Nazwa Przedmiotu Teoria i filozofia prawa; OBSZAR KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE NAUK SPOŁECZNYCH WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTACJI UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego Studia Kod ECTS kierunek stopień tryb specjalność specjalizacja prawo II stopień (zaoczne) niestacjonarne (zaoczne) Nazwisko osoby prowadzącej (osób prowadzących) godzin Formy zajęć, sposób ich realizacji i przypisana im liczba godzin A. Formy zajęć wykład B. Sposób realizacji zajęcia w sali dydaktycznej zajęcia w sali dydaktycznej C. Liczba godzin 30 Rok, Semestr rok: III, semestr: 6, rok akademicki: 2015/2016 Status przedmiotu obowiązkowy Metody dydaktyczne wykład, wykład z prezentacją multimedialną Cykl dydaktyczny semestr letni Język wykładowy język polski Liczba punktów ECTS 3 Forma i sposób zaliczenia oraz podstawowe kryteria oceny lub wymagania egzaminacyjne A. Sposób zaliczenia egzamin B. Formy zaliczenia egzamin ustny Określenie przedmiotów wprowadzających wraz z wymogami wstępnymi A. Wymagania formalne Zaliczone przedmioty: - Wstęp do prawoznawstwa - Logika prawnicza - Prawo cywilne - Prawo karne - Prawo konstytucyjne B. Wymagania wstępne Znajomość podstawowych instytucji i pojęć z zakresu prawoznawstwa C. Podstawowe kryteria bardzo dobry (5,0) - 91% i więcej dobry plus (4,5) - 81% - 90% dobry (4,0) - 71% - 80% dostateczny plus (3,5) - 61% - 70% dostateczny (3,0) - 51% - 60% niedostateczny (2,0) - 50% i mniej, przy czym wartość procentowa określa procent wiedzy w danej dziedzinie Strona 1 z 4
Cele przedmiotu Celem przedmiotu jest przekazanie studentom wiedzy z zakresu teorii i filozofii prawa z pewnymi elementami filozofii politycznej i teorii państwa. Podstawowe zamierzenia to: (1) zapoznanie studentów z siatką pojęciową języka prawniczego i podstawowymi koncepcjami teoretycznymi dotyczącymi tworzenia, stosowania, wykładni, przestrzegania i obowiązywania prawa (2) przedstawienie podstawowych koncepcji z zakresu filozofii prawa, powiązań prawa z innymi instytucjami społecznymi oraz powiązań nauk prawnych z innymi naukami, (3) przygotowanie metodologiczne studentów do samodzielnego stawiania i rozwiązywania problemów prawniczych. Wykład dzieli się na dwa bloki 1- teoria państwa i prawa 2 - filozofia prawa. Strona 2 z 4
Treści programowe 1. Nauki ogólnoteoretyczne. Przedmiot teorii prawa, filozofii prawa, jurysprudencji ogólnej socjologii prawa, polityki prawa, psychologii prawa, komparatystyki prawniczej. Geneza dyscyplin i ich nazw. Spór o naukowość prawoznawstwa. Kryteria naukowości a status nauk prawnych. Związki teorii i filozofii prawa z praktyką prawniczą - problem praktycznej przydatności nauk ogólnoteoretycznych. Krótka historia i obecny status nauk teoretycznoprawnych w Polsce. Informacje wstępne: program wykładów, literatura, kryteria zaliczenia. 2. Spór o pojęcie prawa - część I. Pozytywistyczne a niepozytywistyczne koncepcje prawa. Pozytywizm prawniczy - sposoby rozumienia, podstawowe założenia, wartości i cele. Geneza i koncepcje klasycznego pozytywizmu prawniczego: związki z utylitaryzmem, pozytywizmem naukowym, liberalizmem, Austin, pozytywizm kontynentalny. Ewolucja i krytyka wewnętrzna" pozytywizmu prawniczego w wieku XX : Hart, Kelsen. Radbruch, Dworkin, prawniczy pozytywizm instytucjonalny. Pozytywistyczna koncepcja państwa prawnego. Obecny stan koncepcji pozytywistycznych: wpływ na nauczanie prawa, wpływ na koncepcje tworzenia, wykładni i stosowania prawa, perspektywy. 3. Spór o pojęcie prawa - część II. Przegląd podstawowych koncepcji niepozytywistycznych prawa: koncepcje prawa natury, realizm prawniczy, hermeneutyka prawnicza, Critical Legal Studies, ekonomiczna szkoła prawa, koncepcje prawa jako rozmowy. Podstawowe zarzuty pod adresem koncepcji pozytywistycznych. Koncepcje integracyjne i koncepcje trzeciej drogi. Problem praktycznej realizacji koncepcji niepozytywistycznych. Niepozytywistyczna koncepcja państwa prawnego. Wpływ koncepcji niepozytywistycznych na nauczanie prawa, wpływ na koncepcje tworzenia, wykładni i stosowania prawa, perspektywy. 4. Język a prawo. Pojęcie języka prawnego i prawniczego. Język a poznanie rzeczywistości (L. Wittgenstein, hipoteza Sapira-Whorfa)., 5. Sytuacje wyznaczane przez normy prawne - a. modalności prawne, b. obowiązki i inne modalności podstawowe, c. modalności pochodne, d. uprawnienie, e. kompetencja, f. złożone sytuacje prawne - prawa podmiotowe, g. istota praw podmiotowych w dogmatykach prawniczych. 6. Tworzenie prawa. Zagadnienia związane z formami tworzenia prawa. Zasady tworzenia prawa. Czynniki kształtujące treść prawa. Normatywna koncepcja źródeł prawa. 7. Wykładnia prawa. Koncepcje wykładni prawa w Polsce. Klaryfikacyjna a derywacyjna koncepcja wykładni prawa - podstawowe różnice. 8. Szczegółowe założenia koncepcji klaryfikacyjnej Jerzego Wróblewskiego i derywacyjnej Macieja Zielińskiego. Wykładnia wdł. koncepcji derywacyjnej w ujęciu pragmatycznym. Podstawowe apragmatyczne reguły interpretacyjne. 9. Filozofia interpretacji prawniczej: kierunki analityczne, argumentacyjne, hermeneutyka prawnicza. Problem twórczego/odtwórczego charakteru wykładni. Ius interpretandi i czynniki wpływające na jego kształtowanie. Statyczne i dynamiczne koncepcje wykładni prawa. Retoryczno - topiczne koncepcje prawa.. Nowa Retoryka Perelmana. Toposy prawnicze ad rem o charakterze interpretacyjnym. Kompetencje retoryczne i negocjacyjne prawników. Negocjacje jako szczególny typ komunikacji. 10. System prawny a porządek prawny i ład społeczny. Pojęcie systemu prawnego. Cechy systemu prawnego. Związki kompetencyjne i treściowe między normami prawnymi. Pojęcie ładu społecznego. System prawny a inne systemy normatywne i sektory instytucjonalne. Kształtowanie systemu prawnego - woluntaryzm a determinizm prawotwórczy. Bezpieczeństwo prawne a poczucie bezpieczeństwa. 11. Przestrzeganie prawa. Czynniki kształtujące przestrzeganie prawa. Postawy wobec prawa. Znajomość prawa. Aspekty efektywności prawa. 12. Współczesne problemy filozofii prawa - koncepcja trudnych przypadków na przykładzie zderzenia prawa z innymi systemami normatywnymi m.in. moralnością, etyką, polityką, medycyną, ekonomią. 13. Teoria państwa w tym w szczególności - aksjologiczne i ontologiczne problemy państwa i organizacji integracji kontynentalnej. Ogólna refleksja o prawie i jego roli w dziejach w państwie i w społeczeństwie. 14. Idea sprawiedliwości. O pojęciu sprawiedliwości: sprawiedliwość jako kryterium rozdziału dóbr, sposób zorganizowania instytucji, kryterium oceny postępowania. Wybrane teorie i koncepcje sprawiedliwości w filozofii prawa, filozofii społecznej i politycznej: Artystoteles, Hobbes, Kant, Perelman, Rawls. Sprawiedliwość: jako termin prawny w aktach prawa międzynarodowego i przepisach polskiej Konstytucji: poglądy doktryny, orzecznictwo TK. 15. Uniwersalność prawa w przestrzeni i czasie a wielość kultur prawnych. Przegląd podstawowych kultur prawnych współczesnego świata. Problem uniwersalizmu praw człowieka a różne pojmowanie celów i funkcji prawa w różnych kulturach. Zmienność prawa w czasie. Rola tradycji prawniczej w kształtowaniu się poglądów na naturę prawa". Rola prawa międzynarodowego w zmieniającym się świecie. Nowe zjawiska i instytucje a pozytywistyczny paradygmat prawa na przykładzie humanitarnej interwencji. 16. Instrumentalizacja a autonomia prawa. Sposoby rozumienia autonomii prawa. Autonomia prawa w relacji do polityki i moralności. Koncepcja prawa jako systemu autopojetycznego. Autonomia prawa jako cecha zachodniej kultury prawnej. Przejawy autonomii prawa w polskim porządku prawnym. Koncepcja prawa jako techniki. Wpływ koncepcji prawa jako techniki na system prawa i podstawowe czynności prawnicze. 17. Jurydyzacja - przyczyny, przejawy, środki przeciwdziałania. Pojęcie jurydyzacji. Przyczyny jurydyzacji. Kryteria ilości prawa. Ilość prawa a możliwości jego poznania (bariery fizjologiczne). Ilość prawa z perspektywy koncepcji moralności wewnętrznej prawa. Spirala jurydyzacyjna. Środki przeciwdziałania Strona 3 z 4
jurydyzacji: nowe kierunki w filozofii prawa, porządkowanie" systemu prawa, odstępstwa od zasady ignorantia iuris nocet, informatyka prawnicza. Strona 3 z 4
Wykaz literatury A. Literatura wymagana do ostatecznego zaliczenia zajęć (zdania egzaminu): A.1. wykorzystywana podczas zajęć 1. S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 1997, 2. J. Zajadło (red.), Fascynujące ścieżki filozofii prawa, Warszawa 2008, 3. J. Zajadło, Po co prawnikom filozofia prawa, Warszawa 2008, 4. J. Zajadło (red.), Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa, Warszawa 2007, A.2. studiowana samodzielnie przez studenta 1. S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 1997, 2. J. Zajadło (red.), Fascynujące ścieżki filozofii prawa, Warszawa 2008, 3. J. Zajadło, Po co prawnikom filozofia prawa, Warszawa 2008, 4. J. Zajadło (red.), Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa, Warszawa 2007, B. Literatura uzupełniająca 1. R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 1997 2. L. Morawski, Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian. Warszawa 2000, 3. R. Sarkowicz, J. Stelmach, Filozofia prawa XIX i XX wieku, Kraków 1999 4. J. Zajadło, Formuła Radbrucha. Filozofia prawa na granicy pozytywizmu prawniczego i prawa natury, Arche, Gdańsk 2001, 5. M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki. Warszawa 2002 6. M. Zirk - Sadowski, Wprowadzenie do filozofii prawa, Wyd. Zakamycze 2000 7. W. Gromski, Autonomia prawa i instrumentalny charakter prawa, Wrocław 2000 8. Z. Ziembiński, Wstęp do aksjologii do prawników, Warszawa 1990 9. R. Tokarczyk, Współczesne kultury prawne, Kraków 2000, Efekty uczenia się Kontakt jzajadlo@kki.net.pl Wiedza Student opisuje i wyjaśnia podstawowe pojęcia teoretyczno-prawne oraz charakteryzuje podstawowe kierunki filozoficzno-prawne Umiejętności Student konstruuje odpowiedzi w zakresie podstawowych reguł wykładni oraz rozwiązywania trudnych przypadków Kompetencje społeczne (postawy) Student wykazuje kreatywność w zakresie wykorzystania teorii i filozofii prawa w zakresie rozwiązywania problemów prawnych Strona 4 z 4