HISTOPATOLOGIA NOWOTWORÓW OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO Ewa Matyja KLASYFIKACJA NOWOTWORÓW OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO wg WHO 2016 o Rozlane nowotwory astroglejowe i oligodendroglejowe o Inne nowotwory astroglejowe o Nowotwory ependymalne (wyściółkowe) o Inne glejaki o Nowotwory splotu naczyniówkowego o Nowotwory neuronalne i mieszane neuronalno-glejowe o Nowotwory rejonu szyszynki o Nowotwory embrionalne (pochodzenia zarodkowego) o Nowotwory nerwów czaszkowych i rdzeniowych o Oponiaki o Nowotwory mezenchymalne nie-meningotelialne o Nowotwory melanocytarne o Chłoniaki o Guzy histiocytarne o Nowotwory germinalne o Rodzinne zespoły nowotworowe o Nowotwory okolicy siodła tureckiego o Nowotwory przerzutowe ROZLANE NOWOTWORY ASTROGLEJOWE Rozlany gwiaździak (diffuse astrocytoma), IDH-mutant o Gwiaździak gemistocytarny, IDH-mutant Rozlany gwiaździak (diffuse astrocytoma), IDH- wildtype Rozlany gwiaździak, NOS Gwiaździak anaplastyczny (anaplastic astrocytoma), IDH-mutant Gwiaździak anaplastyczny (anaplastic astrocytoma), IDH-wildtype Gwiaździak anaplastyczny, NOS WHO GII WHO GIII Glejak złośliwy (glioblastoma, GBM), IDH-wildtype Glejak złośliwy (glioblastoma), IDH-mutant Glejak złośliwy, (glioblastoma), NOS WHO IV
GLIOBLASTOMA, (glioblastoma), WHO GIV - GBM, IDH-wildtype rozwija się po krótkim okresie objawów klinicznych de novo tzw. IDH-wildtype primary glioblastoma (ok. 55 r.ż.) - 90% - GBM, IDH-mutant rozwija się z rozlanego gwiaździaka WHO GII lub GIII, IDHmutant secondary glioblastoma (poniżej 45 r.ż.) - 10% GBM - histopatologia 1/ różne elementy komórkowe, 2/ różne wzory utkania nowotworowego Wykładniki morfologiczne GBM 1/ Proliferacja mikronaczyń - kłębuszkowa 2/ Martwica - mikromartwice otoczone pseudopalisadowymi - martwica ischemiczna GBM - warianty histopatologiczne - Gliosarcoma - Giant cell glioblastoma - Epithelioid glioblastoma ROZLANY GLEJAK LINII ŚRODKOWEJ diffuse midline glioma, H3 K27-mutant, WHO GIV OLIGODENDROGLIOMA, IDH-mutant i 1p/19q codeleted - Skąpodrzewiak - oligodendroglioma, IDH-mutant i 1p/19q codeleted, WHO GII - Skąpodrzewiak anaplastyczny anaplastic oligodendroglioma, IDH-mutant i 1p/19q codeleted, WHO GIII - Oligodendroglioma NOS INNE GUZY ASTROGLEJOWE Gwiaździak włosowatokomórkowy (pilocytic astrocytoma, PA), WHO GI - pilomyxoid astrocytoma Gwiaździak podwyściółkowy olbrzymiokomórkowy (subependymal giant cell astrocytoma, SEGA), WHO GI Żółtakogwiaździak pleomorficzny (pleomorphic xanthoastrocytoma, PXA), WHO GII Żółtakogwiaździak pleomorficzny anaplastyczny, WHO GIII
GWIAŹDZIAK WŁOSOWATOKOMÓRKOWY, WHO GI Miejsca predylekcyjne: nn. wzrokowe, podwzgórze, wzgórze, jądra podstawy, półkule mózgu, móżdżek, pień mózgu, rzadziej rdzeń kręgowy. PA - histopatologia Zbite obszary zawierające dwubiegunowe komórki oraz obszary mikrotorbielkowe Włókna Rosenthala i EGBs (eosinophilic granular bodies) Hiperchromazja i polimorfizm jąder komórkowych Naczynia o pogrubiałych zeszkliwiałych ścianach, struktury kłębuszkowate ŻÓŁTAKOGWIAŹDZIAK PLEOMORFICZNY, WHO GII Wiek: Dzieci i młodzi dorośli Lokalizacja: powierzchownie w półkulach, często płat skroniowy, wciągnięcie opon MRI: guz dobrze odgraniczony z częścią litą i torbielowatą PXA - histopatologia Komórki gemistocytopodobne, olbrzymie, wielojądrowe Znaczny pleomorfizm komórkowy Nagromadzeniem ciał lipidowych (zmiany ksantomatyczne) EGBs Gęsta sieć włókien retikulinowych Nacieki limfoidalne wokół naczyń Genetyka: często mutacja BRAF V600E GWIAŹDZIAK PODWYŚCIÓŁKOWY OLBRZYMIOKOMÓRKOWY, WHO GI - występuje w zespole stwardnienia guzowatego /TSC/ - wychodzi ze ścian komór bocznych - często zwapnienia i wylewy krwi w obrębie guza SEGA - histopatologia - komórki gemistocytopodobne, wrzecionowate, - dwukierunkowe różnicowanie: glejowe(gfap) i neuronalne (NF, synaptofizyna) NOWOTWORY GLEJU WYŚCIÓŁKOWEGO Podwyściółczak - subependymoma, WHO GI Wyściółczak śluzowobrodawkowaty - myxopapillary ependymoma, WHO GI Wyściółczak - ependymoma, WHO GII Wyściółczak - ependymoma, RELA fusion-positive Wyściółczak anaplastyczny - anaplastic ependymoma, WHO GIII
WYŚCIÓŁCZAK, (ependymoma), WHO GII Lokalizacja: każde miejsce wzdłuż układu komorowego i kanału kręgowego- najczęściej komora IV, kanał centralny rdzenia kręgowego (segmenty szyjne i szyjno-piersiowe) Wiek: dzieci (30% guzów neuroepitelialnych u dzieci poniżej 3 r.ż), młodzi dorośli MRI- guz dobrze odgraniczony Wyściółczak - histopatologia Rozety prawdziwe i pseudorozety Kanały przypominające kanał centralny rdzenia Struktury brodawkowate Okołojądrowe przejaśnienie cytoplazmy Komórki wrzecionowate, dwubiegunowe, tworzące pęczki EPENDYMOMA RELA FUSION-POSITIVE, WHO GII lub III WYŚCIÓŁCZAK ŚLUZAKOWOBRODAWKOWATY, WHO GI Lokalizacja: rejon nici końcowej rdzenia kręgowego, czasem w odcinku szyjnopiersiowym rdzenia, w komorze bocznej bądź w obrębie tkanki podskórnej okolicy okołokrzyżowej Wiek: dzieci i młodzi dorośli Wyściółczak śluzakowobrodawkowaty - histopatologia Układy brodawkowate komórek wokół unaczynionego zrębu Podścielisko brodawek- tkanka łączna zawierająca naczynia krwionośne ze zwyrodnieniem myksoidnym INNE GLEJAKI GLEJAK STRUNIAKOWATY III KOMORY (chordoid glioma III ventricle), WHO GII - rzadko występujący, wolno rosnący, w przedniej części komory trzeciej - pierwotnie opisany jako oponiak z ekspresją GFAP - w 1998 roku sklasyfikowany, jako odrębna jednostka kliniczno-patologiczna GLEJAK ANGIOCENTRYCZNY (angiocentric glioma, WHO GI) - w wywiadzie padaczka - Lokalizacja: kora mózgu (płat czołowo-ciemieniowy, skroniowy) - Przebieg kliniczny łagodny - Zabieg operacyjny wyleczenie ASTROBLASTOMA
GUZY SPLOTU NACZYNIÓWKOWEGO Wewnątrzkomorowe, brodawkowate nowotwory wychodzące z nabłonka splotu naczyniówkowego. Najczęstsze guzy w 1-szym roku. Brodawczak splotu naczyniówkowego, WHO GI Atypowy brodawczak splotu naczyniówkowego, WHO GII Rak splotu naczyniówkowego, WHO GIII BRODAWCZAK SPLOTU NACZYNIÓWKOWEGO Lokalizacja: komory mózgu Wiek: niemowlęta, dzieci i młodzi dorośli MRI: duży guz wewnątrzkomorowy, często ze zwapnieniami RAK SPLOTU NACZYNIÓWKOWEGO Zaburzenie struktury brodawkowatej Zagęszczenie komórkowe, atypia jąder, martwica, mitozy Naciekanie struktur mózgu, rozsiew drogą płynu mózgowo-rdzeniowego GUZY NEURONALNE I MIESZANE NEURONALNO-GLEJOWE Nowotwór dysembrioplastyczny neuroepitelialny (dysembryoplastic neuroepithelial tumour, DNT), WHO GI Zwojak (gangliocytoma), WHO GI Zwojakoglejak (ganglioglioma),who GI lub zwojakoglejak anaplastyczny, WHO GIII Gwiaździak i zwojakoglejak desmoplastyczny wieku dziecięcego, WHO GI Papilarny guz glejowo-neuronalny, WHO GI Glejowo-neuronalny guz IV komory tworzący rozety (RGNT), WHO GI Rozlany guz glejowo-neuronalny opon miękkich, stopień złośliwości nieokreślony Nerwiak komórkowy ośrodkowy (central neurocytoma), WHO GII Nerwiak komórkowy pozakomorowy, WHO GII Tłuszczakonerwiak móżdżku (cerebellar liponeurocytoma), WHO GII Przyzwojak (paraganglioma), WHO GI DYSEMBRIOPLASTYCZNY NOWOTWÓR NEUROEPITELIALNY (dysembryoplastic neuroepithelial tumour, DNT), WHO GI - Lokalizacja: płat skroniowy, inne obszary kory - klinika - długotrwała, lekooporna padaczka /częściowe napady padaczkowe, zwykle początek < 20r.ż./ - Wiek : dzieci i młodzi dorośli z padaczką lekkooporną - MRI- topografia korowa, wieloguzkowość, towarzysząca dysplazja kory mózgowej
DNT- histopatologia - specyficzne elementy glioneuronalne - pływające neurony w śluzowym podłożu - guzki glejowe Warianty morfologiczne: - forma prosta /simplex form/ - forma złożona /complex form/ - forma niespecyficzna ZWOJAKOGLEJAK (ganglioglioma), WHO GI-III - Wiek: przed 18 r.ż. - Lokalizacja: płat skroniowy, zwykle powierzchownie, może występować w innych rejonach półkul mózgu, w pniu mózgu, móżdżku i rdzeniu kręgowym - MRI: guz dobrze odgraniczony lito-torbielowaty Ganglioglioma - histopatologia: Stopień złośliwości zależny od stopnia anaplazji komponentu glejowego Mieszana populacja komórek neuronalnych i nowotworowego elementu glejowego EGBs Immunoekspresja GFAP w komponencie glejowym i NF oraz synaptofizyny w komponencie neuronalnym GWIAŹDZIAK I ZWOJAKOGLEJAK DESMOPLASTYCZNY WIEKU NIEMOWLĘCEGO (DIA I DIG), WHO GI Lokalizacja - rejon nadnamiotowy z zajęciem zwykle więcej niż jednego płata Wiek: niemowlęta i małe dzieci MRI- duże torbielowate guzy wciągające powierzchowne warstwy kory mózgu i często przylegające do opony twardej DIA, DIG histopatologia - Wydłużone komórki astroglejowe, przeplatające się z włóknami kolagenowymi i retikulinowymi - Populacja neuronalna: niedojrzałe, drobne komórki neuronalne, atypowe komórki zwojowe - Immunoekspresja GFAP w komponencie glejowym oraz NF i synaptofizyny w komponencie neuronalnym
GUZY POCHODZENIA ZARODKOWEGO (embrionalne), WHO GIV Rdzeniak (medulloblastoma), genetycznie zdefiniowane - Medulloblastoma, WNT-activated - Medulloblastoma, SHH-activated - Medulloblastoma, non-wnt/non-shh Rdzeniak (medulloblastoma), histologicznie zdefiniowane - Klasyczny - Desmoplastyczny/guzkowy z nasiloną strukturą guzkową - Olbrzymiokomórkowy/anaplastyczny Guzy embrionalne z wielowarstwowymi rozetami, C19MC-altered - Nabłoniak rdzeniakowy (medulloepithelioma) - CNS neuroblastoma - CNS ganglioneuroblastoma CNS guzy embrionalne, NOS Atypowy nowotwór potworniakowo/pałeczkowaty (atypical teratoid/rhabdoid tumor, AT/RT) - Nowotwór z obszarami utworzonymi przez duże rabdoidne komórki i pola złożone z komórek niskozróżnicowanych - Elementy mezenchymalne - Elementy nabłonkowe - Ekspresja licznych antygenów: vimentyny, EMA, cytokeratyn, GFAP, S-100, synaptofizyny, NF, NSE, INI1, rzadziej SMA GUZY NERWÓW CZASZKOWYCH I NERWÓW OBWODOWYCH Często występują w połączeniu z NF. - Nerwiak osłonkowy (schwannoma), WHO GI - Nerwiakowłókniak (neurofibroma), WHO GI - Złośliwy nowotwór osłonek nerwów obwodowych (malignant peripheral nerve sheath tumour, MPNST), WHO low grade / high grade NERWIAK OSŁONKOWY /schwannoma/ - Nerwiak osłonkowy komórkowy typ Antoni A typ Antoni B - Nerwiak splotowaty - Nerwiak barwnikowy melanotyczny MPNST (malignant peripheral nerve sheath tumour), ok. 50% ma związek z NF1 Stopień złośliwości: WHO low grade (15%), WHO high grade (85%):
MPNST warianty: - MPNST nabłonkowo-podobny (epithelioid MPNST) - 5%, bez związku z NF1, - MPNST z różnicowaniem wielokierunkowym - związek z NF1 - MPNST z różnicowaniem perineuralnym OPONIAKI (meningiomas) - Oponiak meningotelialny /meningothelial meningioma/ - Oponiak włóknisty /fibroblastic meningioma/ - Oponiak przejściowy (mieszany) /transitional meningioma/ - Oponiak piaszczakowaty /psammomatous meningioma / - Oponiak naczyniakowaty /angiomatous meningioma/ - Oponiak drobnotorbielkowy /microcystic meningioma/ - Oponiak wydzielniczy /secretory meningioma/ - Oponiak z naciekami limfocytarno-plazmocytarnymi - Oponiak metaplastyczny /metaplastic meningioma/ WHO GI - Oponiak struniakowaty /chordoid meningioma / - Oponiak jasnokomórkowy /clear cell meningioma/ - Oponiak atypowy /atypic meningioma/ WHO GII - Oponiak brodawkowaty /papillary meningioma / - Oponiak rabdoidny /rhabdoid meningioma / - Oponiak anaplastyczny (złośliwy) /anaplastic meningioma/ WHO GIII Naciek mózgu stanowi wystarczające kryterium dla rozpoznania atypowego oponiaka, WHO GII NOWOTWORY MEZENCHYMALNE NIE-MENINGOTELIALNE Solitary fibrous tumour/haemangiopericytoma (obłoniak, HPC), WHO GII lub III Naczyniak płodowy (haemangioblastoma), WHO GI Nowotwory kostno-chrzęstne /chondroma, osteoma, osteochondroma/, WHO GI Tłuszczak, naczyniakotłuszczak /lipoma, angiolipoma/, WHO GI inne Złośliwe nowotwory kostno-chrzęstne /chondrosarcoma, osteosarcoma, osteochondrosarcoma/, WHO GIV Histiocytoma włóknisty złośliwy /malignant fibrous histiocytoma/ Mięśniakomięsak /leiomyosarcoma/ Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy /rhabdomyosarcoma/ Naczyniak krwionośny zarodkowy (haemangioblastoma)
Zespół von HIPPEL-LINDAU A (VHL) - naczyniak krwionośny zarodkowy w obrębie OUN (haemangioblastoma), WHO GI - inne zmiany w obrębie OUN (ependymoma, papilloma plexus choroidei, medulloblastoma) - zmiany pozamózgowe ( haemangioblastoma lub angioma retinae, carcinoma clarocellulare renis, pheochromocytoma) PIERWOTNE ZMIANY BARWNIKOWE (melanocytarne) Rozlane lub ograniczone, łagodne lub złośliwe guzy, wychodzące z melanocytów opony miękkiej - Melanocytoza opon (meningeal melanocytosis) - Melanomatoza/czerniakowatość opon (meningeal melanomatosis) - Melanocytoma opon (meningeal melanocytoma) - Czerniak złośliwy (malignant melanoma) NOWOTWORY POCHODZĄCE Z KOMÓREK ROZRODCZYCH (GERMINALNE) Lokalizacja: okolica szyszynki, linia środkowa ciała Wiek: dzieci, młodzi dorośli Nowotwory wydzielające ( AFP, β-hcg) i niewydzielające Zarodczak (germinoma) Rak zarodkowy (embryonal carcinoma) Guz pęcherzyka zarodkowego (yolk sac tumour) Rak kosmówki (choriocarcinoma) Potworniak (teratoma): - dojrzały - niedojrzały - z transformacją złośliwą Mieszane nowotwory z pierwotnych komórek rozrodczych NOWOTWORY OKOLICY SIODŁA TURECKIEGO - Gruczolak przysadki (adenoma hypophysis), WHO GI - Rak przysadki (carcinoma hypophysis) - Czaszkogardlak (craniopharyngioma), WHO GI - odmiany: - szkliwiakowata - brodawkowata - Guz komórek ziarnistych części nerwowej przysadki (granular cell tumour), WHO GI - Pituicytoma, WHO GI - Spindle cell oncocytoma, WHO GI
NOWOTWORY MIĄŻSZU SZYSZYNKI - Szyszyniak /pineocytoma/, WHO GII - Szyszyniak zarodkowy /pineoblastoma/, WHO GIV - Nowotwory miąższu szyszynki mieszane /o przejściowym różnicowaniu CHŁONIAKI I NOWOTWORY UKŁADU KRWIOTWÓRCZEGO NOWOTWORY PRZERZUTOWE