Fizjologia człowieka

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski zb.jastrzebski@op.pl

Temat wykładu 5 Układ hormonalny regulator metabolizmu i czynności narządów i tkanek.

Hormon Hormon Def. jest to substancja chemiczna wytwarzana i wydzielana przez wyspecjalizowane komórki i gruczoły, wywierająca wpływ na komórki docelowe posiadające receptory swoiste dla danego hormonu. Hormony są chemicznymi przekaźnikami w ustroju. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296

Hormon Hormony są teŝ wytwarzane przez komórki nerwowe. Mogą one działać na inne komórki nerwowe lub teŝ wraz z krwią docierają do odległych komórek docelowych. Jest to działanie neuroendokrynne M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;]j. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296

M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.297

Hormony mogą działać na: 1. komórki, przez które zostały wydzielone - działanie autokrynne, 2. sąsiednie komórki - działanie parakrynne, 3. komórki odlegle; hormony przenoszone są przez układ krwionośny działanie endokrynne M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296

Rodzaje hormonów: Pod względem budowy chemicznej hormony dzieli się na trzy grupy: 1. Pochodne aminokwasu tyrozyny 2. Pochodne cholesterolu (hormony steroidowe) 3. Hormony peptydowe i białkowe M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296

Hormony steroidowe : a) 11- hydroksysterydy (hormony kory nadnerczy: kortyzol, kortyzon, aldosteron, testosteron), b) 11- dezoksysterydy (dezoksykortykosteron, gestageny - progesteron, androgeny testosteron), c) aromatyczne (estrogeny - estradiol). W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.208-209

Hormony polipeptydowe a) hormony przedniego płata przysadki, b) choriongonadotropina (HCG) insulina, c) glukagon, d) parathormon, e) kalcytonina, f) relaksyna i hormony tkankowe. W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.208-209

Biosynteza i wydzielanie hormonów 1. Hormony pochodne tyrozyny - są syntetyzowane i magazynowane w tkance chromochłonnej(aminy katecholowe) oraz w gruczole tarczowym (tyroksyna i trijodotyronina). M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.298

Biosynteza i wydzielanie hormonów 2. Hormony steroidowe Prekursorem tej grupy hormonów jest cholesterol. 3. Hormony peptydowe i białkowe -Synteza hormonów peptydowych i białkowych rozpoczyna się od transkrypcji genu. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.298

Wpływ hormonów na procesy komórkowe : 1. Regulację aktywności lub produkcji enzymów komórkowych, 2. Regulację transportu jonów i innych substancji (tj. glukoza) przez błony komórkowe, 3. Oraz pośrednio przez wpływ na ilość substratów chemicznych we krwi dopływającej do określonych tkanek. William F. Ganong.Fizjologia Lekarska. PZWL, str.356

Transport hormonów we krwi Hormony krąŝą we krwi w postaci wolnej oraz związane z białkami osocza. NaleŜy podkreślić, Ŝe efekty biologiczne wywierają jedynie hormony w stanie wolnym. Większość hormonów peptydowych i białkowych krąŝy w postaci wolnej, a jedynie niewielka ich część jest związana z białkami osocza. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.298-299

Transport hormonów we krwi Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku hormonów steroidowych i hormonów tarczycy. Hormony te przenoszone są w postaci związanej z białkami transportującymi o wysokiej swoistości, a jedynie niewielki ich odsetek krąŝy w stanie wolnym. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.299

Podwzgórze Podwzgórze jest częścią ośrodkowego układu nerwowego. Połączone jest ono włóknami nerwowymi z wszystkimi regionami mózgu. Podwzgórze stanowi centrum, które przetwarza docierające do mózgu bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego ustroju na bodźce hormonalne. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;]j. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.304-305

Rola podwzgórza M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;]j. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.311

Mechanizmy regulacji wydzielania hormonów Podstawowym mechanizmem kontroli syntezy i wydzielania hormonów jest sprzęŝenie zwrotne. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.299

Mechanizmy działania hormonów Efekt działania hormonu zapoczątkowany jest połączeniem ze swoistym receptorem w komórce efektorowej. Hormony lipofilne, do których naleŝą steroidy i hormony tarczycy łatwo przenikają przez lipidowe błony komórkowe i łączą się z receptorami wewnątrzkomórkowymi M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296

Gruczoły dokrewne u człowieka Przysadka Przytarczyce Tarczyca Nadnercza Trzustka Jajnik Jądro M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;]j. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.303

Nadnercza Nadnercza są gruczołami połoŝonymi nad górnymi biegunami nerek. Nadnercze waŝy 4-6 g. Gruczoły te zbudowane są z części korowej i rdzenia. Do rdzenia gruczołu docierają tętniczki bezpośrednie i naczynia biegnące z kory nadnercza. Kora nadnerczy zbudowana jest z 3 warstw M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;]j. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.319

Gruczoł tarczowy Gruczoł tarczowy (tarczyca) jest dwupłatowym gruczołem o wadze 10-20 g. PołoŜony jest poniŝej krtani, na przedniej powierzchni tchawicy. Gruczoł ten jest bardzo obficie unaczyniony. Jednostką funkcjonalną gruczołu jest pęcherzyk tarczycy. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.311-313

Komórka pęcherzykowa tarczycy Błona podstawna Komórki C Naczynie włosowate M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;]j. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.311

Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;]j. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.312

Wewnątrzwydzielnicza czynność trzustki Wewnątrzwydzielnicza czynność trzustki pełnią komórki tworzące tzw. Wyspy Langerhansa. Stanowią one 1-2% masy gruczołu. U człowieka znajduje się 1-2 milionów wysp. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.325-326

Wyspy Langerhansa W wyspach znajdują się cztery rodzaje komórek : Komórki A wydzielają glukagon Komórki B wydzielają insulinę Komórki D wydzielają somatostatynę Komórki F (PP) wydzielają polipeptyd trzustkowy M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.325

Gruczoły płciowe Na róŝnicowanie płci wpływają dwa zasadnicze czynniki: genetyczny i hormonalny. Płeć męską determinuje obecność chromosomu Y. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.330

Gonada Ŝeńska (jajnik) Jajniki podejmują czynność hormonalną dopiero w okresie dojrzewania (pokwitania). Wytwarzanie hormonów w jajniku odbywa się cyklicznie. Cykl trwa około 28 dni. W jajniku powstają dwa główne hormony steroidowe: estradiol i progesteron. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.331-333

StęŜenie hormonów płciowych we krwi w cyklu miesiączkowym. Owulacja następuje około 14 dnia cyklu. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.332

Gonada męska - jądro Jądra zbudowane są z pętli kanalików nasiennych krętych. W ich ścianach znajdują się pierwotne komórki płciowe oraz komórki podporowe Sertolego. Pomiędzy kanalikami nasiennymi znajdują się komórki śródmiąŝszowe Leydiga wydzielające testosteron. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania.[w;] J. Górski.Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.334-335

Szyszynka Jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, leŝący pomiędzy wzgórkami górnymi blaszki pokrywy. Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod blaszką czworaczą, kontaktując się z kresomózgowiem szypułą szyszynki. Posiada stosunkowo niewielkie rozmiary - długość 5 8 mm, a szerokość 3 5 mm. Powstała z międzymózgowia juŝ u niektórych bezŝuchwowców zastępując w całości zadania oka ciemieniowego. W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.247-248

Szyszynka Komórki szyszynki - pinealocyty - produkują tzw. hormon snu, czyli melatoninę. Melatonina i jej pochodne metabolity są wydzielane do płynu mózgowo - rdzeniowego i do krwi. Jego wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich obecność hamuje produkcję tego hormonu. W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.247-248

W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie. PZWL, str. 248

Grasica

Grasica Grasica, narząd limfatyczny (układ limfatyczny), zbudowany z dwu płatów, a te ze zrazików widocznych pod mikroskopem, połoŝony wśródpiersiu, funkcjonujący u człowieka do okresu pokwitania. W tym okresie ulega zanikowi, a jego miejsce zajmuje tkanka tłuszczowa (inwolucja grasicy) W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.248-249

Hormon wzrostu Hormon wzrostu lub somatotropina. Polipeptydowy hormon produkowany przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej. Wydzielanie hormonu wzrostu odbywa się pulsacyjnie, a częstość i intensywność pulsów zaleŝna jest od wieku i płci W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.251-252

Model przestrzenny hormonu wzrostu

Bibliografia: Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego J. Górski, 2001 Fizjologia Człowieka w Zarysie W. Z. Traczyk,2005 Fizjologia Lekarska William F. Ganong