MONOGRAFIE PRAWNICZE KARA ŚMIERCI PROBLEM ETYCZNEJ DOPUSZCZALNOŚCI SANKCJI GŁÓWNEJ ZA MORDERSTWO

MONOGRAFIE PRAWNICZE KARA ŚMIERCI PROBLEM ETYCZNEJ DOPUSZCZALNOŚCI SANKCJI GŁÓWNEJ ZA MORDERSTWO TOMASZ TABASZEWSKI Wydawnictwo C. H. Beck

MONOGRAFIE PRAWNICZE TOMASZ TABASZEWSKI KARA ŚMIERCI. PROBLEM ETYCZNEJ DOPUSZCZALNOŚCI SANKCJI GŁÓWNEJ ZA MORDERSTWO

Polecamy nasze publikacje: Marcin Adamczyk ŚWIADEK KORONNY. ANALIZA PRAWNO-KRYMINALISTYCZNA Bronisław Bartusiak KARA ŚMIERCI W ŚWIETLE SPORU O RACJONALIZACJĘ KARY Elżbieta Hryniewicz PRZESTĘPSTWA ABSTRAKCYJNEGO I KONKRETNEGO ZAGROŻENIA DÓBR PRAWNYCH Piotr Stępniak ŚRODKI PENALNE WE FRANCJI I POLSCE. DOKTRYNA, LEGISLACJA, PRAKTYKA Leszek Wilk HAZARD. STUDIUM KRYMINOLOGICZNE I PRAWNE Katarzyna Witkowska-Rozpara PRZESTĘPCZOŚĆ, ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A POLITYKA KARNA www.ksiegarnia.beck.pl

KARA ŚMIERCI PROBLEM ETYCZNEJ DOPUSZCZALNOŚCI SANKCJI GŁÓWNEJ ZA MORDERSTWO TOMASZ TABASZEWSKI WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2012

Redaktor prowadzący: Emilia Rucińska-Sech Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński. Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-3916-0 ISBN e-book 978-83-255-3917-7

Spis treści Wykaz skrótów... Wykaz literatury... XIII Wstęp... XXVII Rozdział I. Określenie tematu oraz metod i przesłanek rozumowania... 1 1. Określenie tematu rozważań i uwagi metodologiczne... 1 I. Określenie tematu rozważań... 1 II. Pojęcie modelu... 3 III. Uwagi o metodologii... 7 2. Pojęcie godności człowieka... 13 3. Analiza pojęcia kary... 18 I. Definicja pojęcia kary... 18 1. Istota pojęcia kary... 19 2. Drugoplanowe elementy definicji pojęcia kary... 25 II. Pojęcia związane z karą... 28 1. Istota kary... 29 2. Treść, skutki, funkcje, cele i sens kary... 31 III. Pojęcia związane z teorią kary... 35 1. Usprawiedliwienie, racjonalizacja i uzasadnienie. kary... 35 2. Teoria i filozofia kary... 38 IV. Podsumowanie... 39 Rozdział II. Model odwzorowanie kary... 43 1. Ustawowy wymiar kary... 43 2. Sądowy wymiar kary... 48 I. Zasady gwarancyjne... 48 II. Zasada winy... 52 III. Cele kary... 59 IV. Podsumowanie... 67 Rozdział III. Analiza alternatywnych modeli wzorów kary... 73 1. Restytucja... 73 I. Prezentacja teorii... 73 II. Krytyka... 75 III. Wnioski... 79 XI

Spis treści 2. Prewencja generalna... 83 I. Teorie o wyłącznie generalnoprewencyjnym celu. kary... 83 1. Prezentacja i krytyka teorii A. Feuerbacha... 83 2. Prezentacja i krytyka teorii F.H. Bradleya... 84 II. Mieszane teorie ogólnoprewencyjne... 85 1. Teoria kary J. Benthama... 85 a. Prezentacja teorii... 86 b. Krytyka... 96 c. Wnioski... 101 2. Ekonomiczne teorie kary... 101 a. Prezentacja... 101 b. Krytyka... 105 c. Wnioski... 107 3. Prewencja indywidualna poprawa jako cel kary... 108 I. Teorie poprawcze kary... 109 1. Koncepcje K. Grolmana i K. Roedera... 109 2. Koncepcja obrony społecznej... 110 II. Prewencyjne teorie mieszane... 112 1. Koncepcja nowej obrony społecznej... 112 2. Koncepcja F. von Liszta... 112 III. Teorie mieszane... 114 1. Koncepcja dwutorowości prawa karnego... 114 2. Koncepcja W. Wróbla i A. Zolla... 115 IV. Podsumowanie rozważań o poprawczym modelu kary. 116 4. Prewencja indywidualna unieszkodliwienie jako cel kary 121 I. Teorie unieszkodliwienia koncepcje C. Lombroso. i E. Ferri... 121 II. Prewencyjne teorie mieszane koncepcja nowej. penologii... 122 III. Teorie mieszane koncepcja C. Beccarii... 126 IV. Podsumowanie rozważań o modelu kary opartym. na unieszkodliwieniu... 131 Rozdział IV. Utylitaryzm jako system uzasadniający karę... 133 1. Prezentacja i krytyka teorii... 133 I. Racjonalność utylitarystyczna... 135 II. Użyteczność jako wartość... 136 III. Użyteczność jako zasada... 138 IV. Krytyka teorii... 141 2. Utylitaryzm czynów i utylitaryzm reguł... 145 I. Krytyka utylitaryzmu czynów... 146 VI

Spis treści II. Krytyka utylitaryzmu reguł... 149 3. Utylitarystyczny model wzór kary... 150 I. Prezentacja... 150 II. Krytyka... 151 III. Wnioski... 155 4. Próby uzgodnienia utylitaryzmu reguł i retrybucji w teorii. kary... 156 I. Definicja i uzasadnienie etyczne... 156 II. Kara jednostkowa i karanie... 157 1. Koncepcja J. Rawlsa... 157 2. Koncepcja H.L.A. Harta... 158 3. Podsumowanie... 162 Rozdział V. Model wzór kary oparty na celu retrybutywnym... 165 1. Prezentacja i krytyka teorii sprawiedliwości retrybutywnej 165 I. Pojęcie retrybucji... 165 II. Klasycyzm, neoklasycyzm, humanitaryzm... 166 III. Analiza pojęcia zasługi w teorii sprawiedliwości retrybutywnej... 170 IV. Retrybucja a godność człowieka... 176 V. Konstrukcja modelu wzoru kary retrybutywnej... 177 2. Teorie symetrii sprawiedliwości wyrównawczej. i dystrybutywnej... 180 I. Koncepcja H. Morrisa... 181 II. Koncepcja G. Sherra... 182 III. Koncepcja M. Moore a... 182 IV. Koncepcja W.D. Rossa... 183 3. Teorie korzyści i ciężarów... 184 I. Koncepcja kary A. von Hirscha... 184 II. Koncepcja kary J. Finnisa... 186 4. Komunikacyjne teorie kary... 187 I. Koncepcja kary jako świeckiej pokuty A. Duffa... 188 II. Koncepcja kary jako potępienia moralnego. A. von Hirscha... 189 III. Koncepcja kary jako rewindykacji wartości ofiary. J. Hampton... 191 5. Wnioski... 193 Rozdział VI. Kantyzm... 195 1. Podstawowe pojęcia filozofii moralnej... 195 VII

Spis treści I. Wstęp... 195 II. Konstrukcja pojęcia moralności... 196 III. Rozróżnienie etycznej i prawnej sfery moralności... 199 2. Prawo i kara... 202 I. Prawo... 202 II. Kara... 205 1. Definicja pojęcia kary... 205 2. Kara prawna... 205 3. Sprawiedliwość... 209 I. Definicja pojęcia sprawiedliwości... 209 II. Konflikt obowiązków... 210 III. Sprawiedliwość w ujęciu prawnonaturalnym... 211 IV. Rodzaje sprawiedliwości w stanie obywatelskim... 212 4. Sprawiedliwość karna... 214 I. Definicja pojęcia sprawiedliwości karnej... 214 II. Zagadnienie spójności prawa odpłaty z ogólną teorią sprawiedliwości... 217 III. Problemy ze stosowaniem talionu... 219 IV. Problem darowania kary jako nakazu miłosierdzia. i wyrazu prawa łaski... 223 V. Zagadnienie czysto etycznej godziwości stosowania. prawa odpłaty... 225 5. Kara śmierci za morderstwo... 229 I. Kara śmierci problem główny... 229 II. Kara śmierci zagadnienia szczegółowe... 230 III. Kara śmierci aktualne pryncypium czy historyczny akcydens?... 234 IV. Godność człowieka a kara śmierci... 238 Rozdział VII. Tomizm... 247 1. Etyka tomistyczna... 247 I. Wstęp... 247 II. Wartości moralne i ich konflikt... 248 III. Czyny ludzkie i odpowiedzialność moralna... 251 2. Władza i prawo... 256 I. Pojęcie władzy... 256 II. Pojęcie prawa... 257 III. Prawo naturalne... 263 IV. Prawo pozytywne... 267 3. Sprawiedliwość... 268 VIII

Spis treści I. Sprawiedliwość ogólna... 268 II. Sprawiedliwość szczególna... 271 III. Sprawiedliwość karna... 273 4. Kara... 278 I. Sankcja... 278 II. Kara... 280 III. Rodzaje kar... 283 5. Problem dopuszczalności kary śmierci... 286 I. Zasada nienaruszalności prawa do życia... 286 II. Problem dopuszczalności kary śmierci... 288 III. Godność człowieka i prawo do życia a kara śmierci... 289 IV. Sprawiedliwość kary śmierci... 292 V. Wybaczenie i kara śmierci... 294 VI. Krytyka etycznej dopuszczalności kary śmierci... 295 Podsumowanie... 299 Indeks osobowy... 303 Indeks rzeczowy... 305 IX

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa KK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1932 r.... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11.7.1932 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.), uchylony 1.1.1970 r. KK z 1969 r.... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.), uchylony 1.9.1998 r. KKW... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KPK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KW... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) 2. Organy, instytucje i organizacje SN... TK... Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny 3. Publikatory i czasopisma CPKiNP... Dz.U... EP... KSP... KZS... NP... OSA... OSN... OTK... Pal.... PiP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Edukacja Prawnicza Krakowskie Studia Prawnicze Krakowskie Zeszyty Sądowe Nowe Prawo Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Palestra Państwo i Prawo XI

Wykaz skrótów PPK... PPUW... Prok. i Pr.... RNS... RPEiS... SP... ZNUJ... ZNWPiAUG... Przegląd Prawa Karnego Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego Prokuratura i Prawo Rocznik Nauk Społecznych Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Studia Prawnicze Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego 4. Inne skróty a... artykuł (jednostka redakcyjna Sumy Teologicznej) art... artykuł (jednostka redakcyjna tekstu prawnego) cyt.... cytowany, cytat m.in.... między innymi np... na przykład por.... porównaj przeł... przełożył(-a) red.... redakcja, redaktor s.... strona t.... tom tzn... to znaczy ust.... ustęp z.... zagadnienie (jednostka redakcyjna Sumy Teologicznej) zd... zdanie zob... zobacz XII

Wykaz literatury H. Achenbach, Historische und dogmatische Grundlagen der strafsystematischen Schuldlehre, Berlin 1974 H.B. Acton, Introduction: The Philosophy of Punishment, [w:] H.B. Acton (red.), The Philosophy of Punishment. A Collection of Papers, London 1969 A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoyń, Prawo karne i wymiar sprawiedliwości państw Unii Europejskiej, Toruń 2007 H.D. Aiken, Argumentacja etyczna, [w:] I. Lazari-Pawłowska (red.), Metaetyka, Warszawa 1975 H.E. Allison, Kant s Doctrine of Obligatory Ends, Jahrbuch für Recht und Ethik 1993, Nr 1 M. Ancel, La défense sociale nouvelle, Paris 1981 I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1976 G.E.M. Anscombe, Practical Reasoning, [w:] J. Raz (red.), Practical Reasoning, Oxford 1978 M. Araszkiewicz, The Concept of Coherence in Legal Argumentation in the Context of European Private Law and Europeanization of National Private Law. A Theoretical Study, Kraków 2010 (maszynopis) K.G. Armstrong, The Retributivist Hits Back, [w:] H.B. Acton (red.), The Philosophy of Punishment. A Collection of Papers, London 1969 Arystoteles, Etyka nikomachejska, przeł. D. Gromska, Warszawa 2007 A. Ashworth, Four Techniques for Reducing Sentence Disparity, [w:] A. von Hirsch, A. Ashworth (red.), Principled Sentencing. Readings on Theory and Policy, Oxford 2004 A. Ashworth, Sentencing, [w:] M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford New York 2002 J.E. Atwell, Objective Ends in Kant s Ethics, Archiv für Geschichte der Philosophie 1974, Nr 56 A.J. Ayer, The Principle of Utility, [w:] A.J. Ayer (red.), Philosophical Essays, London 1954 K.E. Baier, Is Punishment Retributive, [w:] H.B. Acton (red.), The Philosophy of Punishment. A Collection of Papers, London 1969 C. Baird, R.H. Gertner, R.C. Picker, Game Theory and the Law, Cambridge Mass London 2000 B. Banaszak, Podstawowe obowiązki prawne jednostki, Wrocław 1997 A. Bandura, Principles of behavior modification, New York 1969 A. Barczak-Oplustil, Sporne zagadnienia istoty winy w prawie karnym. Zarys problemu, CPKiNP 2005, z. 2 XIII

XIV Wykaz literatury R.E. Barnett, Restytucja: nowy paradygmat sprawiedliwości karnej, [w:] J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie. Fragmenty filozofii analitycznej, Warszawa 2000 M.W. Baron, Love and Respect in Doctrine of Virtue, [w:] M. Timmons (red.), Kant s Metaphysics of Morals. Interpretative Essays, Oxford 2002 R.E. Bayles, Czego należy oczekiwać od utylitaryzmu czynów, Etyka 1973, Nr 11 C. Beccaria, O przestępstwach i karach, Warszawa 1959 G.S. Becker, Crime and Punishment: An Economic Approach, [w:] G.S. Becker (red.), Essays in the Economics of Crime and Punishment, New York 1974 S. Benn, R.S. Peters, Social Principles and Democratic State, London 1959 J. Bentham, Hard-Labour Bill, [w:] J. Heath (red.), Eighteenth Century Penal Theory, Oxford 1963 J. Bentham, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, Warszawa 1958 L. Bergstrom, The Alternatives and Consequences of Actions, Stockholm 1966 I. Berlin, Cztery eseje o wolności, Warszawa 1994 J.M. Bocheński OP, Kazania i przemówienia, t. I, Kraków 2005 J.M. Bocheński OP, De virtuti militari. Zarys etyki wojskowej, Kraków 1993 A. Bottoms, Some Sociological Reflections on Restorative Justice, [w:] A. von Hirsch, J.V. Roberts, A. Bottoms (red.), Restorative Justice and Criminal Law: Competing or Reconciliable Principles, Oxford 2003 J. Braithwaite, Principles of Restorative Justice, [w:] A. von Hirsch, J.V. Roberts, A. Bottoms (red.), Restorative Justice and Criminal Law: Competing or Reconcilable Paradigm, Oxford 2003 J. Braithwaite, Restorative Justice: Assessing Optimistic and Pessimistic Accounts, Crime and Justice: A Review of Research 1999, Nr XXV R.B. Brandt, Etyka. Zagadnienia etyki normatywnej i metafizyki, przeł. B. Stanosz, Warszawa 1996 R.B. Brandt, A Theory of the Good and the Right, Oxford 1984 R.B. Brandt, Czy wybór systemu moralnego może być bezstronny?, Etyka 1973, Nr 11 R.B. Brandt, Ethical Theory, Englewood Chiffs 1959 D. Braybrooke, Professor Stevenson, Voltaire, and Case of Admiral Byng, Journal of Philosophy 1956, Nr LIII C.D. Broad, Five Types of Ethical Theory, London 1930 K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, A. Zoll, Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna, Warszawa 1994 K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1980, Warszawa 1989 K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 1 116 Kodeksu karnego, Kraków 1998, Kraków 2000 K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, Warszawa 1995 H. Buczyńska-Garewicz, Wartość i fakt. Rozważania o pragmatyzmie, Warszawa 1970

Wykaz literatury R.V. Burgh, Czy winni zasługują na karę?, [w:] J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, Warszawa 2000 B.S. Byrd, Kant s Theory of Punishment Deterrence in Its Threat, Retribution in Its Execution, Law and Philosophy 1989, Nr 8 B. Chabert, P.-O. Sur, Droit pénal général, Paris 1996 N. Christie, Conflicts as Property, The British Journal of Criminology 1977, vol. XVII, Nr 1 N. Christie, Crime Control as Industry: Towards Gulags: Western Style, London New York 2000 W. Chudy, Przeciwko karze śmierci. Argumenty filozoficzne, Ethos 1989, Nr 5 M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994 M. Cieślak, Wstęp do nauki polskiego prawa karnego, Gdańsk 1985 M. Cieślak, O węzłowych pojęciach związanych z sensem kary, NP 1969, Nr 2 A.J. Coates, The Ethics of War, Manchester 1997 H.H. Cohn, On the Meaning of Human Dignity, Israel Yearbook on Human Rights 1983, Nr 1 K. Complak, O prawidłowe pojmowanie godności osoby ludzkiej w porządku RP, [w:] B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa i wolności obywatelskie w porządku RP, Warszawa 2002 J. Consedine, Sprawiedliwość naprawcza. Przywrócenie ładu społecznego, Warszawa 2004 J. Czabański, Zagrożenie karą oraz orzecznictwo za najpoważniejsze przestępstwa w ujęciu międzynarodowym, Prok. i Pr. 2008, Nr 1 J. Czabański, Kalifornijskie prawo three strikes and you re out : próba oceny, Pal. 2006, Nr 7 8 (cz. I) i Nr 9 10 (cz. II) J. Czabański, Ekonomiczne podejście do przestępczości, EP 2005, Nr 5 Z. Ćwiąkalski, O niektórych pojęciach związanych z wymiarem kary, NP 1989, Nr 4 R. Dagger, Kara i fair play, [w:] J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, Warszawa 2000 I. Dąbska, Dwa studia z teorii naukowego poznania, Toruń 1962 D. Dolinko, Parę uwag o retrybutywizmie, [w:] J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara wybaczenie, Warszawa 2000 J.F. Doyle, Justice and Legal Punishment, [w:] H.B. Acton (red.), The Philosophy of Punishment. A Collection of Papers, London 1969 M.D. Dubler, Rediscovering Hegel s Theory of Crime and Punishment, [w:] M. Santel (red.), Hegel and Law, Dartmouth 2003 R.A. Duff, Punishment Citizens, Ius et Lex 2005, vol. III, Nr 1 R.A. Duff, Harms and Wrongs, Buffalo Criminal Law Review 2002, Nr V R.A. Duff, Punishment, Communication and Community, Oxford 2001 R.A. Duff, Penal Communications: Recent Work in the Philosophy of Punishment, Crime and Justice: Review of Research 1996, vol. XX R.A. Duff, D. Garland, Introduction, [w:] R.A. Duff, D. Garland (red.), Reader on Punishment, Oxford 1994 XV

Wykaz literatury P. Dutkiewicz, Problem aksjologicznych podstaw prawa we współczesnej polskiej filozofii i teorii prawa, Kraków 1996 R. Dworkin, Life s Domination. An Argument about Abortion, Euthanasia and Individual Freedom, New York 1998 R. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, przeł. T. Kowalski, Warszawa 1998 I. Ehrlich, Crime, Punishment, and the Market for Offences, Journal of Economic Perspectives 1996, vol. 10 M.M. Falls, Retribution, Reciprocity, and Respect for Persons, Law and Philosophy 1987, Nr 6 D.J. Farrington, Developmental Criminology and Risk Focused Prevention, [w:] M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford 2002 M.M. Feeley, J. Simon, The New Penology, [w:] E. McLaughlin, J. Muncie, G. Hughes (red.), Criminological Perspectives. Essential Readings, London Thousand Oaks New Delhi 2003 J. Feiberg, Justice and Personal Desert, [w:] J. Feiberg (red.), Doing and Deserving, Princeton 1970 J. Fesch, Za pięć godzin zobaczę Jezusa, Poznań 1993 M. Filipiak, Nie zabijaj (Wj 20, 13; Pwt 5, 17). Studium egzegetyczno-teologiczne, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 1983, t. 30, z. 1 J. Finnis, Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001 R. Firth, Ethical Absolutism and the Ideal Observer, Philosophy and Phenomenological Research 1952, vol. XII A. Flew, The Justification of Punishment, [w:] H.B. Acton (red.), The Philosophy of Punishment. A Collection of Papers, London 1969 M. Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Warszawa 1998 S. Frankowski, Ewolucja systemu karania w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, [w:] Przestępczość na świecie, t. XIV, Warszawa 1981 A. Freiberg, Three Strikes and You're out It's not Cricket: Colonisation and Resistance in Australian Sentencing, [w:] M. Tonry, R.S. Frase (red.), Sentencing and Sanctions in Western Countries, Oxford New York 2001 F. Fukuyama, Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, Kraków 2004 J. Galarowicz, Powołani do odpowiedzialności. Elementarz etyczny, Kraków 1993 W. Galewicz, Wstęp tłumacza, [w:] I. Kant, Metafizyczne podstawy nauki o cnocie, Kęty 2005 M.R. Gardner, The Right To Be Punished A Suggested Constitutional Theory, Rutgers Law Review 1981, Nr 33 E. Gilson, Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, Warszawa 2003 T. Gizbert-Studnicki, Konflikt dóbr i kolizja norm, RPEiS 1989, z. 3 K. Glombik, Kara śmierci przed trybunałem sumienia, Lublin 2001 J. Głuchowski, Zarys prawa Stanów Zjednoczonych, cz. 1, Toruń 1988 XVI

Wykaz literatury D. Golash, Paradoks retrybutywizmu, [w:] J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, Warszawa 2000 R. Goldfarb, Jails: The Ultimate Ghetto, New York 1976 F. Gramatica, Principi di difesa sociale, Padwa 1961 J.M. Greacen, Arbitration: A tool for Criminal Cases?, Barrister, Winter 1975 M.J. Gregor, Wstęp tłumacza, [w:] I. Kant, The Metaphysics of Morals, Cambridge 1996 A. Grześkowiak, Kara śmierci w polskim prawie karnym, Toruń 1982 A. Grześkowiak (red.), M. Gałązka, R. Hałas, K. Wiak, F. Ciepły, S. Hypś, D. Szeleszczuk, Prawo karne, Warszawa 2007 A. Gubiński, Zasady prawa karnego, Warszawa 1996 E.T. Hall, Bezgłośny język, Warszawa 1987 J. Hampton, The Retributive Idea, [w:] J. Murphy, J. Hampton (red.), Forgiveness and Mercy, Cambridge 1988 H.L.A. Hart, Legal Responsibility and Excuses, [w:] S. Hook (red.), Determinism and Freedom, New York 1958 H.L.A. Hart, Pojęcie prawa, przeł. J. Woleński, Warszawa 1998 H.L.A. Hart, Punishment and Responsibility. Essays in the Philosophy of Law, Oxford Clarendon 1968 G.W.F. Hegel, Zasady filozofii prawa, przeł. A. Landman, Warszawa 1969 R. Henson, What Kant Might Have Said: Moral Worth and the Overdetermination of Dutiful Action, Philosophical Review 1979, Nr 88 D. Heyd, Beyond the Call of Duty in Kant s Ethics, Kant Studien 1980, Nr 71 T.E. Hill Jr., Kant on Imperfect Duty and Supererogation, Kant Studien 1971, Nr 62 O. Höffe, Immanuel Kant, przeł. A.M. Kaniowski, Warszawa 2003 O. Höffe, Etyka państwa i prawa, przeł. C. Porębski, Kraków 1992 J. Hołówka, Pułapka opłacalności, Etyka 1969, Nr 4 R. Hube, Ogólne zasady nauki prawa karnego, Warszawa 1830 J.M. Iwaniec, Kara celowa a sprawiedliwa. Rozważania nad karą kryminalną w świetle dyrektyw sądowego wymiaru kary na gruncie KK z 1997 roku, PPUW 2002, Nr 1 B. Janiszewski, Ogólne zasady sądowego wymiaru kary w nowym kodeksie karnym, CPKiNP 1999, z. 2 H. Jankowski, Etyka, Warszawa 1975 P. Jaroszyński, Dramat życia moralnego, Warszawa 1997 J. Jasiński, O nowy kształt systemu środków karnych, PPK 1990, Nr 1 H.H. Jescheck, T. Weigend, Lehrbuch des Strafrechts. Allgemeiner Teil, Berlin 1996 R. Johnson, Kant s Conception of Merit, Pacific Philosophical Quarterly 1996, Nr 77 T. Kaczmarek, Z rozważań nad ekonomiczną teorią kary, CPKiNP 2004, z. 2 T. Kaczmarek, Ogólne dyrektywy sądowego wymiaru kary w teorii i praktyce sądowej, Wrocław 1980 I. Kant, Metafizyka moralności, przeł. E. Nowak, Warszawa 2007 XVII

Wykaz literatury I. Kant, Metafizyczne podstawy nauki prawa, przeł. W. Galewicz, Kęty 2006 I. Kant, Metafizyczne podstawy nauki o cnocie, przeł. W. Galewicz, Kęty 2005 I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, przeł. J. Gałecki, Warszawa 2004 I. Kant, Krytyka czystego rozumu, przeł. R. Ingarden, Kęty 2001 I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. M. Wartenberg, Kęty 2001 I. Kant, Religia w obrębie samego rozumu, przeł. A. Bobko, Kraków 1993 I. Kant, Metaphysik der Sitten Vigilantius, [w:] Kant s Vorlesungen. Herausgegeben von der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Band IV: Vorlesungen über Moralphilosophie, II. Hälfte, 1. Teil, Berlin 1975 A. Kaufman, Wychowawcza teoria kary, [w:] J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, Warszawa 2000 A. Kaufmann, Methodische Probleme der Gleichstellung des Unterlassens mit der Begehung, Juristische Schulung 1961 J.W. Kelly, Historia zachodniej teorii prawa, Kraków 2006 S.S. Kleinberg, Sprawiedliwość karna i transakcje prywatne, [w:] J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie. Fragmenty filozofii analitycznej, Warszawa 2000 J. Kleining, Punishment and Moral Seriousness, Israel Law Review 1991, Nr 25 J. Kleinig, The Concept of Desert, American Philosophical Quarterly 1971, Nr VIII J. Kochanowski, Subiektywne granice sprawstwa i odpowiedzialności karnej, Warszawa 1985 L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony?, Londyn 1984 V. Konarska-Wrzosek, Dyrektywy wyboru kary w polskim ustawodawstwie karnym, Toruń 2002 P. Konieczniak, Czyn jako podstawa odpowiedzialności w prawie karnym, Kraków 2002 J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 1978 K. Krajewski, Teorie kryminologiczne a prawo karne, Kraków 1994 M. Krąpec, Człowiek i prawo naturalne, Lublin 1975 M. Królikowski, Sprawiedliwość karania w społeczeństwach liberalnych. Zasada proporcjonalności, Warszawa 2005 A. Krukowski, Nowe tendencje w polityce kryminalnej, [w:] B. Hołyst (red.), Problemy współczesnej penitencjarystyki, t. II, Warszawa 1987 J. Kysela, Zabójstwo w świetle etyki chrześcijańskiej, Kraków 1939 J. Law, E.A. Martin (red.), Oxford Dictionary of Law, Oxford 2009 I. Lazari-Pawłowska (red.), Metaetyka, Warszawa 1975 L. Lernell, Podstawowe zagadnienia penologii, Warszawa 1977 K. Lithner, Pioneers in criminology: Karl Roeder a forgotten prison reformer, Journal of Criminal Law, Criminology and Police Science 1968, vol. 50, Nr 2 I. Loader, R. Sparks, Contemporary Landscapes of Crime, Order, and Control: Governance, Risk, and Globalization, [w:] M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford 2002 XVIII

Wykaz literatury R.L. Lubitz, T.W. Ross, Sentencing Guidelines: Reflections on the Future, Sentencing and Corrections 2001, Nr 10 J. Łach, Lo tircah znaczy nie będziesz zabijał, Communio 1997, Nr 1 J.D. Mabbot, Professor Flew on Punishment, [w:] H.B. Acton (red.), The Philosophy of Punishment. A Collection of Papers, London 1969 J.D. Mabbot, Punishment, [w:] H.B. Acton (red.), The Philosophy of Punishment. A Collection of Papers, London 1969 C. MacCormick, Legal Right and Social Democracy, Oxford 1982 H. Machel, Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk 2003 J. Majewski, [w:] G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. I, A. Zoll (red.), Warszawa 2007 J. Makarewicz, Prawo karne ogólne, Kraków 1914 A. Malinowski, L. Nowak, Problemy modelowania w teorii prawa, PiP 1972, z. 2 S. Manacorda, La théorie de l infraction pénale en France: lacunes ou specificité de la science pénale?, Revue de droit pénal et de criminologie 1999, Nr 79(1) A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2007 A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2005 A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2001 A. Marek, Komentarz do kodeksu karnego. Część ogólna, Warszawa 1999 A. Marek, Prawo wykroczeń, Warszawa 1999 A. Marek, Prawo karne. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1997 A. Marek, System prawnokarny (wybrane zagadnienia), [w:] J. Głuchowski (red.), Zarys prawa Stanów Zjednoczonych, cz. 1, Toruń 1988 T.F. Marshall, Restorative Justice: An Overview, London 1999 T. Mathiesen, Prison on Trial: A Critical Assessment, London 1990 T. Mathiesen, The Politics of Abolition, New York 1974 F. Mazurek, Godność człowieka a prawa człowieka, RNS 1980, Nr 8 F.J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001 W. Mącior, Czyn ludzki i jego znaczenie w prawie karnym, Warszawa 1990 W. Mącior, Stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu jako priorytetowa dyrektywa sądowego wymiaru kary, PiP 1973, z. 12 H.J. McCloskey, A Non-Utilitarian Approach to Punishment, [w:] G. Ezorsky (red.), Philosophical Perspectives on Punishment, New York 1972 E. McLaughlin, Actuarialism, [w:] E. McLaughlin, J. Muncie (red.), The Sage Dictionary of Criminology, London Thousand Oaks New Delhi 2005 O. McLeod, Desert, [w:] E.N. Zalto (red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Stanford 2003 S.E. Merry, The Social Organisation of Mediation in Nonindustrial Societies: Implications for Informal Community Justice in America, [w:] R.L. Abel (red.), The Politics of Informal Justice, New York 1982 J.S. Mill, O wolności, Lwów 1864 J.S. Mill, Utylitaryzm, Warszawa 1959 XIX