Leczenie raka piersi u kobiet w podeszłym wieku komentarz do przypadku klinicznego

Podobne dokumenty
Rak piersi. Doniesienia roku Renata Duchnowska Klinika Onkologii Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie

Spis treści. Przedmowa Barbara Czerska Autorzy Wykaz skrótów... 19

Katarzyna Pogoda Warszawa, 23 marca 2017 roku

Leczenie chorych na raka piersi w podeszłym wieku

LECZENIE RAKA PIERSI (ICD-10 C 50)

Nowotwór złośliwy piersi

Leczenie systemowe raka piersi

LECZENIE KOBIET Z ROZSIANYM, HORMONOZALEŻNYM, HER2 UJEMNYM RAKIEM PIERSI. Maria Litwiniuk Warszawa 28 maja 2019

Czy wiemy jak u chorych na raka gruczołu krokowego optymalnie stosować leczenie systemowe w skojarzeniu z leczeniem miejscowym?

Rak trzustki - chemioterapia i inne metody leczenia nieoperacyjnego. Piotr Wysocki Klinika Onkologiczna Centrum Onkologii Instytut Warszawa

Potrójnie ujemne postaci raki piersi, co o nich już wiemy? Katarzyna Pogoda

Odrębności diagnostyki i leczenia raka piersi u młodych kobiet

Typ histopatologiczny

LECZENIE RAKA PIERSI (ICD-10 C 50)

LECZENIE RAKA PIERSI (ICD-10 C 50)

Możliwości radioterapii kiedy potrzebna

Terapie dla kobiet z zaawansowanym rakiem piersi w Polsce

Rak piersi wybrane aspekty leczenia systemowego

Współczesne przedoperacyjne leczenie systemowe raka piersi hormonoterapia

Czy chore na raka piersi z mutacją BRCA powinny otrzymywać wstępną. Klinika Onkologii i Radioterapii

Leczenie skojarzone w onkologii. Joanna Streb, Oddział Kliniczny Onkologii Szpitala Uniwersyteckiego

Artykuł na zaproszenie Redakcji Invited article

Nowe wytyczne w diagnostyce i leczeniu raka piersi w oparciu o doniesienia ESMO z 2007 roku

Rak piersi - zagrożenie cywilizacyjne

Urologiczne leczenie paliatywne zaawansowanych raków nerki. Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, COI, Warszawa

Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2009 Leczenie raka piersi Załącznik nr 6 do Zarządzenia Nr 41/2009 Prezesa NFZ z dnia 15 września 2009 roku

LECZENIE RAKA PIERSI (ICD-10 C 50)

Ogólne podsumowanie oceny naukowej produktu leczniczego Femara i nazwy produktów związanych (patrz Aneks I)

Załącznik do OPZ nr 8

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Efektywna kontrola chorych po leczeniu nowotworów jąder

Młode kobiety z rakiem piersi co możemy im zaoferować? Katarzyna Pogoda

Leczenie systemowe raka nie-jasnokomórkowego

DCIS ROLA RADIOTERAPII U CHORYCH NA RAKA PRZEDINWAZYJNEGO PIERSI. Anna Niwińska

LECZENIE RAKA PIERSI ICD-10 C

Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2012 Leczenie raka piersi Załącznik nr 5 do zarządzenia 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r.

Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego

Dr hab. n. med. Paweł Blecharz

Analiza skuteczności i bezpieczeństwa leczenia systemowego najczęściej występujących nowotworów

LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB

NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.

Wczesny i zaawansowany rak piersi

Radioterapia w leczeniu raka pęcherza moczowego - zalecenia

Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne

Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca

Rak pęcherza moczowego - chemioterapia jako element leczenia skojarzonego

Warszawa, r.

Długotrwała odpowiedź na leczenie terapią metronomiczną u chorej na raka piersi w IV stopniu

CHIRURGICZNE LECZENIE ZWĘŻEŃ TĘTNIC SZYJNYCH

Piotr Potemski. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Szpital im. M. Kopernika w Łodzi

typ 3, sporadyczny; Techniki Obrazowe

EBM w farmakoterapii

Hormonoterapia uzupełniająca raka piersi

LECZENIE CHORYCH NA RAKA PIERSI ZE WSPÓŁISTNIEJĄCĄ CIĄŻĄ

Personalizacja leczenia rozsianego raka nerki.

Radioterapia u chorych 65+ Jacek Fijuth Katedra Onkologii U.M. Regionalny Ośrodek Onkologiczny Łódź

OPTYMALNE SCHEMATY LECZENIA A PLANOWANIE ZASOBÓW W ONKOLOGII. PRZYKŁAD RAKA PIERSI. V LETNIA AKADEMIA ONKOLOGICZNA dla DZIENNIKARZY

WSKAZANIA DO NAPROMIENIANIA REGIONALNYCH WĘZŁÓW CHŁONNYCH W 4 SYTUACJACH KLINICZNYCH. Anna Niwińska

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?

LECZENIE NOWOTWORÓW PODŚCIELISKA PRZEWODU POKARMOWEGO (GIST) (ICD-10 C 15, C 16, C 17, C 18, C 20, C 48)

VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Capecitabine Fair-Med. przeznaczone do publicznej wiadomości

S T R E S Z C Z E N I E

Leczenie systemowe wczesnego raka piersi na podstawie wytycznych St. Gallen 2013

LECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA (ICD-10 C 34)

Wybór najistotniejszych publikacji z roku 2013 Lancet (IF-39)/Lancet Oncology (IF-25)/ Oncologist

Stanowisko Rady Przejrzystości nr 262/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie oceny leku Perjeta (pertuzumab) we wskazaniu zaawansowanego raka piersi

Czy potrzebne jest powołanie w Polsce wyspecjalizowanych ośrodków leczenia chorych na raka jelita grubego ("colorectal units")?

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Stopa cukrzycowa. Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B.

Leki biologiczne i czujność farmakologiczna - punkt widzenia klinicysty. Katarzyna Pogoda

LECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA Z ZASTOSOWANIEM AFATYNIBU I NINTEDANIBU (ICD- 10 C 34)

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Leczenie systemowe chorych w podeszłym wieku

LECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA Z ZASTOSOWANIEM AFATYNIBU (ICD-10 C 34)

LECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA Z ZASTOSOWANIEM AFATYNIBU (ICD-10 C 34)

Lapatynib w leczeniu chorych na raka piersi

Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez Europejską Agencję Leków

LIMFADENEKTOMIA W LECZENIU RAKA TRZONU MACICY. Andrzej Bieńkiewicz Oddział Kliniczny Ginekologii Onkologicznej Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Międzynarodowe standardy leczenia szpiczaka plazmocytowego w roku 2014

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa Niedoceniany problem?

LECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA (ICD-10 C-34)

Uzupełniająca chemioterapia u chorych na niezaawansowanego raka piersi obecny stan wiedzy

Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie

LECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA Z ZASTOSOWANIEM AFATYNIBU (ICD-10 C 34)

Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn

Pułapki z pozycji radioterapeuty GLEJAKI. dr n. med. Milena Szacht Centrum Radioterapii CSK MSWiA w Warszawie

LECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1)

10 wskazówek dla chorych na nowotwory piersi

LECZENIE NOWOTWORÓW PODŚCIELISKA PRZEWODU POKARMOWEGO (GIST) (ICD-10 C 15, C 16, C 17, C 18, C 20, C 48)

Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów.

Przegląd publikacji z roku 2013 Cancer New England Journal of Medicine Annals of Oncology

Znaczenie PFS oraz OS w analizach klinicznych w onkologii

Udary mózgu w przebiegu migotania przedsionków

Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2012 Leczenie glejaków mózgu Załącznik nr 6 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r.

Podsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości

Warszawa, dnia 3 lipca 2018 r. Poz. 53

ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU

Program dotyczy wyłącznie kontynuacji leczenia pacjentów włączonych do programu do dnia

LECZENIE RAKA NERKI (ICD-10 C 64)

Transkrypt:

KOMENTARZ DO OPISU PRZYPADKU Iwona Głogowska Klinika Nowotworów Piersi i Chirurgii Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Leczenie raka piersi u kobiet w podeszłym wieku komentarz do przypadku klinicznego Treatment of breast cancer in elderly patients comments to clinical case Adres do korespondencji: Lek. Iwona Głogowska Klinika Nowotworów Piersi i Chirurgii Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie ul. Roentgena 5, 02 781 Warszawa Tel.: +48 (22) 546 31 09 e-mail: glogoi@op.pl STRESZCZENIE Szacuje się, że około 40 60% kobiet leczonych z powodu raka piersi stanowią pacjentki powyżej 65. 70. roku życia. Grupa ta jest nielicznie reprezentowana w badaniach klinicznych, więc brak danych naukowych utrudnia ustalenie standardów postępowania. Współistnienie problemów geriatrycznych powoduje, że leczenie przeciwnowotworowe chorych starszych często jest suboptymalne. Wskazania do radykalnego leczenia chirurgicznego są identyczne jak u kobiet młodszych. W terapii systemowej na pierwszym miejscu zaleca się hormonoterapię. Stosowanie chemioterapii wielolekowej, szczególnie zawierającej antracykliny konwencjonalne, jest obarczone dużym ryzykiem powikłań. W przypadku wskazań do leczenia cytotoksycznego zaleca się monoterapię i stosowanie dawek frakcjonowanych. Dane dotyczące bezpieczeństwa terapii ukierunkowanych molekularnie u chorych z nadmierną ekspresją receptora HER-2 są ograniczone. Niemniej u chorych bez przeciwwskazań kardiologicznych International Society of Geriatric Oncology (SIOG) zaleca postępowanie jak w młodszych grupach wiekowych. Kwalifikacja do leczenia w grupie chorych w podeszłym wieku musi być szczególnie staranna i uwzględniać aspekty biologiczne, medyczne oraz socjalne. Słowa kluczowe: rak piersi, podeszły wiek, leczenie systemowe, toksyczność Onkologia w Praktyce Klinicznej 2012, tom 8, nr 2, 71 75 Copyright 2012 Via Medica ISSN 1734 3542 ABSTRACT Approximately 40 60% of patients treated due to breast cancer are women in age 65 and older. There is no evidence based data on the treatment of this age group because it was not enough represented in the controlled clinical trials with subsequent lack of generally accepted guidelines. The common occurrence of co morbidities may result in suboptimal treatment. The same radical surgery is advised for elderly patients as it is required for younger counterparts. Hormonal treatment has a priority as a systemic treatment of breast cancer in aged woman. Antracycline-based, multiagent chemotherapy increases risk of toxicity in this population. If cytotoxic treatment is indicated, single agent chemotherapy, administered on weekly basis, is the treatment of preference. There is a few data on the safety of targeted therapy in older women with HER-2 positive breast cancer, although International Society of Geriatric Oncology (SIOG) recommends the same treatment as for younger women if there is no strong cardiologic contraindications for anti HER-2 therapy. Treatment selection for elderly breast cancer women should include biological, clinical and social aspects and be as much cautious as possible. Key words: breast cancer, elderly patients, systemic therapy, toxicity Onkol. Prak. Klin. 2012; 8, 2: 71 75 71

ONKOLOGIA W PRAKTYCE KLINICZNEJ 2012, tom 8, nr 2 Przedstawiony przypadek jest przykładem wieloletniego leczenia raka piersi u kobiety w podeszłym wieku, u której wykorzystano różne metody leczenia przeciwnowotworowego. Rak piersi jest chorobą, w której szczyt zachorowań obserwuje się około 60. roku życia, a chore w wieku powyżej 65. 70. roku życia stanowią 40 60% leczonych [1 3]. Przyczyną suboptymalnego leczenia kobiet powyżej 70. roku życia jest kondycja ogólna osób starszych, a także choroby współistniejące, które ograniczają zastosowanie wielu metod leczenia. Ponadto brak odpowiedniej reprezentacji tej grupy wiekowej w badaniach klinicznych utrudnia opracowanie opartych na danych naukowych standardów postępowania dla osób w podeszłym wieku uwzględniających problemy geriatryczne [4]. Niejednokrotnie socjalne aspekty związane z wiekiem podeszłym, takie jak trudności z mobilnością, potrzeba opieki i zależność od pomocy innych osób, a także problemy finansowe, utrudniają dotarcie do lekarza oraz zachowanie rytmu badań, wizyt i terapii, co skutkuje gorszymi wynikami leczenia [1, 5, 6]. W przedstawionym przypadku w leczeniu pierwotnym wykorzystano wyłącznie chirurgię (mastektomia radykalna sposobem Pateya). W dostarczonej dokumentacji brakowało danych pozwalających na ustalenie stopnia zaawansowania klinicznego oraz patologicznego. Nie określono także stanu receptorów dla estrogenów (ER, estrogen receptors) i progesteronu (PgR, progesterone receptors). Z tego powodu nie ma możliwości stwierdzenia, czy chora mogła być kandydatką do chirurgicznego leczenia oszczędzającego (BCT, breast conserving therapy) oraz leczenia uzupełniającego (radioterapii, leczenia systemowego). Dane naukowe wskazują na to, że starsze chore na raka piersi we wczesnym stadium w porównaniu z młodszymi rzadziej są poddawane radykalnemu leczeniu chirurgicznemu, a zwłaszcza BCT. U chorych, u których odstępowano od zabiegu, powszechną praktyką było stosowanie tamoksyfenu [7 10]. W przeszłości wynikało to z obawy o większe ryzyko powikłań okołooperacyjnych u chorych starszych oraz złą tolerancję znieczulenia ogólnego. W wielu analizach udokumentowano przewagę radykalnego leczenia chirurgicznego nad wyłączną hormonoterapią [8, 9]. W ostatnich latach obserwuje się większą częstość operacji radykalnych, chociaż odsetek zabiegów oszczędzających nadal jest niski. U kobiet w podeszłym wieku z rakiem piersi o niskim stopniu zaawansowania (T1, N0) można zrezygnować z limfadenektomii pachowej lub wykonać jedynie kwadrantektomię, co umożliwia przeprowadzenie zabiegu w znieczuleniu miejscowym [9]. Wyniki badania klinicznego International Breast Cancer Study Group 10-93 wskazują, że u kobiet po 60. roku życia rezygnacja z limfadenektomii pachowej ma porównywalną skuteczność przy zachowanej dobrej jakości życia [8]. Dotyczy to wyłącznie chorych na hormonozależnego raka piersi bez klinicznie zajętych węzłów chłonnych pachowych, poddanych uzupełniającej terapii tamoksyfenem. Współczesne techniki chirurgiczne, takie jak biopsja węzła wartowniczego (SNB, sentinel node biposy), umożliwiają odstąpienie od limfadenektomii u niektórych chorych z kliniczną cechą N0, u których nie stwierdza się przerzutów w węźle wartowniczym. Takie postępowanie wiąże się z mniejszym ryzykiem obrzęków kończyny i znacząco poprawia jakość życia. Według zaleceń International Society of Geriatric Oncology (SIOG) leczenie wczesnego raka piersi u kobiet starszych powinno być takie samo jak u kobiet młodszych. Jedynie szczególne sytuacje kliniczne, takie jak bezwzględne przeciwwskazania do znieczulenia ogólnego oraz niskie zaawansowanie pierwotne (ct1n0), przy współistnieniu poważnych chorób towarzyszących, uzasadniają wybór ograniczonego, suboptymalnego leczenia chirurgicznego [11]. Systemowe leczenie uzupełniające zmniejsza ryzyko nawrotu i wydłuża przeżycie całkowite we wszystkich grupach wiekowych. Ponieważ większość raków piersi u kobiet po menopauzie wykazuje hormonozależność, podstawową metodą w tej grupie jest hormonoterapia. Skuteczność leczenia uzupełniającego tamoksyfenem potwierdza metaanaliza Early Breast Cancer Collaborative Trialist Group (EBCCTG) [12, 13]. Alternatywą dla tamoksyfenu są inhibitory aromatazy (IA). Ich skuteczność w leczeniu kobiet po menopauzie wykazano w randomizowanych badaniach klinicznych. W porównaniu z tamoksyfenem leczenie IA nie wpływa na przeżycie ogólne, natomiast wydłuża czasu do nawrotu [14]. Obie grupy leków różnią się profilem toksyczności. Podstawą wyboru hormonoterapii uzupełniającej powinno być ryzyko działań niepożądanych związanych z leczeniem oraz obecność chorób współistniejących stanowiących o przeciwwskazaniach do stosowania określonego leku. U opisanej chorej brak koniecznych danych uniemożliwia ustalenie, czy istniały wskazania do leczenia uzupełniającego. Po wystąpieniu wznowy miejscowej w tkankach miękkich ściany klatki piersiowej w 4. roku zastosowano w pierwszej kolejności leczenie miejscowe, resekcję zmiany z następową radioterapią. Jest to postępowanie z założeniem radykalnym, a przy tym najmniej obciążające. Jednocześnie rozpoczęto hormonalne leczenie tamoksyfenem, a po kolejnej progresji niesteroidowym inhibitorem aromatazy. W trzecim rzucie hormonoterapii zastosowano fulwestrant. W sumie, dzięki manipulacjom hormonalnym, uzyskano korzyść kliniczną i kontrolę choroby przez okres około 9 lat. U kobiet po menopauzie z rozsiewem hormonozależnego raka piersi w tkankach miękkich i kościach, z wolną dynamiką choroby metodą leczenia z wyboru jest hormonoterapia. Ponieważ leczenie hormonalne jest 72

Iwona Głogowska, Leczenie raka piersi u kobiet w podeszłym wieku komentarz do przypadku klinicznego obarczone najmniejszym ryzykiem powikłań, zwłaszcza u chorych w podeszłym wieku, stanowi podstawową metodę leczenia systemowego nowotworów ER-dodatnich. Skuteczność IA wobec tamoksyfenu nie zależy od stanu HER-2, dlatego jego nadmierna ekspresja nie jest czynnikiem warunkującym wybór rodzaju hormonoterapii [15, 16]. Profile toksyczności dla tamoksyfenu i niesteroidowych inhibitorów aromatazy są odmienne. Tamoksyfen przede wszystkim powoduje powikłania zakrzepowo-zatorowe i przerost błony śluzowej endometrium, natomiast anastrozol powikłania kostne w postaci bólu kości i stawów oraz zmniejszenia gęstości mineralnej kości (BMD, bone mineral density). U osób starszych nakładanie się fizjologicznej utraty masy kostnej związane z wiekiem na zmiany indukowane leczeniem przeciwnowotworowym powoduje zwiększone ryzyko złamań. Stąd konieczność starannego monitorowania BMD i w razie wskazań leczenia osteoporozy. U chorych otrzymujących IA zaleca się suplementację wapnia oraz witaminy D. U opisanym przypadku hormonoterapia została przerwana przez chorą z powodu wystąpienia objawów niepożądanych: zapalenia żył powierzchownych i przerostu endometrium podczas leczenia tamoksyfenem oraz bólów stawowych po stosowaniu anastrozolu. Tolerancja leczenia fulwestrantem była dobra. Próbę chemioterapii podjęto dopiero po stwierdzeniu kolejnej progresji miejscowej z towarzyszącymi objawami w postaci bólu i ograniczenia ruchomości kończyny. Dodatkowo, ponowna analiza stanu receptorów w zmianie przerzutowej ujawniła utratę receptorów steroidowych i współistnienie nadmiernej ekspresji receptora HER-2. Chorej zaproponowano wówczas chemioterapię doksorubicyną konwencjonalną w stałej, małej dawce, w rytmie co 7 dni. Ze względu na ryzyko powikłań związanych z chemioterapią, co u osób starszych może mieć szczególne znaczenie, wykorzystanie tej metody leczenia rozważa się, jeśli nie istnieją inne racjonalne opcje postępowania. Niemniej w sytuacji niepowodzenia lub wyczerpania możliwości hormonoterapii, dużej dynamiki choroby, przy współistnieniu objawów klinicznych, a także u chorych z guzami pozbawionymi receptorów steroidowych leczenie cytotoksyczne może przynosić korzyści. Z powodu lepszej tolerancji u osób starszych zaleca się monoterapię zamiast chemioterapii wielolekowej. W leczeniu raka piersi z powodzeniem stosuje się takie leki cytotoksyczne, jak paklitaksel, docetaksel, kapecytabina, doksorubicyna konwencjonalna i liposomalna, winorelbina i gemcytabina [15 18]. Chemioterapia we frakcjonowanych dawkach jest lepiej tolerowana. Przed leczeniem konieczna jest kontrola parametrów wydolności nerek i wątroby, ocena stanu kardiologicznego, przeanalizowanie współistnienia innych schorzeń oraz możliwych interakcji międzylekowych. Stosowanie antracyklin konwencjonalnych wiąże się z ryzykiem wystąpienia kardiotoksyczności i ryzyko to rośnie wraz z zastosowaną dawką cytostatyku oraz po 65. roku życia. Istotnym czynnikiem ryzyka powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego jest współistnienie schorzeń kardiologicznych oraz cukrzyca [19 21]. Dlatego w tej grupie chorych zaleca się wybór doksorubicyny liposomalnej. Chemioterapia, zwłaszcza wielolekowa, może wiązać się ze znacznym ryzykiem powikłań hematologicznych, w tym infekcyjnych, oraz koniecznością hospitalizacji [22, 23]. Według danych z badań klinicznych i obserwacyjnych (analizy SEER Surveillance, Epidemiology and End Results) częstość hospitalizacji z powodu powikłań po leczeniu schematami wielolekowymi u kobiet powyżej 65. roku życia sięga 20% [11, 24]. Do najczęściej występujących powikłań leczenia przeciwnowotworowego należą niedokrwistość, neutropenia, infekcje, zaburzenia świadomości, odwodnienie i małopłytkowość. W analizie wieloczynnikowej stwierdzono, że wśród czynników ryzyka powikłań znamienne znaczenie ma współistnienie chorób towarzyszących oraz stosowanie antracyklin. Wiek powyżej 70. roku życia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem toksyczności w stopniu 4. według Common Toxicity Criteria for Adverse Events (CTCAE) [11, 24]. U przedstawionej chorej chemioterapia doksorubicyną konwencjonalną, początkowo dobrze tolerowana, została przerwana z powodu nawracających infekcji i braku możliwości zachowania jej rytmu, a tym samym intensywności dawki. Po wystąpieniu kolejnej dynamicznej progresji z obecnością przerzutów w narządach miąższowych, ze względu na potwierdzoną nadmierną ekspresję receptora HER-2, podjęto próbę leczenia trastuzumabem z paklitakselem. Kwalifikację do leczenia poprzedziła staranna ocena kardiologiczna. W krótkim czasie uzyskano częściową remisję zmian i znaczne zmniejszenie nasilenia objawów choroby oraz wyraźną poprawę jakości życia. Leczenie trastuzumabem przerwano po 6 miesiącach z powodu wystąpienia zatorowości płucnej i konieczności hospitalizacji chorej. Po leczeniu heparyną ustąpiły objawy zatorowości, jednak podczas przerwy w leczeniu systemowym ponownie doszło do progresji choroby. Ze względu na dobrą odpowiedź na wcześniejsze leczenie trastuzumabem chorą zakwalifikowano do kolejnej linii leczenia anty-her2 lapatynibem z kapecytabiną, uzyskując odpowiedź kliniczną. Podczas leczenia obserwowano typowe objawy uboczne: zespół ręka stopa oraz biegunkę. U chorych w wieku podeszłym kliniczne następstwa powikłań leczenia przeciwnowotworowego mogą być poważne. Stąd konieczność wczesnej interwencji, szczególnego nadzoru, a także, w niektórych przypadkach, redukcji dawek leków. 73

ONKOLOGIA W PRAKTYCE KLINICZNEJ 2012, tom 8, nr 2 Ze względu na niedostateczną reprezentację chorych powyżej 65. 70. roku życia w badaniach klinicznych z leczeniem ukierunkowanym molekularnie dane dotyczące skuteczności i tolerancji leków anty-her2 u kobiet starszych są ograniczone. W analizach podgrup nie wykazano zależności częstości powikłań od wieku. Wobec ryzyka powikłań kardiologicznych związanych z leczeniem trastuzumabem, które zwiększa współistnienie chorób układu krążenia często występujących u ludzi starszych, wskazana jest szczególna ostrożność w kwalifikacji do leczenia, zwłaszcza trastuzumabem. Jeśli jednak nie stwierdza się istotnych przeciwwskazań ze strony układu sercowo-naczyniowego, to według SIOG leczenie anty-her-2 powinno się stosować u kobiet starszych w takich samych wskazaniach klinicznych jak w grupie kobiet młodszych [25 28, 30]. W przedstawionym przypadku po niepowodzeniu terapii anty-her-2 II linii, ze względu na nasilone objawy upośledzające codzienne funkcjonowanie chorej, dobry stopień sprawności i dobrą tolerancję dotychczasowego leczenia, podjęto jeszcze kilkakrotnie próby chemioterapii, stosując małe dawki leków podawane w rytmie cotygodniowym. Leczenie kolejnych linii przyniosło wyraźne złagodzenie objawów oraz kontrolę choroby. Długotrwałe paliatywne leczenie cytotoksyczne jest postępowaniem kontrowersyjnym. Może jednak mieć uzasadnienie w sytuacji nasilonych objawów klinicznych choroby nowotworowej, pod warunkiem dobrego stanu sprawności, korzyści z uprzednio zastosowanego leczenia, przy braku poważnych powikłań przebytej terapii. Decydujące znaczenia mają wola chorej oraz bezpieczeństwo leczenia. Choroby współistniejące, zmniejszony wskaźnik masy ciała (BMI, body mass index) < 22 kg/m 2 oraz zaburzenia funkcji poznawczych (choroba Alzheimera, nasilone zmiany naczyniowe w mózgu) są istotnymi czynnikami zwiększonego ryzyka działań niepożądanych chemioterapii i zgonu w przebiegu leczenia cytostatycznego u osób w podeszłym wieku [29].W przypadku nawracających toksyczności hematologicznych, infekcji, wystąpienia toksyczności narządowych lub pogorszenia stanu sprawności i jakości życia należy zrezygnować z chemioterapii. U leczonej przez autorów pracy chorej zgodnie z dostępnymi danymi naukowymi i zaleceniami w pierwszej kolejności w leczeniu wykorzystano metody najmniej obciążające, a zarazem skuteczne: resekcję zmian, radioterapię oraz kolejne 3 linie hormonoterapii. Takie postępowanie dodatkowo uzasadniały: lokalizacja choroby w tkankach miękkich, powolny przebieg, obecność ER i PgR w komórkach raka zmiany przerzutowej. Początkowo leczenie prowadzono z intencją wyleczenia, kolejne nawroty były już poza zasięgiem radykalnego leczenia miejscowego. Dopiero po 9 latach, kiedy doszło do wyczerpania możliwości hormonoterapii, przyspieszenia dynamiki choroby, wystąpienia objawów i rozsiewu do narządów miąższowych, zastosowano chemioterapię i leczenie anty-her-2. Decyzję tę uzasadniała zmiana stanu ER/PgR na ujemny i/lub słabo dodatni przy współistniejącej nadmiernej ekspresji receptora HER-2. Stosowanie monoterapii oraz podawanie leków w dawkach frakcjonowanych pozwoliło na uzyskanie odpowiedzi klinicznej przy minimalnej toksyczności. Obie linie leczenia ukierunkowanego molekularnie (trastuzumab w skojarzeniu z paklitakselem oraz lapatynib z kapecytabiną) były także dość dobrze tolerowane. Dzięki zastosowanemu leczeniu udało się uzyskać kilkunastoletnie przeżycie chorej w stadium rozsiewu, zapewniając jej dobrą jakość życia. Piśmiennictwo 1. Crivellari D., Aapro M., Leonard R. i wsp. Breast cancer in the elderly. J. Clin. Oncol. 2007; 26; 14: 1882 1890. 2. Schonberg M.A., Roger B.D., McCarthy E.P. i wsp. Index to Predict 5-Year Mortality of Community-Dwelling Adults Aged 65 and Older Using Data from the National Health Interview Survey. J. Gen. Intern. Med. 2009; 24: 1115 1122. 3. Schonberg M.A., Marcantonio E.R., Li D. i wsp. Breast cancer among the oldest old: tumor characteristics, treatment choices, and survival. J. Clin. Oncol. 2010; 28; 12: 2038 2044. 4. Hutchins L.F., Unger J.M., Crowley J.J. i wsp. Underrepresentation of patients 65 years of age or older in cancer treatment trials. N. Engl. J. Med. 1999; 341: 2061 2067. 5. Bouchardy C., Rapiti E., Fioretta G. i wsp. Undertreatment strongly decreases prognosis of breast cancer in elderly women. J. Clin. Oncol. 2003; 19: 3580 3587. 6. Diab S.G., Elledge R.M., Clark G.M. i wsp. Tumor characteristics and clinical outcome of elderly women with breast cancer. J. Natl. Cancer Inst. 2000; 92: 550 556. 7. Berger D.H., Roslyn J.J. Cancer surgery in the elderly. Clin. Geriat. Med. 1997; 13: 119. 8. International Breast CancerStudy Group. Randomized trial comparing axillary clearan versus no axillary clearance in older patients with breast cancer: first results of International Breast Cancer Study Group Trial 10 93. J. Clin. Oncol. 2006; 24: 337 344. 9. Hughes K.S., Schnaper L., Berry D. i wsp. Lumpectomy plus tamoxifen with and without irradiation in women 70 years of age or older with early breast cancer. N. Engl. J. Med. 2004; 351: 971 977. 10. Valassiadous K, Morgan D.A.L., Robertson J.F.R. i wsp. Successful management of elderly breast cancer patients treated without radiotherapy. World J. of Surg. Oncol. 2007; 5; 62: 1 5. 11. SEER Stat Fact Sheets: Breast. http://seer cancer gov.statfacts/html/breast.html 2009. 12. Early Breast Cancer Trialists Collaborative Group: tamoxifen for early breast cancer: an overview of the randomized trials. Lancet 1998; 351: 1451 1467. 13. Muss H.B., Berry D.A., Cirrincione C.T. i wsp. Adjuvant Chemotherapy in Older Women with Early-Stage Breast Cancer. N. Eng. J. 2009; 360; 20: 2056 2065. 14. Howell A., Cuzick J., Baum M. i wsp. Results of the ATAC (Arimidex, Tamoxifen, Alone or in Combination) trial after completion of 5 years adjuvant treatment for breast cancer. Lancet 2005; 365: 60 62. 15. Albrand G., Terretz C. Early Breast Cancer in the Elderly Assessment and Management Considerations. Drugs Aging 2008; 25; 1: 35 45. 16. Spazzapan S., Crivellari D., Bedard P. i wsp.therapeutic management of breast cancer in elderly. Expert. Opin. Pharmacother. 2011; 12: 945 960. 17. Christman K., Muss H.B., Case L.D. i wsp. Chemotherapy of metastatic breast cancer in the elderly. The Piedmont Oncology Association experience. JAMA 1992; 268: 57 62. 18. Vogel C., O Rourke M., Winer E. i wsp. Vinorelbine as first-line chemotherapy for advanced breast cancer in women 60 years of age or older. Ann. Oncol. 1999; 4: 397 402. 74

Iwona Głogowska, Leczenie raka piersi u kobiet w podeszłym wieku komentarz do przypadku klinicznego 19. Aapro M., Marty C.B., Brain E.G.C. i wsp. Anthracycline cardiotoxicity in the elderly cancer patient: a SIOG expert position paper. Ann. of Oncol. 2011; 22: 257 267. 20. Lamont E.B., Christakis N.A., Lauderdale D.S. Favorable Cardiac Risk among Elderly Breast Carcinoma Survivors. Cancer 2003; 98; 1: 1 10. 21. Doyle J.J., Neugut A.I., Jacobson J.S. i wsp. Chemotherapy and cardiotoxicity in older breast cancer patients: a population-based study. J. Clin. Oncol. 2005; 23: 8597 8605. 22. Aapro M., Bernard-Marty C., Brian E. i wsp. Anthracycline cardiotoxicity in the elderly cancer patient: a SIOG expert position paper. Ann. of Oncol. 2011; 22: 257 267 23. Harris L., Batist G., Belt R. i wsp. Liposome-encapsulated doxorubicin compared with conventional doxorubicin in a randomized multicenter trial as a first line therapy in metastaic breast carcinoma. Cancer 2002; 94: 25 36. 24. Du X.L, Osborne C, Goodwin J.S. Population-based assessment of hospitalizations for toxicity from chemotherapy in older women with breast cancer. J. Clin. Oncol. 2002; 20: 4636 4642. 25. Seidman A., Hudis C., Pierri M.K. i wsp. Cardiac dysfunction in the trastuzumab clinical trials experience. J. Clin. Oncol. 2002; 20: 1215 1221. 26. Guarneri V., Lenihan D., Valero V. i wsp. Long-term cardiac tolerability of trastuzumab in metastatic breast cancer: The M.D. Anderson Cancer Center experience. J. Clin. Oncol. 2006; 24: 4107 4115. 27. Mackey J.R., Clemons M., Cote M.A. i wsp. Cardiac menagement during adjuvant trastuzumab therapy: recommendations of the Canadian Trastuzumab Working Group. Curr. Oncol. 2008; 15: 24 35. 28. Perez E.A., Koehler M., Byrne J. i wsp. Cardiac safety of lapatinib: pooled analisis of 3689 patients enrolled in clinical trials. Mayo Clinic Proc. 2008; 83: 679 683. 29. Newcomb P.A., Carbone P.P. Cancer treatment and age: patients perspectives. J. Natl. Cancer Inst. 1993; 85: 1580 1584. 30. Spazzapan S., Crivellari D., Bedard P. i wsp. Therapeutic management of breast cancer in elderly. Expert Opin. Pharmacother. 2011; 12: 945 960. 75