Podział wad poprzecznych wg Orlik-Grzybowskiej 1. zgryz krzyżowy (occlusio vestibularis seu vestibuloocclusio) - całkowity (totalis) prawo- lub lewostronny (dextra seu sinistra) - częściowy (partialis) ~ boczny (lateralis): obustronny (bilateralis) lub jednostronny (unilateralis) prawo- lub lewostronny (dextra seu sinistra) ~ przedni (anterior) prawo- lub lewostronny (dextra seu sinistra) 2. boczne przemieszczenie żuchwy (positio mandibulae lateralis seu deviatio) - czynnościowe (functionalis) prawo- lub lewostronne (dextra seu sinistra) - morfologiczne (morphologica seu laterogenia) prawo- lub lewostronne (dextra seu sinistra) 3. zgryz przewieszony (occlusio lingualis seu linguoocclusio) - jednostronny (unilateralis) prawo- lub lewostronny (dextra seu sinistra) - obustronny (bilateralis)
Ogólna charakterystyka zgryzów krzyżowych w zgryzie: - odwrotne zachodzenie zębów dolnych na górne - zaburzenie linii pośrodkowej dolnego łuku zębowego w stosunku do górnego (z wyjątkiem zgryzu krzyżowego bocznego, zwłaszcza obustronnego) w rysach twarzy: zmiany zależne od wieku pacjenta i nasilenia wady częstość występowania: 12-14% wszystkich wad zgryzu
Zgryz krzyżowy częściowy przedni jest wadą wyrostkowo-zębową w zgryzie: - odwrotne zachodzenie siekaczy i kłów - przesunięcie linii pośrodkowej dolnego łuku zębowego (jeśli w prawo - prawostronny, jeśli w lewo - lewostronny); istotne w różnicowaniu z przodozgryzem częściowym w rysach twarzy: - wysunięcie wargi dolnej - wygładzenie bruzdy wargowo-bródkowej - czasami cofnięcie wargi górnej przy odwodzeniu i przywodzeniu oraz przy wysuwaniu i cofaniu żuchwy linia pośrodkowa dolnego łuku zębowego przesuwa się po tej samej prostej, na której jest położona przy zwartych łukach zębowych
Zgryz krzyżowy częściowy boczny może być wadą wyrostkowo-zębową lub gnatyczną w zgryzie: - odwrotny nagryz w obrębie zębów bocznych - linia pośrodkowa dolnego łuku zębowego często bez odchyleń, szczególnie przy obustronnym zgryzie krzyżowym częściowym bocznym w rysach twarzy: bez odchyleń
Zgryz krzyżowy całkowity jest wadą wyrostkowo-zębową w zgryzie: - odwrotny nagryz od siekacza przyśrodkowego do ostatniego trzonowca po danej stronie łuku zębowego (zwiększenie lub zmniejszenie o jeden ząb sieczny) - linia pośrodkowa dolnego łuku zębowego przesunięta w stronę zgryzu krzyżowego, czasem bez odchyleń w rysach twarzy: - lekkie zapadnięcie policzka i wargi górnej po stronie zaburzonej - uwypuklenie wargi dolnej po stronie zaburzonej droga interokluzyjna wykazuje przeważnie boczne odchylenie występuje żucie jednostronne, co może prowadzić do pogłębienia wady i powstania bocznego przemieszczenia żuchwy
Boczne przemieszczenie żuchwy czynnościowe w rysach twarzy: - asymetria - przesunięcie linii pośrodkowej wargi dolnej oraz bródki (punkt pogonion) w stronę wady w zgryzie: - zgryz krzyżowy całkowity lub częściowy przedni po stronie przemieszczenia - zgryz przewieszony, mniej lub bardziej zaznaczony, po stronie przeciwnej w analizie czynnościowej: - przy zwartych łukach zębowych linia pośrodkowa dolnego łuku zębowego i żuchwy jest przesunięta bocznie, a przy odwiedzeniu żuchwy odtwarza się - przy przywodzeniu badany może prowadzić żuchwę zgodnie z linią pośrodkową twarzy do pierwszego zetknięcia się zębów dolnych z górnymi od tego momentu przedwczesne kontakty prowadzą żuchwę bocznie test czynnościowy dodatni: przy próbie zestrojenia linii pośrodkowej dolnego łuku zębowego z linią środkową twarzy poprawiają się rysy twarzy (prawidłowo ustawiony pogonion) i warunki zgryzowe (tendencja do obustronnego zgryzu krzyżowego częściowego bocznego i zwężenie górnego łuku zębowego)
Boczne przemieszczenie żuchwy morfologiczne (laterogenia) jest rozwojową wadą gnatyczną asymetryczny niedorozwój lub przerost trzonu i gałęzi żuchwy w rysach twarzy: - przesunięcie bródki w stronę zgryzu krzyżowego - wydłużenie trzonu i rozwarcie kąta żuchwy po stronie przeciwnej w zgryzie: - po stronie przemieszczenia zgryz krzyżowy całkowity - po stronie przeciwnej zgryz przewieszony w analizie czynnościowej: - przy ruchu odwodzenia linia pośrodkowa dolnego łuku zębowego nie odtwarza się - przy przywodzeniu nie stwierdza się prowadzeń zębowych test czynnościowy ujemny: pacjent nie może odtworzyć linii pośrodkowej lub przybliża linię pośrodkową żuchwy ku linii pośrodkowej twarzy, ale pogarszają się rysy twarzy i warunki zgryzowe
Zgryz przewieszony może być wadą wyrostkowo-zębową lub gnatyczną jedno- lub obustronny w zgryzie: - kontakt powierzchni podniebiennych zębów górnych z powierzchniami policzkowymi zębów dolnych może powstać w wyniku - odchyleń w ustawieniu zębów - rozszerzeń lub/i zwężeń łuków zębowych - dysproporcji wymiarów podstaw kostnych w gnatycznej postaci: 1. nadmiernie rozbudowana szczęka (duża baza apikalna) - przechylenie siekaczy górnych - nadmierna szerokość twarzy w okolicy łuków jarzmowych 2. zwężona żuchwa, tyłożuchwie - protruzja siekaczy górnych
Wady zgryzu pionowe: wg Orlik-Grzybowskiej Wady zgryzu pionowe dzielimy na: wady z grupy zgryzów otwartych wady z grupy zgryzów głębokich Wspólną ich cechą jest zaburzenie wzrostu na wysokość ( wydłużenie, skrócenie, zakłócenie proporcji w zakresie zespołu twarzowoszczękowego)
W grupie zgryzów otwartych wyróżnia się : Wg Orlik-Grzybowskiej 1. Zgryz otwarty częściowy (occlusio aperta partialis): przedni ( anterior), boczny (lateralis) jednostronny (unilateralis), prawo lub lewostronny (dextra,sinistra), i obustronny (bilatralis), 2. Zgryz otwarty całkowity(occlusio aperta totalis).
Cechy zgryzów otwartych mniej lub bardziej rozległ szpara niedogryzowa -ujemny nagryz pionowy, Zaburzenia funkcji -odgryzania i żucia pokarmów, co wiąże się ze zmniejszeniem punktów zwarcia, Powstawanie tych wad bywa związane z takimi nawykami jak: ssanie palca, smoczka, wargi dolnej, często trzymanie języka między łukami zębowymi w fazie spoczynkowej i podczas mówienia lub przetrwałym niemowlęcym sposobem połykania, Przyczyną ich mogą też być wrodzone nieprawidłowości budowy i wzajemnych relacji kości szczęk Przeważnie występują zaburzenia mowy typu seplenienia.
Zgryz otwarty częściowy przedni jest to wada wyrostkowo- zębowa rysy twarzy nie są zmienione, jeśli do obrazu wady dołącza się wychylenie zębów siecznych górnych, warga górna bywa skrócona i nie pokrywa zębów przednich, czasem wargi są hipotoniczne i nie stykają się ze sobą śródustnie w odcinku przednim obserwuje się szparę pionową różnej wielkości na skutek skrócenia wyrostka zębodołowego szczęki, a czasem i części zębodołowej żuchwy
Zgryz otwarty częściowy boczny jest to wada wyrostkowo- zębowa, występuje szpara pionowa, która może występować po jednej lub po obu stronach łuków zębowych w odcinkach bocznych, w szparze między powierzchniami żującymi zębów górnych i dolnych zwykle tkwi język, rysy twarzy nie wykazują zmian.
Zgryz otwarty całkowity jest rozległą wadą gnatyczną związaną ze znacznym rozchyleniem podstaw szczęk do czego przyczynia się także odgięcie trzonu żuchwy rysy twarzy: - wydłużenie odcinka szczękowego - wargi mogą być wiotkie a górna warga skrócona - znaczne zwiększenie kątów żuchwy lub wyczuwalne palpacyjnie przegięcie żuchwy ku dołowi przed kątami żuchwy, położenie tej kości w kompleksie twarzoczaszki może być prawidłowe, ale może występować cofnięcie (jak w retrogenii) lub wysunięcie żuchwy (jak w progenii), warunki zgryzowe: - rozległa szpara pionowa w obrębie prawie całych łuków zębowych z wyjątkiem kontaktujących ostatnich zębów trzonowych - pod wpływem ucisku policzków powstaje dojęzykowe przechylenie boczne zębów, które zaczynają zwierać się nieprawidłowo, bez zahaczania guzków i bruzd na powierzchniach żujących ten wadliwy układ antagonistów w odcinkach bocznych podnosi wysokość zwarcia i przyczynia się dodatkowo do zwiększenia szpary niedogryzowej - szczęka jest przeważnie zwężona, czasami niedorozwinięta a podniebienie wysokie
Zgryz otwarty całkowity znacznie jest utrudniona czynność żucia a czynność odgryzania jest uniemożliwiona, mowa jest zawsze zaburzona przyczyną tej wady jest przede wszystkim krzywica, a także niektóre endokrynopatie i zespoły genetycznie uwarunkowane np. zespół Turnera,
W grupie zgryzów głębokich (occlusio profunda) wyróżniamy: wg Orlik-Grzybowskiej 1. Nadzgryz (supraocclusio) ( zgryz głęboki częściowy occlusio profunda partialis) 2. Zgryz głęboki całkowity (occlusio profunda totalis) 3. Zgryz głęboki rzekomy (occlusio pseudoprofunda) wtórny ( secundaria)
Cechy zgryzów głębokich: Wspólną cechą wszystkich zgryzów głębokich jest zwiększenie nagryzu pionowego zębów siecznych, Ogranicza to doprzednie ruchy żuchwy podczas żucia pokarmów.
Nadzgryz (zgryz głęboki częściowy): jest wadą wrodzoną wyrostkowo- zębową, charakteryzuje się obok zwiększonego nagryzu pionowego t.j. głębokiego (na wysokość) zachodzenia siekaczy górnych na dolne wydłużeniem wyrostka zębodołowego górnego w odcinku przednim, w cięższych postaciach tej wady zęby sieczne dolne są również przechylone, wydłużone i nagryzają na błonę śluzową przedniej części podniebienia, w nadgryzie niepowikłanym rysy twarzy nie są zmienione, tylko wargi są silnie napięte, utrzymując retruzję zębów siecznych, w ruchu wysunięcia żuchwy do kontaktu brzegów siecznych dolnych z górnymi, powstaje rozległa szpara pionowa między powierzchniami żującymi zębów bocznych, doprowadzenie do poprawy w kontakcie zębów przednich powoduje pogorszenie rysów twarzy(uprzednio nie zmienionych), gdyż dolny odcinek twarzy zostaje wydłużony, płaszczyzna zgryzu jest dwupoziomowa.
Nadzgryz c.d.: żucie ograniczone jest do ruchów pionowych, ograniczenie ruchów doprzednich doprowadza często do powikłania tej wady tyłozgryzem, a nawet zgryzem przewieszonym w zakresie pierwszych zębów trzonowych, zgryz głęboki częściowy wcześnie doprowadza do rozległych uszkodzeń przyzębia po przedsionkowej stronie zębów siecznych dolnych i po stronie podniebiennej górnych.
Zgryz głęboki całkowity: jest to wada gnatyczna związana z nieprawidłowym wzorcem wzrostowym kośćca czaszki, kąt żuchwy, jak i kąt podstaw szczęki jest zmniejszony, twarz wygląda na kwadratową(stosunek szerokości twarzy do jej wysokości ma się najczęściej jak 1/1), wyrazem tego jest znaczne skrócenie szczękowego odcinka twarzy, warga dolna jest silnie wywinięta i pogłębiona jest bruzda wargowo-bródkowa, występuje głęboki nagryz pionowy zębów siecznych, niskie zahamowane we wzroście na wysokość boczne wyrostki zębodołowe szczęki i części zębodołowej żuchwy, podniebienie jest płaskie, a łuk zębowy górny szeroki dlatego też w odcinkach bocznych może występować zgryz przewieszony,
Zgryz głęboki całkowity c.d. często zęby są niewielkich rozmiarów, nierzadko obserwuje się szpary miedzy zębami, jedynie w okolicy siekaczy dolnych mogą powstawać stłoczenia spowodowane niedorozwojem wyrostka zębodołowego dolnego pod wpływem ucisku głęboko zachodzących siekaczy górnych, dominują pionowe ruchy żucia, szpara spoczynkowa jest w niektórych przypadkach znacznie powiększona co maskuje skrócenie odcinka szczękowego, aż do chwili rozpoczęcia żucia przez pacjenta,.
Zgryz głęboki rzekomy: cechuje skrócenie szczękowego odcinka twarzy powstałe w wyniku obniżenia zwarcia przez rozległą utratę uzębienia, jest to wada nabyta, w rysach twarzy odcinek szczękowy jest skrócony.
Bibliografia: 1. Zarys współczesnej ortodoncji: pod red. Ireny Karłowskiej, 2. Ortopedia szczękowa: pod red. Florentyny Łabiszewskiej- Jaruzelskiej, 3. Ortodoncja współczesna: William Proffit, Henry W. Fields Jr, 4. Aparaty czynnościowe w ortopedii szczękowo-twarzowej: Thomas M. Graber, Thomas Rakosi, Aleksandra G. Petrovic, 5. Diagnostyka ortodontyczna: Anna Komorowska, 6. Ortodoncja: pod red. P. Diedricha.