Literka.pl Hipoterapia. Opis metody i jej przydatności w pracy z dziećmi i młodzieżą upośledzoną umysłowo w stopniu głębokim. Data dodania: 2012-02-10 14:26:08 Autor: Anna Bajorek W referacie przedstawiona została hipoterapia jako jedna z metod pracy terapeutycznej z dziećmi. Przedstawiono pojęcie metody, wskazania i przeciwwskazania do jej zastosowania oraz formy hipoterapii. W dalszej części omówiono wpływ hipoterapii na poszczególne sfery funkcjonowania człowieka: sferę fizyczną, emocjonalno motywacyjną, poznawczą oraz społeczną. Wykazano również przydatność metody w pracy z dziećm i młodzieżą upośledzoną umysłowo w stopniu głębokim. Według Kanonów Polskiej Hipoterapii hipoterapia jest to ukierunkowane działanie terapeutyczne mające służyć poprawie funkcjonowania człowieka w sferze fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i społecznej, podczas którego to oddziaływania, specjalnie przygotowany koń oraz jazda konna stanowią integralną część procesu terapeutycznego. Metoda adresowana jest do osób po przebytych chorobach zostawiających trwałe ślady w sprawności fizycznej i w życiu psychicznym, upośledzonych umysłowo, z deficytami rozwojowymi, z uszkodzeniami analizatorów (wzrok, słuch), niedostosowanych społecznie. Uniwersalność tej metody polega na jednoczesnym oddziaływaniu na sferę ruchową, emocjonalną, intelektualną i społeczną. Na hipoterapię kieruje dziecko lekarz prowadzący, który, biorąc pod uwagę wskazania i przeciwwskazania, wyraża zgodę na stosowanie metody i wskazuje terapeutom wymagane kierunki oddziaływań. By hipoterapia mogła włączyć się w kompleksową rehabilitację osoby niepełnosprawnej, konieczna jest współpraca lekarza, hipoterapeuty, pedagoga specjalnego, psychologa, rehabilitanta ruchowego, logopedy oraz rodziców lub opiekunów, posiadających ściśle określone, podobne i wzajemnie uzupełniające się cele terapeutyczne skierowane na podopiecznych. Zespół taki powinien skonstruować indywidualny plan pracy terapeutycznej, by osiągnąć maksymalnie możliwe dla danego dziecka efekty. Zajęcia hipoterapii powinny trwać średnio 30 minut. Dla zachowania bezpieczeństwa z jednym pacjentem powinien pracować jeden hipoterapeuta, Zajęcia z osobami niepełnosprawnymi na koniu powinny prowadzić odpowiednio do tego przygotowani specjaliści z zakresu rehabilitacji, psychologii, pedagogiki, instruktorzy jazdy konnej i instruktorzy hipoterapii. I. Wskazania do prowadzenia hipoterapii u dzieci 1) zespoły neurologiczne: - Mózgowe porażenie dziecięce (dzieci z kontrolą głowy i czynną pozycją siedzącą), - stany po urazach czaszkowo mózgowych, - ADHD,
- choroby mięśni (min. 3 pkt w skali Lovetta), - dzieci niedowidzące i niewidome, - dzieci z chorobami psychicznymi, 2) zespoły ortopedyczne: - wady postawy, - skoliozy I stopnia wg Coba, - stany po amputacji i wady rozwojowe kończyn, 3) inne: - zespoły genetyczne np. zespół Downa, - przepukliny oponowo rdzeniowe (w zależności od wysokości uszkodzenia, obrazu klinicznego i współwystępowania wodogłowia), - zespoły psychologiczne: zaburzenia emocjonalne, niedostosowanie społeczne, - upośledzenie umysłowe. II. Przeciwwskazania do prowadzenia hipoterapii u dzieci 1) Przeciwwskazania bezwzględne: - uczulenie na sierść, pot lub zapach konia, - nie wygojone rany, - nietolerancja formy leczenia przez pacjenta, np. niepohamowany lęk, - schorzenia okulistyczne, - pogorszenie stanu zdrowia w zespołach neurologicznych, stanach po urazach czaszkowo-mózgowych, ADHD, chorobach mięśni, - brak kontroli głowy w rozwoju motorycznym, - podwyższona temperatura, - ostre choroby infekcyjne, 2) Przeciwwskazania względne: - epilepsja, - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim, - zaburzenia mineralizacji kości, - utrwalone deformacje i zniekształcenia, przykurcze, ograniczenia zakresu ruchu układu kostno stawowego, np. zwichnięcia w stawach biodrowych. III. Formy hipoterapii 1) Terapeutyczna jazda konna (terapia ruchem konia) pacjent, bez wykonywania jakichkolwiek ćwiczeń poddawany jest ruchom konia podczas konnej jazdy, będąc w różnych pozycjach np. siedząc przodem, tyłem, leżąc. 2) Fizjoterapia na koniu poza terapeutycznym oddziaływaniem ruchu konia wykonywana jest gimnastyka lecznicza na koniu, prowadzona przez fizjoterapeutę; wyróżnia się tutaj model neurofizjologiczny, w którym najważniejsza jest prawidłowa pozycja siedząca i prawidłowy ruch, ich jakość, szczególnie wskazana dla dzieci w wieku przedszkolnym oraz model funkcjonalny, gdzie najważniejsza jest funkcja, a na drugim planie postrzeganie prawidłowej pozycji i ruch; szczególnie polecana dla dzieci starszych.
3) Terapia poprzez kontakt z koniem której istotą jest emocjonalny kontakt pacjenta z koniem, tworzenie sytuacji terapeutycznej w obecności konia, podczas której pacjent może w ogóle nie siedzieć na koniu. Terapia ta może być prowadzona na koniu stosuje się ją u dzieci potrafiących samodzielnie siedzieć, ale mających problemy psychiczno emocjonalne (dzieci autystyczne, upośledzone umysłowo, nadpobudliwe, z zaburzeniami zachowania, z zaburzeniami psychicznymi), prowadzona przy koniu stosowana u dzieci nie potrafiących samodzielnie siedzieć u dzieci ze wszystkimi przeciwwskazaniami oprócz nietolerancji konia przez dziecko i uczulenia na konia 4) Psychopedagogiczna jazda konna i woltyżerka zespół działań jeździeckich, pedagogicznych i psychologicznych podejmowanych w celu usprawnienia intelektualnego, poznawczego, emocjonalnego i fizycznego. Może odbywać się na koniu lub w jego pobliżu 5) Ponadto wyróżnia się jazdę konną dla osób niepełnosprawnych (sportową i rekreacyjną), która nie stanowi części hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i może mieć aspekt terapeutyczny. IV. Wpływ hipoterapii na rozwój poszczególnych sfer Wpływ hipoterapii na sferę fizyczną Podnoszenie ogólnej sprawności. Torowanie prawidłowego wzorca chodu koń daje wrażenie chodu ludzkiego, przez co następuje w mózgu kodowanie prawidłowego wzorca ruchu miednicy podczas chodu. Trójwymiarowy ruch grzbietu końskiego w stępie przekazywany miednicy jeźdźca jest identyczny z ruchami miednicy prawidłowo kroczącego człowieka. W tym samym czasie barki i luźno zwisające kończyny dolne również zachowują się tak, jak u idącego człowieka. Daje to możliwość nauki chodzenia «bez chodzenia». Hipoterapia może stanowić pierwszy etap tej nauki, bądź stać się jej przełomowym momentem. Zmniejszanie spastyczności mięśni. Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego może spowodować wzmożone napięcie mięśni /spastyczność/, szczególnie kończyn górnych i dolnych. Podstawowym warunkiem usprawniania jest obniżenie tego napięcia, rozluźnienie mięśni. Podczas zabiegów hipoterapii dzieje się to automatycznie i jest to możliwe dzięki: - rozgrzaniu mięśni, - rytmicznemu kołysaniu, - przeciwstawnym skrętom biodra barki, spowodowanym ruchem konia, - ułożeniu kończyn dolnych w trójzgięciu i odwiedzeniu podczas dosiadania konia. Pobudzanie i wzmacnianie siły mięśni w przypadku obniżonego napięcia mięśniowego. Hamowanie przetrwałych odruchów postawy. Nieprawidłowe, mimowolne odruchy towarzyszące niektórym postaciom dziecięcego porażenia mózgowego utrudniają usprawnianie. Hipoterapia stwarza możliwość stopniowego eliminowania tych odruchów dzięki: - łagodnym, kołyszącym ruchom w stępie, - dysocjacji biodra barki oraz trójzgięciu i odwiedzeniu kończyn dolnych, - unikaniu pewnych ruchów i ułożeń dzięki przestrzeganiu zasady symetrycznego dosiadu, - spokojnemu i wyciszającemu prowadzeniu terapii. Przywracanie zaburzonej symetrii mięśni tułowia. Łagodne, rytmiczne, równomierne
kołysanie w stępie, na przemian napina i rozluźnia mięśnie posturalne prawej i lewej strony ciała. Mięśnie napięte i przykurczone ulegają stopniowemu rozluźnieniu i rozciągnięciu. Mięśnie słabszej, wiotkiej strony ulegają wzmocnieniu. Dzięki temu po pewnym okresie jazdy stępem w prawidłowym dosiadzie dochodzi do symetrycznej równowagi mięśniowej. Zapobieganie przykurczom i ograniczeniom ruchomości w stawach. Łańcuch ruchów *grzbiet konia miednica kręgosłup barki kończyny jeźdźca* uruchamia rytmicznie i łagodnie kolejno wszystkie mięśnie i stawy. Hipoterapia i jazda konna zmniejsza przede wszystkim przykurcze przywodzicieli ud i ograniczenia ruchomości obręczy biodrowej. Korygowanie postawy ciała. Konieczność utrzymania prawidłowego dosiadu zmusza do aktywnego prostowania się. Wzmocnieniu ulegają mięśnie grzbietu, brzucha i obręczy biodrowej. Prowadzi to do zmniejszenia przodopochylenia miednicy. Dzięki wzmocnieniu mięśni kształtuje się nowa prawidłowa postawa ciała. Poprawa koordynacyjnych zdolności motorycznych, głównie równowagi i poczucia rytmu. Poprawa orientacji w przestrzeni i schemacie własnego ciała. Zwiększanie możliwości lokomocyjnych uczestnika terapii. Osoby niepełnosprawne cierpią na ogół z powodu ograniczonych możliwości ruchowych. Siedząc na koniu, popędzając go pracą bioder, kręgosłupa odbierają wrażenie prawdziwego chodu i mogą go ćwiczyć. Koń oddaje do dyspozycji osobie niepełnosprawnej swoje cztery, zdrowe nogi stwarzając tym samym nieograniczone możliwości lokomocyjne. Takie przeszkody jak odległość czy nierówność przestają istnieć. Wpływ hipoterapii na sferę emocjonalno motywacyjną: Wzrost motywacji i akceptacji procesu terapeutycznego. Zwiększenie poczucia własnej wartości. Zmniejszenie zaburzeń emocjonalnych, reakcji nerwicowych. Relaksacja i odprężenie. Kontakt z koniem, poddanie się jego łagodnym, kołyszącym ruchom sprzyja relaksowi i odprężeniu. Świat widziany z końskiego grzbietu jest większy i piękniejszy. Obcowanie z tym dużym, imponującym, przyjacielskim zwierzęciem ma wpływ na równowagę emocjonalną i powoduje osłabienie reakcji nerwicowych. Wpływ hipoterapii na sferę poznawczą: Pobudzanie zmysłów. Dotyk końskiej sierści, łaskotanie grzywy, rozmaitość kształtów, odgłos kroków, przyjazne parskanie, zapach to wszystko stymuluje zmysły dotyku, słuchu, wzroku i węchu. Towarzyszy temu ciągłe wytrącanie z równowagi i konieczność jej natychmiastowego odnajdywania, jeżeli podopieczny nie chce zbyt prędko rozstać się z tym bogactwem wrażeń. Czucie głębokie (proprioceptywne) jest stymulowane przez nieustające przeciwstawne bodźce dopływające z mięśni, stawów i ścięgien całego ciała. Wszystko to niezwykle rozwija zaburzoną zdolność równoczesnego odbierania bodźców i ich kojarzenia. Dzięki temu kształtuje się poczucie własnego ciała i orientacji przestrzennej. Stymulacja uwagi, pamięci, myślenia, mowy. Poprawa w zakresie percepcji wzrokowej i słuchowej. Pomoc w opanowaniu i rozwijaniu szeregu umiejętności: samodzielności, odpowiedzialności, współpracy i komunikowania się z innymi, nawiązywania pozytywnych kontaktów społecznych, umiejętności relaksowania się, koncentracji uwagi, motywacji do ćwiczeń, poczucia własnej wartości. Pomoc w opanowaniu pojęć: pojęć przestrzennych, schematu własnego ciała, pomoc
w nauce liczenia, wymawiania trudnych głosek i wyrazów. Wpływ hipoterapii na sferę społeczną: Aktywizacja psychospołeczna. Rozwijanie pozytywnych relacji społecznych. Dostarczanie okazji do przebywania dziecka w kontakcie z przyrodą oraz innymi ludźmi. V. Konie w hipoterapii Rasa konia do hipoterapii nie jest ściśle określona, chociaż niektóre rasy charakteryzują się większymi predyspozycjami do pracy hipoterapeutycznej niż inne. Najczęściej spotyka się konie rasy huculskiej, koniki polskie, fiordingi, kuce felińskie. Kanony polskiej hipoterapii wskazują by był to najlepiej zdrowy wałach, w wieku powyżej 5 lat, odpowiednio przygotowany do pracy w hipoterapii, o wysokości umożliwiającej skuteczną asekurację, zharmonizowaną z wielkością uczestnika hipoterapii. Chód konia powinien być rytmiczny, sprężysty i wydajny. Koń powinien charakteryzować się spokojnym temperamentem, cierpliwością i pracowitością. Musi być przygotowany do tolerowania niespodziewanych bodźców słuchowych, wzrokowych i dotykowych, wolny od narowów i nałogów. Należy przyzwyczaić go do wózków inwalidzkich, kul, niespodziewanych ruchów osób niepełnosprawnych. Koń zawsze powinien być odpowiednio dobrany dla konkretnej osoby. PRZYDATNOŚĆ HIPOTERAPII W PRACY Z DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ UPOLEDZONĄ UMYSŁOWO W STOPNIU GŁĘBOKIM U podopiecznych z upośledzeniem umysłowym, poza samą niepełnosprawnością umysłową, występują zazwyczaj także dysfunkcje w sferze ruchowej i sensorycznej, zaburzenia emocjonalne, poznawcze, w sferze społecznej i w zakresie komunikowania się. Na wszystkie te problemy pozytywny wpływ wywiera hipoterapia. Hipoterapia może wpłynąć na poprawę chodzenia. Do odbioru prawidłowego wzorca chodu niezbędne jest przybranie i zachowanie prawidłowej pozycji na koniu. Do tego konieczne jest zrozumienie polecenia i adekwatne zareagowanie na nie, a z tym osoby upośledzone umysłowo mają trudności. Doświadczony hipoterapeuta ma jednak możliwość stałego mobilizowania pewnych partii ciała, prowokując jego odpowiednie ustawienie. Warunkiem jest tu tylko umiejętność utrzymania się na koniu przez jeźdźca i brak reakcji lękowych. Hipoterapia wpływa na stymulację aktywności pacjenta. Rozwój ruchowy i psychiczny są ze sobą ściśle powiązane. Poprzez oddziaływania na rozwój jednej ze sfer, można wpłynąć na rozwój drugiej. Ruch umożliwia człowiekowi nawiązanie fizycznego kontaktu z otaczającą go rzeczywistością. Ograniczenie jego swobody zubaża doznania sensoryczne. Poprzez ruch dziecko poznaje własne ciało, co prowadzi do ukształtowania się własnej tożsamości i wyodrębnienia własnego JA z otoczenia. Hipoterapia dostarcza niezliczonych, nowych bodźców do stymulacji wszystkich zmysłów. Już sam fakt przebywania w bliskości konia dostarcza nowych doznań: intensywne zapachy, dźwięki, obserwacja dużego, żywego stworzenia, które może
budzić i lęk i ciekawość. Kontakt z ciepłą, przyjemną, gładką końską sierścią niesie nowe bodźce dotykowe. Podczas głaskania, dotykania zwierzęcia można doświadczyć różnych wrażeń dotykowych: inna jest jego sierść, inny ogon, nozdrza, kopyta. Jazda konna dostarcza wrażeń przedsionkowych (koń łagodnie kołysze, niesie, lekko huśta) oraz proprioceptywnych/czucie głębokie (doznanie ruchu poszczególnych części ciała). Osoby upośledzone umysłowo z uwagi na brak samodzielności przez całe życie potrzebują pomocy w zaspokojeniu potrzeb związanych ze zmysłem dotyku. Podczas gdy w pracy z małym i lekkim dzieckiem można wykorzystać do tego inne metody, np. Ruchu Rozwijającego W. Scherborne, tak z dużym dzieckiem lub dorosłym niepełnosprawnym zadanie to jest utrudnione z uwagi na jego ciężar. Wtedy pomocna okazuje się hipoterapia. Otoczenie konia, takie jak: stodoła z sianem i słomą, stajnia, trawa, piach i trociny na ujeżdżalniach pełnią funkcję doskonałych naturalnych pomocy dydaktycznych. Hipoterapia ma również bogaty wymiar emocjonalny i społeczny. Dziecko nawiązuje bliski kontakt z żywym stworzeniem. Kontakt ten wymusza stosowanie się do określonych reguł zachowania: dziecko musi liczyć się z zachowaniem i reakcjami konia. Czyści go, głaszcze, karmi odczuwa potrzebę troski o zwierzę. Nawiązuje kontakt z hipoterapeutą, który pomaga nawiązać i rozwijać ten specyficzny dialog ze zwierzęciem. Dzięki temu podopieczny przezwycięża lęk, nabiera poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie, podnosi się jego poczucie własnej wartości. Sytuacje terapeutyczne w obecności konia mogą wpłynąć na umiejętność komunikowania się. Kontakt z koniem wpływa zazwyczaj bardzo emocjonująco na podopiecznych. To z kolei aktywizuje ich do wyrażania swoich emocji i uczuć w sposób werbalny lub pozawerbalny. Często zdarza się, że pierwsze słowo pada właśnie podczas zajęć hipoterapii. Opracowała: Anna Bajorek Literka.pl Literka.pl