Materia³ roœlinny. Preparaty, obserwacje mikroskopowe. Wykonanie rysunków i opisów. Studiowanie literatury

Transkrypt

1 9

2 Nazwisko i imiê Grupa Numer miejsca Numer mikroskopu Æwiczenia w dniu godz. Materia³ roœlinny Preparaty, obserwacje mikroskopowe Wykonanie rysunków i opisów & Studiowanie literatury Po æwiczeniach wpisz nazwê ³aciñsk¹ gatunku i rodziny

3 Metoda obserwacji za pomoc¹ mikroskopu optycznego Budowa mikroskopu optycznego KF2 ICS Zeiss 1. Binokular 9. Tubus 2. Obiektywy 8. Stolik 7. Statyw 10. Tarcza rewolwerowa z obiektywami 11. Œruba makrometryczna 3. Suwak kondensora 12. Œruba mikrometryczna 4. Lampa halogenowa 6. Podstawa mikroskopu 5. Potencjometr Uk³ad Optyczny 1. Binokular (dwa okulary o powiêkszeniu x10) 2. Obiektywy o powiêkszeniach: x5, x10, x40. Obiektywy ustawione s¹ na tarczy rewolwerowej wg rosn¹cego powiêkszenia zgodnie z ruchem wskazówek zegara 3. Kondensor z przes³on¹ aperturow¹ (do zmiany kontrastu) i polow¹ (do zmiany wielkoœci oœwietlonego pola) Uk³ad Oœwietlaj¹cy 4. ród³o œwiat³a w postaci lampy halogenowej umieszczonej w podstawie mikroskopu i oprawa lustra oœwietlaj¹cego 5. Potencjometr do regulacji natê enia œwiat³a Uk³ad Mechaniczny 6. Podstawa mikroskopu 7. Statyw 8. Stolik - uchwyty do preparatu - œruby do regulacji po³o enia preparatu 9. Tubus 10. Tarcza rewolwerowa z obiektywami 11. Œruba makrometryczna do zgrubnego ustawiania ostroœci obrazu 12. Œruba mikrometryczna do precyzyjnego ustawiania ostroœci obrazu 2

4 Obs³uga mikroskopu optycznego KF2 ICS Zeiss Wskazówki ogólne Pracuj¹c z mikroskopem przestrzegaj nastêpuj¹cych zaleceñ: 1. U ywaj zawsze tego samego mikroskopu: s¹ one oznaczone numerami od 1 do 16. Numer swojego mikroskopu wpisz do zeszytu æwiczeniowego. 2. Chroñ mikroskop przed wstrz¹sami i uderzeniami. 3. Chroñ czêœci optyczne mikroskopu przed zabrudzeniem (tuszem do rzês, odciskami palców, kurzem, itp.) oraz uszkodzeniami mechanicznymi (zarysowaniem, dotkniêciem do powierzchni preparatu). 4. Zanieczyszczenia z soczewek okularów i obiektywów usuwaj natychmiast miêkk¹ œciereczk¹ do przyrz¹dów optycznych such¹, lub nas¹czon¹ wod¹ destylowan¹. 5. Pracê rozpoczynaj zawsze od obiektywu o ma³ym powiêkszeniu (np. x5 lub x10) i natê enia oœwietlenia ok. 4. Dopiero po ustawieniu ostroœci widzenia i kontrastu obrazu w tych warunkach, mo esz zmieniæ obiektyw na daj¹cy du e powiêkszenie (np. x40). Maksymalne oœwietlenie stosuj przez krótki okres czasu (1-2 minuty), tylko jeœli to konieczne. 6. Pamiêtaj o wy³¹czeniu oœwietlenia mikroskopu po zakoñczeniu obserwacji. 7. Wszelkie trudnoœci b¹dÿ nieprawid³owoœci w pracy z mikroskopem natychmiast zg³aszaj osobom prowadz¹cym æwiczenia. 8. Pod koniec æwiczeñ uporz¹dkuj stanowisko pracy (preparaty od³ó w kolejnoœci do tekturowych teczek, œmieci wyrzuæ do kosza). Zakoñczenie pracy zg³oœ osobom prowadz¹cym æwiczenia. Dopiero po sprawdzeniu stanu mikroskopu i stanowiska pracy przez osobê prowadz¹c¹ æwiczenia mo esz opuœciæ salê æwiczeñ. Niedope³nienie tego zalecenia mo e skutkowaæ obci¹ eniem finansowym za uszkodzenie mikroskopu. Bezwzglêdnie przestrzegaj nastêpuj¹cych zakazów: - Nie zaczynaj obserwacji mikroskopowej od obiektywu o powiêkszeniu wiêkszym od x10. - Nie u ywaj œruby makrometrycznej do regulacji ostroœci obrazu pod obiektywem x40. - Nie wyjmuj preparatu spod obiektywu x40. - Nie dotykaj palcami górnej powierzchni szkie³ka przykrywkowego preparatu. - Niczego nie rób na si³ê. - Pod adnym pozorem nie próbuj samodzielnie naprawiaæ mikroskopu ani rozkrêcaæ obiektywów lub innych czêœci mikroskopu. Obserwacja mikroskopowa 1. Ustaw obiektyw x5 lub x10 w pozycji roboczej. 2. Ustaw natê enie œwiat³a w pozycji 4 przekrêcaj¹c potencjometr zgodnie z ruchem wskazówek zegara. 3. W³ó preparat w uchwyty stolika mikroskopu i ustaw obiekt do obserwacji dok³adnie pod obiektywem mikroskopu, u ywaj¹c do tego celu 2 zespolonych ze sob¹ œrub. Dolna œruba umo liwia przesuwanie obiektu w lewo i w prawo, górna w przód i w ty³. 4. Ustaw w³aœciwy dla siebie rozstaw okularów. 5. Za pomoc¹ œruby makrometrycznej ustaw wstêpnie ostroœæ widzenia, a nastêpnie popraw j¹ u ywaj¹c mikroœruby. Œruba makrometryczna powoduje ruch obiektywu w górê i w dó³ z du ym skokiem, œruba mikrometryczna z ma³ym. 6. Dobierz intensywnoœæ oœwietlenia (regulacja potencjometrem) i kontrast (regulacja przes³ony aperturowej) do obserwowanego obiektu kieruj¹c siê nastêpuj¹cymi wskazówkami: - delikatne struktury, s³abo odró niaj¹ce siê od t³a (cytoplazma, j¹dro komórkowe i inne organelle w preparatach s³abo barwionych lub nie barwionych) oraz mocno rozjaœnione tkanki i bardzo cienkie preparaty widaæ wyraÿniej przy mniejszym natê eniu œwiat³a i/lub przymkniêtej przes³onie aperturowej, - grubsze preparaty (np. ciête rêcznie) i miejsca gêstsze optycznie (np. tkanki typu martwica korkowa, drewno) s¹ lepiej widoczne przy intensywniejszym œwietle. 7. Przes³onê polow¹ ustawiamy: w pozycji na prawo dla obiektywów x10 i x40; na lewo dla obiektywu x5. 8. Obserwacje pod du ym powiêkszeniem (obiektyw x40) mo esz rozpocz¹æ dopiero po ustawieniu ostrego, dobrze oœwietlonego i skontrastowanego obrazu przy mniejszym powiêkszeniu (obiektyw x5 lub x10). Obiektywy s¹ zsynchronizowane, co oznacza, e zmiana obiektywu nie ma wp³ywu na ostroœæ obrazu. Jeœli jednak zachodzi koniecznoœæ poprawienia ostroœci przy obiektywie x40 u ywaj do tego celu jedynie mikroœruby! Zazwyczaj dla uzyskania dobrego obrazu przy tym obiektywie konieczne jest zwiêkszenie natê enia œwiat³a lub/i korekta otwarcia przes³ony aperturowej. 9. Bezwzglêdnie zmieñ obiektyw na x10 przed wymian¹ preparatu na nastêpny. 10. Niezw³ocznie po zakoñczeniu obserwacji mikroskopowej wy³¹cz oœwietlenie mikroskopu. Ustaw obiektyw x10 w pozycji roboczej i wyjmij preparat. 3

5 Budowa typowej komórki roœlinnej Protoplast i ruch cytoplazmy W ywej komórce w³oska epidermy (skórki) ³odygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae), zaobserwuj: a. œcianê komórkow¹, blaszkê œrodkow¹, cytoplazmê parietaln¹ (przyœcienn¹), wakuolê (wodniczkê), tonoplast, transwakuolarne nici cytoplazmatyczne, j¹dro komórkowe, j¹derko, plastydy i ziarnistoœci; b. ruch cyrkulacyjny cytoplazmy. Narysuj komórkê i opisz widoczne elementy strukturalne. Zaznacz po³o enie plazmalemmy i tonoplastu. Strza³kami oznacz kierunki ruchu cytoplazmy w komórce. & Literatura podstawowa: Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia PWN. Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych PWN. Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN. Literatura uzupe³niaj¹ca: Alberts B., Bray D., Lewis J., Raff M., Roberts K., Walter P. - Podstawy biologii komórki. Wyd. Nauk. PWN WoŸny A., Michejda J., Ratajczak L. (red.) - Podstawy biologii komórki roœlinnej Wyd. UAM, Poznañ. 4

6 Œciana komórkowa Tkanki wzmacniaj¹ce: kolenchyma (zwarcica) i sklerenchyma (twardzica) Komórki kolenchymy k¹towej na przekroju poprzecznym ³odygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae). Narysuj komórki kolenchymy. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi tych komórek. k¹towe zgrubienia celulozowej œciany komórkowej blaszka œrodkowa protoplast Komórki w³ókien sklerenchymatycznych (stereidy) na przekroju poprzecznym ³odygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae). Narysuj komórki sklerenchymy. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. równomiernie zgrubia³a, zlignifikowana (zdrewnia³a) œciana komórkowa blaszka œrodkowa œwiat³o komórki 5

7 Komórki kamienne (sklereidy) z owocu rzekomego gruszy - Pyrus communis (ró owate Rosaceae). Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. zdrewnia³a i zmineralizowana œciana komórkowa œwiat³o komórki jamki proste blaszka œrodkowa Tkanki przewodz¹ce: elementy drewna (ksylemu) i ³yka (floemu) Budowa ró nych typów naczyñ, rurki sitowej i komórki towarzysz¹cej na przekroju pod³u nym wi¹zki ³ykodrzewnej (waskularnej) w budowie pierwotnej ³odygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae). Odszukaj w obrazie mikroskopowym preparatu narysowane ni ej elementy strukturalne. WprowadŸ do rysunku ni ej podane oznaczenia literowe oraz liczbowe (za pomoc¹ klamer). 1. Elementy ³yka: a - ywe rurki sitowe z celulozowymi œcianami, b - p³yta sitowa, c - komórka towarzysz¹ca. 2. Kambium. 3. Elementy drewna: martwe cz³ony naczyñ ze zdrewnia³ymi œcianami ró nych typów: e - siateczkowato-jamkowata, f - jamkowata, g - drabinkowa (schodkowa), h - spiralna, i - pierœcieniowa. Zaznacz klamr¹ i wprowadÿ nazwy: protoksylem i metaksylem. 6

8 Tkanki okrywaj¹ce: skórka (epiderma) i korek (fellem) Komórki skórki (epidermy), elementu pierwotnej tkanki okrywaj¹cej liœcia kliwii - Clivia sp.(amarylkowate - Amaryllidaceae) lub jemio³y pospolitej - Viscum album (g¹zewnikowate - Loranthaceae). Narysuj komórki skórki. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. kutykula œciana skutynizowana œciana celulozowa blaszka œrodkowa protoplast Komórki korka (fellemu), elementu wtórnej tkanki okrywaj¹cej - korkowicy (perydermy) na przekroju poprzecznym pêdu bzu czarnego - Sambucus nigra (przewiertniowate - Caprifoliaceae). Porównaj obraz mikroskopowy z za³¹czonymi rysunkami. Odszukaj po³o enie komórek korka i kolenchymy p³atowej. Opisz widoczne elementy strukturalne:epiderma, fellem, fellogen, felloderma, kolenchyma p³atowa. Zaznacz klamr¹ perydermê oraz obszar przetchlinki. Zaznacz, gdzie wystêpuje kutykula, œciana skutynizowana, skorkowacia³a i celulozowa. & Literatura podstawowa: Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia PWN. Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych PWN. Tomanek J., Witkowska- uk L. - Botanika Leœna. Wyd. VII z 2008 PWRiL. Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN. Literatura uzupe³niaj¹ca: Alberts B., Bray D., Lewis J., Raff M., Roberts K., Walter P. - Podstawy biologii komórki. Wyd. Nauk. PWN

9 Organizacja tkankowa korzenia Morfologia M³ody korzeñ pszenicy - Triticum aestivum (trawy - Poaceae). Wykonaj preparat zgodnie z instrukcj¹ udzielon¹ przez prowadz¹cego æwiczenia i obejrzyj pod mikroskopem. Narysuj schemat strefy wierzcho³kowej korzenia. WprowadŸ objaœnienia: strefa ró nicowania (w³oœnikowa), strefa wzrostu wyd³u eniowego (elongacyjna), protomerystem, czapeczka (kalyptra). 8

10 Organizacja merystemu wierzcho³kowego korzenia Przekrój pod³u ny wierzcho³ka korzenia cebuli - Allium cepa (liliowate - Liliaceae). Porównaj obraz mikroskopowy z za³¹czonym rysunkiem. Zaobserwuj ró ne fazy mitozy. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. praskórka (protoderma) prakora prokambium trójwarstwowa grupa komórek inicjalnych czapeczka (kalyptra) & Zapoznaj siê z ró nymi typami budowy wierzcho³ków korzenia: 1. Paproci - Pteris cretica (paprotniki - Pteridopsida). 2. Sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae) Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. prokambium (walec osiowy) prakora (kora pierwotna) praskórka (protoderma) komórka inicjalna komórki inicjalne czapeczka (kalyptra) statolity 1 2 & Mitoza - przebieg i rola. 9

11 Ró nicowanie i organizacja tkanek w budowie pierwotnej i wtórnej korzenia Budowa pierwotna korzenia kosaæca - Iris sp. (kosaæcowate - Iridaceae). Przyk³ad korzenia nie wytwarzaj¹cego przyrostu wtórnego. Narysuj schemat przekroju poprzecznego korzenia. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. skórka (epiblema) z w³oœnikami kora pierwotna: egzoderma miêkisz endoderma walec osiowy: okolnica (perycykl) wi¹zki drewna (ksylem) wi¹zki ³yka (floem) Porównaj obraz mikroskopowy (pow. x400) fragmentu przekroju poprzecznego korzenia kosaæca z rysunkiem i wpisz objaœnienia. 10

12 Budowa wtórna korzenia sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae). Narysuj schemat przekroju poprzecznego korzenia. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. korek (fellem) fellogen felloderma korkowica (peryderma) region ³yka pierwotnego ³yko wtórne kambium roczne przyrosty drewna wtórnego pierwotne wtórne promienie ³ykodrzewne pierwotne wtórne przewody ywiczne protoksylem metaksylem drewno pierwotne Przekszta³cenia funkcjonalne korzenia & Opracuj dowolny przyk³ad budowy korzenia spichrzowego. Narysuj schemat przekroju poprzecznego i napisz objaœnienia. 11

13 & Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj zjawisko mikoryzy ekto- i endotroficznej. Podaj przyk³ady dla drzew leœnych. Porównaj budowê korzenia kie³kuj¹cego nasienia sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) z ogl¹danym wczeœniej korzonkiem pszenicy. Zaobserwuj i opisz wygl¹d korzeni ektomikoryzowych systemu korzeniowego m³odej siewki sosny zwyczajnej. & Podaj Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj samodzielnie inne typy modyfikacji korzeni. typy modyfikacji korzeni oraz nazwy roœlin, u których wystêpuj¹. & Literatura podstawowa: Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia PWN. Tomanek J., Witkowska- uk L. - Botanika Leœna. Wyd. VII z 2008 PWRiL. Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN. Literatura uzupe³niaj¹ca: Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych PWN. 12

14 Organizacja tkankowa ³odygi Organizacja wierzcho³ka pêdu Przekrój pod³u ny przez merystem wierzcho³kowy w okresie wzrostu pêdu bobu - Vicia faba (motylkowate - Fabaceae). Narysuj schemat wierzcho³ka pêdu. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. protomerystem zawi¹zki liœci zawi¹zki p¹ków bocznych prokambium Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. Protomerystem: tunika korpus Merystematyczna, podwierzcho³kowa czêœæ ³odygi: praskórka pramiêkisz peryferyczny (prakora) prokambium pramiêkisz centralny (prardzeñ) zawi¹zek liœcia (primordium) 13

15 Budowa pierwotna ³odygi i organizacja wi¹zek waskularnych odyga pe³na kukurydzy - Zea mays (trawy - Poaceae) jako przyk³ad ³odygi roœlin nie wytwarzaj¹cych przyrostu wtórnego. Narysuj schemat fragmentu przekroju poprzecznego. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. Uzupe³nij objaœnienia. skórka (epiderma) sklerenchyma ³yko drewno typ wi¹zki miêkisz zasadniczy odyga pusta yta - Secale cereale (trawy - Poaceae) jako przyk³ad ³odygi roœlin nie wytwarzaj¹cych przyrostu wtórnego. Narysuj schemat przekroju poprzecznego. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. Uzupe³nij objaœnienia. skórka (epiderma) miêkisz asymilacyjny sklerenchyma ³yko drewno typ wi¹zki ³ykodrzewnej miêkisz zasadniczy kana³ powietrzny 14

16 Wi¹zka kolateralna zamkniêta na przekroju poprzecznym ³odygi kukurydzy - Zea mays (trawy - Poaceae). Porównaj obraz mikroskopowy wi¹zki waskularnej z rysunkiem. Napisz objaœnienia: miêkisz, sklerenchyma, p³yta sitowa, komórka towarzysz¹ca, rurka sitowa, cewki, naczynie metaksylemu, naczynie protoksylemu, kana³ powietrzny. Wi¹zka kolateralna otwarta na przekroju poprzecznym ³odygi kokornaku - Aristolochia macrophylla (kokornakowate - Aristolochiaceae). Narysuj schemat wi¹zki i opisz elementy strukturalne. 15

17 & Wi¹zka bikolateralna w ³odydze dyni - Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae). Narysuj schemat wi¹zki i opisz elementy strukturalne: floem zewnêtrzny, kambium, ksylem, floem wewnêtrzny. & Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj po zajêciach budowê wi¹zek centrycznych. Narysuj i opisz schemat wi¹zki leptocentrycznej w k³¹czu konwalii - Convallaria majalis (liliowate - Liliaceae) oraz schemat wi¹zki hadrocentrycznej w k³¹czu orlicy - Pteridium aquilinum (paprotkowate - Polypodiaceae). 16

18 Ró nicowanie i organizacja tkanek w budowie pierwotnej i wtórnej Przekroje poprzeczne przez ³odygê kokornaku wielkolistnego - Aristolochia macrophylla (kokornakowate - Aristolochiaceae). Budowa pierwotna. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi. epiderma (skórka) kora pierwotna: kolenchyma miêkisz endoderma walec osiowy: perycykl (okolnica): czêœæ sklerenchymatyczna czêœæ miêkiszowa wi¹zka waskularna kolateralna otwarta: floem kambium ksylem rdzeñ miêkiszowy promienie rdzeniowe (pierwotne) 17

19 Budowa wtórna. Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem. Wpisz objaœnienia: korek, fellogen, felloderma, peryderma, perycykl, kolenchyma, miêkisz korowy, endoderma, sklerenchymatyczny perycykl,kambium, ³yko pierwotne, ³yko wtórne, drewno pierwotne, drewno wtórne, rdzeñ, drewno wczesne, drewno póÿne, promieñ wtórny, promieñ drzewny, promieñ ³ykowy, promieñ rdzeniowy. 2r. 3r. 4r. przyrosty roczne drewna 1r. 18

20 Przekroje poprzeczne przez ³odygê sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae). Budowa pierwotna Narysuj schemat i opisz elementy strukturalne: epiderma, wi¹zka kolateralna otwarta, ³yko pierwotne, drewno pierwotne, prokambium, rdzeniowe promienie miêkiszowe, rdzeñ miêkiszowy, pierwotny przewód ywiczny. 19

21 Budowa wtórna Narysuj schemat i opisz elementy strukturalne: epiderma, peryderma (korek, fellogen, felloderma), kora pierwotna, region ³yka pierwotnego, ³yko wtórne, kambium, drewno wtórne, roczny przyrost drewna wtórnego, drewno wczesne, drewno póÿne, drewno pierwotne, miêkiszowy rdzeñ. & Literatura Podstawowa: Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia PWN. Tomanek J., Witkowska- uk L. - Botanika Leœna. Wyd. VII z 2008 PWRiL. Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN. Dla zainteresowanych rozwiniêciem tematu: Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych PWN. Strasburger E. i inni. - Botanika PWRiL. 20