Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony żubrów

Transkrypt

1 Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony żubrów Część maja 2014 r. Hotel Perła Bieszczadów w Czarnej Prowadzący: Wanda Olech - SGGW w Warszawie

2 Wymagania siedliskowe, jakie powinien spełnić kompleks leśny, w którym zaplanowano wsiedlenie żubrów.

3 Preferowany pokarm i sposób odżywiania się Żubr jest roślinożercą, a jego dieta składa się z traw, turzyc, roślin zielnych, a także liści oraz gałązek drzew i krzewów. Kora spałowana jest głównie z dębu, grabu i jesionu ale również z wielu innych gatunków liściastych i iglastych. Ulubionym pokarmem żubrów są żołędzie, lubią też bukiew. W lecie 2/3 pobieranej paszy stanowią trawy, turzyce i rośliny zielne, a w zimie w stadach intensywnie dokarmianych prawie 3/4 diety stanowi siano łąkowe. Dorosłe zwierzę zjada dziennie od 30 do 45 kg świeżej zielonej masy. Oznacza to, że w ciągu roku jeden żubr pobiera ponad 10 ton pokarmu. Przyjmuje się, że w naszych lasach, biomasa przypadających na jeden hektar roślin dostępnych dla żubra zwykle nie przekracza kilkuset kilogramów.

4 Żubry mogą zajmować różne siedliska powiązane z lasem. Podstawą dla tego dużego roślinożercy jest wystarczająca ilość żeru, czyli traw i roślin zielnych. Powoduje to, że żubr wybiera do żerowania polany śródleśne, łąki i pastwiska oraz inne tereny otwarte, jak odnowienia czy zręby. Grupa mieszana żeruje w różnych miejscach, ale zachowuje pewien konserwatyzm w kolejnych latach. Żubr wykorzystuje roślinność dna lasu w różnych okresach roku zależnie od typu siedliska. Las jest konieczny dla żubra głównie w celu zapewnienia spokoju i osłony. Żubry korzystają z naturalnych zbiorników wodnych strumieni i oczek śródleśnych.

5 Wymagania siedliskowe i przestrzenne żubra Dorosły żubr zjada dziennie od 30 do 45 kg świeżej zielonej masy- w ciągu roku jeden pobiera ponad 10 ton pokarmu. Przyjmuje się, że w naszych lasach, biomasa przypadających na jeden hektar roślin dostępnych dla żubra zwykle nie przekracza kilkuset kilogramów. Zwierzęta roślinożerne odżywiając się pobierają pokarm przede wszystkim w miejscach, gdzie jest on obfity i łatwo dostępny, zatem założyć trzeba, że aby zapewnić żubrom możliwość pobrania niezbędnej racji pokarmowej w jednostce czasu oraz nie doprowadzić do przeeksploatowania ich bazy pokarmowej, na jednego osobnika przypadać powinno kilkadziesiąt hektarów lasu. Żubr jest gatunkiem stadnym- grupy mieszane najczęściej liczą od kilkunastu do dwudziestu kilku osobników, jednak okresowo zwierzęta grupują się w stada liczące ponad trzydzieści, a nawet pięćdziesiąt żubrów. Dzienne pobranie biomasy przez takie stado może wynosić powyżej tony.

6 Żubr jest gatunkiem stadnym- grupy mieszane najczęściej liczą od kilkunastu do dwudziestu kilku osobników, jednak okresowo zwierzęta grupują się w stada liczące ponad trzydzieści, a nawet pięćdziesiąt żubrów. Dzienne pobranie biomasy przez takie stado może wynosić powyżej tony. W przypadku tworzenia nowych stad wolnych żubra powinno się wybrać płaty siedlisk o powierzchni co najmniej kilku tysięcy hektarów, obejmujące drzewostany mieszane, w mniejszym stopniu iglaste i liściaste, z około 20% udziałem pastwisk naturalnych w postaci polan, halizn lub łąk śródleśnych. Niezbędny jest oczywiście całoroczny dostęp do wody. Obszar taki powinien być w możliwie małym stopniu pofragmentowany i pozbawiony barier antropogenicznych jak liniowa zabudowa czy szlaki komunikacyjne. Niepożądane jest również bliskie sąsiedztwo pól uprawnych.

7 Żubr jest gatunkiem stadnym- grupy mieszane najczęściej liczą od kilkunastu do dwudziestu kilku osobników, jednak okresowo zwierzęta grupują się w stada liczące ponad trzydzieści, a nawet pięćdziesiąt żubrów. Dzienne pobranie biomasy przez takie stado może wynosić powyżej tony. W przypadku tworzenia nowych stad wolnych żubra powinno się wybrać płaty siedlisk o powierzchni co najmniej kilku tysięcy hektarów, obejmujące drzewostany mieszane, w mniejszym stopniu iglaste i liściaste, z około 20% udziałem pastwisk naturalnych w postaci polan, halizn lub łąk śródleśnych. Niezbędny jest oczywiście całoroczny dostęp do wody. Obszar taki powinien być w możliwie małym stopniu pofragmentowany i pozbawiony barier antropogenicznych jak liniowa zabudowa czy szlaki komunikacyjne. Niepożądane jest również bliskie sąsiedztwo pól uprawnych.

8 Wymagania siedliskowe żubrów Żyzne lasy liściaste Nadleśnictwa Dobrzany porzucone przez żubry

9 Wymagania siedliskowe żubrów Ubogie siedliska borowe w Nadleśnictwie Drawsko

10 Tereny wybrane przez żubry bory sosnowe na ubogich, piaszczystych glebach

11 W Puszczy Knyszyńskiej do 80% kompleksu leśnego stanowią drzewostany iglaste: sosnowo świerkowe Żubry bardzo często można spotkać na terenach rolniczych, często kilka- kilkanaście kilometrów od kompleksu leśnego.

12 Puszcza Augustowska jako biotop przyszłej populacji żubra Oczekiwania co do charakterystyki terenu - spełnianie wymagań środowiskowych gatunku (żer, osłona, wielkość obszaru) - unikanie konfliktów z dotychczasowym sposobem użytkowania środowiska przez człowieka Wskazanie Obszar ha N. Augustów i N. Płaska ( Ocena możliwości wsiedlenia żubra do OHZ Nadleśnictw Augustów i Płaska wykonana przez BULiGL w Białymstoku)

13 Funkcjonowanie stad żubrów w Polsce północno-wschodniej Lokalizacja Wielkość stada [szt] Areał użytkowany przez żubry [ha] Inne parametry Puszcza Borecka ~ Siedliska lasowe, duży areał łąk śródleśnych i poletek łowieckich Puszcza Knyszyńska Puszcza Białowieska (20 lat temu) Puszcza Białowieska (obecnie) > Siedliska borowe, stado sezonowo korzysta z pól rolników Siedliska lasowe, duży udział łąk śródleśnych; żubry użytkowały prawie wyłącznie teren Puszczy >500 > Siedliska lasowe, duży udział łąk śródleśnych; żubry użytkują całą Puszczę, tereny przyległe, podlegają dyspersji na dalsze tereny Zagęszczenia rzeczywiste populacji żubrów w Puszczy Boreckiej 0,54-0,63 os/100 ha W Bieszczadach 0,5 żubra/100 ha uważane jest za zagęszczenie bezpieczne pod względem szkód w lesie przy uwzględnieniu innych kopytnych na poziomie średnim

14 swobodna dyspersja przez żubry, a zarządzenie stadem i jego środowiskiem aktywne zarządzanie

15 Zarządzanie populacją - wsiedlenie Trafność wyboru miejsca wsiedlenia, które powinno znajdować się w lokalizacji: - właściwej do zbudowania miejsca stałego zimowego dokarmiania (zespół paśnikowy na wzór praktyk stosowanych w N. Borki) w co najmniej średniowiekowych lub starych drzewostanach o powierzchni kilkudziesięciu hektarów, celem uniknięcia szkód w lesie, - w bezpośredniej bliskości łąk i poletek zapewniających żer od wczesnej wiosny do późnej jesieni, - w pobliżu występowania wody (miejsca preferowane do letnich ostoi szczególnie w przypadku wycieleń i później), - odpowiednio oddalonej od miejsc i szlaków turystycznych, - z dala od pól wykorzystywanych rolniczo.

16 Zarządzanie populacją - poprawa naturalnych warunków bytowania zwierzyny Polepszenie jakość łąk i poletek będących w użytkowaniu nadleśnictw Zwiększenie areału łąk o ok. 50 ha. Posiadanie dwóch zespołów paśnikowych do zimowego dokarmiania (X-III) Poprawa warunków żerowych w ramach działań z zakresu hodowli i ochrony lasu, Udostępnianie drzew do spałowania pochodzących ze zrębów i trzebieży, Wykładanie pojedynczych drzew spałowych, Grodzenia tylko cennych kęp na uprawach aby nie ograniczać dostępu do roślinności zielnej. Budowa brogów do składowania siana z łąk koszonych przez nadleśnictwa, Budowa, bądź odtwarzanie małych zbiorników retencyjnych i oczek. Zapewnienie dostępu do soli poprzez liczne lizawki

17 Zarządzanie populacją - poprawa naturalnych warunków bytowania zwierzyny

18

19 Zarządzanie populacją - sterowanie dynamiką liczebności Ustalenie docelowej liczebności populacji żubrów Puszczy Augustowskiej - 35 osobników (30-40). Przy tej wielkości populacji żubry wykorzystywałyby niszę jaka występuje w sposób naturalny, nie kolidując z innymi celami realizowanymi na tym terenie. Grupa do wsiedlenia - 10 osobników o strukturze 2 byki, 2 młode byki, 2 dorosłe krowy, 2 młode krowy, 2 cielęta. Przyrost w pierwszych latach to 1-2 cielęta Docelowa struktura populacji to wyrównana proporcja płci i równomiernie reprezentowane poszczególne klasy wieku Przemieszczenia i eliminacje

20 liczba osobników [szt] 60 Wykres 1. Scenariusze tempa wzrostu stada żubrów w Puszczy Augustowskiej tempo 20 % 50 tempo 10 % 40 tempo 4% lata

21 Zarządzanie populacją - monitoring Przyszłe stado żubrów powinno podlegać ciągłemu monitoringowi w zakresie: - określenia dyspersji i sposobu użytkowania środowiska - dynamiki liczebności i struktury populacji, - stanu zdrowotnego - inwentaryzacji szkód w drzewostanach - składu pasz i zaopatrzenia w składniki mineralne. W monitoringu uczestniczą wszystkie nadleśnictwa, a koordynator te dane skupia oraz utrzymuje kontakt z podmiotami opracowującymi wyniki. Nie mniej ważne będzie zorientowanie monitoringu na zbieranie danych na temat określenia antropopresji.

22 Mocne strony: uzyskanie efektu ekologicznego przywrócenie gatunku Naturze, wzmocnienia metapopulacji żubra Polski pn-wsch, przełamywanie stereotypów i zmiana nastawienia społecznego do idei ochrony przyrody, silna promocja działań LP na rzecz ochrony przyrody, poprawa naturalnych warunków bytowania żubrów, a w konsekwencji także wielu innych gatunków ssaków kopytnych, realizacja art. 28 ustawy Prawo łowieckie przypisanego ohz-om, promocja regionu i wzrost atrakcyjności turystycznej, sprawdzenie mechanizmu samofinansowania się ochrony przyrody (przychody z eliminacji na koszty utrzymania stada), zachęta dla innych zarządców terenu dla tworzenia nowych stad żubrów.

23 Słabe strony: możliwość wystąpienia konfliktu z realizowaną gospodarką rolną, zmienność postrzegania żubra przez organy ochrony przyrody- możliwość wystąpienia trudności na etapie uzyskiwania różnego rodzaju zezwoleń i decyzji (trudność w realizacji strategii), brak jasnej perspektywy finansowania zadań w okresie poprojektowym, niebezpieczeństwo finansowania zadań ze środków własnych nadleśnictw.

24 Wnioski: Obwody łowieckie ohz-ów N. Augustów i N. Płaska (28900ha) są obszarem gdzie możliwe jest wprowadzenie i utrzymywanie małej populacji żubrów o liczebności docelowej osobników. Kluczem do realizacji projektu powinna być opracowana i zaaprobowana przez organy ochrony przyrody strategia zarządzania populacją żubrów Puszczy Augustowskiej. Przed wsiedleniem zwierząt trzeba spełnić szereg warunków brzegowych z których najistotniejszymi są: poprawa naturalnych warunków bytowania i uzyskanie akceptacji społecznej dla planowanych działań. Projekt w pierwszych latach powinien czerpać ze środków pomocowych a w kolejnych włączać inne możliwości zapewniania środków, w tym poprzez odstrzały żubrów na zasadach komercyjnych celem uzyskania mechanizmu samofinansowania działań ochronnych. Działania na rzecz introdukcji żubra w Puszczy Augustowskiej mogą znacząco pozytywnie wpływać na wizerunek Lasów Państwowych.

25 Plany co dalej: Projekt Rozwój metapopulacji żubra w północno - wschodniej Polsce Lata Program Operacyjny PL2 Ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów Zadanie nr 4 Przygotowanie obszaru Puszczy Augustowskiej do wsiedlenia żubra Przygotowanie i/lub poprawę jakości łąk na pograniczu nadleśnictw Płaska i Augustów oraz budowę oczek wodnych. Poprawa jakości łąk obejmuje wyrównanie, koszenie, podsiew, ewentualne odkrzaczanie. Planuje się przygotować około 14 ha łąk koszonych Podejmowane będą również działania promocyjno- informacyjne poprzez organizacje spotkań i warsztatów.

26