CHARAKTERYSTYKA ODMIAN ZIEMNIAKA Opracowanie: mgr inż. Irena Stypa, IHAR PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie Wstęp W Polsce w 2015 r. w krajowym rejestrze (KR) znajduje się 114 odmian ziemniaka, 64 krajowych i 50 zagranicznych. W grupie odmian jadalnych najwięcej jest średnio wczesnych 26, następnie wczesnych 22, bardzo wczesnych 13, średnio późnych 9 i 1 późna. W KR są również odmiany przeznaczone do przetwórstwa 17 oraz do przemysłu skrobiowego 26. Od 1 maja 2004 mogą być uprawiane i reprodukowane odmiany z listy Wspólnotowego Katalogu Odmian roślin rolniczych (CCA). Katalog ten tworzą odmiany zarejestrowane w poszczególnych krajach członkowskich UE. Odmiany znajdujące się w CCA (1527 wg danych z 2012 r.) są dopuszczone do obrotu na całym terytorium Unii. W Polsce z roku na rok wzrasta ich liczba, w porównaniu z rokiem 2013 liczba odmian reprodukowanych w tej kategorii wzrosła z 86 do 114. Świadczy to o postępującej presji konkurencyjnej odmian zagranicznych, wpływającej na dużą ich rotację w reprodukcji i powodującej niekorzystne rozdrobnienie struktury odmianowej w naszym kraju. Dobór odmian w poszczególnych krajach i regionach powinien być dostosowany do lokalnych preferencji rynku, gdyż jest to istotny czynnik, decydujący o efektywności produkcji ziemniaków (Stypa I., Chotkowski J. 2012). Walory i stabilność cech odmian hodowli polskiej, mającej długą tradycję i osiągnięcia, uzasadniają podjęcie starań o odzyskanie przynajmniej części utraconego na rzecz hodowli zagranicznych krajowego rynku nasiennego. Produkcja nasienna w Polsce Kwalifikowany materiał nasienny dostarcza podstawowego środka produkcji i decyduje o jej efektywności we wszystkich kierunkach użytkowania ziemniaka. Najważniejszym zadaniem jakie stoi przed rynkiem nasiennym w Polsce jest jego odbudowa, również poprzez poprawę jakości oferowanych sadzeniaków (Kostiw 2013). W 2014 r. oceniono ogółem 5282 ha powierzchni nasiennej ziemniaka. Zakwalifikowano polowo 5243 ha, co stanowi 1,7% udziału, zmniejszonej o 60,1 tys. ha (17,8%) całkowitej powierzchni uprawy ziemniaka w Polsce, w porównaniu z rokiem 2013. Zwiększa się natomiast liczba odmian reprodukowanych i przekracza liczbę odmian zarejestrowanych o przeszło 50% (tab. 1). Dostawca, producent materiałów nasiennych Udział odmian ziemniaka w nasiennictwie w 2014 roku Liczba odmian w KR Liczba odmian w produkcji nasiennej Powierzchnia reprodukcji nasiennej (ha) Tabela 1 Struktura (%)
Hodowla polska Jadalne 40 35 1068 20,5 Przetwórstwo 1 1 0,7 0 Skrobiowe 23 20 563,6 10,5 Razem 64 56 1632 31 Hodowla zagraniczna Jadalne 31 18 1039,8 20 Przetwórstwo 16 11 720,3 13,5 Skrobiowe 3 3 95,2 2 Razem 50 32 1855 35,5 Hodowla zagraniczna (katalog - 114 1756 33,5 CCA) Razem 114 202 5243 100 Odmiany dominujące w reprodukcji nasiennej W Polsce 22 czołowe odmiany o najwyższym udziale w reprodukcji nasiennej (powyżej 1%) zajmują 63% powierzchni nasiennej. W tym skoncentrowanym areale produkcji nasiennej (3289,5 ha) odmiany jadalne, podobnie jak w ubiegłym roku, stanowią 50% (tab. 2, 6), przeznaczone do przetwórstwa spożywczego 43% (tab. 3, 5, 6) i skrobiowe tylko 7% (tab. 3). Dominujące, o największym udziale w rynku nasiennym ziemniaka (powyżej 3%) i najważniejsze z grupy odmian jadalnych to: znana, niemiecka wczesna Vineta, a następnie 3 odmiany polskiej hodowli 2 bardzo wczesne Denar i Lord oraz średnio wczesna Tajfun. W przedziale tym, ale o nieco mniejszym udziale (poniżej 3%), mieszczą się 3 odmiany niemieckie: średnio wczesna Satina, wczesna Bellarosa i średnio późna Jelly. W tabeli 2 dobrą pozycję zajmują również 2 odmiany polskie wczesna Owacja i średnio wczesna Irga, zarejestrowana w 1987 r. Każda z tych wyróżnionych odmian oprócz bardzo dobrego smaku i wysokiej plenności ma dobrą morfologię bulw: płytkie oczka i co najmniej dobrą regularność kształtu. Odmiany te reprezentują różne typy kulinarne: AB (miąższ o zwięzłej konsystencji i delikatnej strukturze) Denar, Lord i Vineta, B (miąższ lekko mączysty, wilgotny o dość zwięzłej konsystencji) Irga, Satina, Bellarosa i Jelly, a także B-BC (miąższ lekko mączysty Tajfun i Owacja. W następnej grupie odmian czołowych, przydatnych na produkty smażone, głównie na frytki lub chipsy, występują tylko odmiany zagraniczne. Są one akceptowane przez przemysł przetwórczy ze ściśle określoną technologią uprawy i specjalnymi parametrami co do partii surowca ustalonych warunków produkcji i odmiany określonej w umowie kontraktacyjnej. Dominująca odmiana z krajowego rejestru to Innovator, o 9-proc. udziale w reprodukcji, następnie Lady Rosetta, Hermes i Saturna, z katalogu wspólnotowego, niechronione prawem autorskim, o 2-3-proc. udziale w rynku nasiennym (tab. 5). Również dużą powierzchnię zajmują VR 808 z KR, następnie Verdi, Markies i Albatros z CCA. Tabela 4 przedstawia odmiany skrobiowe, mające najwyższy, ale spadkowy udział w rynku nasiennym w bieżącym sezonie. W tym sektorze dominują odmiany polskie wyróżniające się wysokim plonem skrobi: średnio wczesne Kuba i Glada oraz późna Inwestor. Tabela 2 Jadalne odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2014/2015, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej) Odmiana Właściciel odmiany, przedstawiciel hodowcy Udział w rynku (%) Powierzchnia nasienna (ha) Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2014 r.
w porównaniu z 2013 (2013 = 100) Vineta Europlant Niemcy 9,5 501,4 104 Denar HZ Zamarte 4,6 242,5 118 Lord HZ Zamarte 4,0 211,2 110 Tajfun PMHZ o 3,6 188,9 110 Satina Solana Niemcy 2,2 117,1 87 Bellarosa Europlant Niemcy 2,1 110,4 96 Jelly Europlant Niemcy 2,0 104,8 99 Owacja PMHZ o 1,6 82,1 134 Irga PMHZ o 1,5 79,8 133 Riviera Agrico 0,9 46,1 169 Carrera HZPC 0,7 38,8 112 Michalina HZ Zamarte 0,6 29,3 230 Impala Agrico 0,6 29,3 121 Miłek HZ Zamarte 0,5 27,7 93 Sagitta HZPC 0,4 23,6 130 Gwiazda HZ Zamarte 0,4 22,8 450 Arielle Agrico 0,4 20,2 70 Gawin PMHZ o 0,35 18,6 151 Cyprian PMHZ o 0,3 16,8 78 Bryza PMHZ o 0,3 15,8 126 Cekin PMHZ o 0,3 15,7 134 Tabela 3 Odmiany ziemniaka z KR do przetwórstwa spożywczego, dostępne na rynku w sezonie 2014/2015, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej) Odmiana Właściciel odmiany, przedstawiciel hodowcy Udział w rynku (%) Powierzchnia nasienna (ha) Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2014 r. w porównaniu z 2013 (2013 = 100) Innovator HZPC 9,1 475,4 112 VR 808 KWS 1,2 63,0 153 Fresco Agrico 0,9 48,0 120 Asterix HZPC 0,3 14,3 74 Victoria HZPC 0,3 14,8 134 Courlan SASA 0,25 13,6 78 Tabela 4 Skrobiowe odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2014/2015, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej) Odmiana Właściciel odmiany, przedstawiciel hodowcy Udział w rynku (%) Powierzchnia nasienna (ha) Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2014 r. w porównaniu z 2013 (2013 = 100) Kuba HZ Zamarte 1,7 89,2 91 Inwestor PMHZ o 1,5 80,0 109
Glada PMHZ o 1,1 60,5 88 Hinga PMHZ o 0,9 49,8 125 Zuzanna Europlant Niemcy 0,9 46,1 108 Pasat PMHZ o 0,9 45,2 132 Jasia HZ Zamarte 0,8 41,5 98 Skawa HZ Zamarte 0,7 39,3 45 Kuras Agrico 0,7 39,3 129 Rudawa HZ Zamarte 0,7 37,8 55 Harpun PMHZ o 0,6 30,1 38 Ikar PMHZ o 0,4 22,2 124 Pasja PMHZ o 0,3 16,4 46 Pomorska Jubilat PMHZ o 0,3 16,5 750 Gandawa HZ Zamarte 0,25 12,2 435 Tabela 5 Odmiany ziemniaka z CCA o największym udziale w produkcji nasiennej Polski w 2014 r. niechronione Odmiana Powierzchnia ha Udział (%) Przydatność użytkowa Typ kulinarny * C Lady Rosetta 173,0 3,3 przetwórstwo chipsy, średnio wczesna Hermes 142,8 2,7 przetwórstwo chipsy, średnio BC wczesna do średnio późnej Saturna 113,0 2,2 przetwórstwo chipsy, średnio BC wczesna do średnio późnej Russet Burbank 28,5 0,5 przetwórstwo frytki, średnio CD wczesna do średnio późnej * typ kulinarny: BC (pośredni ogólnoużytkowy do mączystego); C (mączysty); CD (pośredni mączysty do bardzo mączystego) Odmiany z katalogu wspólnotowego. W tabeli 6 wymieniono odmiany z katalogu wspólnotowego przydatne do wszystkich kierunków użytkowania, z podziałem na dystrybutorów (dostawców) materiałów rozmnożeniowych. W grupie o udziale w powierzchni reprodukcji nasiennej od <0,2 do 2,7%, zmniejszyła się liczba odmian jadalnych na korzyść przydatnych do przetwórstwa na frytki i chipsy, w każdej z tych grup znajduje się po 12 odmian, są również 2 odmiany skrobiowe. Wśród jadalnych kreacji najwięcej jest średnio wczesnych (6 odmian) oraz po 3 o krótkim okresie wegetacji (3 bardzo wczesne i 3 wczesne). W tym przedziale przydatności użytkowej dominują kreacje w typie kulinarnym B, ogólnoużytkowym (6 odmian) i po 3 odmiany w typie pośrednim AB, sałatkowym do ogólnoużytkowego oraz pośrednim BC, od ogólnoużytkowego do lekko mączystego. Tabela 6 Odmiany z CCA o największym udziale w produkcji nasiennej Polski w 2014 r. Odmiana Powierzchnia Udział Typ Przydatność użytkowa (ha) (%) kulinarny* Przedstawiciel hodowcy Solana Polska Sp. z o.o. Verdi 142,3 2,7 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna BC
Lilly 46,9 0,9 jadalna, średnio wczesna BC Ludmilla 32,9 0,6 przetwórstwo frytki, wczesna B Natascha 28,0 0,5 jadalna, wczesna B Belmonda 27,0 0,5 jadalna, średnio wczesna B Primadonna 20,4 0,4 jadalna, wczesna B Red Lady 17,7 0,3 jadalna, średnio wczesna B Miranda 13,1 0,25 przetwórstwo frytki, wczesna C Przedstawiciel hodowcy Agrico Polska Sp. z o.o. Markies 94,9 1,8 przetwórstwo frytki, późna BC Agata 32,2 0,6 jadalna, bardzo wczesna AB Madeleine 27,3 0,5 jadalna, wczesna do śr. wczesnej AB Arsenal 22,9 0,4 przetwórstwo frytki, późna BC Przedstawiciel hodowcy Europlant Handel Ziemniakami Sp. z o.o. Omega 56,6 1,1 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna BC Eurostarch 14,0 0,3 skrobiowa, średnio późna do późnej - Nandina 12,6 0,25 jadalna, bardzo wczesna B Przedstawiciel hodowcy Norika Polska Sp. z o.o. Albatros 80,9 1,5 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna C Gala 50,2 1,0 jadalna, wczesna B Pirol 15,8 0,3 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna BC Przedstawiciel hodowcy HZPC Polska Sp. z o.o. Taurus 44,4 0,8 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna BC Volumia 23,6 0,5 jadalna, bardzo wczesna AB Bellini 13,3 0,25 jadalna, śr. wczesna B Przedstawiciel hodowcy Agriana Sp. z o.o. Lady Claire 79,7 1,5 przetwórstwo chipsy, wczesna BC Melody 41,6 0,9 jadalna, średnio wczesna BC Przedstawiciel hodowcy KWS Polska Sp. z o.o. Przedstawiciel hodowcy PHU KARO Dominator 24,6 0,5 skrobiowa, średnio późna - Przedstawiciel hodowcy Pepsico Shelford 21,2 0,4 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna C Smiths Comet 20,5 0,4 przetwórstwo chipsy, wczesna C * typ kulinarny: AB (pośredni sałatkowy do ogólnoużytkowego); B (ogólnoużytkowy) DWUDZIESTA DRUGA EDYCJA KRAJOWYCH DNI ZIEMNIAKA W WIELKOPOLSKIM OŚRODKU DORADZTWA ROLNICZEGO W MARSZEWIE Krajowe Dni Ziemniaka odbywają się po raz dwudziesty drugi w Polsce a po raz trzeci w Marszewie. Jest to region o centralnym znaczeniu w produkcji rynkowej ziemniaków w Polsce, stąd też miejsce tej specjalistycznej imprezy wystawowo-targowej jest ważne. Jej głównym celem jest prezentacja postępu biologicznego, technologicznego i ekonomicznoorganizacyjnego w uprawie, obrocie o przetwórstwie ziemniaków, wspieranie procesów unowocześniania branży, promocja krajowych odmian, ułatwienie kontaktów między uczestnikami rynku oraz integracja jednostek tego sektora agrobiznesu. Tematem przewodnim tegorocznej edycji jest Ziemniak integrowana uprawa, jakość, spożycie. Najważniejsze zagadnienia dotyczyć będą czynników doskonalenia jakości ziemniaków (głównie jadalnych), doskonalenia technologii produkcji (głównie integrowanych) oraz optymalizacji produkcji zdrowego materiału nasiennego i doboru odmian.
Kolekcja polowa odmian ziemniaka w Marszewie 2015 r. Tabela 7 Nazwa odmiany Grupa wczesności Przeznaczenie Jadalne Arielle N bardzo wczesna jadalna Berber N bardzo wczesna jadalna Denar N bardzo wczesna jadalna Ingrid N bardzo wczesna jadalna Impala N bardzo wczesna jadalna Irys bardzo wczesna jadalna Justa N bardzo wczesna jadalna, chipsy Lord N bardzo wczesna jadalna Miłek N bardzo wczesna jadalna Riviera N bardzo wczesna jadalna Viviana N bardzo wczesna jadalna Altesse N wczesna jadalna Anabelle N wczesna jadalna Aruba N wczesna jadalna Bellarosa N wczesna jadalna Bila wczesna jadalna Carrera N wczesna jadalna Etola N wczesna jadalna, chipsy Gwiazda N wczesna jadalna Hubal N wczesna jadalna, frytki Ignacy N wczesna jadalna Michalina N wczesna jadalna Oman N wczesna jadalna Owacja N wczesna jadalna Vineta N wczesna jadalna Ametyst N średnio wczesna jadalna Bogatka N średnio wczesna jadalna Cekin N średnio wczesna jadalna Finezja N średnio wczesna jadalna, frytki Gawin N średnio wczesna jadalna, frytki Irga N średnio wczesna jadalna Jurek N średnio wczesna jadalna Laskara N średnio wczesna jadalna Legenda N średnio wczesna jadalna, chipsy Malaga N średnio wczesna jadalna Mazur N średnio wczesna jadalna Oberon N średnio wczesna jadalna Orchestra średnio wczesna jadalna Sagitta N średnio wczesna jadalna Satina N średnio wczesna jadalna Stasia N średnio wczesna jadalna Tajfun N średnio wczesna jadalna Tetyda N średnio wczesna jadalna Bryza N średnio późna jadalna
Eurostar N średnio późna jadalna, frytki Gustaw N średnio późna jadalna Jelly N średnio późna jadalna Mondeo N średnio późna jadalna Syrena N średnio późna jadalna Zenia N średnio późna jadalna Zagłoba N późna jadalna Odmiany z katalogu unijnego Gala N wczesna jadalna El Mundo N średnio wczesna jadalna Everest N wczesna jadalna KWS 05 179 N średnio wczesna chipsy KWS 05 656 N średnio wczesna jadalna Lady Britta N wczesna chipsy Melody N średnio wczesna jadalna Wendy N średnio wczesna jadalna Przetwórstwo Innovator Pa wczesna frytki Lady Claire N wczesna chipsy Asterix N średnio wczesna frytki Etiuda N średnio wczesna chipsy Honorata N średnio wczesna chipsy Ramos N średnio wczesna frytki Victoria N średnio wczesna frytki VR 808 N średnio wczesna chipsy Skrobiowe Cedron N wczesna skrobiowa Boryna N średnio wczesna skrobiowa Glada średnio wczesna skrobiowa Harpun NB średnio wczesna skrobiowa Jubilat N średnio wczesna skrobiowa Kaszub N średnio wczesna skrobiowa Kuba N średnio wczesna skrobiowa Pasat N średnio wczesna skrobiowa Rumpel N średnio wczesna skrobiowa Szyper N średnio wczesna skrobiowa Widawa N średnio wczesna skrobiowa Zuzanna N średnio wczesna skrobiowa Ikar B średnio późna skrobiowa Pasja Pomorska B średnio późna skrobiowa Gandawa N późna skrobiowa Hinga B późna skrobiowa Inwestor NB późna skrobiowa Jasia NN późna skrobiowa Kuras N późna skrobiowa Pokusa N późna skrobiowa Rudawa N późna skrobiowa Skawa N późna skrobiowa
Sonda NB późna skrobiowa Nazwa odmiany Rok rejest racji Dostawca (producent) materiałów elitarnych Plon handlo wy dt/ha ODMIANY ZIEMNIAKÓW Charakterystyka tabelaryczna Śred Re nia Kszt gul Wi Głę Bar zawa ałt arn elk bok wa rtość bulw ość ość ość mią skro ksz bul ocz ższ bi tałt w ek u u Sma k Ciem nienie miążs zu surow ego Ciem nienie miążs zu gotow anego Tabela 8 Typ kulin arny JADALNE KRAJOWY REJESTR Bardzo wczesne Arielle 2006 Agrico 454 12,3 ow 7,5 8 7 jż 7,5 8 8,5 B (219) Berber 2006 HZPC 398 12,5 oow 7,5 7 7,5 jż 7,5 8 8,5 B (198) Denar 1999 HZ Zamarte 519 11,6 oow 7 9 7 jż 7 8,5 8,5 AB (210) Impala 2003 Agrico 488 11,4 ow 8 9 7,5 jż 7 8,5 8,5 AB (192) Ingrid 2009 HZPC 390 12,0 oow 7,5 7 7,5 jż 7 8 8,5 B (187) Irys 1975 HR Szyldak 390 12,9 owp 7 6 6,5 b 7 7,5 8 B (188) Justa 2006 HZ Zamarte 406 13,1 oow 7 8 7 ż 7 8 8 B- (176) BC Lord 1999 HZ Zamarte 491 11,4 oow 6,5 8 7 jż 7 8 8,5 AB (205) Miłek 2006 HZ Zamarte 466 13,0 oow 7 8 6,5 jż 6,5 7,5 8 BC (216) Riviera 2015 Agrico 443 11,0 o- oow 7,5 7 7,5 jż 6,5 8,5 8,5 AB Viviana 2010 Europlant Niemcy 442 11,2 oow 7,5 8 7 jż 7 8,5 8,5 AB (200) Wczesne Altesse 2009 GROCEP Francja 422 12,4 ow 7,5 8 7,5 ż 7 7 8,5 AB Annabelle 2007 HZPC 357 11,5 p 7 3 7,5 ż 7,5 8 9 AB Aruba 2007 HZ Zamarte 445 14,6 ow 7,5 6 7,5 kr 6,5 7 8 B Bellarosa 2006 Europlant Niemcy 495 12,4 oow 7,5 9 7 ż 7 8 8 B Bila 1994 HZ Zamarte 459 13,0 oow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B Carrera 2006 HZPC 485 11,0 oow 7,5 9 7,5 jż 7 7,5 8,5 AB- B Etola 2009 HZ Zamarte 440 15,9 o 7 9 6,5 ż 7 7,5 8 B- BC Gwiazda 2011 HZ Zamarte 503 11,3 oow 7 9 7 jż-ż 7 8 8,5 B Hubal 2011 HZ Zamarte 484 13,5 ow 7 8 7 jż 6,5 AB- B
Ignacy 2012 PMHZ 516 12,0 oow 7 8 7 jż 6,5 7,5 8 B Michalina 2010 HZ Zamarte 501 11,5 oow 7 9 6,5 jż 7 8 8,5 AB- B Oman 2005 HZ Zamarte 442 14,4 ow 7 7 7,5 jż 7,5 8 8,5 B Owacja 2006 PMHZ 498 13,6 oow 7 9 7 jż 7 8 8,5 B- BC Vineta 1999 Europlant 490 12,8 oow 7 8 7 ż 7 8 8,5 AB Niemcy Średnio wczesne Ametyst 2009 PMHZ 569 14,2 oow 6,5 8 7 kr 6 6,5 7 BC Bogatka 2013 HZ Zamarte 488 12,4 ow 6,5 8 8 jż 7 8 8,5 AB- B Cekin 2004 HR Szyldak 490 15,3 oow 7 8 7 jż 7 7,5 8 BC- C Finezja 2007 HZ Zamarte 508 14,5 oow 7 8 7 jż 6,5 7,5 8 BC Gawin 2010 HR Szyldak 490 15,9 oow 7 7 6,5 jż 6,5 8 8 B- BC Irga 1987 HR Szyldak 452 13,8 oow 7 6 7 kr 6,5 7,5 8 B Jurek 2012 HZ Zamarte 535 12,4 oow 6,5 9 7 ż 7 8 8 B Laskara 2013 PMHZ 498 15,5 oow 6,5 9 6 jż 6,5 7,5 8 B- BC Legenda 2010 PMHZ 487 16,6 oow 7 8 7,5 jbż 6,5 7,5 8 BC- C Malaga 2013 HZ Zamarte 518 12,2 ow 7 8 8 jż 7 8 8 B Mazur 2014 PMHZ 522 16,0 ow 7 8 6,5 jż 7 8 8 BC Oberon 2012 HZ Zamarte 507 12,1 ow 7 8 6,5 jż 7 8 8 AB Orchestra 2009 C.Meijer 512 11,2 oow 7 9 7,5 jż 6,5 8,5 8,5 AB Sagitta 2009 HZPC 500 13,7 ow 7 9 7,5 jż 6,5 7 8,5 B Satina 2000 Saka-Ragis Niemcy 485 13,3 oow 7,5 9 7,5 ż 7,5 8,5 8,5 B Stasia 2010 HZ Zamarte 520 13,6 oow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B Tajfun 2004 PMHZ 516 16,0 ow 7 9 7 jż 7 8 8,5 B- BC Tetyda 2008 HZ Zamarte 551 12,5 oow 7 9 7,5 jż 7,5 8 8,5 B Średnio późne Bryza 1976 PMHZ 440 15,0 o 6,5 8 6 ż 7,5 8 8,5 BC Eurostar 2013 KWS 456 14,6 oow 7 9 7 jż 7 8,5 8,5 B- BC Gustaw 2010 HR Szyldak 496 15,4 oow 7 9 6,5 kr 6 8 BC Jelly 2005 Europlant Niemcy 502 13,9 ow 8 9 7,5 ż 7,5 8 8,5 B Mondeo 2013 KWS 560 14,8 oow 7 9 7 kr 6,5 8,5 8 B- BC Syrena 2002 PMHZ 500 14,0 ow 7 9 7 ż 7 8 8,5 B Zenia 2010 HZ Zamarte 480 12,5 oow 7 8 7,5 ż 6,5 8 8 AB- B Późne Zagłoba 2007 HZ Zamarte 565 12,4 oow 7 9 6,5 ż 7 8 8,5 B
Odmiany z Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA) Gala wczesna, jadalna, wysoko plenna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym B (o dość zwięzłej konsystencji, lekko mączystym, lekko wilgotnym miąższu, o małej skłonności do rozgotowywania),o dobrym smaku. Wielkość bulw średnia, o regularnym kształcie, okrągło-owalne do owalnych, o płytkich oczkach i żółtym miąższu. Odporna na mątwika ziemniaczanego. Odporna na wirus Y, podatna na wirus liściozwoju, bardzo podatna na zarazę liści. Kraj wyhodowania: Niemcy, pełnomocnik hodowcy: Norika Polska. El Mundo średnio wczesna, jadalna, wysoko plenna, w typie konsumpcyjnym pośrednim AB (sałatkowy do sałatkowo-ogólnoużytkowy), o dobrym smaku. Bulwy duże, podłużno owalne o regularnym kształcie, płytkich oczkach, jasnożółtym miąższu i gładkiej skórce. Odporna na mątwika ziemniaczanego. Dość odporna na wirus Y, podniesiona odporność na zarazę liści predysponuje odmianę do ekologicznego systemu uprawy. Kraj wyhodowania: Kraj wyhodowania:, pełnomocnik hodowcy: KWS Polska. Everest wczesna, dobrze reagująca na podkiełkowanie, jadalna, plenna, w typie konsumpcyjnym pośrednim AB, o dobrym smaku. Bulwy duże, wyrównane, o regularnym kształcie, okrągłe, o dość płytkich oczkach. Odporna na mątwika ziemniaczanego. Średnio podatna na wirus Y, podatna na zarazę liści. Tolerancyjna na okresowy brak wody oraz warunki stresowe. Kraj wyhodowania:, pełnomocnik hodowcy: KWS Polska. KWS 05 179 Levinata średnio wczesna, przeznaczona do produkcji chipsów. Krzyżówka VR 808 x Lady Jo. Wysoka zawartość suchej substancji około 24 %. Bulwy duże, okrągłe, o regularnym kształcie, płytkich oczkach i żółtej barwie miąższu. Odmiana dość odporna na wirus Y(6). Kraj wyhodowania:, pełnomocnik hodowcy: KWS Polska. KWS 05 656 Bonnata średnio wczesna, jadalna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym B. Bulwy owalne o regularnym kształcie, bardzo gładkiej skórce i płytkich oczkach. Barwa miąższu jasno żółta. Odmiana polecana do mycia i pakowania. Kraj wyhodowania:, pełnomocnik hodowcy: KWS Polska. Lady Britta wczesna, przeznaczona do produkcji chipsów. Wysoka zawartość suchej substancji około 24 %. Bulwy okrągło owalne, średniej wielkości, o regularnym kształcie, dość płytkich oczkach i żółtej barwie miąższu. Kraj wyhodowania:, pełnomocnik hodowcy: Agriana Polska. Melody średnio wczesna, jadalna, w typie konsumpcyjnym pośrednim - BC (ogólnoużytkowy do mączystego). Bulwy owalne, wyrównane, o regularnym kształcie, bardzo gładkiej skórce i płytkich oczkach. Barwa miąższu jasno żółta. Odmiana polecana do mycia i pakowania. Dobra wartość przechowalnicza ze względu na długi okres spoczynku. Odporna na mątwika ziemniaczanego. Kraj wyhodowania:, pełnomocnik hodowcy: Agriana Polska. Wendy średnio wczesna, jadalna, plenna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym B, średnia zawartość skrobi 13%, o dobrym smaku. Wielkość bulw średnia, o regularnym kształcie, owalne, o płytkich oczkach i żółtym miąższu. Dobra wartość przechowalnicza ze względu na długi okres spoczynku. Odporna na mątwika ziemniaczanego. Odporna na wirus Y, podatna na zarazę liści. Kraj wyhodowania: Niemcy, pełnomocnik hodowcy: Norika Polska. PRZETWÓRSTWO KRAJOWY REJESTR Nazwa odmiany Rok rejest racji Dostawca (producent) materiałów elitarnych Plon handlo wy dt/ha Śred nia zawa rtość skro bi Kszt ałt bulw Re gul arn ość ksz tałt u Wi elk ość bul w Głę bok ość ocz ek Bar wa mią ższ u Sma k Ciem nienie miążs zu surow ego Ciem nienie miążs zu gotow anego Typ kulin arny Innovator Pa Lady Claire N 2002 HZPC 2001 C.Meijer 442 14,6 owp 7,5 9 7,5 kr 7 8 8,5 B 380 15,8 ow 7,5 8 7,5 jż 7 7,5 8,5 BC
Asterix N 2002 HZPC 469 15,1 ow 7,5 7 7,5 jż 7 8,5 8,5 B Etiuda N 2011 HZ Zamarte 432 15,5 o 7 9 6 kr 6,5 7,5 7,5 C- CD Honorata N 2012 Europlant Niemcy 423 15,9 oow 7 7 6,5 j.ż 6,5 8 8 BC Ramos N 2004 KWS 480 14,5 owp 7,5 9 7,5 j.ż. 7 8 8,5 B Victoria N 2002 HZPC 481 14,0 ow 7,5 8 8 ż 7 8 8,5 B VR 808 N 2012 KWS 406 16,9 o 7,5 7 7 ż 6 8 8 BC SKROBIOWE KRAJOWY REJESTR Rok Kszta Nazwa rejes łt Sma bulw odmiany tracji k Dostawca (producent) materiałów elitarnych Plon ogól ny dt/ha Śred nia zawa rtość skro bi % Plon ogól ny skro bi dt/ha Bar wa kwia tu Wiel kość bulw Głęb okoś ć ocze k Bar wa miąż szu Typ kulin arny wczesne Cedron N 1997 HZZ Zamarte 391 18,4 71,9 b ow 6 6,5 ż 6 BC średnio wczesne Boryna N 2012 PMHZ 447 20,1 90,0 czf o 8 6 b 6 C-CD Glada 1994 PMHZ 458 19,5 95,0 czf+ oow 7 6 jż 6 C Harpun NB 1993 PMHZ 407 19,4 80,3 b oow 7 6 kr 6 C Jubilat N 2011 PMHZ 455 19,4 88,7 b oow 7 7 kr - - Kaszub N 2012 PMHZ 426 21,3 92,3 czf o 7 7 kr 6 C-BC Kuba N 1999 HZZ Zamarte 468 19,7 92,1 b oow 7 6,5 ż 6,5 C Mieszko N 2015 PMHZ 428 20,0 85,6 oow 6-7 - jż - - Pasat N 2002 PMHZ 503 19,2 96,8 b oow 8 6,5 kr 6,5 C Rumpel N 2000 PMHZ 495 18,6 92,6 b oow 8 6 b - - Szyper N 2014 PMHZ 498 20,1 99,3 b oow 7,5 7 jż 6,5 C-BC Widawa N 2015 HZZ Zamarte 416 19,6 82,0 o - - kr - - Zuzanna N 2007 Europlant, Niemcy 448 18,7 83,8 b o 7 6,5 jż 6,5 CD Ikar B Pasja Pomorska B Gandawa N 1996 PMHZ 2000 PMHZ średnio późne 440 21,9 95,2 czf+ oow 7 5,5 kr - - 484 20,0 96,0 b oow 7 6,5 ż - - późne 2004 HZZ Zamarte 505 19,0 86,8 b ow 8 6,5 kr - -
Hinga B 1996 PMHZ 45 22,0 100,0 czf+ ow 7 5,5 jż - - Inwestor NB 2005 PMHZ 487 19,6 87,6 b oow 6 6,5 kr 6,5 C Jasia NN 1999 HR Szyldak 519 19,4 92,7 b oow 8 6 jż 6,5 BC Kuras N 2007 Agrico 502 19,2 96,4 b o 9 6 kr 6 CB Pokusa N 2006 PMHZ 520 18,4 81,7 czf oow 8 7 jż 7 BC Rudawa N 2002 HR Szyldak 427 21,1 87,5 czf+ oow 7 6,5 kr - - Skawa N 2000 HR Szyldak 492 21,7 97,7 nf+ o 8 6,5 jż - - Sonda NB 2002 PMHZ 504 19,6 99,0 b oow 7 6,5 b 6 C Nazwa odmiany Charakterystyka odmian jadalnych (ciąg dalszy tab.8) Odporność na wirusy Odporność na: Gładkość skórki Y L M zarazę czarną ziemniaka nóżkę parch zwykł y uszkodzeni a mechanicz ne liści bulw Bardzo wczesne Arielle N 3,5 5,5 2 4 6 7 śr.gładka Berber N 3,5 5,5 3 4,5 5 5 gładka Denar N 7 7 4,5 3 4 5 5 7 śr. gładka Impala N 4 6 2 2 4 6 6,5 7 gładka Ingrid N 3-4 5-6 2 4,5 5 5 gładka Irys 5,5 4 3,5 3 3 2 6 6 śr. gładka Justa N 5,5 5,5 3 4 6 5 5 gładka Lord N 7 7 4 3 4 6 6 7 gładka Miłek N 7 5-6 2 4 6 6 6 gładka Riviera N 8 2 5 7x gładka Viviana N 5-6 5-6 2 4,5 5 5x gładka Wczesne Altesse N 3-4 3-4 3 4 5 6x gładka Annabelle N 3-4 5-6 2 4 5,5 5x gładka Aruba N 8 5-6 4 4,5 5,5 6 6 gładka Bellarosa N 5,5 7 2 4 2 6 7 chropowata Bila 7 6 4 3 4 5,5 7 7 śr. gładka Carrera N 3-4 3-4 3 4,5 6 6x gładka Gwiazda N 7 7 3 4 6 6 6 śr. gładka Hubal N 7 5-6 3,5 4 6 5 7x gładka Ignacy N 7 7 3 7 5x gładka Michalina N 7 3-4 3 4 6 6 7 śr. gładka Oman N 5-6 5-6 3 4 6,5 5,5 7 gładka Owacja N 9 7 4 6,5 8 śr. chropowata Vineta N 7 8 4 2 4 6 6 7 śr. chropowata Średnio wczesne Ametyst N 8 5-6 6 7x 5 śr. gładka Bogatka N 8 5-6 3,5 4 7 6 5x gładka
Cekin N 5 5,5 3 4 7 6 6 śr. chropowata Finezja NN 8 7 4,5 5 6 6,5 6x śr.gładka Gawin N 7 7 3 5 6 śr. gładka Irga N 7 8 5 2 4 5,5 6 5 gładka Jurek N 8 5-6 4,5 5 6 6 7x śr. chropowata Laskara N 5-6 5-6 4,5 7x 6x śr. gładka Legenda N 8 5-6 5 7x 5x śr. chropowata Malaga N 8 7 3,5 4 7 6 6x śr. gładka Mazur N 7 7 4,5 7x śr. gładka Oberon N 8 5-6 3,5 5 6 6,5 7x gładka Orchestra N 8 3-4 2 3 4 7,5 7 gładka Sagitta N 8 3-4 4 5 4 5,5 7 gładka Satina N 5 7 4 3 5 6 6,5 6 śr. gładka Stasia N 8 7 4 4 6 7 6x gładka Tajfun N 7 7 2,5 5 7 6 6 śr. gładka Tetyda N 8 5-6 5 5 5 6,5 7 śr.chropowat a Średnio późne c.d. Bryza N 5 7 5 4 4 3 4 6 śr. chropowata Eurostar N 3-4 5-6 4 5,5 6 5 6 gładka Gustaw N 8 7 5 5 5x śr. gładka Jelly N 5 5 5 4 5,5 6,5 6x gładka Mondeo N 3-4 3-4 4 5 7 6 gładka Syrena N 8 5 3 5 3 5,5 5 5 gładka Zenia N 8 3-4 4 4 6 6 6x gładka Późne Zagłoba N 5-6 5-6 5 6 6,5 6 7x śr. gładka Nazwa odmiany Innovator Pa Lady Claire N Tabela 9 Charakterystyka odmian przydatnych do przetwórstwa Odporność na wirusy Odporność na: Gładkość skórki Y L M zarazę czarną ziemniaka nóżkę parch zwykł y uszkodzeni a mechanicz ne liści bulw wczesne 4 5,5 3 3 4 5,5 6 5 chropowata 4 4 2 2 4 5 6 5x gładka średnio wczesne Asterix N 5 3,5 2,5 3,5 5 7,5 6 7 śr. gładka Etiuda N 8 5-6 3 5 7 6,5 5x śr. gładka Honorata N 5-6 5-6 3 gładka Ramos N 4 6 3 4 7 6,5 6 śr.gładka Victoria N 4 5,5 4 3 5 6 6,5 6,5 gładka VR 808 N 3-4 3-4 3 6 6,5 śr. gładka
Nazwa odmiany Charakterystyka odmian skrobiowych Odporność na: Wirusy zarazę ziemniaka czarną nóżkę parch zwykły Tabela 10 uszkodzeni a mechaniczn e Y L M liści bulw Wczesne Cedron N 6,5 6,5 3 3 4 5 6 2 średnio wczesne Boryna N 7 7 5,5 3x Glada 7 5,5 3 5 5 7 6 5 Harpun 7 7 5 4 4 5 6 4 NB Jubilat N 7 5-6 5 4 6 5x Kaszub N 7 7 5 4x Kuba N 9 6,5 5 5 4 6 6 3 Mieszko N 8 6 Pasat N 9 5 4 5 4,5 6,5 5 2 Rumpel N 9 6,5 3,5 5 5 6 5,5 2 Szyper N 8 5-6 5 5,5x 4x Widawa N 8 6 Zuzanna N 9 5-6 3 4 Średnio późne Ikar B 7 5,5 3,5 5,5 4 5,5 7 3 Pasja 8 7 2 5 5 5 6 2 Późne Gandawa N 8 6,5 3 6,5 5 6,5 6 4 Hinga 9 5,5 2 7 4,5 5 5,5 4 Inwestor N 7 5-6 7 6 3 Jasia N 9 7 4 7 4 6 5 3 Kuras N 9 3-4 8 5 5 Pokusa N 7 5,5 6 5 4 Rudawa N 9 6,5 3,5 6 6,5 5 6 2 Skawa N 9 7 3 6 4,5 5 5,5 2 Sonda NB 9 4 2 7 4 5,5 4,5 3 Charakterystyka odmian jadalnych (ciąg dalszy tab.8)
Nazwa odmiany Przecho wywalno ść Stopień trudn. w nasiennictwie Wymagani a glebowe Wymagani a wodne Wymagania nawozowe kg N/ha ** Przydatność użytkowa Bardzo wczesne Arielle N btr 50 120-130 J Berber N btr śr-d śr-d 50 130-150 J Denar N 7,5 śrtr śr-d śr-d 60 110 J,K Impala N tr śr 60 100 J,K Ingrid N 9 btr 60 J Irys 6 tr śr śr 80 120-140 J,K Justa N 6 tr Śr śr 70 120 J,Cz Lord N 8 śrtr śr śr 80 140-150 J,K Miłek N 9 śrtr śr śr-d 80 105 J Riviera N J,K Viviana N 8 tr śr-d śr 60 110x J,K Wczesne Altesse N 8 btr śr-d śr-d 120 J,K Annabelle N 8x btr śr-d śr-d 110 J,K Aruba N 8 ł śr śr 120x J Bellarosa N 9 tr śr śr 120 J Bila 8 śrtr śr śr-d 100 J Carrera N 9 btr śr-d śr-d 120 J,K Gwiazda N 7 śrtr śr 120x J Hubal N 6 śrtr 120x J,F Ignacy N 6 śrtr śr 110x J Michalina N 7 śrtr śr 130x J,K Oman N 6,5 tr śr-d śr-d 130 J Owacja N 9 ł śr śr-d 120 J Vineta N 9 śrtr śr śr 130 J,K Średnio wczesne Ametyst N 3 ł m śr 120 J Bogatka N 7 ł J,K Cekin N tr śr śr-d 130-140 J Finezja N 6 ł 120 J, F Gawin N 8 dł 130 J, F Irga N 2 dł śr-d śr-d 120-140 J Jurek N 8 dł śr śr 130x J Laskara N tr J Legenda N 3 ł m śr 120 J,Cz Malaga N 7 ł śr śr J Mazur N J Oberon N 9 ł śr-d śrx 120x J,K Orchestra N dł J,K Sagitta N 7 śrtr śr-d śr-d 140 J Satina N 8 tr śr-d śr-d 110 J Stasia N 6 ł śr toler. 100 J Tajfun N 8 dł śr-m toler. 120 J Tetyda N 6,5 dł śr-m toler. 100 J Średnio późne Bryza N 2 tr śr śr 120 J Eurostar N btr śr J, F Gustaw N 6 ł śr śr 120-140 J
Jelly N 2 tr d śr-d 130 J Mondeo N btr śr J Syrena N 5 dł śr toler. 120 J Zenia N 6 dł śr śr 100 J Późne Zagłoba N 8 śrtr śr-m śr 120 J Nazwa odmiany Innovator Pa Lady Claire N Charakterystyka odmian przydatnych do przetwórstwa (ciąg dalszy tab.9) Przecho wywalno ść Stopień trudn. w nasiennictwie Wymagani a glebowe Wymagani a wodne Wymagania nawozowe kg N/ha ** Przydatność użytkowa wczesne 9 tr śr d 140-150 F,J 8 btr śr-d śr-d 130 Cz,JS średnio wczesne Asterix N 8 tr śr-d toler. 120 F,J Etiuda N 7 ł śr śr-d 120x Cz,J Honorata N tr śr d 150 P,Cz Ramos N tr d d 140 F,J Victoria N 8 tr d d 130 F,J VR 808 N btr śr śr-d 130 Cz Nazwa odmiany Przechow y- walność Charakterystyka odmian skrobiowych (ciąg dalszy tab.10) Stopień Wymagani Wymagani Wymagania trudn. w a a nawozowe nasiennictwie glebowe wodne kg N/ha Przydatność użytkowa wczesne Cedron N 6 śrtr śr-d śr 140-150 P,Cz,S średnio wczesne Boryna N 7x 140-160x P, F Glada 7 dł śr śr 120-140 P Harpun 3 dł śr toler. 120-140 P NB Jubilat N 7x śr-d 100-130 P Kaszub N 6x 140-150 P Kuba N 7,5 ł śr-d śr-d 120-140 P,S, Cz Mieszko N P Pasat N 5 dł śr śr 100-130 P Rumpel N 4 ł śr-d śr-d 100-130 P,Cz Szyper N 6x ł P Widawa N P Zuzanna N 7 dł śr-d śr-d 140-155 P,S średnio późne Ikar B 1 śrtr śr-d śr 100-130 P Pasja Pomorska 1 ł śr śr 140-150 P późne
Gandawa 6 ł 100-125 P N Hinga 4 dł śr toler. 120-140 P Inwestor N 5x dł 120-140 P,S Jasia N 7,5 ł śr śr-d 100-130 P Kuras N 6x śrtr śr-d śr-d 100-130 P,S Pokusa dł d d 105-135 P,F Rudawa N 6,5 ł śr 105-135 P,Cz Skawa N 7,5 ł śr d 130-140 P Sonda NB tr śr śr 130-150 P Źródło: Wyniki doświadczeń COBORU oraz IHAR-PIB Objaśnienia do tabeli 1-10 : Ocena wartości i cech odmian: skala 9-1, gdzie 9 oznacza wartość najlepszą, 5,5 wartość średnią, 1- najgorszą N odmiana odporna na mątwika ziemniaczanego Ro1, Pa odmiana odporna na agresywny szczep mątwika, B odporna na agresywne biotypy raka ziemniaka Rok rejestracji w stosunku do odmian zagranicznych podano rok rejestracji w Polsce Plon handlowy (bulwy o średnicy powyżej 40 mm, na bardzo wczesny zbiór powyżej 30 mm) wyszacowano na podstawie wyników doświadczeń IHAR-PIB i COBORU za lata 2007-2014 Zawartość skrobi na podstawie wyników doświadczeń IHAR-PIB i COBORU za lata 2007-2014 Kształt bulw: o okrągły, oow okrągłoowalny, ow owalny, owp owalnopodłużny, p. podłużny Regularność zarysu kształtu: 9 idealna (prawie całkowita jednorodność kształtu; 8 bardzo dobra (wyraźna przewaga jednego typu kształtu, wcięcie stolonowe lub wierzchołkowe o głębokości do 1 mm; 7 - dobra (wyraźna przewaga jednego lub dwóch sąsiednich typów kształtu. Dopuszczalne jedno wcięcie o głębokości do 2 mm, a drugie do 1,5 mm); 6 dość dobra (mogą być różne typy kształtu, jedno wcięcie do głębokości 2.5, drugie do 1.5 mm Wielkość bulw: określono w skali 9-1, gdzie 9 oznacza bardzo duże bulwy; 7 średnio duże o średnicy 10 cm i ciężarze 150-200 gram Głębokość oczek: 9 - bardzo płytkie, niewyczuwalne pod palcem; 8 - bardzo płytkie, do 1 mm: 7 płytkie (1.1 1.5 mm); 6 - średnio płytkie, wymagające niewielkich poprawek po mechanicznym obieraniu (1.6 2.5 mm), do 3.0 mm dla bulw dużych Barwa miąższu: ż żółty, jż jasno żółty, b biały, kr kremowy Barwa skórki : odmiana Bellarosa, Cecile, Oberon, Rosalind, Roko czerwona; Irga różowa, pozostałe odmiany skórka żółta Smak : określono w skali 9-1, gdzie 7,5-8 ziemniak o bardzo dobrym smaku; 7 o dobrym smaku; 6,5 o dość dobrym smaku Ciemnienie miąższu surowego: po 4 godzinach, Ciemnienie miąższu gotowanego: średnia ocen po 10 min. i 24 godz. Do oceny wykorzystywane są barwne tablice duńskie (ocenę 9 o przyjmuje się dla miąższu nie ciemniejącego). Typ konsumpcji: AB zwięzły (sałatkowy), B - lekko zwięzły, BC lekko mączysty, C mączysty Wymagania glebowe i wodne: (m.-śr) małe do średnich, (śr-d) średnie do dużych, tol.- tolerancyjne Przydatność użytkowa: J jadalne, F- przydatne do produkcji frytek, Cz czipsów, P przetwórstwo skrobiowe, S suszów spożywczych, K konserw, sałatek i produktów mrożonych Odporność na choroby i szkodniki: 9 - skrajnie odporny, 8 bardzo odporny,7 odporny, 6 dość odporny, 5 średnio odporny, 4 dość podatny, 3 podatny, 2 bardzo podatny Stopień trudności w nasiennictwie : ł - łatwa, dł - dość łatwa, śrtr - średnio trudna, tr -trudna x oznacza ocenę wstępną (badania w toku)
**- nawożenie maksymalizujące plon przy pełnej dawce obornika lub przyoranych poplonach dla gleb o uregulowanej kwasowości; w przypadku nawadniania dawki zwiększyć o 30-50 kg N/ha; przy uprawie odmian wczesnych na wczesny zbiór stosować dawki 50-80 kg N/ha; na glebach lekkich stosować dolne granice dawek Literatura 1. Kostiw M. 2013. Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki oraz ich wpływ na produkcję nasienną ziemniaka. Wieś Jutra 1: 28-29 ; 2. Nowacki W. (red) 2014: Charakterystyka Krajowego Rejestru Odmian Ziemniaka. Wyd. IHAR-PIB, Jadwisin; 3.Str Inter. www.europa.eu.int/eurlex/en/index); (www.piorin.gov.pl, (www.coboru.pl); hzz@zamarte.com, pmhz@pmhz.pl, www.kws.pl; www.norika.pl; 4. Stypa I., Chotkowski J. 2012. Kryteria doboru odmian ziemniaka do produkcji i użytkowania. W: Produkcja i rynek ziemniaka, Wieś Jutra 2012r. 89-100; 5. Żalejko K. 2014. Bank informacji o sprzedaży sadzeniaków jesień 2014/wiosna 2015. Ziem. Pol. 4: 53-60.