Twój zawód. Twoja przyszłość?

Twój zawód. Twoja przyszłość? Raport z badania uczniów ostatnich klas szkół zawodowych 2009/2010

Twój zawód. Twoja przyszłość? Raport z badania uczniów ostatnich klas szkół zawodowych 2009/2010 Kraków, marzec 2010

Raport powstał w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji. Raport powstał na podstawie wyników Badania losów absolwentów szkół zawodowych przeprowadzonego przez Biuro Badań Społecznych Obserwator. Opracowanie: Katarzyna Antończak Marcin Węgrzyn Redakcja: Agata Chrześcijanek Ewa Guzik Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie plac Na Stawach 1 30-107 Kraków www.wup-krakow.pl Copyright Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków, 2010 ISBN: 978-83-62384-04-4 Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonywane za podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Skład i opracowanie graficzne: Robert Krzeszowiak, www.robuska.com Zdjęcia i projekt okładki: Robert Krzeszowiak Druk: Drukarnia VACAT ul. Petrażyckiego 13 30-399 Kraków Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści Wstęp 5 I. Metodologia badania 7 1.1 Założenia realizacji badania 7 1.2 Sposób realizacji badania 8 1.3 Badana grupa 10 II. Wyniki badania 13 2.1 Korzystanie z Internetu 13 2.2 Korzystanie z poczty elektronicznej 16 2.3 Motywy podjęcia nauki w zawodzie 19 2.4 Praca zarobkowa w czasie nauki i plany zawodowe uczniów 23 2.4.1 Praca 25 2.4.2 Edukacja 27 2.4.3 Migracje 31 2.5 Egzaminy zewnętrzne 33 2.5.1 Plany wobec egzaminu zawodowego 33 2.5.2 Egzamin zawodowy a matura 36 2.6 Korepetycje 39 2.7 Doradztwo zawodowe 44 2.8 Udział uczniów w zajęciach dodatkowych 48 III. Najważniejsze wnioski 52 Spis wykresów 54 Spis tabel 56 3

Wstęp Opracowanie, które trzymają Państwo w ręku, jest efektem pierwszego etapu badania losów absolwentów szkół zawodowych w Małopolsce. Badanie ma zadanie pokazać, jak kształtuje się kariera młodzieży, która kończy naukę w tego typu placówkach. Celem pierwszego etapu było zebranie wyczerpującej informacji o uczniach ostatnich klas szkół zawodowych o ich planach na przyszłość, udziale w zajęciach dodatkowych czy profilu psychologicznym w przededniu wejścia w dorosłe życie. Określenie tego, co uczniowie chcą robić po skończeniu szkoły, jest istotne z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, pozwala na śledzenie losów absolwentów oraz sprawdzenie, na ile ich wcześniejsze plany udało się zrealizować. Po drugie, dzięki informacjom zebranym w badaniu, szkoły będą mogły kształtować swoją ofertę w taki sposób, by lepiej przygotowywać młodzież do startu w dalsze życie edukacyjno-zawodowe. Obok planów na przyszłość pytaliśmy uczniów o aktywność w trakcie nauki: badaliśmy udział w zajęciach pozalekcyjnych, pracę w trakcie nauki szkolnej, jak również korzystanie z Internetu. W ten sposób zamierzamy sprawdzić, czy i w jaki sposób aktywność wpływa na karierę absolwenta. Dodatkowo na życzenie środowiska szkolnego zapytaliśmy uczniów o to, czy korzystają z korepetycji. Udział w tych zajęciach może wskazywać na braki lub słabości kształcenia, z którymi uczniowie radzą sobie na własną rękę. Przekazując Państwu niniejszą publikację, chcielibyśmy podziękować wszystkim osobom, które do jej powstania się przyczyniły. Szczególne podziękowania składamy uczniom, którzy zgodzili się podzielić z nami swoimi opiniami na temat nauki w szkole zawodowej oraz nauczycielom i dyrektorom tychże szkół za przychylne odniesienie się do idei badania. Bez tych wszystkich osób realizacja przedsięwzięcia nie byłaby możliwa. Zachęcając Państwa do lektury raportu, chcielibyśmy również zaprosić do dalszej współpracy przy badaniu absolwentów oraz przy kolejnych badaniach dotyczących szkolnictwa zawodowego. Zespół Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji 5

I. Metodologia badania 1.1 Założenia realizacji badania Twój zawód. Twoja przyszłość? Raport z badania uczniów ostatnich klas szkół zawodowych 2009/2010 to efekt pierwszego etapu badania losów absolwentów szkół zawodowych w Małopolsce. Podstawowym celem przedsięwzięcia jest pokazanie, jak kształtuje się kariera edukacyjno-zawodowa młodzieży kończącej naukę w szkołach zawodowych. Ponadto umożliwi ono ocenę, jak absolwenci radzą sobie na rynku pracy bądź w systemie edukacji oraz określenie, jakie napotykają problemy w nowych środowiskach. Badanie losów absolwentów szkół zawodowych będzie miało charakter cykliczny (coroczny), co pozwoli na uchwycenie tendencji w obszarze edukacji zawodowej. Każdy cykl będzie składał się z dwóch etapów: badania uczniów oraz badania absolwentów. Etap I badanie uczniów Celem tego etapu jest zebranie wyczerpującej informacji o uczniach ostatnich klas szkół zawodowych (zasadniczych szkół zawodowych, techników, techników uzupełniających oraz szkół policealnych, w tym szkół specjalnych 1 ). W niniejszym raporcie przedstawione zostały wyniki badania uczniów ostatnich klas w roku szkolnym 2009/2010. 1 Szkoła specjalna to instytucja, w której kształci i wychowuje się dzieci z różnymi zaburzeniami, upośledzeniami, które nie mogą uczęszczać do szkoły normalnej lub nie mogą sprostać wymogom tej szkoły (por. http://pedagogika-specjalna.wyklady.org/wyklad/147_szkola-specjalna.html, dostępny: 8.03.2010) 7

W ramach badania zgromadzone zostały dane (numer telefonu oraz adres email), które pozwolą na bezpośredni kontakt z respondentem, gdy opuści on mury szkoły. Informacje te uczniowie wpisywali do oświadczeń osobowych, wyrażając jednocześnie zgodę na ich użycie dla potrzeb badania absolwentów. Oprócz danych kontaktowych zbierane były informacje dotyczące dostępu do Internetu i umiejętności posługiwania się nim, planów zawodowo-edukacyjnych, aktywności w zajęciach pozalekcyjnych oraz charakterystyk psychologicznych uczniów. Dzięki nim możliwe będzie stwierdzenie, czy uczniowie podejmują działania, które mogą zwiększyć ich szanse na znalezienie dobrej pracy lub dostanie się do dobrej szkoły oraz jakie cechy charakteru temu sukcesowi sprzyjają. Etap II badanie losów absolwentów Na podstawie danych zgromadzonych podczas pierwszego etapu, w odstępie dwunastu miesięcy od ukończenia szkoły przez uczniów (czyli w czerwcu 2011 roku), zostanie wylosowana grupa, która będzie poddana badaniu właściwemu. Badanie pokaże ścieżkę kariery zawodowoedukacyjnej absolwentów oraz kwalifikacje i umiejętności, które przydały im się na rynku pracy. Zebrane zostaną informacje na temat zarobków, czasu poszukiwania pracy oraz zgodności wykonywanej pracy / podejmowanej nauki z dotychczas zdobytym wykształceniem. Badanie wskaże również, czy i jak aktywność w szkole oraz profil psychologiczny ucznia warunkują sukces na rynku pracy / w dalszej edukacji. 1.2 Sposób realizacji badania Pierwszy etap badania został zrealizowany techniką ankiety audytoryjnej. Zadaniem Biura Badań Społecznych Obserwator (firmy wyłonionej w przetargu na realizację badania) było przeprowadzenie ankiety i zebranie oświadczeń od 80% uczniów ostatnich klas wszystkich publicznych szkół zawodowych oraz od jak największej liczby uczniów ostatnich klas w przynajmniej połowie prywatnych szkół zawodowych w Małopolsce. Zróżnicowany udział w badaniu uczniów ze szkół publicznych i prywatnych wynikał z działań podjętych wcześniej przez pracowników Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji: zwrócili się oni do dziewiętnastu starostów oraz trzech prezydentów miast z prośbą o zachęcenie dyrektorów szkół zawodowych do wzięcia udziału w badaniu. Starostwa i urzędy miast (w przypadku miast na prawach powiatu) sprawują nadzór finansowy nad publicznym szkolnictwem zawodowym na terenie danego powiatu. Odpowiedź była pozytywna, dlatego założono, że w badaniu wezmą udział wszystkie publiczne szkoły (na poziomie klas do badania przystąpi nie mniej niż 80% uczniów). W przypadku szkół prywatnych, niepodlegających finansowemu nadzorowi starostw i urzędów miast, pozostawało liczyć na dobrą wolę dyrekcji (przed badaniem chęć wzięcia w nim udziału wyraziło kilkanaście placówek, w tym prowadzone przez izby rzemieślnicze). 8

Do badania wytypowano 264 zespoły szkół zawodowych. Ostatecznie wzięło w nim udział 217 zespołów. W toku badania udało się zebrać 16 138 ankiet, przy czym 15 123 pochodziło ze szkół publicznych, a 1 015 ze szkół niepublicznych. Zespół Małopolskiego Obserwatorium Rynu Pracy i Edukacji odpowiadał za całość prac merytorycznych, w tym za przygotowanie metodologii i narzędzia badawczego. Jedno z pytań umieszczonych w ankiecie (dotyczące profilu psychologicznego ucznia 2 ) zaczerpnięto z projektu Mapa Monitorująca Szansę na Pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego (MMSP) nr Z/2.26/II/2.1/54/05 3, realizowanego przez Centrum Doradztwa Strategicznego. Dane ze szkół zbierane były od września do listopada 2009 roku. Następnie zakodowany materiał (w postaci bazy danych) został przekazany zespołowi Obserwatorium, który zajął się wykonaniem analiz oraz sporządzeniem raportu pobadawczego. Raport ten ze względu na dużą szczegółowość i różnorodność zebranych danych zawiera jedynie część informacji, jaką można z nich uzyskać, dlatego Obserwatorium jest w stanie przygotować dodatkowe zestawienia. Analizowane dane mogą być obarczone błędami. Mogą one wynikać z podawania przez uczniów nieprawdziwych informacji (wypełnianie ankiety audytoryjnej nie jest kontrolowane). Ponadto mogą to być błędy, które pojawiają się standardowo w badaniach społecznych. Chodzi tu przede wszystkim o błąd kodowania danych (błędne przepisywanie danych z ankiety do bazy danych), jak również efekt ankieterski (mimowolne, niezamierzone oddziaływanie ankietera na respondentów, które wpływa na sposób odpowiadania na pytania). W 2011 roku planowana jest realizacja badania absolwentów. Do skontaktowania się z nimi zostanie wykorzystanych 13 681 oświadczeń, zebranych w badaniu uczniów. W tych oświadczeniach oni sami lub ich opiekunowie prawni 4 uzupełniali informacje o numerze telefonu (maksymalnie dwa numery), adresie poczty email (maksymalnie dwa adresy) oraz adresie zamieszkania. W 211 przypadkach oświadczenie nie zawierało żadnych danych, które umożliwiłyby kontakt z absolwentem. 2 Analiza profilu psychologicznego dostępna w serwisie Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji: 3 Więcej informacji na stronie www.cds.krakow.pl/mmsp,170.html. 4 W przypadku uczniów zasadniczych szkół zawodowych, uczących się w zawodach dwuletnich, respondentami były osoby, które nie ukończyły 18. roku życia. Ze względu na niepełnoletniość oświadczenia z danymi osobowymi wypełniali opiekunowie prawni. 9

Aby uzyskać jak najwięcej odpowiedzi, w badaniach absolwentów rozważane jest zastosowanie wielu technik badawczych (ankieta internetowa, ankieta pocztowa, wywiad telefoniczny oraz wywiad osobisty). W pierwszej kolejności jednak wykorzystane zostaną techniki najmniej kosztowne (m. in. ankieta internetowa). W toku badania uczniów informacje o adresach poczty email (jednym bądź dwóch) udało się uzyskać od 8 012 respondentów. Z kolei numer telefonu (jeden lub dwa) podało 10 007 respondentów. W 1 576 oświadczeniach nie ma ani numeru telefonu, ani adresu poczty email (jedynym kontaktem jest miejsce zamieszkania). Szczegółowe informacje o liczbie kontaktów telefonicznych i mailowych oraz wzajemnych ich pokrywaniu się pokazuje powyższa tabela. Ze względu na chęć wykorzystania Internetu jako jednego z kanałów dotarcia do absolwentów, w badaniu uczniów znalazły się pytania o to, czy korzystają z niego oraz z poczty elektronicznej. Zagadnieniom tym będzie poświęcona odrębna cześć raportu. 1.3 Badana grupa W badaniu wzięli udział uczniowie 217 zespołów szkół (175 publicznych i 42 niepublicznych). Łącznie udało się uzyskać 16 138 ankiet oraz 13 681 oświadczeń. Informacje te prezentowane są poniżej w podziale na powiaty i typy szkół. Badaniem zostali objęci uczniowie ostatnich klas (rok szkolny 2009/2010) szkół zawodowych publicznych i niepublicznych: zasadniczych zawodowych 5, techników i szkół policealnych. Najwięcej respondentów uczęszczało do techników 9 761 (60%), następnie do zasadniczych szkół zawodowych 4 962 (31%), a najmniej do szkół policealnych 1 415 (9%). 281 ankietowanych uczyło się w szkołach specjalnych. 5 Respondenci zostali podzieleni na młodocianych pracowników i uczniów zasadniczych szkół zawodowych. W całym raporcie pojęcie ZSZ - uczniowie oznacza uczniów zasadniczych szkół zawodowych ZSZ - młodociani młodocianych pracowników, a ZSZ razem ujętych uczniów zasadniczych szkół zawodowych i młodocianych pracowników. Szczegółowe informacje dotyczące podziału na uczniów i młodocianych znajdują się w raporcie Nauka zawodu. Szkoła czy pracodawca?. Kraków: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, 2009, dostępnym na stronie:. 10

Liczba szkół, które wzięły udział w badaniu, w podziale na powiaty powiat publiczna niepubliczna ogółem bocheński 8 1 9 brzeski 6 2 8 chrzanowski 5 1 6 dąbrowski 3 3 gorlicki 9 4 13 krakowski 7 7 limanowski 8 1 9 miechowski 3 3 myślenicki 7 1 8 nowosądecki 11 2 13 nowotarski 8 8 olkuski 8 8 oświęcimski 9 3 12 proszowicki 2 2 suski 5 1 6 tarnowski 9 9 tatrzański 3 1 4 wadowicki 9 9 wielicki 4 4 Kraków 31 13 44 Nowy Sącz 9 4 13 Tarnów 11 8 19 ogółem 175 42 217 TZTP03/2010 Zdecydowana większość uczniów (94%) uczęszczała do szkół publicznych, jedynie wśród osób kształcących się w szkołach policealnych spora część wybrała szkoły niepubliczne (47%). 9% młodocianych pracowników uczęszczało do szkół niepublicznych prowadzonych przez rzemiosło. 11

12

II. Wyniki badania 2.1 Korzystanie z Internetu Jak już zostało wspomniane, pytania o korzystanie z Internetu oraz poczty email wynikały przede wszystkim z chęci wykorzystania ich do nawiązania kontaktu z respondentami po opuszczeniu przez nich murów szkoły. Dodatkowo wykorzystanie Internetu oraz poczty elektronicznej posłużyło do zbudowania indeksu aktywności uczniów zsyntetyzowanej miary, informującej o tym, jak bardzo uczniowie są aktywni w sferze pozaszkolnej. 13

Na podstawie danych z badania udało się ustalić, że 98% uczniów ostatnich klas szkół zawodowych korzysta z Internetu, przy czym 66% z nich codziennie, a 21% kilka razy w tygodniu. Liczba aktywnych użytkowników Internetu (korzystających z sieci nie rzadziej niż raz w tygodniu) wynosi 9. Najczęściej z Internetu korzystają uczniowie technikum (7 codziennie), rzadziej uczniowie szkół policealnych (61%) oraz zasadniczych szkół zawodowych (55%). Najmocniej różnicuje użytkowników Internetu to, jak często z niego korzystają. Najbardziej zróżnicowany w poszczególnych grupach był udział osób wskazujących na codzienne wykorzystanie tego medium, co zostanie wykorzystane do opisu zmienności korzystania z Internetu w poszczególnych przekrojach (takich jak wielkość miejscowości, podregion, wykształcenie rodziców i płeć). Udział aktywnych użytkowników w opisywanych szkołach nie jest aż tak bardzo zróżnicowany wynosi kolejno: 94%, 91% i 87%. Korzystanie z Internetu a wielkość miejscowości 3% ogółem 66% 21% 5% 3% 1% miasto powyżej 50 tys. 81% 14% 1% 1% 1% miasto od 20 do 50 tys. 77% 15% 5% 1% 1% 1% miasto od 10 do 20 tys. 74% 18% 4% 1% 1% miasto od 5 do 10 tys. 7 19% 3% 4% 1% miasto do 5 tys. 61% 23% 7% 3% 3% wieś 61% 23% 6% 4% 4% codziennie 2-3 razy w miesiącu kilka razy w tygodniu raz w miesiącu lub rzadziej raz w tygodniu nie korzystam w ogóle TZTP08/2010 Korzystanie z Internetu zmienia się terytorialnie. Udział uczniów w kategorii korzystających z Internetu codziennie jest największy w dużych miastach (powyżej 50 tys. ludności 81%) i maleje wraz ze zmniejszaniem się wielkości miejscowości (w miastach do 5 tys. mieszkańców i na wsi 61%). Szczegółowe informacje na ten temat zawiera powyższy wykres. 14

Korzystanie z Internetu a podregion 3% ogółem 66% 21% 5% 3% 3% m. Kraków 74% 18% 1% oświęcimski 70% 19% 4% 3% 3% krakowski 65% 21% 6% 4% 3% tarnowski 61% 23% 7% 4% 3% nowosądecki 60% 24% 7% 4% codziennie 2-3 razy w miesiącu kilka razy w tygodniu raz w miesiącu lub rzadziej raz w tygodniu nie korzystam w ogóle TZTP09/2010 Opisana prawidłowość potwierdza fakt, że największy udział użytkowników Internetu korzystających z niego codziennie odnotowano w podregionach o najwyższym poziomie urbanizacji: 74% w Krakowie, 70% w podregionie oświęcimskim 6, 65% w podregionie krakowskim, 61% w podregionie tarnowskim i 60% w podregionie nowosądeckim. Podregiony tarnowski i nowosądecki pod omawianym względem są bardzo do siebie podobne. Największy udział codziennie korzystających z Internetu był w powiecie chrzanowskim (79%), wielickim (79%), olkuskim (77%) oraz mieście Kraków (74%), natomiast najniższy w powiecie tarnowskim (51%), proszowickim (53%), dąbrowskim (55%), limanowskim (57%) oraz nowosądeckim (58%). 6 NUTS, czyli Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS ew. ang. NUTS Nomenclature of Units for Territorial Statistics). Regulowane są Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 listopada 2007 r. Według tej klasyfikacji w ramach województw wyodrębnione zostały podregiony. Podregiony składają się z powiatów. W Małopolsce jest pięć podregionów; 1. miasto Kraków, 2. podregion oświęcimski (powiaty: chrzanowski, olkuski, oświęcimski, suski i wadowicki), 3. podregion krakowski (powiaty: bocheński, krakowski, miechowski, myślenicki, proszowicki i wielicki), 4. podregion tarnowski (powiaty: brzeski, dąbrowski, tarnowski, miasto Tarnów), 5. podregion nowosądecki (powiaty; gorlicki, limanowski, nowosądecki, miasto Nowy Sącz, nowotarski, tatrzański). 15

Zróżnicowanie przy wykorzystaniu Internetu pokrywa się z wykształceniem rodziców: im wyższe wykształcenie ojca lub matki, tym uczniowie częściej z korzystają z sieci. 77% respondentów, których rodzice legitymowali się wyższym wykształceniem, korzysta z Internetu codziennie. W przypadku dzieci osób z wykształceniem podstawowym odsetek ten wynosi tylko 51%. Wykorzystanie Internetu różni się również ze względu na płeć: codziennie korzysta z niego 7 mężczyzn i 57% kobiet. Gdzie korzystasz z Internetu? w domu 88% w szkole 4 u rodziny / znajomych 41% w kafejce 6% w pracy 4% wszędzie (Internet w telefonie, wi-fi, hot spoty) 1% * procenty nie sumują się do stu ponieważ uczniowie mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. TZTP10/2010 Rozważając kwestię korzystania z Internetu bardzo ważne jest również określenie miejsca, w którym młodzież to robi. Aż 88% osób wskazało, że korzysta z Internetu w domu, 4 w szkole i 41% u rodziny bądź znajomych. Wskazania na pozostałe miejsca był rzadkie. 2.2 Korzystanie z poczty elektronicznej Spośród 16 138 osób 312 osób wskazało, że z Internetu nie korzysta w ogóle. Ci, którzy to robią, zostali zapytani, czy korzystają z poczty elektronicznej, a jeśli tak, to jak często. 16% uczniów odpowiedziało, że nie korzysta z poczty elektronicznej w ogóle, 18% korzysta codziennie, 27% kilka razy w tygodniu, 15% raz w tygodniu, 1 dwa trzy razy w miesiącu, a 13% raz w miesiącu lub rzadziej. 16

Zróżnicowanie przy korzystaniu z poczty elektronicznej ze względu na typ szkoły kształtuje się odmiennie niż w przypadku korzystania z Internetu. Z Internetu aktywniej korzystają uczniowie techników, podczas gdy z poczty elektronicznej słuchacze policealnych szkół zawodowych. Codziennie z poczty korzysta 3 uczniów szkół policealnych, 20% uczniów technikum i 11% uczniów zasadniczej szkoły zawodowej. Udział osób, które nie korzystają z e-poczty wcale, wynosi 16%, przy czym takie przypadki rzadziej występują wśród słuchaczy szkół policealnych i uczniów techników (10%), natomiast dużo częściej wśród uczniów zasadniczych szkół zawodowych (29%). Większa aktywność w korzystaniu z poczty elektronicznej uczniów policealnych szkół wynika stąd, że są to osoby starsze od pozostałych uczniów (mają za sobą naukę w liceum lub technikum) oraz w większym udziale mają doświadczenia związane z życiem zawodowym. Cechy te współwystępują z korzystaniem z poczty elektronicznej. 17

Podobnie jak w przypadku korzystania z Internetu, najczęściej pocztę elektroniczną odbierają uczniowie z podregionów i powiatów o najwyższym poziomie urbanizacji. Niższą od średniej wojewódzkiej aktywność w tym obszarze odnotowano w podregionie tarnowskim, krakowskim i nowosądeckim. Jeśli chodzi o powiaty, to emaile wysyłają najczęściej uczniowie z wielickiego, chrzanowskiego oraz z Krakowa (po 91%), natomiast najrzadziej z dąbrowskiego i tarnowskiego (po 74%) oraz proszowickiego (73%). Podobnie jak w przypadku korzystania z Internetu, wykorzystanie poczty elektronicznej częściej deklarują mężczyźni oraz ci uczniowie, których rodzice legitymują się wyższym wykształceniem. W kontekście planowanego drugiego etapu badań stosunkowo wysoki udział użytkowników poczty elektronicznej (korzystanie z niej zadeklarowało 13 315 respondentów) jest dobrą wiadomością. Jednocześnie jednak tylko 8 012 uczniów (czyli 60% osób deklarujących korzystanie z poczty elektronicznej) podało swój adres email. A zatem w przypadku pozostałych 40% użytkowników e-poczty będzie trzeba nawiązać kontakt telefoniczny, osobisty lub za pośrednictwem poczty tradycyjnej. 18

2.3 Motywy podjęcia nauki w zawodzie Gimnazjum stanowi ostatni etap obowiązkowej edukacji. Po jego zakończeniu młodzież decyduje, czy będzie kontynuować naukę, a jeśli tak, to w jakiej szkole. Z perspektywy czasu uczniowie ostatnich klas szkół zawodowych (zasadniczych zawodowych i techników) stwierdzili, że w swoim wyborze kierowali się przede wszystkim zainteresowaniem danym zawodem: tak wskazało 71% młodocianych pracowników i 59% uczniów technikum. Ponadto młodzież z zasadniczych szkół zawodowych często wymieniała konieczność szybkiego zdobycia fachu, a młodociani także szansę na zrobienie kariery. Uczniowie technikum przy wyborze szkoły brali pod uwagę możliwość zdawania matury, położenie szkoły w pobliżu miejsca zamieszkania oraz spodziewane wysokie zarobki. Ponadto w przypadku uczniów technikum bardziej niż w innych szkołach widoczny był wpływ bliskich: rodziców i znajomych. Można zatem powiedzieć, że uczniowie szkół ponadgimnazjalnych w większości świadomie podjęli decyzje dotyczące wyboru szkoły i zawodu. Brak wolnych miejsc w innej placówce jako powód nauki w obecnej szkole wskazało niewielu uczniów stosunkowo najwięcej z zasadniczych szkół zawodowych. Jeszcze większą świadomość wyboru zawodu obserwujemy w szkołach policealnych, co wynika zapewne z faktu, że kształcą się w nich osoby pełnoletnie. I tak trzy czwarte słuchaczy kierowało się zainteresowaniem zawodem, ponad jedna czwarta szansą zrobienia kariery lub koniecznością szybkiego zdobycia zawodu. Jedynie 5% stwierdziło, że podjęło naukę w zawodzie dlatego, że nie było miejsc w innej szkole. Warto przy tym zauważyć znaczące zróżnicowanie pomiędzy słuchaczami szkół publicznych i prywatnych: ci drudzy jako motywy swojego wyboru częściej wskazywali zainteresowanie zawodem i szansę zrobienia kariery, pierwsi natomiast położenie szkoły w pobliżu miejsca zamieszkania. Dogodne położenie szkoły z reguły ważniejsze było dla kobiet. Mężczyźni z kolei dużo częściej niż kobiety spodziewali się po wyuczonym zawodzie wysokich zarobków. 19

ł ś( ł ś ę ł zainteresowanie zawodem 75% 59% 71% 66% położenie szkoły w pobliżu miejsca zamieszkania przewidywanie wysokich zarobków 2 25% 27% 21% 27% 27% 26% 37% szansa zrobienia kariery konieczność szybkiego zdobycia zawodu namowa rodziców ten zawód wybrali znajomi brak wolnych miejsc w innej szkole porada doradcy zawodowego możliwość zdawania matury* 15% 6% 14% 8% 11% 5% 1 7% 8% 5% 6% 6% 10% 3% 27% 25% 3 24% 28% 35% 37% 37% uczniowie młodociani technikum policealna * odpowiedź udzielana tylko przez uczniów technikum ** procenty nie sumują się do stu ponieważ uczniowie mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi TZTP13/2010 20

Zadowolenie z wyboru zawodu a typ szkoły Czy teraz wybrałbyś ten sam zawód? TZTP14/2010 Większej świadomości podejmowanych decyzji towarzyszy w przypadku słuchaczy szkół policealnych większe zadowolenie i konsekwencja działań. Aż 81% spośród nich nie żałuje dokonanego wyboru i podjęłoby taką samą decyzję raz jeszcze. Na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej ten sam zawód ponownie wybrałoby więcej młodocianych pracowników niż uczniów. Najmniejszy odsetek osób (54%), które powtórzyłyby wybór zawodu, odnotowano wśród uczniów technikum. Może to wynikać z tego, że wybierając kierunek dalszej edukacji w mniejszym stopniu niż uczniowie innych szkół kierowali się oni zainteresowaniami. Innymi słowy badanie pokazuje, że motywy, jakie stały za decyzjami uczniów przy wyborze kierunku kształcenia, przekładają się na jego późniejszą ocenę: ci, którzy wybrali zawód w sposób bierny, to jest kierując się namową rodziców lub znajomych, albo też dlatego, że nie było miejsc w innej placówce, po pewnym czasie żałują swojej decyzji. Natomiast ci, którzy rozpoczęli naukę, bo takie mieli zainteresowania lub uważali, że da im ona szansę zrobienia kariery, są w zdecydowanej większości zadowoleni z dokonanego wyboru. Oni też częściej podejmowali pracę zarobkową w swoim zawodzie. Z kolei możliwość pracy w zawodzie wyraźnie wpływa na satysfakcję ze szkoły i wybranego fachu (trzy czwarte osób 7, które zadeklarowały, że w ciągu ostatniego roku pracowały w zawodzie, ponownie wybrałoby zarówno zawód, jak i szkołę). 7 Uczniów zasadniczych szkół zawodowych, techników i szkół policealnych. Młodociani pracownicy, którzy z definicji pracują, nie odpowiadali na pytanie o pracę zarobkową. 21

Motywy podjęcia nauki w zawodzie a zadowolenie z wyboru zawodu szansa zrobienia kariery zawodowej 78% 3% 15% 5% Dlaczego wybrałeś(aś) naukę w swoim zawodzie? zainteresowanie zawodem przewidywanie wysokich zarobków porada doradcy zawodowego /pedagoga szkolnego konieczność szybkiego zdobycia zawodu położenie szkoły w pobliżu miejsca zamieszkania możliwość zdawania matury* namowa rodziców 77% 71% 61% 59% 55% 50% 41% 4% 3% 3% 15% 5% 3% 21% 6% 30% 7% 31% 8% 35% 8% 40% 7% 47% 8% ten zawód wybrali znajomi 36% 53% 9% brak wolnych miejsc w innej szkole 35% 54% 9% Czy teraz wybrał(a)byś ten sam zawód? tak tak, ale w innej szkole nie nie wiem W zasadniczych szkołach zawodowych (niezależnie czy w trybie ucznia, czy młodocianego pracownika) najbardziej zadowoleni z dokonanego po gimnazjum wyboru zawodu okazali się: technolodzy robót wykończeniowych w budownictwie, lakiernicy samochodowi, tapicerzy, fryzjerzy, murarze i malarze-tapeciarze 8. W technikach: technicy górnictwa podziemnego, technicy budownictwa i technicy spedytorzy 9. Natomiast w szkołach policealnych najbardziej zadowolone były osoby kształcące się w szeroko rozumianych zawodach medycznych: technicy dentystyczni, opiekunowie w domu pomocy społecznej, asystenci stomatologiczni, ratownicy medyczni i asystenci osoby niepełnosprawnej 10. 8 Ponad 80% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało twierdząco na pytanie Czy teraz wybrałbyś ten sam zawód, którego się aktualnie uczysz? Uwzględniono tylko zawody, w których kształci się więcej niż dziesięciu uczniów. 9 Ponad 75% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało twierdząco na pytanie Czy teraz wybrałbyś ten sam zawód, którego się aktualnie uczysz? Uwzględniono tylko zawody, w których kształci się więcej niż dziesięciu uczniów. 10 Ponad 95% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało twierdząco na pytanie Czy teraz wybrałbyś ten sam zawód, którego się aktualnie uczysz? Uwzględniono tylko zawody, w których kształci się więcej niż dziesięciu uczniów. 22

2.4 Praca zarobkowa w czasie nauki i plany zawodowe uczniów Jedna czwarta wszystkich przebadanych uczniów wybrała naukę w swoim zawodzie, kierując się nadzieją na zrobienie kariery zawodowej. Na ile te nadzieje uda się spełnić, okaże się dopiero po skończeniu przez nich szkoły. Niemniej jednak już w trakcie nauki wielu uczniów 11 (65%) podejmuje pracę zarobkową niestety większość zupełnie nie związaną z zawodem. Najwięcej pracujących znalazło się wśród uczniów szkół policealnych (70%), najmniej wśród uczniów zasadniczych szkół zawodowych (60%). Co ciekawe jednak, to właśnie uczniowie zasadniczych szkół zawodowych częściej niż uczniowie z innych typów szkół pracowali w swoim zawodzie (ZSZ 37%, technikum 29%, policealna 30%). Doświadczeniom, jakie do tej pory zdobyła młodzież na rynku pracy, towarzyszy silna motywacja do kontynuowania lub podjęcia zatrudnienia po skończeniu nauki. O ile plany uczniów dotyczące dalszego kształcenia czy wyjazdu do innego miasta / kraju są zwykle mało sprecyzowane, to w kwestii zatrudnienia niemal wszyscy są zgodni chcą pracować. Jednocześnie 36% uczniów deklaruje, że już ma zagwarantowaną pracę, a po 34% nastawia się na jej poszukiwanie w zawodzie lub nie w zawodzie. To optymistyczne nastawienie może być konsekwencją klimatu, który w ostatnim czasie wytworzył się wokół szkolnictwa zawodowego: w mediach coraz częściej pojawiają się informacje, z których wynika, że na rynku pracy brakuje przede wszystkim wykwalifikowanych fachowców 12. Młodzi ludzie mogą to odczytywać jako sygnał, że kończąc szkołę nie muszą się martwić o zatrudnienie. 11 Uczniów zasadniczych szkół zawodowych, techników i szkół policealnych. Młodociani pracownicy, którzy z definicji pracują, nie odpowiadali na pytanie o podejmowanie pracy zarobkowej. 12 Por. m.in. Zadroga, Aneta. Zawodówka to jest to? [online]. GazetaPraca.pl [dostęp: 25.02.2010]. Dostępny w Internecie: http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,90440,7491103,zawodowka_to_jest_to_.html oraz 10 najbardziej poszukiwanych zawodów w Polsce, w Europie i na świecie. [online]. Manpower Polska [dostęp: 25.02.2010]. Dostępny w Internecie: http://www.nf.pl/news/19075/10-najbardziej-poszukiwanych-zawodow-w-polsce-w- Europie-i-na-swiecie/badanie-Manpower-zawod/. 23

Z przeprowadzonego badania wynika, że zagrożenie masowymi emigracjami młodzieży jest niewielkie. Wśród osób kończących szkoły zawodowe jedynie 5% rozważa wyjazd na stałe, 17% myśli, by wyjechać na dłużej, ale później wrócić. Jedna trzecia uczniów kategorycznie zadeklarowała, że nie planuje wyjazdu. Najwięcej problemów przy planowaniu przyszłości zawodowej przysparza uczniom pytanie o kontynuowanie edukacji. Ponad połowa (5) nie zdecydowała jeszcze, co robić w tej kwestii. 24

2.4.1 Praca Spośród ponad 16 tys. przebadanych uczniów jedynie 3% wskazało, że nie zamierza pracować po skończeniu szkoły, przy czym w znaczącej większości są to osoby, które nastawiają się na dalszą edukację (67%). Zdecydowana większość uczniów planuje zatrudnić się w istniejących firmach możliwość założenia własnej działalności gospodarczej rozważa tylko 13% z nich. Taką opcję bierze pod uwagę więcej mężczyzn, osób kończących szkoły policealne i zamieszkujących miasta powyżej 50 tys. mieszkańców. Zagwarantowaną pracę w zawodzie zadeklarowali przede wszystkim młodociani pracownicy (61%). Dla sporej części z nich (40%) będzie to kontynuacja współpracy z przedsiębiorcami, u których odbywali praktyczną naukę zawodu. O pewnej pracy po skończeniu szkoły dużo częściej mówili mężczyźni (43%) niż kobiety (26%), a także mieszkańcy wsi i małych miejscowości do 5 tys. (około 40%) niż największych miast (31%). Najmniej pewni co do swojej przyszłości na rynku pracy są uczniowie technikum. W porównaniu z młodzieżą z pozostałych typów szkół to właśnie oni najrzadziej deklarowali, że mają zagwarantowaną pracę: czy to w zawodzie (25%) czy też nie w zawodzie (11%). Najwięcej z nich nastawiło się również na szukanie jakiejkolwiek pracy (4). Pracę w zawodzie zamierza znaleźć 3. Dla porównania w przypadku słuchaczy szkół policealnych odsetek osób, które zamierzają szukać pracy w zawodzie, wynosi 47%. Czy po skończeniu szkoły zamierzasz pracować? odpowiedzi w podziale na typ szkoły 25% 34% 54% 61% 29% 37% 3 47% 25% 19% 4 19% 21% 13% 11% 16% 11% 10% 13% 15% 7% 7% 10% 6% 1% 3% 1% mam zagwarantowaną pracę w zawodzie będę szukać pracy w zawodzie będę szukać jakiejkolwiek pracy mam zagwarantowaną pracę nie w zawodzie założę firmę nie wiem nie zamierzam pracować ZSZ-uczniowie ZSZ-młodociani technikum policealna * procenty nie sumują się do stu ponieważ uczniowie mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi TZTP18/2010 25

Na podstawie odpowiedzi uczniów można wysnuć wniosek, że największą determinację, by pracować w wyuczonym zawodzie, przejawiają słuchacze szkół policealnych oraz młodociani pracownicy. Wiąże się to zapewne z faktem, że osoby te, wybierając szkołę, w największym stopniu kierowały się zainteresowaniami (a później wyrażały największe zadowolenie z podjętej decyzji). Uczniowie technikum, u których satysfakcja z wyboru szkoły i zawodu jest rzadsza, częściej rozważają możliwość podjęcia jakiejkolwiek pracy. Jeśli chodzi o uczniów szkół specjalnych, to również zamierzają pracować po skończeniu nauki. Jednak w porównaniu do uczniów z pozostałych placówek w większym procencie zadeklarowali, że mają zagwarantowaną pracę: w zawodzie (51%) lub nie (2). W mniejszym stopniu natomiast nastawiają się na poszukiwania pracy (około 30%) czy zakładanie firmy (10%). Plany zatrudnieniowe uczniów łączą się z ich planami dotyczącymi dalszej edukacji. Osoby, które mają zamiar kontynuować naukę w zawodzie, najczęściej mają także zamiar szukać związanej z nim pracy. Ci, którzy chcą rozpocząć kształcenie w nowym zawodzie, przywiązują mniejszą wagę do pracy w aktualnym i nastawiają się przede wszystkim na szukanie jakiegokolwiek zatrudnienia (40%). Nie dziwi także, że wśród osób, które zamierzają skończyć edukację na obecnej szkole, dominują osoby, które mają już zagwarantowaną pracę w zawodzie (47%). Plany edukacyjne uczniów a zamiar pracy po skończeniu szkoły 51% 34% 23% 9% 2 27% 40% 14% 27% 47% 35% 18% będę się dalej uczyć w zawodzie będę sie dalej uczyć, ale nie w zawodzie nie planuję kontynuować nauki będę szukać pracy w zawodzie będę szukać jakiejkolwiek pracy mam zagwarantowaną pracę w zawodzie mam zagwarantowaną pracę nie w zawodzie * procenty nie sumują się do stu ponieważ uczniowie mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi TZTP19/2010 26

2.4.2 Edukacja Większość uczniów nadal zastanawia się, czy kontynuować edukację. Co do dalszej nauki wahają się przede wszystkim: technicy spedytorzy, fototechnicy, tapicerzy, higieniści stomatologiczni, opiekunowie medyczni i technicy agrobiznesu 13. Ogólnie rzecz biorąc najwięcej niezdecydowanych znalazło się wśród osób kończących szkoły policealne (58%), a najmniej wśród uczniów szkół zasadniczych zawodowych (49%). W większej mierze problemy z decyzją dotyczą mieszkańców wsi i małych miast niż miast powyżej 5 tys. mieszkańców. 13 Ponad 65% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało nie wiem na pytanie Czy po skończeniu szkoły zamierzasz dalej się uczyć? Uwzględniono tylko zawody, w których kształci się więcej niż dziesięciu uczniów. 27

O kontynuowaniu nauki w zawodzie myśli 23% młodocianych pracowników, 17% uczniów technikum i tylko 11% uczniów szkół policealnych. Osoby kończące zasadnicze szkoły zawodowe (zarówno w trybie ucznia, jak i młodocianego pracownika) zamierzają ubiegać się o przyjęcie do technikum. Sporo osób w tej grupie stanowią uczniowie, którzy chcą kontynuować kształcenie w tej samej placówce (15%). Uczniowie technikum, którzy zadeklarowali, że będą się dalej kształcić w swoim zawodzie, najczęściej wskazywali, że będą to studia (31%). Część wskazała na konkretne uczelnie, w tym: Akademię Górniczo Hutniczą (18%), Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie (11%) oraz Politechnikę Krakowską (8%). 14 Ponad 45% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało, że zamierza kontynuować naukę w zawodzie w danej szkole. Uwzględniono tylko zawody, w których odpowiedzi będę kontynuował(a) naukę w zawodzie udzieliło więcej niż dziesięciu uczniów. 15 Ponad 50% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało, że zamierza kontynuować naukę w zawodzie w danej szkole. Uwzględniono tylko zawody, w których odpowiedzi będę kontynuował(a) naukę w zawodzie udzieliło więcej niż dziesięciu uczniów. 16 Ponad 25% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało, że zamierza kontynuować naukę w zawodzie w danej szkole. Uwzględniono tylko zawody, w których odpowiedzi będę kontynuował(a) naukę w zawodzie udzieliło więcej niż dziesięciu uczniów. 17 Ponad 40% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało, że zamierza kontynuować naukę w zawodzie w danej szkole. Uwzględniono tylko zawody, w których odpowiedzi będę kontynuował(a) naukę w awodzie udzieliło więcej niż dziesięciu uczniów. 18 Ponad 33% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało, że zamierza kontynuować naukę w zawodzie w danej szkole. Uwzględniono tylko zawody, w których odpowiedzi będę kontynuował(a) naukę w zawodzie udzieliło więcej niż dziesięciu uczniów. 28

Niewielka liczba uczniów szkół policealnych, którzy chcą kontynuować naukę w zawodzie, wybiera się na studia. 10% zadeklarowało, że będzie to Uniwersytet Jagielloński, po 4% Akademia Górniczo-Hutnicza i Akademia Wychowania Fizycznego. Zdecydowana większość nie wybrała jeszcze konkretnej uczelni. O zmianie zawodu myśli stosunkowo więcej: kobiet (19%) niż mężczyzn (11%) mieszkańców miast powyżej 50 tys. ludności (19%) niż wsi (13%) osób, które zadeklarowały, że matka lub ojciec mają wykształcenie wyższe (18%) niż osób, które zadeklarowały, że matka lub ojciec mają wykształcenie podstawowe (1) uczniów techników (16%) i szkół policealnych (15%) niż zasadniczych szkół zawodowych (10%). Uczniowie ZSZ, którzy chcą się dalej kształcić, ale nie w swoim zawodzie, wybierają się do liceów uzupełniających. Uczniowie techników i szkół policealnych wybierają się na studia z czego 20% nie zdecydowało jeszcze, na jakie. Wśród uczniów kończących technika dużą popularnością cieszy się Uniwersytet Jagielloński wskazany przez 13% osób, które zamierzają zmienić zawód, a także Uniwersytet Pedagogiczny (11% wskazań) i szkoły policealne (8% wskazań). Najczęściej wybierane przez młodzież kierunki to: pedagogika (w tym pedagogika wczesnoszkolna i resocjalizacja), kosmetyczka (w tym kosmetologia, odnowa biologiczna i wizaż), informatyka, marketing i zarządzanie, turystyka, technologia żywienia, mechanik (w tym elektromechanik), fizjoterapia, budownictwo i fryzjer. 29

Odsetek osób, które wskazały jednoznacznie, że po skończeniu obecnej szkoły nie zamierzają się dalej uczyć, wyniósł średnio 16% najwięcej wśród uczniów zasadniczych szkół zawodowych (19%), najmniej wśród uczniów techników (15%). A zatem różnice pomiędzy poszczególnymi typami szkół okazały się niewielkie. Większe różnice pojawiły się natomiast w przypadku: płci: o zakończeniu edukacji myślą częściej mężczyźni (19%) niż kobiety (11%) miejscowości zamieszkania: im większa miejscowość, tym mniejszy procent uczniów, którzy chcą przerwać naukę wykształcenia rodziców: im wyższe wykształcenie matki lub ojca, tym niższy procent osób zmierzających skończyć edukację. 30

Warto również wspomnieć o uczniach szkół specjalnych, wśród których odnotowano ponad dwukrotnie wyższy odsetek odpowiedzi (36%) niż w pozostałych szkołach wskazujących, że uczniowie ci nie planują się dalej uczyć. 2.4.3 Migracje Uczniowie małopolskich szkół zawodowych z rezerwą podchodzą do możliwości wyjazdu: czy to za granicę, czy to do innego miasta w Polsce. Większość w ogóle nie planuje opuszczać miejsca zamieszkania lub jeszcze nie podjęła decyzji, czy to zrobi. O migracjach najczęściej myślą uczniowie zasadniczych szkół zawodowych i młodociani pracownicy. Zarówno wśród jednych jak i drugich około 30% chce wyjechać na wakacje, około 20% na dłużej i później wrócić, a mniej niż 10% chce wyjechać na stałe. Najwięcej zainteresowanych wyjazdem, zarówno na krótszy jak i dłuższy okres, jest wśród malarzy-tapeciarzy. Wyjazd na wakacje rozważa wielu techników drogownictwa i pracowników pomocniczych obsługi hotelowej 19. Na dłuższy okres zamierzają wyjechać rzeźnicy-wędliniarze i lakiernicy samochodowi 20. Najrzadziej o opuszczeniu miejsca zamieszkania wspominają słuchacze szkół policealnych (5 nie planuje wyjazdu). Czy po skończeniu szkoły zamierzasz wyjechać z miejsca zamieszkania? odpowiedzi w podziale na typ szkoły 5 3 37% 3 30% 31% 31% 29% 31% 28% 23% 11% 24% 2 15% 7% 9% 7% 4% 4% nie wiem czy wyjadę nie planuje wyjazdu wyjadę na wakacje wyjadę na dłuższy okres i później wrócę wyjadę na stałe ZSZ-uczniowie ZSZ-młodociani technikum policealna * procenty nie sumują się do stu ponieważ uczniowie mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi TZTP25/2010 Większość uczniów planujących wyjazd wybiera się za granicę. Jeśli chodzi o migracje krajowe, to w największym stopniu dotyczą one osób, które myślą o stałej zmianie miejsca zamieszkania. 19 Ponad 50% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało, że zamierza wyjechać do pracy na wakacje. Uwzględniono tylko zawody, w których kształci się więcej niż dziesięciu uczniów. 20 Ponad 30% uczniów kształcących się w tych zawodach odpowiedziało, że zamierza wyjechać na dłuższy okres i później wrócić. Uwzględniono tylko zawody, w których kształci się więcej niż dziesięciu uczniów. 31

Najpopularniejszym krajem migracyjnym, zarówno jeśli chodzi o wyjazdy krótkie jak i długie, jest Wielka Brytania, przy czy częściej wskazywana jest jako miejsce migracji na stałe. W drugiej kolejności młodzież wybiera się do Niemiec, ale ten kierunek rozważany jest przede wszystkim w kontekście migracji wakacyjnych. Pozostałe kraje jak Holandia, Austria czy Norwegia cieszą się znacznie mniejszą popularnością. Do jakiego kraju chciałbyś wyjechać? odpowiedzi w podziale na długość trwania wyjazdu 24% 27% 28% 17% 15% 21% 15% 7% 6% 5% 5% 6% 7% 5% 6% 6% 3% 4% 9% 4% 4% 4% 3% 4% 3% 3% 5% 4% 6% 5% 6% 8% 7% 8% 6% Wielka Brytania Niemcy Holandia Austria Norwegia USA Francja Szwecja Hiszpania Belgia Irlandia na wakacje na dłużej na stałe Włochy inny jeszcze nie wiem TZTP27/2010 Osoby, które planują migracje krajowe, najczęściej chcą przenieść się do Krakowa. Poza tym wśród wymienianych przez młodzież miast pojawia się Warszawa (przede wszystkim na wakacje) i Wrocław (na dłużej). 32

2.5 Egzaminy zewnętrzne 2.5.1 Plany wobec egzaminu zawodowego Uczniowie, którzy kończą szkoły zawodowe, powinni podejść do egzaminu zawodowego po jego zdaniu otrzymują dokument potwierdzający zdobyte kwalifikacje, czyli przygotowanie do wykonywania danej profesji 21. Respondenci w badaniu uczniów wydają się rozumieć wagę tego egzaminu, bo 96% z nich wskazało mniej lub bardziej zdecydowanie, że planuje do niego przystąpić. Najbardziej zależy na nim młodocianym pracownikom na pewno będzie go zdawać 83% z nich. Z drugiej strony mamy uczniów techników, z których na pytanie o chęć przystąpienia do egzaminu zawodowego zdecydowanie tak odpowiedziało tylko 74%. 21 Więcej na temat egzaminów zawodowych w opracowaniu Nauka zawodu. Szkoła czy pracodawca? Kraków: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, 2009, dostępnym na stronie:. 33

Egzamin zawodowy stanowiąc swego rodzaju przepustkę na rynek pracy w sposób naturalny łączy się z planami uczniów na przyszłość. Nie dziwi więc, że zamierzają do niego przystąpić przede wszystkim ci, którzy po skończeniu szkoły będą szukać pracy w zawodzie w tej grupie aż 88% deklaruje, że na pewno do niego podejdzie. Co ciekawe, więcej przekonanych do egzaminu jest wśród osób, które planują kontynuować naukę w zawodzie (91% zdecydowanie do niego przystąpi), niż wśród osób nie zamierzających się dalej kształcić (67%). Wydawać by się mogło, że to raczej kończącym edukację będzie bardziej zależało na potwierdzeniu kwalifikacji zawodowych niż uczniom, którzy mają w perspektywie jeszcze kilka lat nauki. Plany dotyczące egzaminu zawodowego nie zmieniają się znacząco w zestawieniu z planami migracyjnymi. Największy odsetek mocno zmotywowanych do jego zdawania jest wśród tych, którzy w ogóle nie chcą wyjeżdżać (77%) lub chcą wyjechać na wakacje (76%), najniższy (70%) wśród osób deklarujących, że wyjadą na stałe. 34

Podsumowując można powiedzieć, że egzamin zawodowy ważniejszy jest dla osób, które mają sprecyzowane plany na przyszłość: przystąpią do niego ci, którzy już teraz wiedzą, że po skończeniu obecnej szkoły będą szukać pracy w zawodzie i w pobliżu miejsca zamieszkania lub też kontynuować naukę. Na koniec warto dodać, że częściej o zdawaniu egzaminu zawodowego mówią kobiety (81% zdecydowanie chce do niego przystąpić) niż mężczyźni (73% takich wskazań). Po drugie, podejście do niego zmienia się w zależności od powiatu: w Nowym Sączu i powiatach: oświęcimskim, suskim i tatrzańskim ponad 80% uczniów zadeklarowało, że nam pewno się na nim pojawi, a w powiatach: proszowickim, olkuskim i miechowskim taką deklarację złożyło mniej niż 65%. Po trzecie, wyraźnie mniejsze zainteresowanie egzaminem zawodowym wykazują uczniowie szkół specjalnych w tej grupie jedynie 47% zdecydowanie zadeklarowało, że podejdzie do egzaminu (średnia dla pozostałych szkół 76%). 35

2.5.2 Egzamin zawodowy a matura Uczniowie technikum rzadziej niż uczniowie zasadniczych szkół zawodowych czy szkół policealnych są zdecydowani, by podchodzić do egzaminu zawodowego. Z czego to wynika? Po części z tego, że muszą jednocześnie przygotowywać się do matury, którą na pewno będzie zdawać 83% z nich (dla przypomnienia do egzaminu zawodowego na pewno przystąpi 74%). Czy zmierzasz przystąpić do egzaminu zawodowego i matury? uczniowie technikum egzamin zawodowy 74% 2 1% matura 83% 13% 1% 1% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie mam zdania TZTP32/2010 36

Jeśli chodzi o to, który z egzaminów jest ważniejszy dla uczniów technikum, to 37% wskazuje na maturę, 35% sądzi, że oba są równie ważne, a dla 26% liczy się przede wszystkim egzamin zawodowy. Odpowiedzi te nie powinny dziwić ponad jedna trzecia uczniów wybrała naukę w technikum kierując się możliwością zdawania egzaminu dojrzałości. Analizując podejście do obu egzaminów widać również, że zmienia się ono ze względu na: płeć: na egzamin zawodowy stawia więcej mężczyzn (30%) niż kobiet (20%). Za to kobiety aż w 43% deklarują, że oba egzaminy są tak samo ważne (mężczyźni tylko w 30%) miejsce zamieszkania: uczniowie mieszkający w dużych miastach w 44% uważają, że ważniejszy jest egzamin maturalny i im mniejsza miejscowość, tym ten odsetek jest mniejszy (na wsiach wynosi 35%). Z kolei im większa miejscowość, tym mniejszy odsetek wskazań, że oba egzaminy są tak samo ważne: od wsi, gdzie jest to 37%, do miast (20-50 tys. mieszkańców), gdzie jest to 29% wykształcenie rodziców: wyższemu wykształceniu rodziców towarzyszą częstsze wskazania, że ważniejszym egzaminem jest matura. Najwyższy odsetek wskazań, że ważniejszy jest egzamin zawodowy, odnotowano wśród uczniów, których rodzice mają wykształcenie podstawowe i zasadnicze zawodowe zawód: egzamin zawodowy jako ten ważniejszy wskazuje większość techników górnictwa podziemnego, techników mechanizacji rolnictwa, techników technologii żywności. Za maturą opowiadają się technicy architektury krajobrazu, technicy weterynarii, technicy elektronicy, technicy ekonomiści, technicy telekomunikacji, technicy ogrodnicy. Oba egzaminy na równi traktuje większość techników hodowców koni i techników analityków 37

pracę w trakcie nauki: pracujący i niepracujący zarobkowo w ciągu ostatniego roku w niewielkim stopniu różnią się w ocenie, który egzamin jest ważniejszy. Trzeba jednak zauważyć, że podejście do obu egzaminów zmienia się jeśli weźmiemy pod uwagę rodzaj wykonywanej pracy: im bardziej była związana z tym, czego uczniowie się uczą, tym większy odsetek wskazań, że ważniejszy jest egzamin zawodowy. Wśród osób, które pracowały w zupełnie innym zawodzie, aż 45% stwierdziło, że ważniejsza jest matura plany na przyszłość: nie dziwi, że największy odsetek osób, dla których ważniejszy jest egzamin zawodowy, zanotowano wśród uczniów, którzy mają już zagwarantowaną pracę w zawodzie (36%). Maturę jako najważniejszy egzamin najczęściej wskazywali uczniowie, którzy mają zagwarantowaną pracę, ale nie w zawodzie (43%) i ci, którzy nie zamierzają na razie pracować (6). Taką samą wagę obu egzaminom przypisują osoby, które nastawiają się na szukanie pracy czy to w zawodzie (43%), czy nie w zawodzie (37%). Nie dziwi także, że osoby, które chcą zmienić zawód i kształcić się dalej w innym kierunku, stawiają w 61% na maturę. Na egzamin zawodowy jako priorytetowy wskazują najczęściej uczniowie, którzy po skończeniu szkoły nie chcą się dalej uczyć. rodzaj pracy zupełnie nie związana z zawodem raczej nie związana z zawodem w zawodzie 2 28% 35% 45% 35% 27% 31% 36% 37% 1% Który egzamin ważniejszy? egzamin zawodowy matura oba sa tak samo ważne nie mam zdania TZTP34/2010 Jeśli chodzi o uczniów szkół policealnych, to ci, którzy zostali objęci badaniem, w zdecydowanej większości (8) posiadają maturę. W przypadku pozostałych 6% jest w zupełności lub prawie pewnych, że będzie ją zdawać w przyszłości, 7% raczej lub zdecydowanie nie przewiduje takiej opcji, a 5% ciągle jeszcze nie podjęło decyzji. Większy odsetek osób, które już posiadają maturę, odnotowano w przypadku szkół niepublicznych. Co więcej, uczniowie ze szkół publicznych, którzy nie mają matury, raczej już nie planują jej zdawać. Podobnie wygląda sytuacja w odniesieniu do egzaminu zawodowego bardziej zmotywowani do jego zdawania są uczniowie szkół niepublicznych (80% deklaruje, że zdecydowanie do niego przystąpi) niż szkół publicznych (76% wskazań). 38

2.6 Korepetycje W trakcie poprzedzających badanie spotkań konsultacyjnych przedstawiciele szkół zawodowych wskazywali, że istotna dla nich byłaby informacja o korepetycjach, w których uczestniczą uczniowie. Dzięki niej można byłoby zidentyfikować niedoskonałości nauczania w szkołach, a co za tym idzie określić, co należałoby w nim poprawić. Z badania wynika, że w trakcie nauki w szkole zawodowej uczestniczyło w korepetycjach 23% uczniów. Stosunkowo rzadko w zajęciach brali udział uczniowie szkół policealnych i zasadniczych zawodowych (4%). Gros uczestników korepetycji to osoby uczęszczające do techników: korzystał z nich co trzeci uczeń tego typu szkoły (36%). Aby wyjaśnić powody, dla których korepetycje koncentrują się w tej grupie, trzeba przyjrzeć się, jak młodzież odpowiadała na inne pytania. ogółem 23% 77% technikum 36% 64% szkoła policealna 4% 96% ZSZ 4% 96% Tak Nie TZTP36/2010 39