Wtórne tkanki okrywaj¹ce roœlin drzewiastych: peryderma (korkowica) i martwica korkowa (korowina) Zak³adanie Zak³adanie siê perydermy siê perydermy i metamorfizacja (korkowicy),³yka w³aœciwoœci niefunkcjonuj¹cego korka Przekrój poprzeczny przez perydermê w 1-rocznej ³odydze bzu czarnego - Sambucus nigra (przewiertniowate - Caprifoliaceae). Budowa mikroskopowa. Preparat trwa³y, barwiony - œciany celulozowe zabarwione s¹ na czerwono. Na podstawie obserwacji mikroskopowej i objaœnieñ uzupe³nij rysunek i odpowiedz na pytania: 1) W opisie rysunku uzupe³nij w³aœciwoœci komórek perydermy ( ywe/martwe, cienko-/gruboœcienne, œciany celulozowe/skorkowacia³e, œciany sztywne/giêtkie) oraz ich funkcje (twórcza, okrywaj¹ca, spichrzowa). 2) Z jakich komórek i gdzie odró nicowuje siê w ³odydze bzu pierwszy felogen? 3) Porównaj kszta³ty komórek perydermy, opisz ich uk³ad, wyjaœnij z czego on wynika. 4) Czym wyró nia siê obszar przetchlinki i jaka jest jej funkcja? skórka - pierwotna tkanka okrywaj¹ca, przez pewien czas wspó³istnieje z peryderm¹, potem obumiera i z³uszcza siê korek (felem): komórki martwe;...... kambium korkotwórcze (felogen): komórki ywe;...... feloderma: komórki ywe;...... Ad. 2. Ad. 3 Ad. 4. Korek naturalny u ytkowy (korki do butelek, podstawki korkowe), parafarmaceutyki i surowce zielarskie z kory dêbu, wierzby, kruszyny i innych gatunków drzew. Obserwacja makroskopowa. Na podstawie obserwacji ww. obiektów opisz w³aœciwoœci fizyczne (gêstoœæ, przewodnictwo cieplne, przepuszczalnoœæ dla cieczyi gazów), mechaniczne (reakcja na odkszta³cenia np. œciœliwoœæ, sprê ystoœæ) i chemiczne (toksycznoœæ, palnoœæ, reaktywnoœæ) korka. 52
Rozwój perydermy i metamorfizacja tkanek po³o onych na zewn¹trz od kambium Przekroje poprzeczne przez pieñ jod³y pospolitej - Abies alba (sosnowate - Pinaceae). U jod³y pierwszy felogen funkcjonuje kilkadziesi¹t lat. Wraz z wiekiem w perydermie przyrasta g³ównie pok³ad korka, jednak jednoczeœnie jego najstarsze warstwy z³uszczaj¹ siê. 1 2 3 4 5 10 15 20 1 mm wtórne ³yko sklereidy kora pierwotna peryderma Na podstawie obserwacji mikroskopowej oraz zamieszczonego powy ej schematu napisz na czym polegaj¹, jak postêpuj¹ i jakich tkanek dotycz¹ przekszta³cenia zachodz¹ce na zewn¹trz od kambim wraz z wiekiem drzewa i rozwojem perydermy. Jakie procesy czêsto poprzedzaj¹ skleryfikacjê komórek? Jak zmienia siê szerokoœæ pok³adów tkanek le ¹cych na zewn¹trz od kambium? 53
Powstawanie i rozwój martwicy korkowej (rhytidome, rhytidom) Martwica korkowa u sosny pospolitej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae) - obserwacja makroskopowa. Opisz budowê makroskopow¹ lub narysuj fragment martwicy korkowej uwzglêdniaj¹c p³aszczyznê czo³ow¹ i wierzchni¹ obiektu i wprowadzaj¹c terminy: pok³ady korka bêd¹ce pozosta³oœci¹ starszych peryderm, zmetamorfizowane, niefunkcjonujace ³yko wtórne. Jaki uk³ad i barwê maj¹ pok³ady korka a jak wygl¹da zmetamorfizowane ³yko? Przekrój poprzeczny przez martwicê korkow¹ u sosny pospolitej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae). Budowa mikroskopowa. Preparat nietrwa³y, nie barwiony. Zwróæ uwagê na wystêpowanie ró nych rodzajów korka w jednym pok³adzie. Opisz budowê mikroskopow¹ martwicy lub narysuj jej schemat wprowadzaj¹c terminy: pok³ady korka bêd¹ce pozosta³oœci¹ starszych peryderm; korek flobafenowy, g¹bczasty i kamienny; zmetamorfizowane, niefunkcjonuj¹ce ³yko wtórne. Zwróæ uwagê na ró nice w wymiarze promieniowym komórek korka, gruboœci i zabarwieniu ich œcian oraz zabarwieniu wnêtrz komórek. Na czym polega metamorfizacja ³yka u sosny? 54
Martwica korkowa u dêbu - Quercus sp. (bukowate - Fagaceae) - obserwacja makroskopowa. Opisz lub narysuj fragment martwicy korkowej uwzglêdniaj¹c p³aszczyznê czo³ow¹ i wierzchni¹ obiektu i wprowadzaj¹c terminy: pok³ady korka bêd¹ce pozosta³oœci¹ starszych peryderm, zmetamorfizowane ³yko wtórne, grupy sklereidów na terenie przekszta³conego ³yka wtórnego. Przekrój poprzeczny przez martwicê korkow¹ dêbu. Budowa mikroskopowa. Preparat nietrwa³y, nie barwiony. Opisz budowê martwicy lub narysuj jej schemat wprowadzaj¹c terminy: pok³ady korka bêd¹ce pozosta³oœci¹ starszych peryderm; korek flobafenowy; zmetamorfizowane, niefunkcjonuj¹ce ³yko wtórne, sklereidy, w³ókna ³ykowe sklerenchymatyczne, zeskleryfikowane promienie ³ykowe. Zwróæ uwagê na wygl¹d komórek korka. Napisz na czym polega metamorfizacja ³yka u dêbu. Literatura podstawowa: Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych. 2002. PWN. Tomanek J. - Botanika leœna. 2008. PWRiL, Warszawa. Literatura uzupe³niaj¹ca: Hejnowicz Z. - Anatomia rozwojowa drzew. 1973. PWN, Warszawa. 55
W³aœciwoœci perydermy i martwicy korkowej oraz ich funkcje Na podstawie obserwacji obiektów makro i mikroskopowych oraz objaœnieñ prowadz¹cego odpowiedz pisemnie na nastêpuj¹ce pytania : 1. Na czym polega korkowacenie (suberynizacja) œciany komórkowej? 2. Jaki w³aœciwoœciami charakteryzuj¹ siê komórki o œcianach skorkowacia³ych? 2. Czym ró ni siê peryderma od martwicy korkowej i w jakiej kolejnoœci te tkanki powstaj¹? 3. Jakie funkcje spe³niaj¹ peryderma i martwica korkowa? Jakie komórki, i które z ich cech w g³ównej mierze decyduj¹ o w³aœciwoœciach tych tkanek? Literatura podstawowa: Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych. 2002. PWN. Tomanek J. - Botanika leœna. 2008. PWRiL, Warszawa. Literatura uzupe³niaj¹ca: Hejnowicz Z. - Anatomia rozwojowa drzew. 1973. PWN, Warszawa. 56