Światowe trendy rozwoju energetyki odnawialnej Opracowała Alicja Kostecka na podstawie Renewable Energy World", November- December 2005 ( Czysta Energia 2/2006) Odnawialne źródła energii zyskują coraz więcej zwolenników. Już 48 krajów na świecie wykorzystuje je i wspiera ich rozwój. Stają się one coraz bardziej opłacalnym biznesem. W sektorze OZE bezpośrednio zatrudnionych jest 1,7 mln ludzi. W 2004 r. zainwestowano w niego 30 mld dolarów, podczas gdy w cały sektor energetyczny ok. 150 mld dolarów. Zainstalowana moc to wg stanu na koniec 2004 r. (tab. 1) ponad 160 GW, czyli 4% całkowitej mocy energetycznej, przy czym nie uwzględnia się tu wielkich elektrowni wodnych. Dodatkowo 4-5 mld dolarów zainwestowano w przemysł instalacji słonecznych, a kilkaset milionów dolarów w produkcję etanolu. Wzrasta liczba gospodarstw domowych wykorzystujących słoneczne systemy podgrzewania wody użytkowej (obecnie jest ich już ok. 40 mln). Moc zainstalowana w instalacjach grzewczych wykorzystujących OZE wynosi obecnie 325 GW th (tab. 2). Roczna produkcja biopaliw: etanolu i biodiesla osiągnęła 33 mld litrów, co stanowi blisko 3% z 1200 mld litrów benzyny produkowanej w ciągu roku. Duży udział w wykorzystywaniu OZE mają kraje rozwijające się zainstalowana tam moc stanowi ok. 45% mocy światowej. 70% cieplej wody pochodzi z instalacji słonecznych (głównie w Chinach), a prawie 50% rocznej produkcji biopaliw z Brazylii. Trendy inwestycyjne Inwestycje w OZE dokonywane są zarówno przez prywatny, jak i publiczny sektor. Goldman Sachs, jedna z największych firm inwestycyjnych na świecie, kupiła Zilkha Renewable Energy, farmę wiatrową w USA, dysponującą mocą 4 GW.
Morgan Stanley inwestuje obecnie w Hiszpanii. Systematycznie wzrasta również liczba takich inicjatyw ze strony przedsiębiorstw użyteczności publicznej, np. Electricite de France, Floryda Power, Light, Scottish Power oraz Endesa. Rozwijają się też inwestycje w ramach przedsięwzięć typu venture capital w USA w 2004 r. przeznaczono na ten cel 1 mld dolarów. Finansowaniem inwestycji w OZE interesują się banki inwestycyjne i komercyjne, a prym w tym wiedzie Europejski Bank Inwestycyjny 630 mln dolarów rocznie w ostatnich trzech latach (w większości w krajach UE). Bank planuje wzrost udzielania kredytów dla tego sektora w 2002 r. było to 7%, a w 2007 r. ma być 15%. W ostatnich latach na dwu- i wielostronne przedsięwzięcia nieinwestycyjne w OZE w krajach rozwijających się wydawano ok. 500 mln dolarów rocznie, a dotyczyły one głównie szkoleń, planowania rynku, pomocy technicznej itp. Na świecie istnieją trzy największe instytucje finansujące OZE: Niemiecka Grupa Finansowa (KfW), Bank Światowy oraz Globalny Fundusz Środowiska (GEF). KfW w 2004 r. wydała na ten cel ok. 180 mln dolarów. Wiatach 2002-2004 Bank Światowy przekazywał średnio 110 mln dolarów rocznie na inwestycje w odnawialne źródła energii (kolejne 170 mln dolarów rocznie na elektrownie wodne), a GEF ok. 100 mln dolarów rocznie na wdrażanie projektów Banku Światowego, Programów Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) i ds. Ochrony Środowiska (UNEP) oraz innych agencji. Inne źródła finansowania pochodziły z dwustronnych umów z agencjami międzynarodowymi oraz ONZ, które udzielały wsparcia krajom, gdzie realizowano projekty w OZE (5-25 mln dolarów rocznie). W finansowanie to włączają się też: Azjatycki Bank Rozwoju (ADB), Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBRD), UNDP, UNEP, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO) oraz rządy takich krajów jak Dania, Francja, Włochy, Niemcy, Japonia i Szwecja. W ramach swojej normalnej działalności wsparcia technicznego i finansowego udzielają: Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz rządy Australii, Kanady, Holandii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Publiczne fundusze na odnawialne źródła energii wykazują stałą tendencję wzrostową. W ostatnich pięciu latach rząd Niemiec udzielił wsparcia finansowego dla projektów w OZE w krajach rozwijających się na sumę 500 mln euro. W 2006 r. Unia Europejska wraz z Johannesburską Koalicją Odnawialnych Źródeł Energii ustanowią Globalny Fundusz Rozwoju Odnawialnych Źródeł Fjnergii, w początkowej wysokości 75 mln euro. Łączne wsparcie dla OZE udzielane przez rządy poszczególnych krajów szacuje się na poziomie 10 mld dolarów w 2004 r. Odnosi się to do różnego typu pomocy: obniżenia podatków, finansowania badań, tworzenia mechanizmów rynkowych dla OZE itp. Badania i wsparcie rozwoju zajmują w tych budżetach znaczącą pozycję wiatach 1999-2001 w krajach należących do Międzynarodowej Agencji Energetycznej wydawano na ten cel rocznie 730 mln dolarów. Trendy przemysłowe i rynkowe Przemysł na potrzeby rozwoju energetyki wiatrowej i fotowoltaiki należy do najszybciej rozwijających się na świecie. Potrzeby energetyki wiatrowej zaspokajają już produkty takich firm jak GE i Siemens. Technologie produkcji turbin wiatrowych rozwija też pięć największych firm z Chin - cztery z nich podpisały już kontrakt z firmami zagranicznymi na transfer technologii oraz z Indii.
Globalna moc zainstalowana w instalacjach fotowoltaicznych w 1999 r. wynosiła 1 GW, a pięć lat później osiągnęła już poziom 4 GW. W 2004 r. do największych producentów urządzeń słonecznych należały Sharp, Kyocera i BP Solar. Systemy słoneczne na świecie Systemy słoneczne fotowoltaiczne podłączone do sieci występują przede wszystkim w trzech krajach: Japonii, Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Do 2004 r. z energii elektrycznej wyprodukowanej w systemach fotowoltaicznych (z panelami na dachach budynków) korzystało ponad 400 tys. gospodarstw domowych, polowa z nich znajdowała się w Japonii. Globalny przyrost mocy wyniósł w 2004 r. 0,7 GW, a obecnie jest to 1,8 GW. Rynek elektrociepłowni słonecznych z kolektorami koncentrycznymi od 1990 r. pozostaje na tym samym poziomie, a obiekty energetyczne tego typu znajdują się głównie w Izraelu, Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych i planowane są w krajach rozwijających się w Indiach, Egipcie, Meksyku i Maroku. Największym rynkiem dla kolektorów słonecznych są Ghiny. W przemyśle produkcji kolektorów zatrudnionych jest ok. 250 tys. osób. Słoneczne technologie grzewcze, w tym podgrzewania wody użytkowej mają także znaczny udział na rynku europejskim w Izraelu, Turcji oraz Japonii. Energia wiatrowa Rynek produkcji urządzeń dla energetyki wiatrowej koncentruje się głównie w Hiszpanii, Niemczech oraz w Indiach, USA i we Włoszech. W ostatnich latach obserwuje się znaczący rozwój tego rynku w Rosji, Chinach, RPA, Brazylii i Meksyku. Małe elektrownie wodne Ponad połowa całkowitej mocy małych elektrowni wodnych znajduje się na obszarze Chin, które ostatnio zanotowały znaczny postęp w tej dziedzinie. Do innych krajów, gdzie wystąpił istotny rozkwit w tym obszarze, należą Australia, Kanada. Indie, Nepal i Nowa Zelandia.
Energia z biomasy W Europie produkcja energii z biomasy wzrasta głównie za sprawą jej rozwoju w Austrii, Finlandii, Niemczech oraz Wielkiej Brytanii. W krajach rozwijających się wzrasta zainteresowanie wykorzystaniem biomasy z ryżu oraz łupin orzechów kokosowych, a w Brazylii, Kolumbii, Indiach, Tajlandii oraz na Kubie i Filipinach produkcją biogazu z trzciny cukrowej. Energia geotermalna Źródła geotermalne do produkcji ciepła wykorzystuje 76 krajów, a do produkcji energii elektrycznej 24 kraje. Od 2000 r. przyrost mocy wyniósł ponad 1 GW, głównie we Francji, Islandii, Indonezji, Kenii, Meksyku, na Filipinach i w Rosji. W latach 2000-2005 moc zainstalowana wyniosła 13 GW, z czego połowę stanowią pompy ciepła do ogrzewania lub chłodzenia budynków. W ponad 30 krajach zainstalowane są dwa miliony pomp. Etanol Od 25 lat liderem w produkcji etanolu pozostaje Brazylia, która tylko w 2004 r. wyprodukowała ok. 15 mld litrów tego paliwa (czyli połowę światowej produkcji). Wszystkie stacje benzynowe w Brazylii sprzedają czysty etanol (E95) i benzynę 25% etanolu oraz 75% mieszanki benzyny (E25). Do połowy 2005 r. funkcjonowało tam ponad 340 fabryk, produkujących etanol z cukru. Drugim potentatem w produkcji etanolu są Stany Zjednoczone, które wyprodukowały w 2004 r. 14 mld litrów tego paliwa w ponad 80 fabrykach. Pozostałe kraje produkujące etanol to Australia, Kanada, Chiny, Kolumbia, Dominikana, Francja, Niemcy, Indie, Jamajka, Malawi, Polska, RPA, Hiszpania, Szwecja, Tajlandia oraz Zambia. Biodiesel Systematycznie wzrasta produkcja biodiesla na świecie obecnie wynosi ponad 2 mld litrów. Tylko w samych Niemczech produkcja tego paliwa wzrosła w 2004 r. o 50%. Inne wiodące w produkcji biodiesla kraje to Francja, Wiochy oraz USA, a w niewielkim stopniu także Austria, Belgia, Czechy, Dania, Indonezja oraz Malezja. W ostatnich dwóch latach również w Wielkiej Brytanii wzrosło zainteresowanie tym paliwem. Polityka W ostatnich latach wzrosła liczba krajów, które prowadzą specjalną politykę w stosunku do odnawialnych źródeł energii. Do połowy 2005 r. 43 kraje (m.in. 10 rozwijających się: Brazylia, Chiny, Dominikana, Egipt, Indie, Malezja, Mali, Filipiny, RPA oraz Tajlandia, a także 25 krajów UE) ustanowiły narodowe cele dla energii odnawialnej. Do 2010 r. w krajach UE 21% energii elektrycznej w zużyciu energii brutto i 12% w bilansie energii pierwotnej ma pochodzić z OZE. Poza tym 18 stanów USA oraz 10 prowincji z Kanady ustanowiły te cele w oparciu o standardy (Renewables portfolio standard RPS) w OZE. Cele te są różne w różnych krajach i mieszczą się w przedziale od 5 do 30% udziału OZE w produkcji energii. Dla przykładu w
krajach UE do 2010 r. Węgry mają osiągnąć cel 3,6% udziału OZE, a Austria 78%. Chiny zapowiedziały do 2010 r. cel 10% całkowitej produkcji energii z OZE (wyłączając wielkie elektrownie wodne), co oznacza 60 GW, a Indie taki sam cel (albo przynajmniej 10 GW) do 2012 r. Kilka innych krajów rozwijających się zapowiedziało już ustanowienie celów w najbliższym czasie. Promocja OZE 48 krajów prowadzi działania na rzecz promocji odnawialnych zasobów, w tym 34 kraje rozwinięte i 14 rozwijających się. Najbardziej powszechną formą promocji dla OZE są nowe regulacje i taryfy. Do 2005 r. 32 kraje oraz pięć stanów ustanowiło taryfy dla OZE (większość z nich obowiązuje od 2002 r.). Pośród krajów rozwijających się pierwsze były Indie, a następne Sri Lanka, Tajlandia, Brazylia, Indonezja i Nikaragua. W 2005 r. taryfy dla OZE ustanowiły Chiny, Irlandia, Turcja oraz stan Waszyngton w USA. Przynajmniej 32 stany lub prowincje w USA, Kanadzie i Indiach przyjęły standardy (RPS) dla wytwarzania energii z OZE (z czego polowa w 2003 r.). Większość z nich ustanowiła cele dla OZE w przedziale od 5 do 20% do 2010-2012 r. W 2001 r. własne polityki w stosunku do OZE ustanowiło sześć krajów: Australia, Wielka Brytania, Japonia, Szwecja, Polska i Tajlandia. Dopłaty do produkcji energii z odnawialnych zasobów lub obniżki podatków są stosowane w różnych krajach. W Stanach Zjednoczonych obniżka podatku dotyczyła produkcji energii w elektrowniach wiatrowych o łącznej mocy 5400 MW, zainstalowanych w latach 1995-2004. Dopłaty rozpoczęto od 1,5 centa za kwh w 1994 r., a w 2005 r. wynosiły one 1,9 centa/kwh. Dopłaty stosują także Finlandia, Holandia oraz Szwecja. Od 1994 r. Japonia stosuje dopłaty do instalacji słonecznych montowanych na dachach domów początkowo było to 50%, jednak ich wysokość spadla i w 2003 r. wynosiła 10%. Niemcy wprowadziły gwarancje taryf, a do 2003 r. oferowały kredyty niskoprocentowe na budowę instalacji słonecznych. Politykę wsparcia dla OZE prowadzą Francja, Grecja, Węgry, Włochy, Korea, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania oraz Tajlandia (od 30 do 50'%). Polityka konkurencji na rynku odnawialnych źródeł, którą wprowadziła Wielka Brytania w latach 90. ubiegłego wieku, obowiązuje obecnie w siedmiu innych krajach: Kanadzie, Chinach, Francji, Indiach, Irlandii, Polsce oraz USA. Oprócz Chin, przynajmniej 18 krajów (a prawdopodobnie znacznie więcej) wspiera produkcję ciepła z energii słonecznej poprzez udzielanie premii gwarancyjnych, m.in. Australia, Austria, Belgia, niektóre prowincje Kanady, Cypr, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Japonia, Holandia, Nowa Zelandia, Portugalia, Hiszpania, Szwecja, Wielka Brytania oraz wiele stanów i rząd USA. Premie wynoszą 20-40% kosztów budowy systemów słonecznych. Wiele gminnych samorządów w Hiszpanii i niektórych miastach w innych krajach przedstawiają lokalne mandaty dla budowy wodnych kolektorów słonecznych w nowo budowanych obiektach. Od 1980 r. większość powstających w Izraelu budynków posiada słoneczne kolektory wodne. W Brazylii produkcja etanolu od 25 lat jest subsydiowana. Preferencje podatkowe przyznawano samochodom, które jeździły na czysty etanol, a ostatnio na różne paliwo. W 2005 r. Brazylia zezwoliła na mieszanie 2% biodiesla z mieszanką benzynową. Podobne
inicjatyw} - pojawiły się ostatnio w kilku innych krajach oraz 18 regionach Kanady, Chin, Indii oraz USA. W dziewięciu stanach Indii oraz czterech prowincjach Chin od 2003 r. dozwolone jest mieszanie 10-procentowego etanolu z benzyną (E10). W USA w trzech stanach można mieszać E10, a w jednym biodiesel 2%. Podobne inicjatywy pojawiły się w Kanadzie, Kolumbii, Dominikanie i Tajlandii. Rynek zielonej energii Doskonaleniu ulega system zbytu tej energii i polityka cenowa. W Europie, USA, Kanadzie, Australii i Japonii w 2004 r. było ok. 4,5 mln nabywców zielonej energii, podczas gdy do tego roku w samej Holandii, dzięki wsparciu poprzez obniżenie podatków, było ich prawie 3 mln. Handel detaliczny na rynku zielonej energii rozwija się też w innych krajach europejskich Finlandii, Niemczech, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Niemiecki rynek zielonej energii od 1998 r. stopniowo powiększa się - - obecnie jest tam 600 tys. konsumentów. Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych jest ok. 0,5 mln odbiorców energii z OZE, którzy zużywają jej 4500 GWli rocznie. Do 2004 r. zbudowano tam instalacje o mocy 2 GW. Do tego roku ponad 600 przedsiębiorstw- w 34 stanach zaczęło oferować programy cenowe na zieloną energię. W Japonii jest ok. 60 tys. konsumentów zielonej energii, a w Australii ponad 100 tysięcy. Polityka lokalna Wiele lokalnych samorządów na świecie ustanawia swoje własne polityki w stosunku do OZE, określając cele na poziomic 10-20% produkcji energii z odnawialnych zasobów. Przykładami mogą być: Adelaide w Australii, Cape Town w RPA, Freiburg w Niemczech oraz Sacramento w Kalifornii. Niektóre miasta (np. Frieburg w Niemczech, Gwangiu w Korei, Sapporo w Japonii oraz Toronto i Vancouver w Kanadzie) przyjmują własne programy obniżenia emisji CO 2, mieszczące się w ramach Protokołu z Kioto. Inne zdecydowały się na wykorzystanie zielonej energii w budynkach publicznych są to np. Portland i Santa Monica w USA, które swoje zapotrzebowanie na energię pokrywają w całości z energii z OZE (podczas gdy np. Chicago, Los Angeles, Minneapolis czy San Diego - ok. 10 20% swoich potrzeb). Jak więc widać, na świecie dokonuje się właśnie globalna rewolucja energetyczna, a odnawialne źródła energii przeżywają swoisty rozkwit, który może zmienić energetyczne oblicze świata.