Makroekonomia 1 Wykład 4: Pieniądz i ceny Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego
Plan wykładu Czym jest pieniądz? Historia pieniądza Skąd bierze się pieniądz w gospodarce? Podaż pieniądza w Polsce Pieniądz a ceny: ilościowa teoria pieniądza
Definicja a funkcje pieniądza Definicja pieniądza Funkcje pieniądza Wymiany (transakcyjna) Środka płatności Miernika wartości Tezauryzacji Jak wyżej w ujęciu międzynarodowym (tj. z udziałem innego pieniądza) 3
Aggaty pieniężne i płynność pieniądza M0 = baza monetarna Gotówka w obiegu Rezerwy banków komercyjnych (gotówka w bankach + depozyty banków komercyjnych w banku centralnym) M1 = pieniądz transakcyjny M2 M3 M. M0 + depozyty w pieniądzu krajowym i w walutach obcych znajdujące się w bankach komercyjnych M1+depozyty terminowe do 2 lat + depozyty pozostałe z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy M2+papiery dłużne z terminem wypowiedzenia do 2 lat włącznie
Zmiany ilości pieniądza w Polsce
Skąd dziś bierze się pieniądz? System bankowy: Bank centralny Banki komercyjne 6
Emisja pieniądza BANK CENTRALNY BANKI KOMERCYJNE RE D PUBLICZNOŚĆ POZABANKOWA M 1 D CU CU D 7
Bank centralny Funkcje banku centralnego Emisyjna: zasilanie gospodarki w pieniądz Polityka pieniężna: stabilizacja cen Oddziaływanie na wysokość stóp procentowych Oddziaływanie na poziom kursu walutowego Usługi bankowe na rzecz rządu Bank banków Niezależność banku centralnego 8
Banki komercyjne Funkcje banku komercyjnego zarządzanie depozytami udzielanie kdytów Rezerwy w banku komercyjnym zerwy obowiązkowe zerwy nadwyżkowe System banków 9
10 Pieniądz kdytowy Rola zerw ) (1... ) (1 ) (1 2 H H H H D H D 1 Rola pfencji do utrzymywania gotówki ) (1... ) (1 ) (1 2 H H H H D H D 1 gdzie: D CU MD 1 D RE
11 Całkowita podaż pieniądza H D 1 CU D M 1 D CU H H CU D M 1 ) 1 1 ( 1 H MM H M 1 1 MM 1
Zasoby pieniądza a poziom cen w gospodarce
Ilościowa teoria pieniądza; w wersji względnej M x V = P x Y Przy stałym V, podaż pieniądza determinuje wartość produkcji w gospodarce Y można uznać, iż w długim oksie jest stałe, gdyż jest determinowane przez zasób K i L Ilościowa teoria w wersji względnej M V P Y M V P Y 13
Podaż pieniądza a inflacja P Zdefiniujmy stopę inflacji: P Przy stałej prędkości obiegu pieniądza: M P Y M P Y Wówczas: M M Y Y 14
Wzrost podaży pieniądza a stopa inflacji, USA Figu 4.1 Historical Data on U.S. Inflation and Money Growth Mankiw: Macroeconomics, Sixth Edition Copyright 2007 by Worth Publishers 15
Figu 4.2 International Data on Inflation and Money Growth Mankiw: Macroeconomics, Sixth Edition Copyright 2007 by Worth Publishers
Inflacja w USA i wzrost podaży pieniądza, 1960-2005 15% W długim oksie stopa inflacji i stopa zmian podaży pieniądza poruszają się razem, zgodnie z przewidywaniami teorii (ale nie w krótkim oksie, gdy są kontrcykliczne!!) 12% Stopa wzrostu M2 9% 6% 3% 0% Stopa inflacji 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Dlaczego inflacja jest zła? Typowe nieporozumienie: inflacja powoduje spadek faktycznej wartości nabywczej wynagrodzeń To jest prawda, ale tylko w krótkim oksie, gdy nominalne wynagrodzenia są stałe (umowy o pracę) Podejście klasyczne: zmiana poziomu cen to tylko zmiana jednostek pomiaru (por. denominacja) A zatem, czy inflacja jest problemem społecznym? 18
Przeciętne zarobki za godzinę pracy, USA 1964-2007 $20 $18 $16 $14 $12 $10 $8 $6 CPI (prawa skala) $4 Płaca nominalna $2 Płaca w cenach z 2007 r. $0 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 250 200 150 100 50 0 19
Gdy inflacja jest spodziewana Koszt zdartych zelówek czyli koszty związane z częstszymi wycieczkami do banku w celu podejmowania mniejszych sum gotówki oraz koszty z poszukiwaniem towarów, któ zdrożały mniej niż śdnio (wzrost kosztów uzyskania informacji) Koszty zmiany menu koszty zmiany cen (katalogi, menu itp.) Koszty ustawicznych zmian struktury produkcji (wywołanych nierównomiernymi zmianami cen czynników produkcji i cen wyrobów gotowych) Problem nierównego opodatkowania (np. opodatkowanie nominalnych zysków z kapitału) Trudności w porównywaniu wartości z różnych oksów --> trudności w długooksowym planowaniu finansowym spadek inwestycji i osłabienie wzrostu
A gdy się jej nie spodziewamy, dodatkowo Redystrybucja siły nabywczej Długooksowe kontrakty mogą oparte być nie o indeksację, ale o oczekiwania dot. inflacji Kiedy faktyczna inflacja okazuje się być inna niż oczekiwana, niektórzy zyskują, ale kosztem innych: Kiedy π > π e, wówczas zyskują pożyczkobiorcy Kiedy π < π e, wówczas zyskują pożyczkodawcy Gdy często π π e wzrost niepewności 21
Korzyści z inflacji? Jedna korzyść Płace nominalne faktycznie spadają rzadko utrudnia to działanie mechanizmu rynkowego na rynku pracy Inflacja powoduje, że płacom alnym łatwiej jest zrównoważyć rynek pracy, nawet bez obniżki płac nominalnych Czyli umiarkowana inflacja poprawia funkcjonowanie rynku pracy 22
Hiperinflacja Hiperinflacja w Niemczech, rok 1923 Kobieta pali banknotami w pie; w tamtych czasach banknoty paliły się dłużej niż dwno, któ można było za nie kupić 23
Studium przypadku polska polityka pieniężna 2012 Od 1998 r. strategia bezpośdniego celu inflacyjnego RPP okśla cel inflacyjny i dostosowuje do niego poziom podstawowych stóp procentowych NBP Od 2004 r. ciągły cel inflacyjny 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy 24
Studium przypadku polska polityka pieniężna -2012 Instrumenty Okślenie stóp procentowych NBP Refencyjnej (podstawowej) dla operacji otwartego rynku Lombardowej wyznaczającej górny pułap wzrostu stóp procentowych w operacjach overnight Stopa depozytowa wyznaczającej dolny pułap wzrostu stóp procentowych w operacjach overnight Operacje otwartego rynku - dokonywane z inicjatywy NBP z bankami komercyjnymi, obejmują: Operacje podstawowe, gularne co 7 dni, kupno-sprzedaż bonów pieniężnych NBP po stopie fencyjnej Operacje dostrajające interwencyjne, krótkoterminowe Absorbujące emisję bonów pieniężnych (dodatkowa sprzedaż bonów -verse po) Zasilające (przedterminowy wykup bonów pieniężnych (po) Strukturalne - warunkowa i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych (głównie obligacji) lub dewiz, Rezerwa obowiązkowa (od 31.10.2003 r. stopa zerwy obowiązkowej = 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów; od 30.09.2003 r. pomniejszana o równowartość 500 tys. euro; od 1.05.2004 oprocentowana) 25
Studium przypadku polska polityka pieniężna -2012 Instrumenty cd. Operacje depozytowo-kdytowe NBP udziela bankom jednodniowego kdytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych NBP przyjmuje jednodniowe depozyty (na koniec dnia) oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez RPP (stopy depozytowej) Kdyty nieoprocentowane udzielane w ciągu dnia operacyjnego pod zastaw papierów wartościowych akceptowanych prze NBP w złotych (kdyt techniczny) i w euro (intraday cdit) Polityka kursowa Od 12.04.2000 r. kurs złotego jest płynny, ale NBP zastrzega sobie prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do alizacji celu inflacyjnego Przed wejściem do stfy Euro (2 lata) rynkowy kurs złotego będzie utrzymywany wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego Swapy walutowe w celu utrzymania płynności wymiany przez banki komercyjne kupno sprzedaż walut obcych na rynku kasowym i jednoczesna sprzedaż- kupno w ramach transakcji terminowej o okślonej dacie 26
Uwarunkowania polityki pieniężnej (główne), brane pod uwagę przez NBP w 2012 Uwarunkowania wewnętrzne Zmiany cen Oczekiwania zmiany cen (inflacyjne) Dynamika PKB Akcja kdytowa banków Inwestycje Stan finansów publicznych (głównie deficyt i zadłużenie., zmiany opodatkowania VAT) Uwarunkowania zewnętrzne Koniunktura, inflacja światowa (głównie kraje UE, USA, Japonia) Kryzys finansów publicznych w państwach europejskich Stopy procentowe banków centralnych j.w. Obroty handlu zagranicznego, bilans płatniczy, konkuncyjność cen w eksporcie 27
Podaż pieniądza w Polsce 31.12.2011 WYSZCZEGÓLNIENIE Stan na Struktura w mln zł w % A. PODAŻ PIENIĄDZA (M3) 881 502,8 100,0% 1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) 101 846,6 11,6% 2. Depozyty i inne zobowiązania 761 922,3 86,4% 2.1. Gospodarstwa domowe 478 017,6 54,2% 2.2. Niemonetarne instytucje finansowe 40 529,3 4,6% 2.3. Przedsiębiorstwa 203 157,7 23,0% 2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw 14 978,8 1,7% domowych 2.5. Instytucje samorządowe 23 292,6 2,6% 2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 1 946,4 0,2% 3. Pozostałe składniki M3 17 733,9 2,0% B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł 140 521,7 15,9% w mln EUR (2) 31 815,3 3,6% C. Aktywa krajowe netto 740 981,1 84,1% 1. Należności 880 828,7 99,9% 1.1. Gospodarstwa domowe 536 972,1 60,9% 1.2. Niemonetarne instytucje finansowe 28 114,3 3,2% 1.3. Przedsiębiorstwa 261 357,1 29,6% 1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz 4 177,3 0,5% gospodarstw domowych 1.5. Instytucje samorządowe 49 364,1 5,6% 1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 843,7 0,1% 2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego 121 627,2 13,8% 3. Saldo pozostałych pozycji netto -261 474,9-29,7%
Polski pieniądz Wyszczególnienie Oks Ceny a Stopa procentowa b Wymienialność Kurs walutowy c Relacja dochodów d złoty II RP 1924-1939 złoty okupacyjny 1939-1945 złoty powojenny 1945-1950 złoty PRL 1950-1989 - 1,6 13 ograniczona 0,2 11 134. - - - 16 11 6,8 - - 23 9 18 6,3 - - 6,7-15 złoty przed denominacją 1989-1994 89 133 wewnętrzna 8,6-4 złoty po denominacji 1995-2003 8,5 20 pełna 3,7 12 a) zmiany roczne cen żywności w % b) stopa kdytowa, śdnia w oksie c) alne zmiany roczne w % d) zmiany lacji dochodów na osobę w Polsce i Europie Zachodniej w pkt. proc. źródło: Grzegorz Wójtowicz 29
Dziękuję