SPIS TREŚCI Wykaz skrótów............................................................. 11 Od Autorów................................................................ 13 Rozdział I (E. Ruśkowski) Zagadnienia ogólne......................................................... 15 1. Finanse lokalne a inne pojęcia pokrewne.................................. 15 2. Miejsce i znaczenie finansów lokalnych w strukturze finansów publicznych... 17 3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy finansów lokalnych................... 22 4. Finanse lokalne a decentralizacja finansów publicznych..................... 26 5. Próba definiowania krajowych finansów lokalnych w oparciu o modele finansów lokalnych w Unii Europejskiej........................................... 34 5.1. Typ państwa jako podstawa klasyfikacji modeli finansów lokalnych...... 34 5.2. Forma państwa a modele finansów lokalnych......................... 35 5.3. Wpływ podziału terytorialnego państwa na modele finansów lokalnych. 36 5.4. Zakres decentralizacji a modele finansów lokalnych................... 36 5.5. Jakość decentralizacji finansów publicznych samodzielność finansowa... 40 5.6. Definiowanie krajowych finansów lokalnych (finansów samorządu tery-. torialnego)........................................................ 43 Rozdział II (E. Ruśkowski) Ewolucja finansów lokalnych w polsce....................................... 44 1. Próba periodyzacji...................................................... 44 2. Finanse samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej (1918 1939)......... 46 2.1. Charakterystyka ogólna............................................ 46 2.2. Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego w latach 1918 1924.... 47
2.3. Stan finansów samorządu terytorialnego w latach 1925 1929............ 50 2.4. Kryzys finansów samorządu terytorialnego w latach 1930 1935......... 52 2.5. Finanse samorządu terytorialnego w latach 1935 1939.................. 53 3. Finanse samorządu terytorialnego w latach 1944 1950...................... 54 4. Finanse samorządu terytorialnego od 1990 r. w Polsce....................... 56 4.1. Ewolucja finansów gmin w latach 1990 1998.......................... 56 4.2. Ewolucja finansów j.s.t. i próby ich reformy w latach 1999 2003......... 60 4.3. Założenia i podstawowe rozwiązania reformy wprowadzonej. od 1 stycznia 2004 r................................................. 68 Rozdział III (E. Ruśkowski) Podstawy prawne i planistyczne systemu finansów samorządowych............ 76 1. Obowiązujące podstawy prawne......................................... 76 1.1. Ponadustawowe źródła prawa...................................... 76 1.2. Ustawowe źródła prawa............................................ 82 1.3. Pozostałe źródła prawa............................................. 84 1.4. Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na źródła. prawa budżetowego i finansowego j.s.t............................... 86 2. Legalna definicja budżetu samorządowego i jego charakter prawny.. Budżet a uchwała budżetowa............................................ 87 Rozdział IV (E. Ruśkowski) Dochody i wydatki samorządu terytorialnego................................. 93 1. Podział zadań między podmiotami publicznymi............................ 93 1.1. Uwagi wprowadzające............................................. 93 1.2. Podział zadań między podmiotami publicznoprawnymi jako czynnik determinujący ich dochody i wydatki................................ 94 1.3. Zmiany w strukturze zadań j.s.t. od 1 stycznia 2004 r................... 100 2. Aktualny system dochodów j.s.t.......................................... 106 2.1. Wprowadzenie.................................................... 106 2.2. Klasyfikacje dochodów samorządowych.............................. 106 2.3. Podstawy prawne dochodów samorządowych........................ 110 2.4. Reforma dochodów j.s.t............................................. 111
2.5. Dochody z podatków i opłat samorządowych......................... 114 2.6. Udziały j.s.t. w podatkach dochodowych............................. 130.. 2.6.1. Wprowadzenie.............................................. 130.. 2.6.2. Udziały samorządów w podatkach państwowych w wybranych. krajach Unii Europejskiej..................................... 131.. 2.6.3. Obowiązujące zasady udziałów j.s.t. w podatkach państwowych... 134 2.7. Subwencja ogólna................................................. 136 2.8. Dotacje celowe.................................................... 146 2.9. Dochody majątkowe j.s.t............................................ 151 2.10. Przychody j.s.t..................................................... 154 3. System wydatków j.s.t................................................... 157 3.1. Uwagi ogólne..................................................... 157 3.2. Ekonomiczne i prawne klasyfikacje wydatków publicznych............. 158 3.3. Ogólne zasady wydatków j.s.t....................................... 161 3.4. Ewolucja wielkości i struktury wydatków lokalnych w ostatnich latach... 164 Rozdział V (J. M. Salachna) Aktualne problemy zarzadzania finansami j.s.t. w Polsce zagadnienia ogólne i gospodarka budżetowa................................ 166 1. Istota zarządzania finansami i uwagi wprowadzające....................... 166 2. Dopuszczalne organizacyjne i prawne formy realizacji zadań j.s.t.. a zarządzanie finansami samorządowymi................................. 169 2.1. Postulat powszechności budżetu w kontekście sprawności zarządzania. finansami j.s.t...................................................... 169 2.2. Podmioty podsektora samorządowego............................... 171 2.3. Organizacyjne i prawne formy realizacji zadań i ich finansowania przez. jednostki podsektora samorządowego uwzględniające zasadę powszechności aktu budżetowego (we współczesnym ujęciu)........... 172.. 2.3.1. Organizacyjno-prawne (podmiotowe) formy realizacji zadań..... 172.. 2.3.2. Wykonywanie zadań na podstawie kontraktów wojewódzkich. oraz współfinansowanych ze środków pomocowych jako. szczególne formy działań samorządowych...................... 178 2.4. Pozostałe organizacyjne i prawne formy realizacji zadań j.s.t............ 183 2.5. Tendencje w zakresie form realizowania zadań publicznych przez j.s.t.... 187 3. Zarządzanie dochodami i wydatkami j.s.t. wybrane problemy............. 190
3.1. Istota oraz warunki zarządzania dochodami i wydatkami przez j.s.t...... 190 3.2. Zarządzanie dochodami i wydatkami w kontekście postulatu. równowagi budżetowej............................................ 194.. 3.2.1. Ujęcie zasady równowagi budżetowej.......................... 194.. 3.2.2. Równowaga i nierównowaga budżetowa w budżetach samorządowych............................................. 195 4. Zarządzanie długiem w j.s.t.............................................. 198 4.1. Istota i przyczyny powstawania długu publicznego (samorządowego). oraz wydatki na obsługę długu...................................... 198 4.2. Warunki zarządzania długiem i obsługą zadłużenia w j.s.t. w kontekście obowiązujących regulacji prawnych................................. 200.. 4.2.1. Uwagi wprowadzające....................................... 200.. 4.2.2. Limity zadłużenia i obsługi długu j.s.t.......................... 201 4.3. Przesłanki podejmowania decyzji zarządczych dotyczących długu...... 203 4.4. Kształtowanie się długu publicznego w j.s.t........................... 204 5. Budżetowanie i procedura budżetowa w j.s.t............................... 205 5.1. Istota budżetowania oraz pojęcie procedury budżetowej............... 205 5.2. Planowanie (programowanie) budżetowe oraz normatywne zasady. opracowywania projektu budżetu................................... 207.. 5.2.1. Programowanie i planowanie budżetowe aspekty teoretyczne.. 207.. 5.2.2. Obowiązujące zasady projektowania budżetu j.s.t................ 210 5.3. Uchwalanie i struktura budżetu (uchwały budżetowej)................. 212 5.4. Wykonywanie budżetu............................................ 217.. 5.4.1. Uwagi wprowadzające....................................... 217.. 5.4.2. Układ wykonawczy i harmonogram realizacji budżetu oraz. przekazywanie informacji jednostkom podległym............... 217.. 5.4.3. Dokonywanie zmian budżetu uwarunkowania i zasady........ 219.. 5.4.4. Generalne normatywne zasady wykonywania budżetu samorządowego i możliwe konsekwencje ich nieprzestrzegania... 221 5.5. Sprawozdania z wykonania budżetu j.s.t............................. 223 Rozdział VI (J. M. Salachna) Nadzór i kontrola samorządowej gospodarki finansowej oraz odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w systemie zarządzania finansami j.s.t........................................ 226
1. Nadzór i kontrola finansowa nad działalnością samorządów terytorialnych.. Rola regionalnych izb obrachunkowych................................... 226 1.1. Nadzór i kontrola ustalenia terminologiczne, istota. oraz systematyzacja................................................ 226 1.2. Kontrola wewnętrzna gospodarki finansowej i jej rola w zarządzaniu. finansami samorządowymi......................................... 228 1.3. Kontrola zewnętrzna gospodarki finansowej realizowana przez. regionalne izby obrachunkowe i jej rola w zarządzaniu finansami samorządowymi................................................... 232.. 1.3.1. Uwagi wprowadzające. Pozycja i zadania regionalnych izb. obrachunkowych w Polsce.................................... 232.. 1.3.2. Zakres i kryteria kontroli oraz tryb postępowania kontrolnego.... 233.. 1.3.3. Realizacja funkcji kontrolnych RIO w praktyce.................. 239.. 1.3.4. Kontrola realizowana przez regionalne izby obrachunkowe. a usprawnianie zarządzania finansami samorządowymi......... 241 2. Odpowiedzialność w zakresie dyscypliny finansów publicznych w j.s.t........ 243 2.1. Odpowiedzialność jako niezbędny element w procesie zarządzania. finansami uwagi wprowadzające................................... 243 2.2. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. uwagi ogólne.................................................... 244 2.3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy odpowiedzialności za naruszenie. dyscypliny finansów publicznych.................................... 245 2.4. Rodzaje sankcji oraz postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny. finansów publicznych.............................................. 251 Rozdział VII (E. Ruśkowski) Ocena stanu polskich finansów lokalnych na tle europejskich standardów i tendencji ich rozwoju w państwach unii europejskiej......................... 255 1. Wprowadzenie......................................................... 255 2. Normatywne standardy finansowania samorządu terytorialnego w Europie... 256 3. Nienormatywne standardy finansowania samorządu terytorialnego. w Europie............................................................. 257 4. Podstawowe tendencje rozwoju finansów lokalnych w państwach. Unii Europejskiej....................................................... 260 5. Ocena aktualnego stanu finansów lokalnych w Polsce. i pożądane kierunki ich zmian........................................... 264 5.1. Polskie finanse lokalne a europejskie standardy i tendencje ich rozwoju... 264
5.2. Ogólne przesłanki i uwarunkowania dalszego reformowania polskich. finansów lokalnych................................................ 266 Literatura powoływana w pracy.............................................. 268