Ocena wad zgryzu u osób grających na instrumentach dętych

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 2006, LIX, 2 Ocena wad zgryzu u osób grających na instrumentach dętych Evaluation of malocclusion in wind instruments players Małgorzata Zadurska 1, Barbara Siemińska-Piekarczyk 1, Michał Fidecki 2, Marta Jakubowska 2, Stanisław Jalowski 2, Jacek Jaśkowski 2, Anna Owczarek 2 Z Zakładu Ortodoncji IS AM w Warszawie 1 p. o. Kierownika: dr n. med. B. Siemińska-Piekarczyk Ze Studenckiego Koła Naukowego przy Zakładzie Ortodoncji IS AM w Warszawie 2 Opiekun Koła: dr n. med. M. Zadurska Streszczenie Wstęp: podczas gry na instrumentach dętych wywierana jest znaczna siła na zęby sieczne szczęki i żuchwy, co może mieć wpływ na narząd żucia, zwłaszcza u osób w okresie rozwoju. Cel pracy: ocena wad zgryzu u osób grających na instrumentach dętych. Materiał i metody: grupę badaną stanowiło 77 muzyków (32 kobiety i 45 mężczyzn), w tym 37 uczniów szkół podstawowych i liceów, w wieku od 8 do 17 lat oraz 40 studentów i zawodowych muzyków w wieku od 18 do 31 lat. Wniosek: wykazano możliwość wpływu gry na instrumentach dętych blaszanych i jednostroikowych na powstawanie wad z grupy tyłozgryzów. Summary Introduction: When wind instruments are played significant forces are created which have an impact on upper and lower incisors. They may affect masticatory system, especially during its development. Aim of the study: Evaluation of malocclusion in players of wind instruments Material and methods: The study group comprised 77 musicians (32 females and 45 males) including 37 primary and high school pupils aged between 8 and 17 years, and 40 students and professional musicians aged between 18 and 31 years. Conclusion: It has been demonstrated that playing brass instruments and the single reeds can lead to the development of Class II malocclusion. HASŁA INDEKSOWE: muzycy, instrumenty dęte, wady zgryzu KEYWORDS: musicians, brass instruments, malocclusions Wstęp Nauka gry na instrumentach dętych wymaga codziennego, wielogodzinnego treningu. Zdaniem Englemana (3) podczas gry na instrumentach dętych wywierana jest znaczna siła na zęby sieczne szczęki i żuchwy. Pawłowski (8) zbadał wartości ciśnienia powietrza w jamie ustnej i zaobserwował występowanie korelacji pomiędzy powierzchnią przekroju ustnika, wysokością dźwięku i jego natężeniem. Stwierdził, iż mały przekrój światła ustnika, wysokie dźwięki o dużym natężeniu, powodują bardzo znaczny wzrost ciśnienia powietrza w jamie ustnej, co może mieć wpływ na narząd żucia, zwłaszcza u osób w okresie rozwojowym. Skutki oddziaływania mogą zależeć od budowy instrumentu, techniki gry oraz osobniczych predyspozycji muzyka. 126

2 2006, LIX, 2 Zgryz u osób grających na instrumentach Wyróżnia się dwa rodzaje instrumentów dętych: blaszane i drewniane. Zostały one podzielone według Strayera (14) na cztery grupy (A, B, C, D) w zależności od rodzaju i typu ustnika (tab. I). T a b e l a I. Klasyfikacja instrumentów dętych według Strayera Grupa Rodzaj Instrumenty Klasa A dęte blaszane trąbka, puzon, tuba Klasa B jednostroikowe klarnet, saksofon Klasa C dwustroikowe obój, fagot Klasa D wargowe flet poprzeczny należy klarnet. Wydobycie dźwięku odbywa się za pomocą ustnika. Jest to zwężająca się i zakończona tzw. dziobem rurka z podłużnym otworem, do której przymocowano sprężystą trzcinkę stroika (13). Muzyk obejmując ustnik wargami, opiera go poprzez wargę na dolnych zębach i dociska zębami szczęki. Stąd jest wywierana siła na powierzchnie wargowe dolnych zębów siecznych i powierzchnie podniebienne górnych zębów siecznych (ryc. 2). Wydobycie dźwięku z instrumentu dętego blaszanego, na przykład trąbki lub puzonu (grupa A), odbywa się poprzez zadęcie do ustnika o kształcie lejka z zaokrąglonymi brzegami tworzącego tak zwany kielich. Do ustnika bezpośrednio przylegają wargi grającego (12). Wysunięcie żuchwy do pozycji tête-à-tête, odpowiednie napięcie mięśnia okrężnego ust i wprawienie warg w drgania umożliwia muzykowi wydobycie dźwięku. Podczas gry istnieje konieczność znacznego ucisku ustnika na wargi, a przez nie na przednie zęby szczęki i żuchwy (ryc. 1). Inna technika gry jest wymagana dla instrumentów jednostroikowych (grupa B), do których Ryc. 1. Sposób; a trzymania instrumentu, b układania ustnika w instrumentach dętych grupy A (trąbka). Ryc. 2. Sposób; a trzymania instrumentu, b układania ustnika w instrumentach dętych grupy B (saksofon). Ustnik instrumentów dwustroikowych (grupa C), np. fagotu, składa się z metalowej rurki i dwóch sprężystych trzcinek (13). Grający muzyk obejmuje stroik wciągniętymi wargami, opierając je na brzegach zębów siecznych szczęki i żuchwy. Stroik jest delikatny, dlatego nie należy uwzględniać sił oddziaływujących na zęby spowodowanych oparciem instrumentu. Jedyną znaczącą siłą jest napięcie mięśnia okrężnego ust (ryc. 3). Flet zaliczany do instrumentów wargowych (grupa D), różni się zasadniczo od omawianych poprzednio instrumentów. Flet nie ma ustnika ani stroika. Dźwięk powstaje w piszczałce wargowej poprzez bezpośrednie zadęcie w otwór wylotowy instrumentu (13). Opiera się na bródce, tuż poniżej wargi dolnej (ryc. 4). 127

3 M. Zadurska i in. Czas. Stomat., Chopina w Warszawie. U wszystkich muzyków wykonano badanie podmiotowe; pytano także o typ instrumentu i czas przeznaczony na ćwiczenia oraz parafunkcje. Następnie przeprowadzono badanie przedmiotowe zewnątrzustne i wewnątrzustne oraz czynnościowe. Oceniano warunki zgryzowe oraz badano ruchomość przednich zębów w szczęce i żuchwie. Wyniki Ryc. 3. Sposób; a trzymania instrumentu, b układania ustnika w instrumentach dętych grupy C (obój). U 24 osób stwierdzono warunki zgryzowe w granicach normy. U pozostałych 53 występowały różnego rodzaju wady zgryzu. U 42 muzyków stwierdzono wady z grupy tyłozgryzów, u 3 wady z grupy przodozgryzów, u 2 zgryz otwarty, u 6 zgryz krzyżowy (tab. II, ryc.5). Wśród wad z grupy tyłozgryzów stwierdzono 12 tyłozgryzów całkowitych, 12 częściowych, 12 jednostronnych i 6 rzekomych (tab. III, ryc. 6). Ryc. 4. Sposób; a trzymania instrumentu, b układania ustnika w instrumentach dętych grupy D (flet). Grupa badana T a b e l a I I. Rodzaje wad zgryzu w badanym materiale Tyłozgryzy Przodozgryzy Zgryzy krzyżowe Zgryzy otwarte Cel pracy Celem pracy była ocena wad zgryzu u osób grających na instrumentach dętych. Materiał i metody Grupę badaną stanowiło 77 muzyków (32 dziewczynki i kobiety oraz 45 chłopców i mężczyzn), w tym 37 uczniów szkół podstawowych i liceów, w wieku od 8 do 17 lat oraz 40 studentów i zawodowych muzyków w wieku od 18 do 31 lat. Badania wykonano w warszawskich Szkołach Muzycznych I-go i II-go stopnia: ZPSM im. K. Szymanowskiego, ZPSM im. E. Młynarskiego i w Akademii Muzycznej im. F. Ryc. 5. Porównanie częstości wad zgryzu w badanym materiale z wynikami badań Grzybowskiej-Substelnej i wsp. 128

4 2006, LIX, 2 Zgryz u osób grających na instrumentach T a b e l a I I I. Częstość występowania wad z grupy tyłozgryzów Grupa badana Tyłozgryz: częściowy całkowity jednostronny rzekomy przodozgryz. Wśród osób grających na instrumentach wargowych (z grupy D, np. flet poprzeczny) stwierdzono 8 wad z grupy tyłozgryzów i 1 zgryz krzyżowy (tab. IV, ryc. 7). Ryc.6. Porównanie częstości występowania wad z grupy tyłozgryzów w badanym materiale z wynikami badań Zadurskiej i wsp. U osób grających na instrumentach dętych blaszanych (z grupy A, np. trąbka, puzon) stwierdzono 16 wad z grupy tyłozgryzów, 1 zgryz krzyżowy i 2 przodozgryzy. Wśród osób grających na instrumentach jednostroikowych (z grupy B, np. klarnet, saksofon) stwierdzono 14 wad z grupy tyłozgryzów, 1 zgryz krzyżowy oraz 2 zgryzy otwarte. U osób grających na instrumentach dwustroikowych (z grupy C, np. obój, fagot) 4 wady z grupy tyłozgryzów, 3 zgryzy krzyżowe, Ryc. 7. Porównanie wyników częstości występowania wad zgryzu w zależności od rodzaju instrumentu dętego pomiędzy grupą badaną a wynikami badań Grzybowskiej Substelnej i wsp. Wśród wad z grupy tyłozgryzów u muzyków grających na instrumentach grupy A, stwierdzono 4 tyłozgryzy częściowe, 5 całkowitych, 4 jednostronne, 3 rzekome. Natomiast u osób grających na instrumentach grupy B 4 tyłozgryzy częściowe, 3 całkowite, 5 jednostronnych, 2 rzekome. U osób grających na instrumentach grupy C 3 tyłozgryzy częściowe, 1 jednostronny. U osób grających na instrumentach grupy D 4 tyłozgryzy całkowite, 1 tyłozgryz częściowy, 2 tyłozgryzy jednostronne, 1 tyłozgryz rzekomy (tab. V, ryc. 8). T a b e l a I V. Częstość występowania wad zgryzu w badanym materiale w zależności od rodzaju instrumentu dętego Tyłozgryz Przodozgryz Zgryz krzyżowy Zgryz otwarty Trąbka, puzon Klarnet, saksofon Obój, fagot Flet

5 M. Zadurska i in. Czas. Stomat., T a b e l a V. Częstość występowania wad z grupy tyłozgryzów w zależności od rodzaju instrumentu Częściowy Całkowity Jednostronny Rzekomy Trąbka, puzon Klarnet, saksofon Obój, fagot Flet Ryc. 8. Porównanie częstości występowania wad z grupy tyłozgryzów w zależności od rodzaju instrumentu w materiale badanym z wynikami badań Zadurskiej i wsp. U 50 badanych stwierdzono parafunkcje: podpieranie bródki u 32, nagryzanie przedmiotów u 27, przygryzanie warg u 12, obgryzanie paznokci u 19 osób. U muzyków grających na instrumentach dętych blaszanych (grupa A) i jednostroikowych (grupa B) stwierdzono częstsze w odniesieniu do danych z piśmiennictwa występowanie wad z grupy tyłozgryzów, natomiast u muzyków grających na instrumentach dwustroikowych (grupa C) wad z grupy zgryzów krzyżowych (1, 2, 4, 10, 16). Podobne zależności zaobserwował w swoich badaniach Gualtieri (5), który stwierdził częstsze występowanie tyłozgryzów u muzyków grających na instrumentach dętych grupy A (trąbka, puzon), B (klarnet, saksofon) i C (obój, fagot). W grupie badanej zaobserwowano również stosunkowo wysoką częstość tyłozgryzów częściowych i rzekomych. Zależność ta dotyczy wszystkich grup muzyków, a najczęściej występowała u grających na instrumentach grupy: A i B (ryc. 1 i 3). Obserwacja ta znajduje potwierdzenie w wynikach badań Gualtieriego (5), który stwierdził istotnie częstsze spłaszczenie dolnego łuku zębowego w odcinku przednim (kształt trapezoidalny) wśród muzyków grających na instrumentach dętych blaszanych i jednostroikowych (ryc. 9). Łabiszewska Jaruzelska (7) podkreśla, że długotrwały i zbyt silny uchwyt części ustnej klarnetu zębami może powodować skrócenie przedniego odcinka wyrostka zębodołowego oraz zębów. Zarówno w czasie gry na instrumentach dętych blaszanych, jak również na jednostroiko- Omówienie wyników i dyskusja Ryc. 9. Trapezoidalny kształt dolnego łuku zębowego stwierdzono u 12 badanych muzyków. 130

6 2006, LIX, 2 Zgryz u osób grających na instrumentach wych jest wywierany ucisk na przedni odcinek dolnego łuku zębowego, co może prowadzić do zmiany jego kształtu z parabolicznego na trapezoidalny, a w konsekwencji do wytworzenia tyłozgryzu częściowego. W naszych badaniach zaobserwowano również większą częstość występowania tyłozgryzów częściowych w miarę wzrostu intensywności ćwiczeń (tab. III). Badania potwierdziły minimalny wpływ gry na instrumentach wargowych (z grupy D) na układ stomatognatyczny. Pawłowski i Orłowska (9) podkreślają również, że gra na flecie jest najmniej obciążająca dla narządu oddechowego. Stwierdzono w przybliżeniu dwukrotnie częstsze występowanie parafunkcji, takich jak nagryzanie przedmiotów, obgryzanie paznokci, przygryzanie wargi w grupie badanej, w porównaniu do wyników Wierzbickiej i Splita (15). U badanych osób nie stwierdzono zwiększonej ruchomości zębów, chociaż w wywiadzie muzycy podawali, iż wraz ze wzrostem liczby godzin ćwiczeń subiektywnie odczuwali przejściową, zwiększoną ruchomość zębów. Może to być związane z tym, że obecnie preferowane techniki gry minimalizują ryzyko wystąpienia patologicznego rozchwiania zębów. Technika lekkiego ucisku znacznie zmniejsza obciążenie zębów i dziąseł w przeciwieństwie do techniki stosowanej dawniej, wymagającej mocnego ucisku, w której zęby mają ogromne znaczenie, gdyż stanowią główny opór dla ustnika (6, 11). Podsumowanie Dla wyciągnięcia bardziej wiążących wniosków dotyczących wpływu gry na instrumentach dętych na narząd żucia wskazane byłyby długofalowe badania na większym materiale, przed rozpoczęciem nauki gry, w czasie jej trwania i po kilku latach intensywnych ćwiczeń. Można przypuszczać, że gra na instrumentach dętych może przyczyniać się do wystąpienia lub nasilenia niektórych już istniejących wad zgryzu. Nie bez znaczenia są równocześnie występujące parafunkcje i dysfunkcje narządu żucia. Dlatego wskazane byłoby opracowanie procedur doboru instrumentów dętych dla uczniów podejmujących naukę gry, w zależności od stwierdzonych u nich wad zgryzu i towarzyszących im nieprawidłowości. Wybór odpowiedniego instrumentu nie powodowałby wtedy nasilenia już istniejącej wady zgryzu. Wskazana wydaje się również współpraca lekarza ortodonty z nauczycielem muzyki już w trakcie postępowania kwalifikacyjnego dotyczącego wyboru instrumentu. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości zębowo zgryzowo szczękowych lekarz ortodonta mógłby odradzić pierwotnie wybrany instrument i zaproponować inny, nie pogłębiający istniejącej już wady zgryzu. Piśmiennictwo 1. Borysewicz-Lewicka M., Chłapowska J., Kruszyńska-Rosada M., Śniatała R.: Występowanie wad zgryzu u dzieci i młodzieży w wieku 12 i 18 lat województwa poznańskiego. Pozn. Stomat., , Emerich-Poplatek K., Adamowicz-Klepalska B., Kaczmarczyk J., Maraszkiewicz-Kulesza M.: Stan zgryzu populacji w wieku rozwojowym z województwa gdańskiego. Czas. Stomat., 1999, LII, 5, Engleman J.: Measurement of perioral pressures during playing of musical wind instruments. Am. J. Orthod., 1965, 51,11, Grzybowska-Substelna J., Pisulska-Otremba A.: Częstość występowania wad zgryzu u dzieci i młodzieży województwa opolskiego. Czas. Stomat., 2001, LIV, 1, Gualtieri P. A.: May Johnny or Janie play the clarinet? Am. J. Orthod., 1979, 76, 3, Hofmann H.: Über den Ansatz der Blechbläser. Barenreiter., Kassel Łabiszewska-Jaruzelska F.: Etiologia zaburzeń w obrębie narządu żucia W: Ortopedia szczękowa, zasady i praktyka (red. Łabiszewska-Jaruzelska F.). PZWL, Warszawa Pawłowski Z.: Badanie ciśnienia powietrza w jamie ustnej podczas gry na instrumentach dętych. Materiały Katedry Foniatrii AM w Warszawie, PWSM Warszawa, Pawłowski Z., Orłowska K.: Badanie narządu oddechowego u artystów grających na instrumentach dętych. Otolaryngologia Polska, 1970, XXIV. 131

7 M. Zadurska i in. Czas. Stomat., 10. Remiszewski A., Gordon A., Gieorgiejewska J., Goliński A.: Warunki zgryzowe i stan stawu skroniowo żuchwowego u dzieci 7 i 12-letnich. Stomat. Współ., 1996, 1, Rindisbacher T., Hirschi U., Bengt I., Geering A.: Little influence on tooth position from playing a wind instrument. Angle Orthod., 1989, 60, 3, Schoettner H. J.: Untersuchungen bei Musikbläsern. Dtsch. Stomat., , 13. Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, Strayer E. R.: Musical instruments as an aid in the treatment of muscle defects and perversions. Angle Orthod., 1939, 9, Wierzbicka- Ferszt A., Split W.: Występowanie parafunkcji u młodzieży szkolnej. Mag. Stomat., 2002, 2, Zadurska M., Piekarczyk B., Kochanek A., Marczyńska M., Maszewska M., Rasała A., Zakrzewska M.: Wady zgryzu i zaburzenia funkcji układu mięśniowo-stawowego u dzieci w wieku lat. Ortopedia Szczękowa i Ortodoncja 2005, 2, Otrzymano: dnia 25.II.2003 r. (z poprawy; 21.I.2006 r.) Adres autorów: Warszawa, ul. Nowogrodzka