Epidemiologia opisowa Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM Katowice 2011
ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / Uwarunkowania genetyczne Uwarunkowania środowiskowe Własne zachowania i poprzednie doświadczenia?
ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / Bezrobocie i stres Degradacja środowiska Deficyt w słuŝbie zdrowia Brak aktywności fizycznej Warunki materialne Złe odŝywianie Zaniedbania lecznicze i opiekuńcze Nałogi?
? Migracje ludności World Bank 2006
Triada opisowa KTO? GDZIE? KIEDY?
Osoba wiek, płeć, grupa etniczna, stan cywilny, zawód, status społeczno-ekonomiczny ekonomiczny zachowania
Miejsce kraj, województwo, miasto, wieś, dzielnica MęŜczyźni śr dla kraju 197,5/100 tys. Umieralność z powodu nowotworów w Polsce, SDR w 2005 r. Kowalska M.
Czas zmienność w czasie lub stabilność zmiany krótko terminowe (dobowe) zmiany sezonowe, trendy sekularne 35 30 25 20 średnia dzienna liczba zgonów 15 10 5 zima wiosna lato jesień ChUK ChUO ZN Średnia dobowa liczba zgonów a sezon w okresie 2001-2002, Śląsk Kowalska 2007
Model badania opisowego populacja choroba wsk.. naraŝenia A (N A osób) a/n A brak Brak moŝliwości odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie chorują
Źródła informacji o stanie zdrowia populacji Źródła pierwotne? Źródła wtórne
Źródła informacji o stanie zdrowia populacji Cel badania Dostępność danych? f
www.prb.org Demografia www.gus.gov.pl
Piramidy demograficzne wg Haupt i Kane 1991 Progresywna - Kenia Regresywna USA Stacjonarna - Dania
Struktura wg wieku i płci - Polska Stan na dzień 30.06.2009 r. wg danych GUS
Przyrost naturalny, przeciętne dalsze trwanie Ŝycia Współczynnik przyrostu naturalnego (Urodzenia Ŝywe - zgony) x k(=1000) Liczba ludności Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia HALE /Healthy/ Life Expectancy/ - przeciętne dalsze trwanie Ŝycia w zdrowiu
Przyrost naturalny w Polsce i woj. śląskim /dane GUS/ Polska w oj. śląskie Dąbrow a Górnicza 1,5 1 0,5 0-0,5-1 -1,5-2 -2,5-3 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kowalska M. 2011
Life Expectancy at Birth, in Years 65 PDTś wg regionu 67 77 72 80 Polska 2010 rok K 80,6 lat M 72,1 lat 76 82 65 75 49 Africa Asia Latin America and the Caribbean More Developed Regions World 2000-2005 2045-2050 Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005.
% ludności >65 roku Ŝycia wg WHO,2003
Feminizacja starszych grup wiekowych Dąbrowa Górnicza Kowalska 2007 liczba osób w wieku 65 i więcej lat 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 MęŜczyźni 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Kobiety
Kobiety w wieku rozrodczym i Świat 3 płodność 6 5 Billions 2 1 0,6 0,9 1,3 1,8 2,0 2,0 4 3 2 Children per woman 1 0 1950-1955 1970-1975 1990-1995 2010-2015 2030-2035 2045-2050 0 Women 15 to 49 Average number of children per woman Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005.
Powszechnie przyjęte kryteria diagnozowania sytuacji zdrowotnej Kryterium największej umieralności chuk chn zpziz Kryterium największych kosztów społecznych ( długość trwania choroby, koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność lub zgon)
Kryterium największej umieralności Umieralność (ogólna i specyficzna) Śmiertelność odsetek zgonów z powodu danej choroby spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę Umieralność proporcjonalna struktura zgonów, odsetek zgonów z powodu danej choroby spośród ogólnej liczby zgonów
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesiąta ICD-10 Kategorie 3-znakowe3 21 kategorii głównych w oparciu o wybór choroby zasadniczej i chorób współistniejących Choroba zasadnicza stan, który po przeprowadzeniu właściwej diagnostyki uznano za odpowiedzialny za przyjęcie pacjenta do szpitala lub innej placówki opieki zdrowotnej ICD Version 2007
www.who.int HFA Database Hfa.lnk
Zgony z powodu chorób układu krąŝenia (I00-I99) I99) wg 2100.org/odyssey02demo.html
Zgony z powodu chorób układu krąŝenia (I00-I99) I99) 800 700 Grynkiewicz 2007 n/100 000 600 500 400 300 200 100 BLR LIT st-ue CZE POL SLO 0 1995 2000 2005
Zgony z powodu chuk w Polsce i woj. śląskim (I00-I99) I99) Kowalska 2007 Choroby układu krąŝenia 520,0 n/100 000 ludnośc 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 2002 2003 2004 2005 Polska woj. śląskie Dąbrowa Górnicza
Zgony z powodu nowotworów (C00-D48) wg 2100.org/odyssey02demo.html
Zgony z powodu nowotworów złośliwych (C00-C97) C97) Grynkiewicz 2007 300 n/100 000 250 200 150 100 50 BLR LIT st-ue CZE POL SLO 0 1995 2000 2005
Zgony z powodu chorób nowotworowych (C00-D48) Nowotwory Kowalska 2007 280,0 n/100 000 ludnośc 270,0 260,0 250,0 240,0 230,0 220,0 210,0 2002 2003 2004 2005 Polska woj. śląskie Dąbrowa Górnicza
wg Raport PZH 2008
Umieralność niemowląt Umieralność wczesna liczba zgonów niemowląt w wieku 0-270 dni w populacji Ŝywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność późna liczba zgonów niemowląt w wieku 28 dni-11miesięcy w populacji Ŝywo uro- dzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność okołoporodowa liczba urodzeń martwych i zgonów niemowląt w wieku 0-60 6 dni spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ Współczynnik martwo urodzonych liczba uro- dzeń martwych spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/
Umieralność niemowląt wg Raport PZH 2008
Umieralność niemowląt w woj. śląskim wg danych GUS, Kowalska 2011 n/1000 urodzeń Ŝywych 60 50 40 30 20 10 0 1960 1990 1993 2010 rok 5,7/1000 urodzeń Ŝywych Czy to jest sukces? 1996 1999 2002 2005 2008
Główne przyczyny zgonu w zaleŝności od wieku wg WHO,2003
Standaryzowane mierniki stanu zdrowia Standaryzowane współczynniki zapadal- ności,, umieralności lub śmiertelności są przydatne w analizach porównawczych Są niezaleŝne od struktury badanej populacji tj. od płci, wieku, zawodu czy miejsca zamieszkania Najczęściej standaryzację prowadzi się metodą bezpośrednią, czyli z udziałem surowych szczegółowych współczynników
Lp. Wiek w latach Standardowa populacja europejska Standardowa populacja świata Standardowa populacja kadłubowa* 1 0 1600 2400-2 1 4 6400 9600-3 5 9 7000 10000-4 10 14 7000 9000-5 15 19 7000 9000-6 20 24 7000 8000-7 25 29 7000 8000-8 30 34 7000 6000-9 35 39 7000 6000 6000 10 40 44 7000 6000 6000 11 45 49 7000 6000 6000 12 50 54 7000 5000 5000 13 55 59 6000 4000 4000 14 60 64 5000 4000 4000 15 65 69 4000 3000-16 70 74 3000 2000-17 75-79 2000 1000-18 80 84 1000 500-19 85+ 1000 500 - Ogółem 100000 100000 31000
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób układu krąŝenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku 45 54 lat 55 64 lat Finlandia 491 277 204 631 Francja 368 164 97 266 Japonia 247 154 95 227 Egipt 192 299 301 790 Meksyk 95 163 132 327
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób układu krąŝenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku 45 54 lat 55 64 lat Finlandia 491 277 204 631 Francja 368 164 97 266 Japonia 247 154 95 227 Egipt 192 299 301 790 Meksyk 95 163 132 327
Standaryzowane współczynniki hospitalizacji z powodu nowotworów Zejda 2005 Surowe współczynniki hospitalizacji 250 200 150 100 50 0 1994r. 1996r. 1998r. 2000r. 2002r. Lata Bytom Katowice Standaryzowane dla wieku współczynniki hospitalizacji 250 200 150 100 50 0 1994r. 1996r. 1998r. 2000r. 2002r. Bytom Katowice
Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce w 2005r. Liczba Zachorowania Wsp.. surowy Wsp.standaryzowany Zachorowania Zachorowania MęŜczyźni 63 984 346,6 253,6 Kobiety 61 688 313,1 191,8 Ogółem 125 672 329,3 214,5 Zgony Zgony Zgony MęŜczyźni 51 051 276,5 197,5 Kobiety 39 345 199,7 105,4 Ogółem 90 396 236,9 143,0 /dane wg Didkowska i in. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2005r. Centrum Onkologii, Warszawa 2007/
Kryterium największych kosztów Klasyczne mierniki stanu zdrowia umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość Syntetyczne mierniki stanu zdrowia DALY /Disability Adjusted Life Years QALY /Quality Adjusted Life Years DALE /Disability Adjusted Life Expectancy skorygowana niesprawnością PYLL /Potential Years of Life Lost PEYLL /Period Expected Years of Life Lost oczekiwanych lat Ŝycia HALE /Healthy Life Expectancy Years/ lata Ŝycia skorygowane niesprawnością Years/ lata Ŝycia skorygowane jakością Expectancy/ oczekiwana długość Ŝycia Lost/ potencjalne utracone lata Ŝycia Lost/ okres utraconych Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu
Global Burden of Disease www.who.int
Zgony i DALYs dla 10 najistotniejszych przyczyn w 2002 r. wg WHO Dane wg European Health Report 2005. Public health action for healthier children and populations.who
HALE dla noworodków wg WHO
Koncepcja wskaźnika PYLL Za zgodą Prof. Ilkka Vohlonen i dr Mikko Vienonen, St Petersburg 2007
DANE O CHOROBACH Zapadalność liczba nowych przypadków choroby zaistniałych w analizowanym okresie czasu Chorobowość liczba osób chorych w badanym okresie czasu = chorobowość punktowa np. stan z 30.06 danego roku = chorobowość okresowa np. za cały rok
wg Raport PZH 2008
wg Raport PZH 2008
Chorobowość szpitalna Kowalska M. 2010 wg danych NIZP-PZH PZH w Warszawie współczynnik na 10 tys. 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ogółem 65+ 14 12 10 J45-J46 Współczynnik chorobowości szpitalnej na 100000 ludności w latach 2003-2008 dni 8 6 4 ogółem 65+ 2 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Liczba dni pobytu w szpitalu w latach 2003-8
Jak wytłumaczyć wzrost zachorowań na nowotwory w grupie dzieci 0-140 lat w naszym kraju? n/100 tys. Standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowań na wszystkie nowotwory w grupie dzieci 0-14 lat w Polsce. Kowalska M, Zejda J. 2008
Jak moŝna scharakteryzować sytuację epidemiologiczną w zakresie nowotworów złośliwych w grupie dzieci 0-14 lat na podstawie danych o zapadalności i umieralności? Standaryzowany współczynnik zgonów z powodu nowotworów złośliwych w populacji dzieci w wieku 0-14 lat (n/100 000) w Polsce i wybranych krajach europejskich (źródła: Health for All Database). Kowalska M, Zejda J. 2008
Zgony do uniknięcia /avoidable death/ Zgony przedwczesne,, które nie miałyby miejsca, gdyby dzięki promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej, a takŝe wysiłkowi personelu medycznego moŝna było zapobiec wystąpieniu choroby, wcześnie ją rozpoznać, skutecznie leczyć i rehabilitować.
Nowotwory złośliwe zgony do uniknięcia Zapadalność na 100 tys. SDR na 100 tys. Polska 301,3 214,7 R.Czeska 641,2 234,2 Dania 633,8 218,7 Węgry 772,2 263,8 Rumunia 240,0 177,9 Szwajcaria 1273,6 152,3 Europa 369,7 185,3 wg HFA Database 2003
Kryterium największej umieralności zgony przedwczesne w woj. śląskim Wg Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach
Zalety epidemiologicznego badania opisowego szacuje częstość, zapadalność lub umieralność w róŝnych populacjach lub podgrupach, z uwzględnieniem miejsca oraz wieku osób opisuje zmienność zjawisk zdrowotnych w czasie nie wymaga duŝych nakładów finansowych
Wady epidemiologicznego badania opisowego stosuje się dane z rutynowej sprawozdawczości zazwyczaj brak danych standaryzowanych istnieje moŝliwość popełnienia błędu wnioskowania brak danych o naraŝeniu uniemoŝliwia określenie związków przyczynowo-skutkowych
Human Development Index Długie i zdrowe Ŝycie (1/3) Wykształcenie (1/3) Dochód na osobę w rodzinie (1/3)
Case plotting mapowanie w odniesieniu do zachorowań lub zgonów z powodu chorób zakaźnych PRZYKŁAD 1848 John Snow mapa zgonów z powodu cholery podczas epidemii w Londynie
Początki epidemiologii 34 letni John Snow (1813-1858) 1855 historia pompy przy Broad Street w Londynie
Case plotting jako pierwszy krok w rozpoznaniu sytuacji epidemiologicznej
Obserwacje Snowa Kampania wodna Ludność w 1851 r. Zgony z powodu cholery Wsp. zgonów na 1000 Southwark 167 654 844 5,0 Lambeth 19 133 18 0,9
Umieralność z powodu nowotworów w Polsce, SDR w 2005 r. MęŜczyźni śr dla kraju 197,5/100 tys. wg KRN, Kowalska 2008 Kobiety śr dla kraju 105,4/100 tys
Standaryzowany wsp.. zachorowalności na nowotwory w Polsce w 2005r. MęŜczyźni śr dla kraju 253,6/100 tys Kobiety śr dla kraju 191,8/100 tys wg KRN, Kowalska 2008
Odsetek palących tytoń 25% K 16% 36% 42% M 34% 48% wg www.zdrowiepolakow.pl
Triada w epidemiologii analitycznej GOSPODARZ ZWIĄZEK ŚRODOWISKO
Zalecana literatura: www.who.int www.pzh.gov.pl www.gus.gov.pl Murray Ch.J.L., Lopez A.D. (red) Globalne obciąŝenie chorobami. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Kraków 2000