 4,80 4,60 4,40 4,20 4,00 3,80 3,60 VI 2006 CENY SKUPU ŻYWCA WOŁOWEGO zł/kg 5,00 GUS prognoza 4,80 4,60 4,40 4,20 4,00 3,80 3,60 IX 2006 XII 2006 III 2007 VI 2007 IX 2007 XII 2007 III 2008 VI 2008 żywiec wołowy ogółem młode bydło rzeźne 8

no mniej niż w analogicznych miesiącach 2006 r. Jesienią 2007 r. ceny bydła uległy jeszcze sezonowemu obniżeniu utrzymując się jednak na poziomie znacznie wyższym niż przed akcesją. Według danych GUS w listopadzie 2007 r. za bydło ogółem przeciętnie w skupie płacono 3,82 zł/kg (bez VAT) wobec 3,93 zł/kg przed rokiem, a za młode bydło rzeźne 4,12 zł/kg (bez VAT) wobec 4,37 zł/kg. W porównaniu do cen październikowych bydło było o ok. 3% tańsze. Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w I połowie grudnia 2007 r. ceny skupu bydła kształtowały się na poziomie nieco wyższym niż miesiąc wcześniej i w dniach 10-16.12.2007 r. średnio wynosiły 3,92 zł/kg. Jednocześnie były o ok. 4% niższe niż przed rokiem. Referencyjna cena młodego bydła (kl. R3) w Polsce była nadal jedną z najniższych na wspólnym rynku, kształtując się w tym czasie na poziomie 240,13 /100 kg, tj. o 22% niższym od średniej unijnej (307,43 /100 kg). czynniki wpływające na poziom cen skupu: - pogłowie bydła i produkcja wołowiny Poprawa opłacalności odchowu bydła rzeźnego po akcesji Polski do UE spowodowała, że powoli odbudowuje się jego pogłowie. Według danych GUS w połowie 2007 r. pogłowie bydła ogółem liczyło 5,7 mln szt., tj. o 1,6% więcej niż przed rokiem. W tym czasie liczebność cieląt zwiększyła się o 3,2%, młodego bydła (w wieku od roku do dwóch lat) o 3%, a bydła powyżej 2 lat o 16%. Wprowadzona dodatkowa płatność tzw. paszowa, przysługująca do trwałych użytków zielonych, na których prowadzona jest uprawa roślin przeznaczonych na paszę dla przeżuwaczy lub koniowatych, może przyczynić się do dalszego wzrostu pogłowia bydła, jednak prawdopodobnie w dalszym ciągu będzie to proces powolny. Szacuje się, że w wyniku trwającej w 2007 r. redukcji stada krów mlecznych produkcja wołowiny może być nieco większa niż w 2006 r. i wynieść ok. 365 tys. t (w w.b.c.). Z uwagi na zwiększenie pogłowia bydła młodego, przy prawdopodobnym zmniejszeniu ubojów krów mlecznych i jałówek (w związku z zapowiadanym zwiększeniem krajowej kwoty mlecznej) na zbliżonym poziomie może utrzymać się również w roku 2008. - handel zagraniczny Wciąż relatywnie niskie ceny polskiego bydła na rynku unijnym stymulują wzrost eksportu żywca i mięsa wołowego. W ciągu dziesięciu miesięcy 2007 r. w ekwiwalencie mięsa wyeksportowano 179 tys. t żywca, mięsa, przetworów i podrobów wołowych, tj. o 5% więcej niż w porównywalnym okresie 2006 r. W tym czasie eksport mięsa wołowego (świeżego, chłodzonego i mrożonego) zwiększył się do 9

141,6 tys. t, tj. o 8%, a żywca zmniejszył się do 24,8 tys. t (w ekwiwalencie mięsa), tj. o 20%. Również ilościowo bydła wywieziono mniej 598,9 tys. szt. wobec 667,8 tys. szt. przed rokiem. Ograniczenie wywozu żywych zwierząt wynika z odejścia od premii ubojowych u głównego ich odbiorcy Włoch, jak również zaostrzenia wymagań w ich transporcie. Podstawowym kierunkiem zbytu mięsa i żywca wołowego tradycyjnie są kraje Piętnastki. W 2007 r. ich udział w polskim eksporcie mięsa wołowego wyniósł 96%, a w wywozie bydła 90%. Ocenia się, że w całym 2007 r. eksport wołowiny może ukształtować się na poziomie 220 tys. t w ekwiwalencie mięsa, tj. o ok. 3% wyższym niż w 2006 r. W roku 2008 eksport może utrzymać się na poziomie zbliżonym do szacowanego na 2007 r. Z uwagi na silną ochronę celną unijnego rynku wołowiny, w analizowanym okresie import żywego bydła i mięsa był realizowany praktycznie w całości z krajów UE. Ze względu na różnice cen wolumen przywozu wołowiny utrzymuje się na stosunkowo niskim poziomie. W okresie styczeń - październik 2007 r. w ekwiwalencie mięsa sprowadzono do Polski 18,3 tys. t mięsa, żywca i przetworów wołowych. Przewiduje się, że w całym 2007 r. import może wynieść 20 tys. t (wobec 11 tys. t w roku 2006), a w roku kolejnym jeszcze nieco wzrosnąć. - spożycie Wzrost cen detalicznych wołowiny i konkurencyjności innych gatunków mięsa sprawiły, że konsumpcja kulinarnego mięsa wołowego w ciągu dziewięciu miesięcy 2007 r. zmniejszyła się o ok. 6%, a cielęcego o 9%. Ocenia się jednak, że w całym 2007 r. bilansowe spożycie mięsa wołowego (łącznie z zawartym w przetworach oraz spożytym w gastronomii) może utrzymać się na poziomie z 2006 r., kiedy wynosiło 4,5 kg na osobę. - działania ARR Od akcesji Polski do UE rynek wołowiny jest wspierany dopłatami do eksportu wybranych asortymentów żywca, mięsa i przetworów. Z uwagi na deficyt tego mięsa na wspólnym rynku stawki dopłat są o ok. 50% niższe niż zaraz po akcesji i obejmują węższy asortyment. W efekcie zainteresowanie eksportem z dopłatą uległo ograniczeniu. Od początku 2007 r. do połowy grudnia ARR wypłaciła 14 mln zł dopłat do eksportu 6,6 tys. t wołowiny, podczas gdy w 2006 r. dopłatami na łączną kwotę 21 mln zł objęto 8 tys. t. prognoza cen skupu do czerwca 2008 r. Na ceny bydła w Polsce będzie oddziaływał ograniczony popyt krajowy na wo- 10

łowinę wynikający w głównej mierze z wysokich, w porównaniu do innych gatunków mięsa, cen oraz niskiej jakości. Jednocześnie deficyt wołowiny utrzymujący się w krajach UE-15 będzie kreował popyt eksportowy. W tej sytuacji zespół ekspertów przewiduje, że ceny skupu bydła do czerwca 2008 r. będą względnie ustabilizowane, kształtując się na następującym poziomie: marzec 2008 r. czerwiec 2008 r. Bydło ogółem zł/kg 4,00-4,20 4,00-4,30 Młode bydło rzeźne zł/kg 4,30-4,50 4,30-4,60 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 CENY SKUPU MLEKA (bez VAT) zł/hl 135 130 125 GUS 120 115 110 prognoza 105 100 95 90 85 VI 2006 IX 2006 XII 2006 III 2007 VI 2007 IX 2007 XII 2007 III 2008 VI 2008 4. RYNEK MLEKA aktualna sytuacja cenowa - mleko surowe Mniejsza niż przed rokiem podaż, przy zwiększonym krajowym zapotrzebowaniu przetwórców na mleko spowodowała, że od początku 2007 r. trwał nieprzerwany wzrost cen surowca. Według danych GUS w listopadzie średnia cena mleka w skupie uzyskiwana przez producentów osiągnęła rekordowo wysoki poziom 129,77 zł/hl i była wyższa niż w październiku i w porównywalnym okresie poprzedniego roku odpowiednio o blisko 7% i ponad 37%. W miesiącach styczeń listopad 2007 r. średnio w kraju za mleko w skupie płacono o 13,7% więcej niż rok wcześniej. Polski surowiec jest jednak nadal jednym z tańszych w UE. Wg dostępnych danych Komisji Europejskiej we wrześniu 2007 r. cena mleka w Polsce wynosiła 30,90 /100 kg i była o 9% niższa od średniej unijnej oraz o 17% niższa niż w UE-15. - masło w blokach Duży popyt eksportowy na polskie masło, przy rosnących cenach na rynku międzynarodowym, wpływał stymulująco na podwyżki krajowych cen tego produktu. Według danych GUS w październiku 2007 r. ceny zbytu masła w blokach ukształtowały się na poziomie 16,04 zł/kg z VAT i były o 2,4% wyższe niż we wrześniu i o blisko 53% wyższe niż w porównywalnym okresie 2006 r. Według notowań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi szczytowy poziom 15,22 zł/kg (ok. 16,29 zł/kg z VAT) 11

ceny masła w blokach osiągnęły w trzecim tygodniu października 2007r. i od tego czasu systematycznie spadają. W drugim tygodniu grudnia producenci uzyskiwali za to masło 11,03 zł/kg (ok. 11,80 zł/kg z VAT), tj. o blisko 21% mniej niż miesiąc wcześniej, ale o ok. 13% więcej niż przed rokiem. CENY ZBYTU MASŁA I MLEKA ODTŁUSZCZONEGO W PROSZKU zł/kg - z podatkiem VAT 17,0 17,0 16,0 16,0 GUS 15,0 15,0 14,0 14,0 13,0 13,0 12,0 12,0 11,0 11,0 10,0 10,0 9,0 9,0 8,0 prognoza 8,0 7,0 7,0 VI 2006 IX 2006 XII 2006 III 2007 VI 2007 IX 2007 XII 2007 III 2008 VI 2008 masło w blokach mleko odtłuszczone w proszku W Niemczech, Holandii i Francji hurtowe ceny masła w blokach nadal utrzymują się na poziomie o 7-19% wyższym niż w Polsce i w połowie grudnia wynosiły 3,30-3,68 /kg (11,81-13,18 zł/kg). Na rynku międzynarodowym (baza FOB - porty Europy Zachodniej) ceny masła, po utrzymującej się od połowy października 2007 r. stabilizacji (na wysokim poziomie 4100 USD/t), na początku grudnia uległy obniżeniu średnio do 3 900 USD/t (9,62 zł/kg), ale nadal były ponad 2-krotnie wyższe niż przed rokiem. - odtłuszczone mleko w proszku (OMP) Od początku 2007 r. w kraju utrzymywała się wzrostowa tendencja cen OMP. Dopiero zapoczątkowany w połowie września spadek cen światowych przyczynił się do jej odwrócenia. W październiku 2007 r. ceny zbytu tego artykułu wyniosły średnio 13,86 zł/kg z VAT i były o 2,6% niższe niż w poprzednim miesiącu, ale nadal o 56% wyższe niż w porównywalnym okresie 2006 r. Tendencje spadkowe wykazują również ceny OMP notowane co tydzień przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W połowie grudnia cena tego produktu obniżyła się do 10,21 zł/kg (10,92 zł/kg z VAT) i była o 11% niższa niż miesiąc wcześniej, ale jednocześnie o ponad 20% wyższa niż przed rokiem. Na rynku niemieckim i francuskim za OMP płacono ok. 3,00 /kg (10,73 zł/kg), tj. o 5% więcej niż w kraju. Natomiast cena tego mleka w Holandii ukształtowała się na poziomie 2,60 /kg (9,30 zł/kg) i była o 9% niższa niż w Polsce. W portach Europy Zachodniej (baza FOB) od połowy września 2007 r. utrzymuje się spadkowa tendencja cen odtłuszczonego mleka w proszku (z najwyższego w historii poziomu 5200 USD/t osiągniętego w sierpniu). Na początku grudnia 2007 r. za artykuł ten płacono średnio 3 950 USD/t (9,74 zł/kg), tj. o 24% mniej niż w sierpniu, ale nadal o blisko 39% więcej niż przed rokiem. 12

czynniki wpływające na poziom cen: - pogłowie krów i produkcja mleka Dostosowywanie produkcji mleka do obowiązujących limitów oraz wycofanie się części gospodarstw, które nie zdołały osiągnąć wymaganych standardów weterynaryjnych spowodowało, że od końca 2006 r. notowane są spadkowe tendencje w chowie krów mlecznych. Według dostępnych danych GUS w końcu maja 2007 r. liczba krów w porównaniu do połowy 2006 r. zmniejszyła się o ponad 37 tys. szt. (o 1,3%), tj. do poziomu 2 786,7 tys. szt. Obserwowane w 2007 r. duże zainteresowanie ze strony małych producentów mleka rekompensatami z tytułu zrzeczenia się indywidualnych ilości referencyjnych nasuwa wniosek, że w II półroczu 2007 r. nastąpiło dalsze ograniczenie pogłowia krów. W związku z tym ocenia się, że w końcu 2007 r. liczba krów może być nieco niższa niż w grudniu 2006 r., kiedy wynosiła 2 684 tys. szt. Przewidywane stopniowe powiększanie kwoty mlecznej od 2008 r. będzie prawdopodobnie stymulowało zwiększanie liczby krów, ale początkowo wzrost ten nie będzie duży. Prognozuje się, że w końcu 2008 r. liczba krów będzie zbliżona do poziomu z grudnia 2006 r. lub nieco wyższa. Jednocześnie wydajność mleczna wzrośnie do ok. 4 400 l/szt. wobec 4 300 l/szt. szacowanych na 2007 r. Na skutek doskonalenia pogłowia krów, a także bardzo dobrych zbiorów pasz objętościowych, produkcja mleka surowego w 2007 r. może być nieco większa (o ok. 1%) niż w 2006 r. i wynieść 11,7 mld l. Zapowiedź powiększania narodowych kwot sprzedaży w kolejnych latach pozwoli utrzymać dotychczasowy poziom produkcji krajowej w najbliższym okresie, a w dłuższej perspektywie będzie stymulować jej wzrost. -podaż mleka surowego, masła i odtłuszczonego mleka w proszku Na początku 2007 r. notowano wzrost dostaw mleka do skupu, ponieważ dane o wielkości skupu wskazywały, że kwota mleczna w roku kwotowym 2006/2007 nie zostanie przekroczona. Jednak wraz z postępującą rezygnacją mniejszych gospodarstw z produkcji towarowej, dostawy mleka w następnych miesiącach stopniowo malały. Według danych GUS w okresie styczeń-listopad 2007 r. spółdzielnie mleczarskie skupiły ok. 7,6 mld l mleka, tj. o 1,3% mniej niż w tym samym okresie 2006 r. Przewiduje się, że w 2007 r. całkowity skup mleka wyniesie 8,3 mld l i będzie nieco mniejszy (o ok. 2%) niż w 2006 r., a kwota mleczna w roku kwotowym 2007/2008 nie zostanie w pełni wykorzystana. W związku z przewidywanym zwiększaniem limitów produkcyjnych oraz zniesieniem regionalizacji w 2009 r. wydaje się możliwe, że w kolejnych latach dostawy do skupu mleka będą stopniowo wzrastały dostosowując się do przyznanych kwot. 13

Notowany w 2007 r. zwiększony popyt eksportowy na masło oraz wysoki poziom jego cen na świecie wpływał stymulująco na wzrost krajowej produkcji tego artykułu. Według danych meldunkowych GUS w okresie jedenastu miesięcy 2007 r. wyprodukowano 159 tys. t masła, tj. o ponad 4% więcej niż w tym samym okresie 2006 r. Szacuje się, że całkowita produkcja masła w 2007 r. może być o 4-5% wyższa niż w roku 2006 i wynieść ok. 182 tys. t. Możliwe utrzymanie się dobrej koniunktury na świecie oraz niedobory tłuszczu mlecznego na terenie Wspólnoty skłaniają do oceny, że również w 2008 r. produkcja masła może ukształtować się co najmniej na poziomie z 2007 r. Wysokie ceny odtłuszczonego mleka w proszku na rynkach zagranicznych oraz intensywny rozwój produkcji artykułów o wysokim stopniu przetworzenia wpływały na wzrost jego produkcji w kraju, zwłaszcza w okresie sezonowo zwiększonej podaży surowca. Według dostępnych danych GUS w miesiącach styczeń-październik 2007 r., mimo ograniczonej ilości mleka surowego, wyprodukowano blisko 112 tys. t OMP, tj. o ponad 1% więcej niż w tym samym okresie 2006 r. Szacuje się, że w całym 2007 r. produkcja OMP może być nieco wyższa niż w 2006 r. i wynieść ok. 130 tys. t. Na zbliżonym poziomie prawdopodobnie utrzyma się również w roku 2008. - handel zagraniczny Duża opłacalność eksportu masła wpływa stymulująco na wzrost jego wolumenu. Według informacji Ministerstwa Finansów od stycznia do października 2007 r. wyeksportowano 28 tys. t tego artykułu, tj. o 28% więcej niż w porównywalnym okresie 2006 r. Największymi odbiorcami polskiego masła były Niemcy, Rosja, Holandia oraz Francja. Od początku 2007 r. notowany jest również wzrost importu tego produktu. W okresie pierwszych dziesięciu miesięcy zaimportowano ok. 2,6 tys. t masła, tj. o 69% więcej niż przed rokiem. Masło importowane jest m.in. z Finlandii, Irlandii, Nowej Zelandii i Niemiec. Szacuje się, że w całym 2007 r. eksport masła osiągnie poziom 33 tys. t (wobec 24 tys. w 2006 r.), a import zwiększy się do 4 tys. t (wobec 2 tys. t w 2006 r.). Ze względu na prawdopodobne utrzymanie konkurencyjności cenowej tego artykułu w porównaniu do cen notowanych w krajach UE-15 przewiduje się, że w 2008 r. możliwy jest dalszy wzrost eksportu masła. Ocenia się, że tendencje wzrostowe utrzymają się również w przywozie tego artykułu. Saldo handlu zagranicznego masłem w 2007 r. może wynieść 29 tys. t (wobec 22 tys. t w roku poprzednim) i prawdopodobnie na zbliżonym poziomie utrzyma się również w 2008 r. 14

Rosnące krajowe zużycie odtłuszczonego mleka w proszku we wtórnym przetwórstwie powoduje, że jego eksport utrzymuje się na względnie niskim poziomie. W okresie pierwszych dziesięciu miesięcy 2007 r. (wg danych Ministerstwa Finansów) wolumen sprzedaży na eksport wyniósł blisko 62 tys. t i był o 16% mniejszy niż przed rokiem. Największymi odbiorcami polskiego OMP była Algieria, Niemcy oraz Holandia. W tym samym czasie import odtłuszczonego mleka w proszku zwiększył się blisko 2,6-krotnie i ukształtował się na poziomie 6,3 tys. t. OMP sprowadzane było przede wszystkim z Białorusi. Ocenia się, że w całym 2007 r. eksport odtłuszczonego mleka w proszku będzie o ok. 12% mniejszy niż rok wcześniej i może wynieść ok. 75 tys. t. Natomiast jego import może osiągnąć 8 tys. t i prawdopodobnie będzie przeznaczony na reeksport. Przewiduje się, że podobne tendencje w handlu zagranicznym OMP mogą utrzymać się w 2008 r. - spożycie masła Według dostępnych danych GUS (na podstawie badań budżetów domowych) w okresie trzech kwartałów 2007 r., pomimo znacznego wzrostu cen detalicznych, spożycie masła utrzymało się na poziomie z analogicznego okresu 2006 r. Jeszcze wyższe ceny tego artykułu w czwartym kwartale mogły wpłynąć na ograniczenie jego spożycia. Jednak systematyczna poprawa sytuacji dochodowej ludności oraz rosnące zapotrzebowanie na tłuszcz mleczny bez dodatku olejów roślinnych skłania do oceny, że spadek konsumpcji nie będzie zbyt głęboki i w całym 2007 r. bilansowe spożycie masła prawdopodobnie ukształtuje się na poziomie zbliżonym do notowanego w roku poprzednim, tj. 4,3 kg/osobę, bądź tylko nieznacznie niższym. W kolejnych latach poprawiająca się sytuacja dochodowa może wpłynąć stymulująco na wzrost konsumpcji masła. - działania ARR W roku kwotowym 2007/2008 wprowadzono możliwość zrzeczenia się przez producentów mleka prawa do indywidualnej ilości referencyjnej (IIR) w zamian za rekompensaty finansowe wypłacane z budżetu państwa. Po przeprowadzonej weryfikacji wszystkich wniosków rekompensaty przyznano ponad 14 tysiącom producentów na kwotę blisko 116 mln zł. Łącznie dostawcy zrzekli się praw do ok. 90,5 mln kg IIR, a ilość ta zasiliła Krajową Rezerwę, która zostanie rozdysponowana w roku kwotowym 2008/2009. W wyniku bardzo dobrej koniunktury na rynku mleka działania ARR w 2007 r. miały ograniczony zakres. Wysokie ceny produktów mleczarskich na rynku świato- 15

wym spowodowały zawieszenie w połowie czerwca refundacji do ich wywozu. Natomiast na coraz większą skalę kontynuowany był mechanizm dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych, mający na celu wspieranie i upowszechnianie spożywania mleka i jego przetworów wśród dzieci i młodzieży. Do 20 grudnia 2007 r. zatwierdzenie do udziału w tym mechanizmie (wpis do rejestru podmiotów ubiegających się o dopłaty) uzyskało 413 wnioskodawców. W roku szkolnym 2007/2008 uprawnionych do korzystania z programu dopłat jest ok. 2,8 mln uczniów uczęszczających do ok. 11,9 tys. placówek oświatowych. Od początku realizacji mechanizmu ARR wypłaciła subsydia do ponad 40 tys. t mleka i przetworów mlecznych dostarczonych do placówek oświatowych na kwotę blisko 27 mln zł (z tego ok. 10 mln zł w 2007 r.). Ponadto mechanizm ten jest dofinansowywany z programu dopłat ze środków Funduszu Promocji Mleczarstwa (FPM). Dotychczas FPM udzielił dofinansowania do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych w wysokości ok. 6 mln zł. Łączne wydatki na działania interwencyjne na rynku mleka od początku 2007 r. do 16 grudnia wyniosły ok. 60,5 mln zł (w tym prawie 47 mln zł stanowiły refundacje wywozowe). prognoza cen do czerwca 2008 r. Zespół ekspertów, uwzględniając koniunkturalne i sezonowe zmiany w układzie czynników podażowo-popytowych na rynku mleka, przewiduje następujący poziom cen w I połowie 2008 r.: Wyszczególnienie j.m marzec 2008 r. czerwiec 2008 r. Mleko surowe zł/hl 119-124 113-119 Masło w blokach* zł/kg 12,1-12,8 11,1-12,0 Mleko odtłuszczone w proszku* zł/kg 10,5-11,0 10,0-11,0 *- ceny zbytu z podatkiem VAT 16

Prognoza cen skupu (bez VAT) określona przez zespół ekspertów na posiedzeniu w dniu 19 grudnia 2007 r. Wyszczególnienie j.m Ceny w listopadzie* 2007 r. (wg GUS) Prognozowane ceny na: III 2008 VI 2008 Roczny wskaźnik zmian w % analogiczny okres poprzedniego roku = 100 III 2008 VI 2008 pszenica ogółem zł/t 799 790-830 780-820 124-131 134-141 pszenica konsumpcyjna 1) zł/t 809 830-870 820-860 128-134 132-139 żyto zł/t 672 660-690 650-680 109-113 117-122 żywiec wieprzowy zł/kg 3,27 3,4-3,6 3,6-3,9 103-109 103-111 bydło ogółem zł/kg 3,82 4,0-4,2 4,0-4,3 96-101 102-110 młode bydło rzeźne zł/kg 4,12 4,3-4,5 4,3-4,6 98-102 103-111 mleko surowe zł/hl 129,77 119-124 113-119 121-126 114-120 masło w blokach 2) zł/kg 16,04 12,1-12,8 11,1-12,0 115-122 100-108 mleko odtłuszczone w proszku (OMP) 2) zł/kg 13,86 10,5-11,0 10,0-11,0 107-112 76-84 1) dotyczy przewidywanych cen w transakcjach giełdowych 2) ceny zbytu z podatkiem VAT * ceny masła i OMP z października