Spis tre ci Od Autora.............................................................. 8 1. Wiadomo ci wprowadzaj ce........................................... 9 1.1. Znaczenie rysunku w technice...................................... 9 1.2. Polskie normy rysunkowe.......................................... 10 1.3. Rodzaje i nazwy rysunków......................................... 11 1.4. Materia y i przybory rysunkowe...................................... 14 Podsumowanie....................................................... 19 2. Linie rysunkowe...................................................... 20 2.1. Wymagania podstawowe dotycz ce linii.............................. 20 2.1.1. Wymiary linii................................................ 22 2.1.2. Barwy i oznaczanie linii....................................... 22 2.2. Linie stosowane w rysunkach technicznych maszynowych................ 23 2.3. Linie wskazuj ce i odniesienia...................................... 24 Podsumowanie....................................................... 26 3. Arkusz rysunkowy.................................................... 27 3.1. Formaty arkuszy................................................. 27 3.2. Elementy graficzne arkusza........................................ 28 3.3. Tabliczki rysunkowe i dokumentacyjne............................... 30 3.4. Podzia ki....................................................... 31 Podsumowanie....................................................... 32 4. Pismo stosowane do opisywania rysunków............................... 33 4.1. Podstawowe wymagania, cechy, wymiary i oznaczanie pisma............. 33 4.2. Pismo CAD..................................................... 37 Podsumowanie....................................................... 39 5. Konstrukcje geometryczne............................................. 40 5.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 40 5.2. Przyk ady konstrukcji geometrycznych................................ 41 5.3. Zastosowanie konstrukcji geometrycznych do rysowania p askich cz ci maszyn................................................... 51 Podsumowanie....................................................... 53 6. Przedstawianie obiektów na p aszczy nie rysunku........................ 54 6.1. G ówne problemy, poj cia i okre lenia................................ 54 6.2. Rzuty aksonometryczne........................................... 56 6.2.1. Rodzaje rzutów aksonometrycznych............................ 56 6.2.2. Obiekty p askie i przestrzenne w rzutach aksonometrycznych........ 58 6.3. Rzuty prostok tne................................................ 63 6.3.1. Istota rzutowania prostok tnego................................ 64 6.3.2. Punkt w rzutach prostok tnych................................. 65 6.3.3. Obiekty liniowe i p askie w rzutach prostok tnych.................. 67 6.3.4. Obiekty przestrzenne w rzutach prostok tnych.................... 70 3
4 6.4. Metody rzutowania prostok tnego................................... 71 6.4.1. Wiadomo ci wst pne........................................ 71 6.4.2. Rzutowanie metod pierwszego k ta........................... 72 6.4.3. Rzutowanie metod trzeciego k ta............................. 75 6.4.4. Identyfikacja metod rzutowania pierwszego i trzeciego k ta.......... 77 6.4.5. Rzutowanie identyfikowane strza kami........................... 79 6.4.6. Rzutowanie prostok tne z lustrzanym odbiciem.................. 80 6.5. Bry y ci te i przenikaj ce si....................................... 81 6.5.1. Bry y ci te uko nie i ich rozwini cia............................ 81 6.5.2. Bry y przenikaj ce si........................................ 86 Podsumowanie....................................................... 92 7. Rzuty prostok tne na rysunkach technicznych maszynowych w wietle norm PN-ISO........................................................ 94 7.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 94 7.2. Widoki......................................................... 94 7.2.1. Rodzaje widoków........................................... 94 7.3. Przekroje i k ady................................................. 98 7.3.1. Wiadomo ci wprowadzaj ce.................................. 98 7.3.2. Oznaczanie przekrojów i k adów............................... 101 7.3.3. Rodzaje przekrojów......................................... 103 7.3.4. Rodzaje k adów............................................ 110 7.3.5. Ograniczenia dotycz ce zastosowa przekrojów i k adów........... 111 7.4. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostok tnych na rysunkach technicznych maszynowych....................................... 114 7.5. Przedstawianie wyrobów z uzwojeniami elektrycznymi................... 118 Podsumowanie....................................................... 119 8. Wymiarowanie rysunkowe............................................. 120 8.1. Elementy wymiaru rysunkowego.................................... 120 8.1.1. Linie wymiarowe............................................ 120 8.1.2. Znaki ograniczenia linii wymiarowych............................ 122 8.1.3. Pomocnicze linie wymiarowe.................................. 123 8.1.4. Liczby wymiarowe........................................... 124 8.1.5. Znaki wymiarowe............................................ 127 8.2. Wymiarowanie elementów geometrycznych........................... 128 8.2.1. Wymiarowanie graniastos upów o podstawach foremnych........... 128 8.2.2. Wymiarowanie powierzchni walcowych i kulistych.................. 129 8.2.3. Wymiarowanie promieni i d ugo ci uków........................ 129 8.2.4. Wymiarowanie kraw dzi teoretycznych.......................... 131 8.2.5. Wymiarowanie powierzchni pochylonych i sto ków................ 131 8.3. Uproszczenia wymiarowe.......................................... 133 8.3.1. Wymiarowanie szeregu powtarzaj cych si elementów............. 133 8.3.2. Wymiarowanie grup elementów................................ 133 8.3.3. Wymiarowanie ci, nawierce sto kowych i zaokr gle........... 133 8.3.4. Wymiarowanie zarysów krzywoliniowych......................... 135 8.3.5. Wymiarowanie za pomoc wspó rz dnych....................... 135 8.3.6. Uproszczone wymiarowanie otworów okr g ych................... 136 8.3.7. Wymiarowanie i oznaczanie pr tów, rur i kszta towników............ 137 8.4. Zasady wymiarowania............................................. 139 8.4.1. Porz dkowe zasady wymiarowania............................. 139 8.4.2. Zasady wynikaj ce z potrzeb konstrukcyjnych i technologicznych..... 142 8.5. Sposoby wymiarowania........................................... 145 Podsumowanie....................................................... 147
9. Szkicowanie i rysowanie w rzutach prostok tnych......................... 149 9.1. Szkic a rysunek.................................................. 149 9.2. Cechy i wymagania dotycz ce dobrego szkicu i rysunku................. 149 9.2.1. Szkic:..................................................... 149 9.2.2. Rysunek:.................................................. 150 9.3. Szkicowanie i rysowanie elementów geometrycznych.................... 150 Podsumowanie....................................................... 156 10. Geomeryczna struktura powierzchni.................................... 157 10.1. Wybrane terminy, definicje i parametry............................... 157 10.1.1. Profil powierzchni.......................................... 157 10.1.2. Odcinek pomiarowy, elementarny i linia rednia.................. 159 10.1.3. Parametry profilu powierzchni................................ 160 10.2. Zapis i odczyt parametrów geometrycznej struktury powierzchni........... 163 10.3. Oznaczenie nierówno ci powierzchni................................ 164 10.4. Oznaczanie stanu powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu........ 164 10.5. Zapis parametrów obróbki cieplnej................................... 170 10.6. Oznaczanie pow ok na o onych na powierzchnie przedmiotów............ 171 Podsumowanie....................................................... 172 11. Tolerancje wymiarów liniowych......................................... 173 11.1. Poj cia i okre lenia............................................... 174 11.2. Znormalizowany uk ad tolerancji..................................... 177 11.3. Zapis wymiaru tolerowanego....................................... 181 11.4. Odchy ki wymiarów bez indywidualnych oznacze tolerancji.............. 183 11.5. Arytmetyka wymiarów tolerowanych.................................. 183 Podsumowanie....................................................... 186 12. Pasowania w budowie maszyn......................................... 187 12.1. Poj cia i okre lenia............................................... 187 12.2. Zalecenia dotycz ce doboru pasowa................................ 192 12.3. Zapis pasowania na rysunku........................................ 195 12.4. Obliczanie luzów, wcisków i wska ników pasowania..................... 196 Podsumowanie....................................................... 198 13. Tolerancje geometryczne.............................................. 199 13.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 199 13.2. W a ciwo ci geometryczne przedmiotu.............................. 200 13.3. Wybrane terminy i okre lenia....................................... 201 13.4. Zapis tolerancji geometrycznej na rysunkach.......................... 201 13.4.1. Ramka tolerancji geometrycznej............................... 202 13.4.2. Informacje uzupe niaj ce.................................... 202 13.4.3. Po czenie ramki tolerancji z elementem tolerowanym............. 204 13.4.4. Elementy bazowe, baza..................................... 204 13.4.5. Pola tolerancji............................................. 206 13.4.6. Wymiary teoretycznie dok adne (TED).......................... 207 13.5. Tolerowanie geometryczne interpretacja wybranych przyk adów......... 207 13.6. Podstawowa zasada tolerowania.................................... 212 Podsumowanie....................................................... 213 14. Przedstawianie i wymiarowanie gwintów................................. 214 14.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 214 14.2. Zasady rysowania gwintów......................................... 216 5
14.3. Oznaczanie i wymiarowanie gwintów................................. 217 14.4. Rysunki wykonawcze cz ci maszynowych z gwintem................... 219 Podsumowanie....................................................... 223 15. Rysunek cz ci klasy wa ek............................................ 224 15.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 224 15.2. Nakie ki........................................................ 225 15.3. Podci cia obróbkowe............................................. 227 15.4. Elementy wielowypustowe......................................... 228 15.5. Rowki i inne szczegó y konstrukcyjne wa ków.......................... 232 15.6. Rysunki wykonawcze wa ków....................................... 233 Podsumowanie....................................................... 236 16. o yska maszynowe.................................................. 237 16.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 237 16.2. Zasady rysowania o ysk tocznych................................... 239 Podsumowanie....................................................... 243 17. Spoiny i po czenia spawane........................................... 244 17.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 244 17.2. Zasady rysowania spoin........................................... 245 17.3. Wymiarowanie spoin.............................................. 249 17.4. Rysunki wykonawcze przedmiotów spawanych......................... 254 Podsumowanie....................................................... 258 18. Inne po czenia maszynowe........................................... 259 18.1. Rysowanie cz ci z cznych........................................ 259 18.2. Rysowanie uszczelnie............................................ 263 18.3. Rysowanie i oznaczanie po cze nitowych, lutowanych, klejonych, zawijanych, zagniatanych i zszywanych............................... 264 18.4. Rysowanie i oznaczanie po cze zgrzewanych........................ 269 18.4.1. Wiadomo ci wst pne....................................... 269 18.4.2. Zasady rysowania i wymiarowania po cze zgrzewanych.......... 269 Podsumowanie....................................................... 273 19. Spr yny............................................................ 274 19.1. Ogólne zasady rysowania spr yn................................... 274 19.2. Rysunek wykonawczy spr yny..................................... 276 Podsumowanie....................................................... 278 20 Rysunek cz ci klasy ko o............................................. 279 20.1. Elementy konstrukcyjne ko a maszynowego........................... 279 20.2. Rysunki wykonawcze kó.......................................... 280 Podsumowanie....................................................... 282 21. Ko a z bate......................................................... 283 21.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 283 21.2. Geometria ko a z batego walcowego o z bach prostych................. 284 21.3. Zasady rysowania uz bie kó z batych.............................. 286 21.4. Rysunek wykonawczy ko a z batego walcowego o z bach prostych........ 288 Podsumowanie....................................................... 295 6
22. Ko a a cuchowe..................................................... 296 22.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 296 22.2. Zasady rysowania, wymiarowania i rysunki wykonawcze kó a cuchowych................................................... 300 Podsumowanie....................................................... 305 23. Przek adnie mechaniczne.............................................. 306 23.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 306 23.2. Zasady rysowania przek adni z batych, a cuchowych i nap dów zapadkowych.................................................... 307 Podsumowanie....................................................... 309 24. Rysunek cz ci klasy korpus........................................... 310 24.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 310 24.2. Rysunki wykonawcze korpusów..................................... 310 Podsumowanie....................................................... 316 25. Rysunek z o eniowy.................................................. 317 25.1. Rodzaje rysunków z o eniowych.................................... 317 25.2. Funkcje i cechy rysunku z o eniowego zespo u maszynowego............ 319 25.3. Oznaczanie cz ci sk adowych na rysunkach z o eniowych.............. 320 25.4. Wykaz cz ci.................................................... 321 25.5. Przyk ady rysunków z o eniowych................................... 324 Podsumowanie....................................................... 327 26. Rysunek schematyczny............................................... 328 26.1. Rola schematu w rysunku technicznym............................... 328 26.2. Rodzaje schematów kinematycznych oraz zasady ich rysowania........... 329 26.3. Symbole graficzne elementów maszyn i mechanizmów.................. 332 26.4. Przyk ady rysunków schematycznych................................ 341 Podsumowanie....................................................... 343 27. Rysunki operacyjne i zabiegowe........................................ 344 27.1. Wiadomo ci wst pne............................................. 344 27.2. Zagadnienia rysunku technicznego w dokumentacji technologicznej........ 349 Podsumowanie....................................................... 353 28. Wykorzystanie komputera w rysunku technicznym........................ 354 Podsumowanie....................................................... 359 Wykaz Polskich Norm w uk adzie numerycznym, wykorzystanych i cytowanych w podr czniku.......................................................... 360 Wskazówki do odczytania oznacze norm wyszczególnionych w wykazie........ 364 Spis tablic zamieszczonych w podr czniku.................................. 365 S ownik polsko-angielski wybranych terminów z zakresu rysunku technicznego... 367 Literatura............................................................... 376 7
7. Rzuty prostok tne na rysunkach technicznych maszynowych w wietle norm PN-ISO 7.1. Wiadomo ci wst pne Na potrzeby rysunku technicznego Polskie Normy zalecaj przede wszystkim metody rzutowania prostok tnego. Poznali my je w rozdziale szóstym. Teraz omówimy rodzaje i odmiany rzutów prostok tnych, ich regu y rysowania oraz zastosowanie w ró nych sytuacjach rysunkowego przedstawiania wyrobów maszynowych. Ogóln orientacj dotycz c klasyfikacji rzutów prostok tnych przedstawia rys. 7.1. Najogólniej rzecz ujmuj c, rzuty prostok tne dzieli si na trzy kategorie: widoki, przekroje i k ady. Za pomoc widoków obrazuje si zewn trzn, czyli widoczn, cz przedmiotu. Przekroje s u do przedstawiania wewn trznej budowy przedmiotu. K ady to specyficzne rodzaje przekrojów, które przedstawiaj przede wszystkim poprzeczny profil (zarys) przedmiotu*. Wyst puj ce w tym rozdziale charakterystyczne terminy s zdefiniowane w normach** oraz na ko cu podr cznika (Wybrane poj cia z zakresu rysunku technicznego). Zagadnienia dotycz ce rzutów prostok tnych zosta y uregulowane w normie PN-ISO 128:2006***. 7.2. Widoki 7.2.1. Rodzaje widoków Omówimy te rodzaje widoków, które wyszczególniono na rys. 7.1. Do ich charakterystyki, okre lania, interpretacji graficznej oraz zastosowania b dziemy korzysta z PN-ISO 128:2006. 94 * PN-ISO 128-44:2006 traktuje zastosowanie k adów szerzej, o czym b dzie jeszcze mowa. ** PN-EN ISO 10209-1,2:1994. *** PN-ISO 128:2006 cz 30; 34; 40; 44; 50.
RZUTY PROSTOK TNE 1 Widoki 2 Przekroje 3 K ady 1.1 Ca kowite 2.1 1.2 Cz stkowe 2.2 1.3 Cz ci przedmiotu 2.3 3.1 3.2 Obrócone na widoku Przesuni te wzgl dem widoku 1.4 Przedmiotów symetrycznych 2.4 3.3 Cz ci symetrycznej * 1.5 W zwi kszonej podzia ce 2.5 3.4 Miejscowe * 1.6 Rozwini te 2.6 1.7 Specjalnie po o one 2.7 Cz stkowe rzutowanie metod trzeciego k ta 1.8 2.8 Cz ci symetrycznej 2.9 Miejscowe Dwa jednakowe widoki cz stkowe 1.9 2.10 Jedn p aszczyzn przekroju Dwa jednakowe widoki ca kowite 1.10 2.11 Dwiema p aszczyznami równoleg ymi 2.12 Dwiema p aszczyznami przecinaj cymi si 2.13 Trzema p aszczyznami przecinaj cymi si Rys. 7.1. Rodzaje i nazwy rzutów prostok tnych wed ug PN-ISO * Patrz rozdz. 7.3.4 i 7.3.5. 2.14 P aszczyzn po o on cz ciowo na zewn trz 2.15 Cz ci obrotowej 95
1. Widoki ca kowite przedstawiaj widoczn cz przedmiotu w ca o ci (rys. 7.2). W szczególnych przypadkach, gdy nie zmniejszy to czytelno ci rysunku, w obr bie widoku mo na równie przedstawi proste zarysy wewn trzne lini kreskow cienk (rys. 7.2c). a) b) c) Rys. 7.2. Widoki ca kowite 2. Widoki cz stkowe obrazuj tylko cz przedmiotu, fragment, i s wykorzystywane w ró nych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako: a) widoki cz stkowe cz ci przedmiotu (rys. 7.3); obrazuj tylko wybrany fragment przedmiotu; miejsce urwania na tych widokach nale y ogranicza lini cienk odr czn lub zygzakow ; b) widoki cz stkowe przedmiotów symetrycznych (rys. 7.4); w przypadku du- ych obiektów symetrycznych mo na przedstawia tylko ich po ow lub jedn czwart (w celu zaoszcz dzenia miejsca na powierzchni rysunku); widoki takie nale y identyfikowa na linii symetrii dwiema krótkimi, równoleg ymi kreskami, prostopad ymi do osi symetrii; je eli symetria obejmuje dwie osie lub p aszczyzny, to identyfikatory nale y narysowa równie na drugiej osi (rys. 7.4b); c) widoki cz stkowe w zwi kszonej podzia ce (rys. 7.5); s to rzuty obrazuj ce drobne szczegó y przedmiotu, których nie mo na dok adnie zwymiarowa w przyj tej podzia ce rysunku; szczegó y te nale y otoczy lini ci g cienk a) b) a) b) Rys. 7.3. Widoki cz stkowe cz ci przedmiotu Rys. 7.4. Widoki cz stkowe przedmiotów symetrycznych Rys. 7.5. Widok cz stkowy w zwi kszonej podzia ce 96
a) b) c) Rys. 7.6. Widoki cz stkowe rzutowane metod trzeciego k ta oraz zidentyfikowa wielk liter ; nad dodatkowym rzutem (w zwi kszonej podzia ce), nale y wpisa liter identyfikuj c, a za ni podzia k w nawiasach; d) widoki cz stkowe rzutowane metod trzeciego k ta (rys. 7.6); stosuje si je do przedstawiania drobnych szczegó ów przedmiotu i tylko wówczas, gdy nie zachodzi obawa fa szywej interpretacji rysunku; widoki obrazuj ce szczegó y przedmiotu nale y rysowa lini ci g grub i po czy z widokiem podstawowym lini cienk z d ug kresk i kropk ; e) dwa jednakowe widoki cz stkowe (rys. 7.7); mo e si zdarzy, e z lewej i prawej strony przedmiotu symetrycznego wyst puj te same szczegó y konstrukcyjne; wówczas mo na rysowa tylko jeden rzut (aby ograniczy liczb rzutów); widok taki musi by identyfikowany za pomoc strza ek i wielkich liter lub cyfr, albo wielkich liter i cyfr. 3. Dwa jednakowe widoki ca kowite (rys. 7.8). Przedmioty o jednakowych widokach, np. z lewej i prawej strony, mo na przedstawia tylko za pomoc jednego rzutu (widoku), w celu ograniczenia liczby rzutów. Widok taki nale y identyfikowa podobnie jak dwa jednakowe widoki cz stkowe. Rys. 7.7. Dwa jednakowe widoki cz stkowe identyfikowane Rys. 7.8. Dwa jednakowe widoki ca kowite 4. Widoki rozwini te (rys. 7.9) to rzuty przedmiotu wygi tego (np. z blachy, drutu), przedstawionego przed zagi ciem. 5. Widoki specjalnie po o one (rys. 7.10). Widoki le ce w p aszczy nie nierównoleg ej do rzutni nale y rzutowa zgodnie z kierunkiem rzutowania, który oznacza si strza k identyfikuj c z wielk liter powtórzon nad widokiem. Takim widokom mo na nada specjalne po o enie, przesuwaj c je i obracaj c o odpowiedni k t (rys. 7.10b). Kierunek obrotu widoku nale y okre li strza k 97
o zarysie uku (patrz rys. 6.38b). Kolejno podawania oznacze dla widoku specjalnie po o onego powinna by nast puj ca: a) identyfikacja rzutu, b) strza ka o zarysie uku, c) k t obrotu widoku np. C 30. a) b) Rys. 7.9. Widok rozwini ty Rys. 7.10. Widok specjalnie po o ony 7.3. Przekroje i k ady 7.3.1. Wiadomo ci wprowadzaj ce Przekroje/k ady to rzuty prostok tne do obrazowania wewn trznej budowy przedmiotów oraz ich zarysów poprzecznych (ale nie tylko*). Wiemy ju, e budow wewn trzn przedmiotu mo na przedstawi za pomoc linii kreskowej na tle widoku. Jednak w sytuacji, gdy wewn trzna budowa przedmiotu jest z o ona (rys. 7.11c), zag szczenie linii na rzucie sprawia, e rysunek staje si ma o czytelny. Wówczas korzystniejszym sposobem przedstawiania wewn trznej budowy jest przekrój. Rys. 7.11. Wewn trzne zarysy przedmiotów odwzorowane lini kreskow * Zbitek wyrazów przekroje/k ady zosta zaczerpni ty z PN-ISO 128-44:2006, traktuj cej o przekrojach i k adach na rysunkach technicznych maszynowych. W cytowanej normie k ady maj szersze znacznie w rysunkowym przedstawianiu wewn trznych zarysów przedmiotów, w stosunku do dotychczas obowi zuj cych unormowa. W tym wydaniu Rysunku technicznego dla mechaników interpretacja poj przekrój i k ad pozostaje taka sama, jak w poprzednich wydaniach. Patrz te rozdz. 7.3.5 dotycz cy ogranicze w zastosowaniu k adów. 98
14. Przedstawianie i wymiarowanie gwintów 14.1. Wiadomo ci wst pne Rysunek 14.1 przedstawia walcowy pr t nagwintowany. Gwint tworz przemiennie po o one wyst py i bruzdy o okre lonym profilu, wykonane wzd u linii rubowej na powierzchni walcowej. Jest to gwint zewn trzny (rys. 14.2a). Podobne ukszta towanie geometryczne mo na wykona w otworze walcowym, otrzymuj c gwint wewn trzny (rys. 14.2b). Gwint przedstawiony na rys. 14.1 ma profil (zarys) trójk tny. Rys. 14.1. Pr t walcowy z gwintem 1 powierzchnia walcowa, 2 linia rubowa, 3 bruzda gwintu, 4 wierzcho ek gwintu, 5 powierzchnia bruzd, 6 g boko gwintu, 7 profil (zarys) gwintu, 8 powierzchnia wierzcho ków, d rednica gwintu, p podzia ka gwintu. Rys. 14.2. Gwinty: a) zewn trzny, b) wewn trzny Linia rubowa jest krzyw przestrzenn (rys. 14.3a), któr utworzy np. przeciwprostok tna trójk ta prostok tnego nawini tego na powierzchni walcow (rys. 14.3b). W zale no ci od kierunku nawijania trójk ta linie rubowe, a w konsekwencji gwinty, mog by prawo- lub lewozwojne (lewoskr tne). 214
Rys. 14.3. Linia rubowa: a) jako krzywa przestrzenna, b) otrzymywanie linii rubowej przez nawijanie trójk ta prostok tnego na walec W praktyce gwinty wykonuje si przewa nie przez nacinanie bruzd o okre- lonym profilu w materiale pr ta lub otworu walcowego. Do podstawowych wielko ci charakteryzuj cych gwint zalicza si : rednic gwintu zewn trznego d, podzia k gwintu oraz profil (zarys) bruzdy. Zarysy gwintów mog by trójk tne metryczne i calowe* (rys. 14.4a, b), trapezowe symetryczne i niesymetryczne (rys. 14.4c, d) oraz okr g e (rys. 14.4e). Ze wzgl du na warto ilorazu podzia ki gwintu i jego rednicy rozró nia si gwinty zwyk e i drobnozwojne. Podzia ka gwintów drobnozwojnych, przy tej samej rednicy, jest mniejsza od podzia ki gwintów zwyk ych (rys. 14.5). Gwinty by y i s powszechnie stosowane w budowie maszyn. Obecnie prawie wszystkie ich kszta ty i wymiary s znormalizowane. Rys. 14.4. Zarysy gwintów: a) trójk tny metryczny, b) trójk tny calowy, c) trapezowy symetryczny, d) trapezowy niesymetryczny, e) okr g y Rys. 14.5. Gwinty: a) zwyk y, b) drobnozwojny * 1 cal = 1 = 25,4 mm. Cal jest jednostk d ugo ci nienale c do uk adu SI. 215
14.2. Zasady rysowania gwintów Szczegó owe i uproszczone zasady rysowania gwintów okre la PN-EN ISO 6410-1. Zgodnie z t norm gwinty rysuje si w uproszczeniu. Istot tego uproszczenia przedstawia rys. 14.6: powierzchni wierzcho ków rysuje si lini ci g grub, powierzchni den bruzd rysuje si lini ci g cienk, zako czenie gwintu rysuje si lini ci g grub, poprzeczn do osi gwintu. Rys. 14.6. Pogl dowy i uproszczony sposób rysowania gwintu Rys. 14.7. Zasady rysowania gwintów zewn trznych Zasady rysowania gwintów zewn trznych przedstawiono na rys. 14.7, a wewn trznych na rys. 14.8. Gwinty skojarzone, tworz ce po czenia gwintowe, przedstawia si jak na rys. 14.9*. * Je eli zachodzi absolutna konieczno (np. w publikacjach, instrukcjach obs ugi), to gwint mo na przedstawi w sposób szczegó owy, jak na rys. 14.2. 216
Ponadto norma stawia nast puj ce wymagania: odleg o mi dzy lini grub a cienk powinna by w przybli eniu równa g bo- ko ci gwintu, ale nie mniejsza ni 0,7 mm lub podwójnej grubo ci linii grubej, w rzucie na p aszczyzn prostopad do osi gwintu linia cienka powinna mie d ugo oko o 3/4 okr gu (z przerw w dowolnym miejscu) i nie powinna zaczyna si ani ko czy na osiach symetrii, gdy zachodzi potrzeba pokazania wyj cia gwintu (np. w celu zwymiarowa- nia), wyj cie to przedstawia si lini cienk (rys. 14.7b i 14.8d). Rys. 14.8. Zasady rysowania gwintów wewn trznych Rys. 14.9. Zasady rysowania po cze gwintowych 14.3. Oznaczanie i wymiarowanie gwintów Wszystkie gwinty, bez wzgl du na profil, podzia k, g boko itp., rysuje si jednakowo. Dlatego rysunki gwintów powinny by uzupe nione znormalizowanymi oznaczeniami. Zestawiono je w tabl. 14.1. Oznaczenia podane w kolumnie Przyk ad pisze si nad lini wymiarow. Gwinty zewn trzne wymiaruje si do linii grubych (rys. 14.10a, b), wewn trzne do linii cienkich (rys. 14.10c, d). Dla gwintów naci tych na nieca kowitych d ugo ciach pr ta lub g boko ciach otworu nale y ponadto podawa d ugo naci cia gwintu (rys. 14.10a, b i c). Warto ci te mog by ró ne i nie s znormalizowane. Na rysunku 14.10 pokazano równie sposób oznaczania geometrycznej struktury powierzchni zarysu gwintu. 217