Targi INFRASTRUKTURA 1010 Konferencja Bilans zasobów polskiego budownictwa drogowego Warszawa, 14.10.2010 Zasoby kadrowe budownictwa Tendencje zmian zatrudnienia w sektorze budownictwa Restrukturyzacja systemowa, okresy koniunktury i kryzysy, konkurencja zagraniczna Emigracja zarobkowa Presja płacowa Prof. dr Zofia Bolkowska Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa
Znaczenie budownictwa w gospodarce Funkcje społeczne (mieszkalnictwo, infrastruktura, drogi, ekologia) Niestabilność rynku budowlanego (duże wahania) Elastyczne oddziaływanie na rynek pracy Efekt mnożnikowy 100 osób zatrudnionych w budownictwie tworzy 200 300 miejsce pracy w innych dziedzinach
Budowlany rynek pracy Obecnie w budownictwie pracuje 436 tys. osób w przedsiębiorstwach > 9 osób. Ponadto w sektorze budownictwa są jeszcze firmy mikro, rzemieślnicze, rodzinne i sezonowe. Elastyczność zmian w zatrudnieniu jest w tym obszarze bardzo duża i na ogół trudna do uchwycenia. Szacuje się, że małe firmy zatrudniają ponad100 tys. osób. Małe firmy spełniają bardzo pożyteczne funkcje w sektorze budownictwa, głównie usługowe. Istnieje tez szara strefa, na którą budownictwo jest bardzo podatne.
130 120 Niestabilność rynku budowlanego Okresy koniunktury i kryzysy Budownictwo co 8-10 lat "w dołku" inwestycje budownictwo 110 100 90 Źródło: na podstawie danych GUS 80 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 1-6.08 2008 2009 2010*
1155 ZATRUDNIENIE W BUDOWNICTWIE w tys. osób 1100 1068 900 930 866 GŁĘBOKA RESTRUKTURYZACJA BUDOWLANEGO RYNKU PRACY 700 707 643 500 574 551 572 590 585 523 481 422 414 438 431 300 354 359 329 318 317 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Ważne etapy w rozwoju budownictwa i restrukturyzacji zatrudnienia Wprowadzenie gospodarki rynkowej Wpływ kapitału zagranicznego Kryzys Po wejściu Polski w struktury UE Kryzys rynków finansowych
1100 900 700 500 1155 1068 930 ZATRUDNIENIE W BUDOWNICTWIE w tys. osób w latach 1989-1995 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 866 707 643 574 Polskie budownictwo weszło w okres zmian systemowych z zatrudnieniem przekraczającym 1 mln osób. W latach 1990 1995 zatrudnienie zmniejszyło się o prawie 600 tys. osób. Nadal utrzymywała się niska wydajność i nieefektywne metody zarządzania
600 400 200 0 574 ZATRUDNIENIE W BUDOWNICTWIE w tys. osób w latach 1995-1999 551 572 1995 1996 1997 1998 1999 590 585 W latach 1995 1999 nastąpił szybki rozwój budownictwa przy stabilnym poziomie zatrudnienia. Koniunktura była dobra, wzrastał popyt na budownictwo usługowe (centra handlowe, hotele, magazyny, biura). Napływ inwestycji i firm zagranicznych na rynek budowlany. Polskie firmy budowlane nie były przygotowane do konkurencji z nowoczesnymi firmami zagranicznymi.
600 500 523 481 ZATRUDNIENIE W BUDOWNICTWIE w tys. osób w latach 2000-2004 I nadszedł kryzys.. 400 300 422 354 318 który był w budownictwie głębszy niż w innych dziedzinach gospodarki i trwał dłużej. 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 W latach 2000 2004 produkcja budowlana zmniejszyła się o ¼, a zatrudnienie o około 200 tys. osób
Brak popytu w kryzysie firmy wykorzystały na modernizację W latach 2000 2004 w budownictwie polskim (nieefektywnym, z nadmiernym zatrudnieniem w owym czasie) została przeprowadzona restrukturyzacja (techniczna, organizacyjna, ekonomiczna). Było to konieczne, ponieważ przedsiębiorstwa budowlane nie były w stanie konkurować z firmami zagranicznymi napływającymi do polskiego budownictwa. Na rynku pozostały firmy efektywniejsze.
Wejście Polski w struktury unijne stworzyło szanse dla rozwoju budownictwa Wyznaczono priorytety rozwojowe dla sektora budownictwa, które zostały określone w Programie Infrastruktura i Środowisko na lata 2007 2013 współfinansowanym z funduszy UE. Stawiają one przed polskim budownictwem olbrzymie zadania zmniejszenia dystansu miedzy zaniedbaną infrastrukturą a standardami krajów unijnych Zadania te zostały wzmocniony poprzez powierzenie Polsce organizacji mistrzostw w piłce nożnej EURO 2012 (co wymagało podjęcia odpowiednich działań określonych w programach szczegółowych) oraz opracowanie Programu budowy dróg krajowych i autostrad
I zaczęły się trudności z realizacją programów Przedsiębiorstwa napotykały na różne bariery, nie były przygotowane do realizacji tak dużych zadań. Problemem nr 1 były trudności z pozyskaniem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach. Szacowano brak 100 150 tys. pracowników. Nie wiadomo, czy te szacunki były dobre, ponieważ nadszedł kolejny kryzys.
600 PRODUKCJA BUDOWLANA I ZATRUDNIENIE w przedsiębiorstwach > 9 osób 80 550 500 450 zatrudnienie w tys. osób produkcja w mld zł 70 60 400 350 300 50 40 250 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 30
Przyczyny trudności kadrowych w budownictwie Niskie płace Emigracja zarobkowa po otwarciu rynków unijnych Mała mobilność ludności ( przywiązanie do miejsca pracy m.in. ze względów mieszkaniowych) Brak wykwalifikowanych pracowników - likwidacja szkół zawodowych
Emigracja Polaków zagranicę w latach 2004 2007 przybrała duże rozmiary W 2007 r. najwięcej 2270 tysięcy. Wlk. Brytania i Irlandia - wybierane najchętniej jako kraje emigracji zarobkowej. Nasilająca się emigracja zarobkowa wywołała w Polsce brak pracowników w wielu dziedzinach gospodarki m.in. w budownictwie. W 2008 niewielki spadek liczby emigrantów z Polski spowodowany rozpoczynającym się światowym kryzysem W 2009 r. liczba wyjeżdżających za granicę uległa dalszemu zmniejszeniu, przy jednoczesnym wzroście re emigracji. W końcu 2009 r. poza granicami Polski przebywało czasowo o 340 tys. mniej niż w 2008 r. - w UE o 290 tys. mniej.
Emigracja zarobkowa w latach 2004 2009 w tys. osób 2000 UE (27 krajów) 1860 1800 1500 Wlk.Brytania Irlandia 1570 1000 750 690 650 555 500 0 200 150 180 15 2004 2007 2008 2009 140
Presja płacowa Poziom płac w budownictwie tradycyjnie był niższy niż w innych dziedzinach gospodarki. W okresie dekoniunktury (2000 2003), kiedy liczba pracowników zmniejszała się (byli zwalniani, odchodzili do innej pracy lub zasilali rzeszę bezrobotnych), nie tylko nie było presji na wzrost płac, ale płace pracowników budowlanych malały. Po wejściu Polski w struktury unijne koniunktura się poprawiała i coraz silniej odczuwano brak pracowników - niezbędne okazało się tworzenie atrakcyjniejszych warunków dla przyciągania pracowników m.in. poprzez wyższe płace. Dobra kondycja finansowa firm budowlanych stwarzała sprzyjające warunki dla wzrostu płac.
Płace w budownictwie wyprzedzały tempo wzrostu i poziom płac w sektorze przedsiębiorstw. Najsilniej płace wzrastały w latach 2006 2008. 20 Wzrost płac w sektorze przedsiębiorstw i w budownictwie w % 15 ogółem sektor przedsiębiorstw budownictwo 15,5 13 10 9,9 9,2 10,3 5 4,1 4,3 3,2 5,5 5,1 4,4 3,3 2,8 2,3 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1półr.2010
600 500 400 300 Mimo problemów stan zatrudnienia w budownictwie zwiększył się do 442 tys. VIII.2010 318 ZATRUDNIENIE W BUDOWNICTWIE w tys. osób w latach 2004-2009 w 2009 o 120 tys. więcej niż w 2005 317 329 359 414 438 200 100 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Zatrudnienie w budownictwie w 2009 r. wg rodzajów działalności wg GUS w jednostkach > 9 osób 130 tys. specjalistyczne 200 tys. kubaturowe 68 tys. drogowe 67 tys. lądowe i wodne - bez drogowego
Budownictwo znów w dołku Zapowiedź kolejnego kryzysu w budownictwie wystąpiła w drugiej połowie 2008 r. w związku z załamaniem na światowych i europejskich rynkach finansowych. Nastąpiło osłabienie rynku inwestycyjnego i budowlanego. Kryzys na rynkach finansowych i inne trudności organizacyjne przyhamowały wzrost budownictwa, budownictwo broniło się przed kryzysem. Ale w roku 2010 jest więcej zagrożeń niż szans
20 WZROST/SPADEK BUDOWNICTWA w % do roku poprzedniego 17,5 15,7 15 10,9 10 7,4 5 3,7 0-2 -0,9-5 -4,9-6,1-10 -10-10,5-15 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1-6.2010
Realizacja niektórych rodzajów produkcji budowlanej w 2009 r. i po 8 miesiącach 2010 (w % do roku poprzedniego) Zaległości są duże, chociaż powoli się zmniejszają 20 2009 I-VIII.2010 15 16,9 10 5 3,7 0-4,1-1,1-5 ogółem -3,4 inżynieria lądowo - wodna -4,4 roboty -2,1 specjalistyczne budynki -3,2-10 -15
CZY NALEŻY SPODZIEWAĆ SIĘ ZMIAN W TYM ROKU NA BUDOWLANYM RYNKU PRACY? Wg wielu opinii obecne zaawansowanie robót budowlanych nie wymaga znaczniejszego wzrostu zatrudnienia. Źródła informacji; analizy i opinie ekspertów oraz ankietowe badania koniunktury prowadzone co miesiąc w 1500 firm budowlanych. W latach 2006 2007 najważniejszym czynnikiem hamującym realizację prac budowlanych był brak pracowników (opinie takie wyrażało 60 70% ankietowanych firm). Obecnie w badaniach ankietowych przedsiębiorcy nie wymieniają braku zatrudnienia.
Bariery wzrostu budownictwa wg badań ankietowych w % deklaracji we wrześniu 2010 Konkurencja, koszty zatrudnienia, brak popytu to najważniejsze bariery. 28% ankietowanych wymienia niekorzystny wpływ warunków atmosferycznych na realizację zadań. Chociaż nie ma zimy, ani powodzi, ani upałów Wśród barier wzrostu budownictwa przedsiębiorstwa nie wymieniają długiego okresu przygotowania zadania do realizacji. 70 60 50 57 52 IX.2010 40 38 30 28 20 12 10 0 war. atmosferyczne konkurencja koszty zatrudnienia brak popytu kredyty
CZY NALEŻY SPODZIEWAĆ SIĘ ZMIAN W NAJBLIŻSZYCH LATACH NA BUDOWLANYM RYNKU PRACY? Budownictwo ma do zrealizowania olbrzymie zadania, głównie infrastrukturalne (w tym budowa dróg i autostrad). Wiele projektów jest rozpoczętych (z opóźnionymi terminami zakończenia). Jeżeli zadania te będą (w trybie przyśpieszonym ) realizowanie, to zatrudnienie może (i powinno) wzrastać, szczególnie w grupie przedsiębiorstw wykonujących obiekty inżynierii lądowej i wodnej i w budownictwie drogowym.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ