SYTUACJA NA RYNKU CONSUMER FINANCE I kwartał 2012r. INFORMACJA SYGNALNA 1 Warszawa - Gdańsk, styczeń 2012r.
SYTUACJA NA RYNKU CONSUMER FINANCE I kwartał 2012 roku OPRACOWANIE: DR PIOTR BIAŁOWOLSKI, DR SŁAWOMIR DUDEK BAROMETR KPF-IRG WYNIÓSŁ 65,5 (SPADEK Z 66,0) 0,0 90,0 KPFIRG 80,0 70,0 65,5 60,0 50,0 40,0 01-96 01-98 01-00 01-02 01-04 01-06 01-01- 01-12 W I kwartale 2012 r. wartość Barometru KPF-IRG spadła z 66,0 do 65,5 punktów i osiągnęła najniższą wartość od 2006 roku. Spadek ten potwierdza średniookresowy negatywny trend w obszarze popytu gospodarstw domowych na produkty kredytowe. Wynik ten może niestety oznaczać utrzymanie obecnie obserwowanej stagnacji na rynku kredytów szczególnie w obszarze kredytów konsumpcyjnych. Obecny wzrost wartości udzielonych kredytów dla gospodarstw domowych jest jedynie konsekwencją utrzymującej się dodatniej dynamiki obserwowanej w segmencie kredytów mieszkaniowych (dynamika roczna na poziomie ok. 20%), co związane jest jednak w znacznej mierze z wciąż obecnym bardzo dużym niedoborem mieszkań w stosunku do liczby gospodarstw domowych w Polsce. Obecnie jednak segment kredytów konsumpcyjnych przechodzi załamanie przy obserwowanej ujemnej dynamice. Taka sytuacja trwa od miesięcy i spowodowana jest głównie regulacjami ograniczającymi dostęp do kredytu, które z jednej strony dotknęły sektor bankowy, utrudniając udzielanie kredytów, ale również wpłynęły na decyzje gospodarstw domowych, które aplikują mniej chętnie o kredyt szczególnie konsumpcyjny. Uwzględniając negatywne wskazania Barometru oraz informacje docierające z rynku kredytowego wydaje się więc, że uzyskanie wzrostu w segmencie kredytów konsumenckich w 2012 roku będzie bardzo trudne, a całkowita dynamika rynku kredytów dla gospodarstw domowych będzie się utrzymywać w okolicy 5-8% (rdr, po oczyszczeniu ze zmian kursowych), co będzie wynikiem aktywności banków w udzielaniu kredytów mieszkaniowych. W tym segmencie możliwe jest jednak również zaostrzenie polityki banków związane ze skutkami oddziaływania zaostrzonej rekomendacji S. Obecny spadek wartości Barometru jest w głównej mierze uwarunkowany pogorszeniem sytuacji finansowej gospodarstw domowych, które czują się coraz mniej pewnie w natłoku informacji dotyczących kryzysu i coraz częściej obawiają się, że odczują skutki kryzysu na własnej kieszeni. Negatywne opinie dotyczące sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w nadchodzących 12-tu miesiącach są najprawdopodobniej przeniesieniem obaw z poziomu gospodarki, gdyż w opinii polskich respondentów zarówno ogólna sytuacja gospodarcza, jak i zmiany na rynku pracy będą przyjmowały niekorzystną formę w nadchodzącym roku. Pogorszenie opinii widoczne jest również w obszarze prognozy oszczędności oraz oceny bieżącego klimatu do oszczędzania. Oznacza to, że gospodarstwa domowe najprawdopodobniej będą mniej chętne do dostarczania środków dla sektora bankowego na prowadzenie akcji kredytowej. W konsekwencji, mniejsza ilość wolnych środków będzie zapewne wpływać na podniesienie kosztów sektora bankowego i w efekcie przekładać się będzie na gorsze warunki kredytowania dla sektora gospodarstw domowych. Jedynym obszarem, w którym odnotowano poprawę, są prognozy gospodarstw domowych w obszarze zakupu dóbr trwałych. Wzrost jest jednak bardzo niewielki, wskaźnik oczyszczony z wahań krótkookresowych jedynie nieznacznie wzrósł i raczej nie należy spodziewać się wzrostu dynamiki w segmencie zakupów dóbr trwałych (obecnie dynamika zakupów RTV-AGD jest na poziomie poniżej 5% w ujęciu rocznym). 2
RYNEK CONSUMER FINANCE Łączny odsetek respondentów finansujących wydatki w całości lub w części z kredytu (1Q 2012) 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 Wskaźnik skłonności do dokonywania poważnych wydatków (1Q 2012) 40,0% 20,0% 0,0% -20,0% -40,0% -60,0% -80,0% 30,0 20,0 07 dobra trwałe dom / mieszkanie 07 samochód remont -0,0% -120,0% 01-05 01-06 01-07 01-01- 01-01- 01-12 dobra trwałego użytku remont dom / mieszkanie samochód W obszarach dotyczących dokonywania poważnych wydatków polskie gospodarstwa domowe wykazują się bardzo dużą wstrzemięźliwością. Od końca 2007 roku, kiedy popyt gospodarstw domowych na różnego typu poważne wydatki kształtował się na szczególnie wysokim poziomie, obserwowany jest spadek zainteresowania dokonywaniem poważnych zakupów. Jest to z jednej strony spowodowane dużą niepewnością dotyczącą przyszłości, co znajduje odbicie w obawach gospodarstw domowych dotyczących stanu gospodarki. Z drugiej strony jednak, jest to również powodowane spadkiem dostępności źródeł finansowania dla poważnych zakupów. Jedynie w obszarze zakupu dóbr trwałych ogółem, który obejmuje również sprzęty RTV-AGD widoczna jest nieznaczna poprawa. Warto jednak podkreślić, że nawet w obliczu tej poprawy odsetek gospodarstw domowych, które planują zmniejszenie wydatków na dobra trwałe jest wyższy niż odsetek tych, które planują ich wzrost. Dodatkowo, oprócz spadku popytu na poważne zakupy, systematycznie spada popyt na kredyt w przypadku ich finansowania. O ile w 2007 roku prawie 90% gospodarstw domowych planujących zakup mieszkania chciało przynajmniej w części sfinansować go kredytem, to obecnie jest to ok. 60-70% (w przypadku zakupu samochodu odsetki te wynoszą odpowiednio 65% i 40%). Niestety jest to bardzo niekorzystny sygnał dla rynku kredytowego, gdyż brak popytu na dobra trwałe będzie musiał się przełożyć na zmniejszenie liczby udzielanych kredytów i będzie stymulował dalsze spadki w obszarze kredytu konsumpcyjnego. Przebieg obsługi zadłużenia, w świetle relacji gospodarstw domowych, nieznacznie się poprawił względem poprzedniego badania, jednak warto podkreślić, że we wcześniejszych kwartałach obserwowano pogorszenie. Wciąż jednak dominuje grupa gospodarstw domowych obsługujących zobowiązania bezproblemowo (52,1%), a ponad 38% deklaruje jedynie niewielkie problemy z obsługą zobowiązań. Pomimo, że wzrósł o ponad 5 pp. odsetek gospodarstw domowych mających niewielkie problemy z obsługą zobowiązań, to jednocześnie spadł o prawie 6 pp. odsetek gospodarstw domowych mających duże problemy. Obecnie ich udział znów wynosi poniżej %. Niepewność gospodarstw domowych związana z przyszłą obsługą zobowiązań utrzymuje się na wysokim poziomie. Dodatkowo, jedynie co trzecie gospodarstwo domowe (33,4%) spodziewa się bezproblemowej obsługi zobowiązań w kolejnych miesiącach. Sumarycznie stanowią one mniejszy odsetek niż gospodarstwa domowe spodziewające się problemów z obsługą 38,1%, przy czym,3% spodziewa się dużych problemów. Przebieg obsługi zadłużenia stan (1Q 2012) Przebieg obsługi zadłużenia prognoza (1Q 2012) bezproblemowo 52,1 51,5 bezproblemowo 33,4 32,9 z małymi problemami z dużymi problemami, lecz opóźnienie spłaty nie przekracza 6 miesięcy 6,3,4 32,7 38,0 z niewielkimi problemami z dużymi problemami zaprzestaniemy obsługiwać jakiekolwiek zobowiązania 1,2 1,4 9,1,0 24,2 27,8 z dużymi problemami, lecz opóźnienie spłaty przekracza 6 miesięcy 3,6 5,4 nie wiem 28,4 31,5 0,0,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 201201 20 3 0,0 5,0,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 201201 20
PYTANIA SPECJALNE Możliwość poradzenia sobie z dodatkowym, nieplanowanym wydatkiem w wysokości 2.000 złotych 201201; 4. Nie; 39,8 201201; 3. Tak, ale z dużą trudnością; 29,8 201201; 2. Tak, z niewielkimi problemami; 17,0 201201; 1. Tak, z łatwością; 13,3 Sposób sfinansowania dodatkowego wydatku Serie1; Poprosilibyśmy rodzinę Serie1; lub znajomych Sfinansowalibyśmy o pożyczkę; 40,7 go z własnych środków; Serie1; Poszlibyśmy 36,3 po kredyt gotówkowy Serie1; Z w banku; 22,6 zakładowego funduszu socjalnego; Serie1; Pobralibyśmy,2 gotówkę z karty Serie1; kredytowej; 6,1 Zaciągnęlibyśmy pożyczkę w firmie pożyczkowej; 3,7 Serie1; Inne; 2,2 Serie1; Udalibyśmy się do firmy pośrednictwa kredytowego; 0,9 Problemy z finansowaniem wydatków w ostatnich 12 miesiącach Tak; na czynsz i opłaty mieszkaniowe; 30,4 Nie; na czynsz i opłaty mieszkaniowe; 69,6 Tak; na żywność; 23,1 Nie; na żywność; 76,9 Tak; na leki; 27,2 Nie; na leki; 43,1 NIE BYŁO POTRZEBY FINANSOWANIA ; na leki; 29,8 Tak; na dodatkową opiekę medyczną lub stomatologiczną; 28,1 Nie; na dodatkową opiekę medyczną lub stomatologiczną; 34,6 NIE BYŁO POTRZEBY FINANSOWANIA ; na dodatkową opiekę medyczną lub stomatologiczną; 37,2 Tak Nie NIE BYŁO POTRZEBY FINANSOWANIA 4
W bieżącej edycji badania postanowiliśmy zbadać wrażliwość finansową polskich gospodarstw domowych. Zadaliśmy im w tym celu serię trzech dodatkowych pytań, które dotyczyły zarówno zdolności do finansowania nieprzewidzianych wydatków, a także występujących problemów z finansowaniem bieżących wydatków w gospodarstwie domowym. W grupie polskich gospodarstw domowych prawie 40% nie widzi możliwości poradzenia sobie z dodatkowym nieplanowanym wydatkiem w wysokości 2.000 PLN. Świadczy to o dużej wrażliwości finansowej bardzo znaczącej grupy gospodarstw domowych w Polsce. Dla porównania, w analogicznym pytaniu zadanym włoskim gospodarstwom domowym (kwota 700 EURO, a zatem porównywalna do 2000 PLN względem parytetu siły nabywczej) odsetek gospodarstw domowych, które nie poradziłyby sobie z takim wydatkiem wyniósł zaledwie 20% (Anderloni et al. 20). Niepokojący jest również bardzo niski odsetek gospodarstw domowych, które poradziłyby sobie z tego typu dodatkowym wydatkiem z łatwością. W Polsce zaledwie 13,3% gospodarstw ocenia w ten sposób swoją zdolność finansowania takiego wydatku (dla porównania we Włoszech 28,2%). Celem określenia stopnia zinstytucjonalizowania rynku finansowego zadaliśmy respondentom pytanie o sposób finansowania nieprzewidzianego wydatku. Najbardziej liczna grupa badanych udałaby się w tym celu do rodziny lub znajomych (40,7%), a 36,3% dałoby radę sfinansować tego typu nieprzewidziany wydatek ze środków własnych. W przypadku 22,6% gospodarstw domowych otrzymaliśmy odpowiedź: poszlibyśmy po kredyt gotówkowy do banku. Co ciekawe, zaledwie sumarycznie ok. 30% gospodarstw domowych szukałoby finansowania dla tego typu dodatkowego wydatku na rynku finansowym. Może to wynikać z dwóch czynników. Po pierwsze, stopień zaufania gospodarstw domowych do rynku finansowego jest wciąż niewielki i łatwiej zwrócić się po pomoc do rodziny, znajomych, a nawet zakładu pracy, niż sięgnąć po pomoc wyspecjalizowanych instytucji finansowych. Po drugie, wydaje się, że znaczna część gospodarstw domowych jest wykluczona z rynku kredytowego i nie otrzymałaby kredytu na dowolny cel w przypadku pojawienia się nieprzewidzianego wydatku. Do wzrostu znaczenia zjawiska wykluczenia mogły przyczynić się natomiast regulacje sektora finansowego w ostatnim okresie, które znacząco utrudniły dostęp do kredytu gospodarstwom domowym spoza segmentu Prime. Badając wrażliwość finansową gospodarstw domowych nie mogliśmy pominąć tematu bieżących problemów z finansowaniem wydatków. Sprawdziliśmy jak często polskie gospodarstwa domowe mają problemy z finansowaniem opłat mieszkaniowych, wydatków na żywność, wydatków na opiekę medyczną i stomatologiczną, a także wydatków na leki. Najmniej liczna jest grupa gospodarstw domowych, w których występują problemy ze sfinansowaniem wydatków na żywność (23,1%). W tym obszarze istnieje bowiem 5 największa elastyczność budżetu, gdyż gospodarstwa domowe mogą same zdecydować o jakości koszyka żywności i tym samym o wysokości kosztów. Najczęściej natomiast występują problemy ze sfinansowaniem opłat mieszkaniowych. Problem ten dotyka 30,4% gospodarstw domowych. W tym obszarze elastyczność wydatków w zależności od sytuacji materialnej jest bowiem najmniejsza. Po ok. 27-28% gospodarstw domowych miało w ostatnim okresie problemy ze sfinansowaniem wydatków na leki i dodatkową opiekę medyczną lub stomatologiczną. O ile odsetki te są mniejsze niż w przypadku finansowania wydatków na mieszkanie, to należy pamiętać, że znaczna część gospodarstw domowych nie miała w ostatnim okresie potrzeby finansowania dodatkowych wydatków w tych obszarach (odpowiednio 29,8% oraz 37,2% gospodarstw nie miało takiej potrzeby w ostatnim roku).