Formy i skala oddziaływania zwierzyny na las Zbigniew Borowski Zakład Ekologii Lasu Instytut Badawczy Leśnictwa Jan Błaszczyk Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych
Wstęp Wysokie zagęszczenia kopytnych mają wpływ na: Strukturę i skład gatunkowy drzewostanu Różnorodność roślinności zielnej, jej układ i strukturę charakterystykę gleby depozyt zarodników grzybów mykoryzowych różnorodność owadów skład gatunkowy zgrupowań ptaków i drobnych ssaków
Wstęp Gatunki zwierzyny Jeleń zgryzanie, spałowanie i czemchanie Sarna zgryzanie i czemchanie Łoś zgryzanie, spałowanie i łamanie Daniel zgryzanie, spałowanie
Wstęp Jakie czynniki modyfikują presję jeleniowatych na ekosystem leśny? Liczebność populacji Struktura drzewostanu Runo leśne Fragmentacja środowiska Martwe drewno Duże drapieżniki Działalność człowieka Urbanizacja/penetracja lasu/intensyfikacja ruchu drogowego
Zagęszczenia jelenia wirginijskiego a śmiertelność sadzonek jodły Zgryzanie Śmiertelność Zagęszczenie jeleni os/km 2
Wpływ zagęszczenia jeleni na przeżywalność jodeł zrąb Las Hidding et al. Forest Ecology and Management (2012) Zagęszczenie drzew s1 siewki <15cm z 1 pędem s2 siewki <15cm co najmniej z 2 pędami e1 małe jodły 15 30 cm e2 większe jodły >30cm
Wpływ zagęszczenia jeleniowatych na regenerację lasu (Gill and Morgan 2010 Forestry) Sadzonki < 30 cm /ha -1 Sadzonki 30-150 cm /ha -1 Liczebność jeleniowatych os./km 2
Wpływ gospodarki leśnej na szerokość niszy pokarmowej jeleniowatych (Reimoser 1996) Naturalne odnowienie
Sezonowe preferencje różnych grup roślin zjadanych przez sarny Wykorzystanie w zależności od dostępności Wiosna Lato Zima R-Maliny; D-drzewa liściaste; H-zioła; G-trawy; C-drzewa iglaste ***p < 0.001, **p < 0.01, *p < 0.05 Moser et al. 2006 Forest Ecology and Management
Presja sarny na drzewa liściaste w zależności od towarzyszącej roślinności (A) Maliny (B) zioła Moser et al. 2006 Forest Ecology and Management
Roślinność towarzysząca a presja wywierana przez kopytne na sadzonki dębu Intensywność zgryzania (cm/rok -1 ) Częstotliwość zgryzania (%) Jensen et al. 2012 Forest Ecology and Management Częstotliwość (A) i intensywność (B) zgryzania przez jeleniowate sadzonek dębu rosnących w obecności roślinności towarzyszącej (-F+S) lub jej braku (-F-S)
Wpływ odległości od najbliższej drogi na zachowanie jelenia szlachetnego % czasu na przemieszczanie się % czasu na żerowanie Długość okresu żerowania CiutiS, et al. (2012). PLoSONE
Wykorzystanie środowisk niskiego i wysokiego ryzyka przez sarny Padié et al. (2015) Oikos Udział w wykorzystaniu środowiska Środowisko bezpieczne Prawdopodobieństwo wykorzystania ryzykownego środowiska Środowisko ryzykowne Okres wysokiego ryzyka Okres niskiego ryzyka Proporcja refugiów w obrębie areału
Wykorzystanie środowiska i aktywność jeleni w zależności od pory dnia Godvik et al. 2009 Ecology Prawdopodobieństwo aktywności Jelenie wykorzystują pola w nocy, gdzie intensywnie żerują Dzień spędzają w lesie, gdzie są mniej aktywne Dzień Zmierzch Noc Intensywność światła
Spałowanie młodników bukowych przez jelenie
Zawartość składników mineralnych w korze spałowanych buków [g/kg] 0,60 0,40 Fosfor 0,44 * 0,36 Nadleśnictwo Czaplinek [g/kg] 0,80 0,60 0,40 Fosfor. ns 0,58 0,59 Nadleśnictwo Polanów 0,20 0,20 [g/kg] 0,00 5,00 4,00 3,00 2,00 barking Potas 3,26 * NON-barking 2,48 [g/kg] 0,00 0,80 0,60 0,40 barking Potas. 0,62 ns NONbarking 0,59 1,00 0,20 [g/kg] 0,00 20 15 10 barking Wapń. 13,54 ns NON-barking 14,30 0,00 16,00 12,00 [g/kg] 8,00 barking Wapń 10,74 * NONbarking 8,32 5 4,00 0 0,00 barking NON-barking barking NONbarking
Znaczenie martwego drewna w ochronie drzew przez zgryzaniem Smit et al. Forest Ecology and Management (2012) TAK Martwe drewno Brak martwego drewna Sadzonki/m 2 Zgryzanie dębu (%) Siewki/m 2 Pellerin et al. Forest Ecology and Management (2010) NIE Wysokość drzewek (cm) Jodła Dąb Grodzenie bez martwego drewna Niegrodzone bez martwego drewna Grodzenie martwym drewnem Niegrodzone z martwym drewnem
Czynniki modyfikujące presję jeleniowatych na ekosystem leśny Dokarmianie Zagrody zimowe Polowanie
Znaczenie dużych drapieżników Powrót dużych drapieżników weuropie i Ameryce Północnej wywołał zainteresowanie rodzajami oddziaływań tych drapieżników na zachowania ssaków kopytnych
Znaczenie drapieżników Ryzyko drapieżnictwa jest ewolucyjną presją, która wpływa na zachowania zwierząt Zachowania anty-drapieżniczenajczęściej są wynikiem kompromisu pomiędzy maksymalizowaniem pobieranej energii i minimalizowaniem ryzyka drapieżnictwa. Do takich zachowań zaliczyć możemy: Wzrost czujności,ograniczenie czasu żerowania, ograniczenie przemieszczania się, zmianę środowiska i zmianę wielkości grupy
Znaczenie dużych drapieżników Zagęszczenie jeleniowatych jako funkcja produkcji pierwotnej i obecności dużych drapieżników Ripple & Beschta 2012 Zagęszczenie jeleniowatych /km 2 Brak wilków Wilki obecne Zagęszczenie sarny /km 2
Wpływ wilka na wykorzystanie środowiska przez jelenie szlachetne Hernández & Laundré 2005 Wildl. Biol. Liczba grup pelletów/10m 2 A teren z wilkiem B-teren bez wilka C dane sprzed introdukcji wilka D dane po introdukcji wilka Dystans od ściany lasu [m]
Czy wilki pomogą nam chronić odnowienie lasu przed jeleniowatymi?
Uprawy leśne Szkody powodowane przez jeleniowate na uprawach leśnych Młodniki 5 Lambda Wilksa=,62944, F(4, 218)=14,194, p=,00000 średnia pow szkod/pow.upraw -1 [ha] 4 3 2 1 0 brak wilka wilk od dawna wilk od niedawna Ryzyko drapieŝnictwa
Wnioski Formy i skala oddziaływania zwierzyny na las zależy od występujących gatunków zwierzyny i ich liczebności Wpływ ma także bezpośrednia i pośrednia działalność człowieka oraz stopień urbanizacji Wpływ struktury drzewostanów i dostępność alternatywnej bazy żerowej nie jest jednoznaczny Podobnie oddziaływanie dużych drapieżników w kaskadzie troficznej powinno być testowane w europejskich ekosystemach leśnych Znaczenie martwego drewna jako czynnika ograniczającego śmiertelność sadzonek i siewek spowodowaną presją kopytnych także nie jest jednoznaczne Wykładanie dodatkowego pokarmu dla jeleniowatych jest niecelowe i powinno być ograniczone Istnieje pilna potrzeba połączenia badań nad ekologią jeleniowatych, presją ze strony dużych drapieżników i ekologią lasu
Dziękujemy za uwagę