ZASADY STOSOWANIA PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ
TEORIE STOSOWANIA PRAWA MIEDZYNARODOWEGO W PRAWIE KRAJOWYM monistyczna dualistyczna
MONISTYCZNA PM i prawo krajowe jako części jednego systemu prawnego mogą być przez jednostki powoływane przed sądem powoływana norma musi mieć charakter samo wykonalny (self-executing) stosowanie umowy kryteria: intencja stron subiektywna intencja władzy państwowej było nadanie praw jednostce obiektywna intencja wyrażona w treści umowy i wynikająca z jej celu i przedmiotu sposób określenia prawa lub obowiązku zainteresowanego podmiotu (organu państwa lub jednostki) jasno i precyzyjnie wyrażone, niepoddane żadnym warunkom kompletność normy musi zawierac wszystkie niezbędne elementy do jej zastosowania, a wiec nie może wymagac implementującego ustawodastwa PIERWSZEŃSTWO PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
DUALISTYCZNA PM i prawo krajowe jako dwa odrębne systemy prawne aby umowy międzynarodowe mogły wywoływac skutki prawne, ich normy muszą być transponowane do prawa krajowego (tj. wykonane przez akty prawa krajowego) w przypadku konfliktu norm prawa krajowego a międzynarodowego, PM nie zawsze przeważa lex posteriori derogat legi priori lex specialis derogat legi generali
SPRAWA 26/62 VAN GEND AND LOOSE
SPRAWA 26/62 VAN GEND AND LOOSE Sąd holenderski rozpatrujący sprawę zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z zasadniczym pytaniem czy kwestia stosowania TWE w prawie krajowym należy do prawa krajowego i może być samodzielnie rozstrzygnięta przez sąd krajowy czy też jest to kwestia prawa wspólnotowego i czy podmiotom prawa przysługują na podstawie art. 12 uprawnienia podlegające ochronie sądowej. Innymi słowy, pytanie dotyczyło kwestii bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego przez sądy krajowe i możliwości ochrony sądowej praw indywidualnych powstałych z mocy tego prawa.
SPRAWA 26/62 VAN GEND AND LOOSE 1. TWE jest czymś wiecej niż tylko umową międzynarodową zawartą między państwami a Wspólnota stanowi nowy porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły w określonym zakresie swoje suwerenne prawa. Podmiotami tego porządku prawnego są zarówno państwa członkowskie, jak i ich obywatele. 2. Prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może być również źródłem uprawnień dla tych jednostek. 3. aby osiągnąc cele TWE, ustanawiając wspólny rynek, jednostki podmioty prawa wspólnotowego, musza móc powyływac się przed sądem 4. Uprawnienia nie muszą być nadane wprost w traktacie, lecz powstają one również na skutek zobowiązań, które Traktat nakłada w ściśle określony sposób na jednostki, państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe.
SPRAWA 6/64 COSTA VS. E.N.E.L.
SPRAWA 6/64 COSTA VS. E.N.E.L. Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy, wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność prawna, w zdolność do reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień Wspólnocie, państwa członkowskie ograniczyły swoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych. ( ) Traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który po wejściu w życie Traktatu został włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy
PRAWO UNII: stanowi część porzadku prawnego państw członkowskich tzn. obowiązuje bezpośrednio może być powoływane jako źródło praw i obowiązków zarówno organów państwowa lub Unii, jak i jednostek tzn. może być stosowane bezpośrednio
KRYTERIA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA
KRYTERIA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA Norma prawa unii musi być: 1. wystarczająco jasna i precyzyjna, aby nadała się do stosowania przez sąd lub inny organ 2. bezwarunkowa- jej stosowanie nie może być uzależnione od swobodnego uznania organu ją stosującego Unii lub państwa członkowskiego 3. zupełna/ kompletna (prawnie perfekcyjna) jej wykonanie nie może zależec od późniejszych środków wykonawczych przyjmowanych przez państwa członkowskie lub instytucje Unii
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE Zasada pierwszeństwa unijnego porządku prawnego nad prawem krajowym oznacza, ze norma prawa unijnego w zakresie swojego działania wywiera pierwszeństwo w przypadku kolizji z normą prawa krajowego bez względu na hierarchię krajowego aktu prawnego oraz chwilą jego wejścia w życie
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE Zasada ta automatycznie nie anuluje aktu prawa krajowego a jedynie wyklucza jego stosowanie akt prawa wewnętrznego nadal funkcjonuje w wewnętrznym porządku krajowym lecz jako sprzeczny z aktem prawa unijnego nie jest stosowany
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE Sprawa 6/64 Costa vs. E.N.E.L. Sprawa 36/77 Simmenthal (nr 1) oraz 106/77 Simmenthal (nr 2)
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE Costa vs. E.N.E.L.: Włączenie postanowień prawa wspólnotowego w systemy prawne poszczególnych państw członkowskich oraz generalnie litera i duch Traktatu powodują, że państwa te nie mogą jednostronnie podejmowac środków skierowanych przeciwko przyjętemu przez nie na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu ( ) Ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa, aby nie pozbawiac go jego charakteru prawa wspólnotowego i nie podważac podstaw prawnych Wspólnoty
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE SPRAWA 36/77 SIMMENTHAL (Nr 1) ORAZ SPRAWA 106/77 SIMMENTHAL (Nr 2) 1. bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego (obecnie unijnego) musza być w pełni i jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich 2. zasada pierwszeństwa zobowiązuje sądy do stosowania prawa wspólnotowego do prawa krajowego 3. każdy sąd ma obowiązek niezastosowania prawa krajowego również wcześniejszego jak i późniejszego, sprzecznego z prawem wspólnotowym bez czekania na jego uchylenie
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE SPRAWA 36/77 SIMMENTHAL (Nr 1) ORAZ SPRAWA 106/77 SIMMENTHAL (Nr 2) Konsekwencja prymatu prawa Unii nie jest nieważność sprzecznego z nim prawa krajowego, lecz obowiązek niestosowania normy krajowej Prymat prawa Unii nie jest prymatem obowiązywania lecz prymatem stosowania Wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie w jakim byłaby ona sprzeczna z normami unijnymi
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE Traktat ustanawiajacy Konstytucję dla Europy: art I-6 Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii w wykonywaniu przyznanych jej kompetencji mają pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich + Deklaracja (nr1), która objaśniała że postanowienia tego artykułu odzwierciedlają istniejące orzecznictwo TS i Sądu I Instancji Traktat z Lizbony Deklaracja Konferencji nr 17 w której Konferencja ( a wiec państwa członkowskie) potwierdziły że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE, Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo Traktat z Lizbony potwierdza zasadę pierwszeństwa
ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU Skutek wertykalny i horyzontalny kryteria
ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU Skutek wertykalny i horyzontalny Skutek wertykalny Skutek horyzontalny
ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU Skutek wertykalny i horyzontalny skutek wertykalny: gdy jednostka może powołac się na normę zawartą w Traktacie przeciwko państwo (własnemu lub innemu) ponieważ ustanowiła ona obowiązek dla państwa, którego państwo nie respektowało (np. van Gend and Loos) prawo jednostki może być implikowane (wydedukowane lub wynikające) z obowiązków państwa norma może być powołana w stosunkach jednostka-państwo stosunek wertykalny charakteryzuje się pewną nierównością podmiotów, podporządkowanie jednostki państwu skutek horyzontalny: gdy jednostka może powołac się na normę zawartą w Traktacie przeciwko innej jednostce, a zatem w przypadku gdy Traktat zawiera normy, które rodzą nie tylko prawa dla jednostek ale także obowiązki
ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU Norma jest bezpośrednio skuteczna jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w stosunkach: 1. jednostka- państwo (wertykalnych) 2. jednostka jednostka (horyzontalnych) Warunki, jakie musza być spełnione: 1. norma musi być częścią porządku prawnego państwa (bezpośrednio obowiązywać) oraz 2. musi nadawac się do bezpośredniego stosowania - jasna i precyzyjna - Bezwarunkowa - zupełna / kompletna (prawnie perfekcyjna)
BEZPOŚREDNI SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ art. 288 zd 2 TFUE przepis jasno wskazuje, iż rozporządzenie musi być bezpośrednio stosowane Zgodnie z wyjaśnieniami TSUE rozporządzenie wywołuje skutek bezpośredni z racji swojej szczególnej natury i miejsca w systemie źródeł prawa unii Rozporządzenie: 1. ujednolica prawo 2. działa natychmiastowo, stając się w momencie wejścia w życie częścią prawa krajowego 3. ustanawia prawo powszechnie obowiązujące 4. transpozycja rozporządzeń nie jest co do zasady dopuszczana ponieważ narusza wspólnotowy/charakter prawa unii
BEZPOŚREDNI SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ 5. wyjątkowo przepis rozporządzenia może wymagać wykonania przez wydanie aktu prawa krajowego, zwłaszcza gdy zezwala państwom członkowskim na rozszerzenie lub zawężenie zakresu podmiotowego lub przedmiotowego (ale musi to bezpośrednio wynikać z rozporządzenia) w przypadku braku normy implementującej jednostka nie może wywodzić swoich praw z przepisów rozporządzenia TS chociaż z mocy samej natury rozporządzeń i ich funkcji w systemie źródeł prawa wspólnotowego, postanowienia rozporządzeń co do zasady wywołują natychmiastowy skutek w krajowym systemie prawnym bez konieczności przyjmowania przez władze krajowe środków wykonawczych, niektóre ich postanowienia mogą jednakże wymagać dla ich wdrożenia przyjęcia środków wykonawczych przez państwa członkowskie pozostawienie swobody do określenia niektórych elementów stanowi iż przepis nie jest bezwarunkowy i kompletny
BEZPOŚREDNI SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ 6. państwo może przyjąć przepisy określające sankcje, które mogą zostac nałożone na jednostkę z tytułu naruszenia rozporządzenia, pod warunkiem że brak jest w tym zakresie postanowień wspólnotowych 7. państwo może regulować pewne kwestie nieobjęte rozporządzeniem, pod warunkiem jednak że regulacje te nie zwalniają z zobowiązań wynikających z rozporządzenia lub nie wpływają szkodliwie na rozporządzenie oraz są zgodne z przedmiotem i celem rozporządzenia jednostka może powołać się nie tylko na normę rozporządzenia przeciwko państwu lub innej jednostce, a także powołać się na ogólny cel i funkcję rozporządzenia reżimu prawnego stworzonego rozporządzeniem aby zakwestionować normę prawa krajowego
BEZPOŚREDNI SKUTEK DECYZJI art. 288 TFUE Decyzja wiąże bezpośrednio tych, do których jest skierowana (do wszystkich lub konkretnych państw członkowskich bądź jednostek) SPRAWA 9/70 FRANZ GRAND (odpowiedź na pytanie prejudycjalne sądu niemieckiego) RFN wprowadza specjalny podatek uzależniony min. od liczby przejechanych kilometrów, tonażu samochodu itp.
BEZPOŚREDNI SKUTEK DECYZJI Trybunał uznał ten podatek za niezgodny z aktami prawa wspólnotowego. Zauważył, że przepis decyzji w połączeniu z przepisem dyrektywy powoduje bezpośredni skutek w stosunkach prawnych między państwami członkowskimi i jednostkami poddanymi pod ich jurysdykcję, w taki sposób żeby postanowienia te tworzą prawa dla jednostek, które sądy krajowe musza chronic. Decyzja może zostac powolana nie tylko przez instytucje wspólnotowe przeciwko jej adresatowi, ale przez tych wszystkich którzy mają interes prawny w jej wykonaniu szczególnie wtedy, gdy adresatem decyzji jest państwo lub wszystkie państwa członkowskie Postanowienia decyzji muszą spełniac kryteria bezpośredniej skuteczności. Przy ustalaniu ich spełnienia należy wziąć pod uwagę charakter, kontekst i tresc decyzji
BEZPOŚREDNI SKUTEK DECYZJI Wynika z: 1. wiążącego charakteru decyzji 2. zasada effet utile / practical effectiveness zapewnienie jej efektywnego wykonania również przez jednostkę (możliwosc powołania się) 3. art. 267 TFUE możliwosc zadania pytania prejudycjalnego dt. aktów Unii (czyli też decyzji)
BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW SKUTEK WERTYKALNY gdy dyrektywa zostanie uchwalona, państw zobowiązane jest do jej transpozycji do końca okresu wskazanego w dyrektywie państwo do końca okresu transpozycji, ma swobodę wyboru momentu wyboru momentu gdy wyda przepisy krajowe odpowiednio transponujące dyrektywę, nie powstaje problem bezpośredniego stosowania dyrektywy SPRAWA 41/74 VAN DUYN
BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW Wynika z: SKUTEK WERTYKALNY 1. wiążącego charakteru dyrektywy 2. zasada effet utile / practical effectiveness zapewnienie jej efektywnego wykonania również przez jednostkę (możliwosc powołania się) 3. art. 267 TFUE możliwosc zadania pytania prejudycjalnego dt. aktów Unii (czyli też decyzji) 4. postanowienie dyrektywy musi mieć jednak cechy pozwalajace na wywołanie skutkow bezpośrednich charakter, struktura i tresc
BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW SKUTEK WERTYKALNY SPRAWA 148/78 RATTI 1. zasada estoppel nie zaprzeczania sobie 2. możliwość opierania się przez jednostki na normach dyrektywy przeciwko państwu została ustanowiona w celu uniemożliwienia państwu czerpania korzyści z własnego bezprawia istnieje dopiero od momentu upływu czasu przewidzianego na na transpozycje dyrektywy 3. dyrektywa wywołuje skutki bezpośrednie w przypadku złej transpozycji lub jej braku, ale dopiero po upływie okresu transpozycji oraz gdy postanwienia dyrektywy spełniaja kryteria bezpośredniego stosowania
BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW BRAK SKUTKU HORYZONTALNEGO skoro dyrektywa nie wiąże jednostek, nie może być przeciwko nim powoływana SPRAWA 152/84 MARSHALL dyrektywa nie rodzi obowiązków dla jednostki, może natomiast w każdym przypadku zostać powołana przez jednostkę dochodzącą swoich praw przeciwko państwu, także gdy państwo to działa w zakresie stosunków prywatnoprawnych
BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW INCYDENTALNY SKUTEK HORYZONTALNY Jednostka może powołać nieimplementowaną dyrektywę w stosunkach horyzontalnych. Nie powołuje dyrektywy, aby z niej wywieść konkretne prawo czy obowiązek innej jednostki, lecz po to, aby kwestionować skuteczność prawa, które miałoby być do niej zastosowane. Powołuje się przy tym na fakt naruszenia prawa przez państwo. W istocie ten fakt wywołuje incydentalne skutki w stosunkach horyzontalnych. Dyrektywy mogą wywołać skutki incydentalne w stosunkach między jednostkami. Dyrektywa nie tworzy w takich sytuacjach ani praw, ani obowiązków dla jednostek. Prawo krajowe nie może być zastosowane, ponieważ państwo członkowskie nie spełniło wymogów proceduralnych dyrektywy - jednostka nie może naruszyć przepisów, które same są bezprawne.
BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW SKUTEK OBIEKTYWNY orzeczenia TSUE, w których formułowany jest wymóg uwzględniania przez sądy krajowe z urzędu prawa Unii w celu zapewnienia mu pełnej efektywności Wymóg ten wiąże się z badaniem zgodności prawa krajowego ustawy, decyzji administracyjnej itp.- z prawem Unii tj. z dyrektywą w takich sprawach sądy są upoważnione do kontroli zgodności prawa krajowego z dyrektywą nie tylko na wniosek strony, ale też z urzedu. Sąd ma w pewnych przypadkach obowiązek badac z urzedu czy państwo właściwie implementowało dyrektywę czy np. nie przekroczyło granic przyznanej mu swobody
BEZPOŚREDNI SKUTEK UMÓW ZAWARTYCH PRZEZ UE jako że umowy są częścią prawa unii, mogą również być stosowane bezpośrednio o ile ich normy spełniaja kryteria bezpośredniej skuteczności SPRAWA 87/75 BRESCIANI postanowienia umowy zawartej przez Wspólnotę z państwem trzecim musi być uważane za bezpośrednio skuteczne, kiedy uwzględniając jego brzmienie oraz przedmiot i cel umowy, zawiera ono jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie, którego wykonanie nie wymaga przyjmowania dodatkowych środków prawnych dotyczy także: 1. umów mieszanych tj. takich, którą jest Unia i państwa członkowskie 2. decyzji organu powołanego umową międzynarodową UE np. decyzje Rady Stowarzyszenia
ZASAD POŚREDNIEGO STOSWANIA / SKUTKU POŚREDNIEGO WYMÓG ZGODNEJ WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO Starając się zapewnic pełna efektywność prawa Unii, TSUE wskazał również że prawo unii (nomy nienadające się lub niemogące być bezpośrednio stosowane w danym wypadku np. do stosunków horyzontalnych) może być stosowane pośrednio Jego wyknanie może bowiem zapewnic interpretacja całego prawa krajowego zgodna z prawem Unii (wykładnia lojalna, przyjazna prawu Unii) Pośredni skutek prawa wspólnotowego polega na tym, iż państwa członkowskie mają obowiązek, tak daleko jak jest to tylko możliwe, interpretować normy prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym. W Polsce nazywany obowiązkiem proeuropejskiej interpretacji prawa krajowego. W ten sposób ETS próbuje zagwarantować normom dyrektyw skutek, gdy nie są bezpośrednio skuteczne. Obowiązek ten jest rozszerzony na inne źródła prawa wspólnotowego, w tym na prawo pierwotne i jest on nałożony na sądy i organy administracji.
ZASAD POŚREDNIEGO STOSWANIA / SKUTKU POŚREDNIEGO WYMÓG ZGODNEJ WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO Obowiązek zgodnej wykładni: (na przykładzie dyrektywy) 1. dt. wszystkich krajowych przepisów prawnych, zarówno wcześniejszych jak i późniejszych w stosunku do rozpatrywanej dyrektywy 2. jest nieodłączną cecha systemu traktatowego, który umożliwia sądom krajowym zapewnienie w ramach ich właściwości pełnej skuteczności prawa wspólnotowego przy rozstrzyganiu wniesionych przez nie sporów 3. jest ograniczony przez ogólne zasady prawa, w szczególności: zasadę pewności prawa braku retroaktywności prawa nie może słuzyc jako podstawa do dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem 4. wymaga, aby sądy krajowe czyniły wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porzadku krajowym metody wykładni, by zapewnic pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonac rozstrzygniecia zgodnego z realizowanymi przez nia celami
ZASAD POŚREDNIEGO STOSWANIA / SKUTKU POŚREDNIEGO wymóg zgodnej wykładni prawa krajowego SPRAWA C-212/04 KONSTANTINOS ADENELER I INNI VS ELLINIKOS ORGANISMOS GALAKTOS uściślenie obowiązku w odniesieniu do dyrektywy: w razie dokonania transpozycji dyrektywy do porzadku prawnego danego państwa po terminie oraz przy braku bezpośredniej skuteczności odpowiednich przepisów tej dyrektywy, sądy krajowe są zobowiązane z chwilą upływu terminu transpozycji do dokonania, tak dalece jak jest to możliwe, wykładni prawa wewnętrznego w świetle brzmienia dyrektywy i realizowanego przez nią celu, tak by osiągnięte zostały rezultaty wskazane dyrektywą, przychylające się do najbardziej zgodnej z tym celem wykładni przepisów krajowych, aby w ten sposób osiągnąc rozstrzygnięcie zgodne z postanowieniami dyrektywy począwszy od daty wejścia w zycie dyrektywy, sądy państw członkowskich zobowiązane są tak dalece jak jest to możliwe, do powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w sposób, który poważnie zagrażałby- po upływie terminu transpozycji dyrektywy- osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu