SYSTEM KAN-therm TECHNOLOGIA SUKCESU. poradnik projektanta i wykonawcy ISO 9001 : 2000

SYSTEM KAN-therm poradnik projektanta i wykonawcy ISO 9001 : 2000 TECHNOLOGIA SUKCESU

SYSTEM KAN-therm PORADNIK PROJEKTANTA I WYKONAWCY

Opracowanie: mgr in. Krzysztof Sêkowski mgr in. Jacek Juchnicki Opiniodawca: doc. dr in. Eugeniusz Kuno Warszawa marzec 2005 KAN Sp. z o.o. Prawa autorskie KAN Sp. z o.o. Wszelkie prawa zastrze one. Tekst, obrazy, grafika oraz ich uk³ad w wydawnictwach KAN Sp. z o.o. objête s¹ prawami autorskimi.

Spis treœci Wstêp................................................................................ 7 czêœæ I Rury PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD 1. Dane techniczne rur PE-RT i PE-Xc..................................................... 10 1.1. Materia³ rur i zakres stosowania.......................................................... 10 1.2. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT i PE-Xc.................................................... 13 1.3. Transport i sk³adowanie................................................................. 13 2. Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc........................................................... 14 2.1. Po³¹czenia skrêcane z pierœcieniem przeciêtym do rur PE-RT i PE-Xc........................... 14 2.2. Po³¹czenia œrubunkowe do rur PE-RT i PE-Xc.............................................. 16 2.3. Po³¹czenia zaciskowe z pierœcieniem nasuwanym do rur PE-RT i PE-Xc......................... 17 3. Dane techniczne rur PE-RT/Al/PE-HD................................................... 23 3.1. Materia³ i asortyment rur PE-RT/Al/PE-HD................................................. 23 3.2. Parametry pracy rur PE-RT/Al/PE-HD..................................................... 23 3.3. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT/Al/PE-HD.................................................. 24 3.4. Transport i sk³adowanie................................................................. 24 4. Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD......................................................... 25 4.1. Po³¹czenia skrêcane do rur PE-RT/Al/PE-HD............................................... 25 4.2. Po³¹czenia zaprasowywane Press do rur PE-RT/Al/PE-HD.................................... 26 5. Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD...... 30 5.1. Prowadzenie natynkowe rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD................................... 30 5.2. Prowadzenie w przegrodach rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD............................... 34 5.3. Izolowanie rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD.............................................. 35 5.4. Sprawdzanie instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD................................... 36 5.5. Po³¹czenie instalacji z tworzyw sztucznych ze Ÿród³em ciep³a i zabezpieczenie przed zamarzaniem. 36 6. Uk³ady rozprowadzeñ instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD........................ 37 6.1. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem rozdzielaczy................................ 37 6.2. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem podejœæ do baterii z odejœciem................. 38 6.3. Instalacje wody ciep³ej i zimnej w uk³adzie tradycyjnym...................................... 39 6.4. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z trójnikami w posadzkach.................................... 39 6.5. Kszta³tki u ywane do rur PE-RT i PE-Xc w instalacjach wody.................................. 40 6.6. Kszta³tki u ywane do rur PE-RT/Al/PE-HD w instalacjach wody................................ 41 6.7. Instalacje c.o. z wykorzystaniem rozdzielaczy............................................... 42 6.8. Instalacje c.o. w uk³adzie pêtli poziomej................................................... 43 6.9. Instalacje c.o. w uk³adzie mieszanym z trójnikami w posadzkach.............................. 44 6.10. Instalacje c.o. w uk³adzie pêtli jednorurowej............................................... 45 6.11. Kszta³tki stosowane do rur PE-RT, PE-Xc i PE-RT/Al/PE-HD w instalacjach c.o................... 46 6.12. Uk³ad zalistwowy prowadzenia przewodów PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD..................... 51 7. Dane do projektowania instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD...................... 61 3

7.1. Straty ciep³a rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD............................................. 61 7.2. Minimalne ciœnienie wyp³ywu i obliczeniowe przep³ywy dla punktów czerpalnych................. 62 7.3. Straty ciœnienia dla wody o temp. 10 C w rurach PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD................. 63 7.4. Straty ciœnienia w instalacjach c.o. w rurach PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD..................... 64 7.5. Zalecenia do wymiarowania hydraulicznego instalacji c.o.z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD...... 69 8. Ogrzewanie pod³ogowe z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD.............................. 71 8.1. Warunki komfortu cieplnego............................................................ 71 8.2. Konstrukcja grzejnika pod³ogowego...................................................... 72 czêœæ II Dodatek 1. Wykaz atestów i aprobat technicznych Systemu KAN-therm............................... 86 2. Wêz³y w instalacjach c.o. Systemu KAN-therm.......................................... 87 2.1. Wêz³y grzejnikowe instalacji centralnego ogrzewania........................................ 87 3. Wêz³y w instalacjach z.w. i c.w.u. Systemu KAN-therm................................... 103 3.1. Wêz³y wystêpuj¹ce na rurach PE-RT i PE-Xc:............................................. 103 3.2. Wêz³y wystêpuj¹ce na rurach PE-RT/Al/PE-HD:........................................... 109 3.3. Wêz³y wystêpuj¹ce na rurach PVC-C i PVC-U............................................. 111 4

Spis treœci poradnika projektanta i wykonawcy 5

Wstêp System KAN-therm jest w pe³ni atestowanym, kompletnym systemem rurowym przeznaczonym do budowy wewnêtrznych instalacji wody ciep³ej, zimnej, centralnego ogrzewania i ogrzewania pod³ogowego. Elementami sk³adowymi Systemu KAN-therm s¹: rury polietylenowe PE-RT (LPE) wraz ze z³¹czami mosiê nymi i wykonanymi z PPSU, rury polietylenowe PE-Xc wraz ze z³¹czami mosiê nymi i wykonanymi z PPSU, rury wielowarstwowe PE-RT/Al/PE-HD wraz ze z³¹czami mosiê nymi i wykonanymi z PPSU, rury z polichlorku winylu chlorowanego PVC-C i polichlorku winylu PVC-U ³¹czone poprzez klejenie polidyfuzyjne. Tak skonfigurowany asortyment Systemu KAN-therm pozwala na optymalny dobór materia³u w zale noœci od przeznaczenia danej instalacji (ró nice we w³aœciwoœciach fizycznych rur). Rury PE-RT, PE-Xc mo na wykorzystywaæ w nowo projektowanych instalacjach, przy zastosowaniu poziomych uk³adów rozprowadzeñ typu rura w rurze (w rurze os³onowej np. peszel) krytych w przegrodach (posadzkach pod³óg). System KAN-therm do rur PE-RT i PE-Xc oferuje specjalny typ z³¹cz z pierœcieniem pe³nym nasuwanym prask¹ hydrauliczn¹, dopuszczony do bezpoœredniego krycia w posadzkach pod³óg. Dziêki temu mo na w pe³nym zakresie realizowaæ uk³ady poziome rozprowadzeñ przewodów typu: pêtlicowe (z po³¹czeniami w posadzkach), mieszane (z po³¹czeniami w posadzkach), dodatkowo: rozdzielaczowe (z³¹cza dostêpne lub w posadzkach ró ne warianty pod³¹czeñ grzejników), jednorurowe (z³¹cza dostêpne lub w posadzkach dziêki stosowaniu zaworów zespolonych przeznaczonych do tych uk³adów), ogrzewanie pod³ogowe i ogrzewanie powierzchni otwartych (p³yty boisk, ci¹gi komunikacyjne), uk³ady zalistwowe. Ze wzglêdu na du ¹ elastycznoœæ rury PE-RT i PE-Xc, nie s¹ przeznaczone do prowadzeñ natynkowych (wymagana zabudowa listwami ochronnymi, du a iloœæ podpór ograniczaj¹ca strza³kê ugiêcia rur). Problem natynkowego prowadzenia rur czêsto spotykany w przypadkach uk³adów remontowych mo na rozwi¹zaæ dziêki zastosowaniu rur wielowarstwowych PE-RT/Al/PE-HD. Rury te, dziêki specjalnej konstrukcji (wewnêtrzna rura z czo³owo zgrzanej taœmy aluminiowej), charakteryzuj¹ siê zredukowanym wspó³czynnikiem wyd³u alnoœci termicznej, oraz brakiem pamiêci kszta³tu (mo na je dowolnie wyginaæ i zachowuj¹ nadany kszta³t). System KAN-therm oferuje do rur PE-RT/Al/PE-HD z³¹cza skrêcane tzw. przy³¹czki, które powinny wystêpowaæ w miejscach dostêpnych (mo na je kryæ w œcianach, ale nie w posadzkach pod³óg), jak równie z³¹cza specjalistyczne zaprasowywane typu Press. Na bazie rur PE-RT/Al/PE-HD mo na wykonywaæ nastêpuj¹ce uk³ady rozprowadzeñ przewodów: rozdzielaczowe (z³¹cza dostêpne), jednorurowe (z³¹cza dostêpne), ogrzewanie pod³ogowe (z³¹cza dostêpne), uk³ady zalistwowe (z³¹cza dostêpne), tradycyjne rozprowadzenia przewodów (analogia do instalacji stalowych), podobnie jak w przypadku rur PE-Xc i PE-RT uk³ady z po³¹czeniami typu zaprasowywanego Press w posadzkach. Zarówno rury PE-RT, PE-Xc jak i PE-RT/Al/PE-HD wystêpuj¹ w ograniczonym zakresie œrednic (do œrednicy 32 dla rur PE-RT, PE-Xc i 40 dla rur PE-RT/Al/PE-HD) co jest podyktowane wzglêdami ekonomicznymi i funkcjonalnymi (du y koszt z³¹cz mosiê nych dla wiêkszych œrednic, utrata w³aœciwoœci elastycznych rur ze wzglêdu na gruboœæ œcianki itd.). 7

Rury PVC-C i PVC-U stanowi¹ uzupe³nienie Systemu KAN-therm w zakresie wiêkszych œrednic (œrednice od 16-110 mm PVC-C i od 16-315 mm PVC-U) i s¹ alternatyw¹ dla rur stalowych stosowanych na piony i poziomy instalacji. Rury te charakteryzuje du y modu³ sprê ystoœci, przy ich zastosowaniu mo liwe jest odzwierciedlenie tradycyjnych uk³adów rozprowadzeñ przewodów. Na uwagê zas³uguje fakt, e System KAN-therm do rur PVC-C dysponuje kompensatorami mufowymi o zakresie œrednic 20 do 110 mm. Rury te ze wzglêdu na du ¹ odpornoœæ na media agresywne maj¹ równie zastosowanie w instalacjach przemys³owych. Nale y podkreœliæ, e rury PE-RT (LPE), PE-Xc (VPE-c), PE-RT/Al/PE-HD, oraz PVC-U i PVC-C stanowi¹ niezale ne, kompletne systemy wzajemnie siê uzupe³niaj¹ce i mog¹ byæ stosowane ³¹cznie lub w dowolnych konfiguracjach np. ze stal¹ lub miedzi¹. Konfiguracja powinna byæ podyktowana aspektami funkcjonalnymi i ekonomicznymi, gdy ka da grupa materia³owa daje inne mo liwoœci instalacyjne. System instalacji KAN-therm jest optymalny, spe³nia wszystkie wymagania inwestorów, wykonawców i u ytkowników. Jest tani, trwa³y, ³atwy i szybki w monta u oraz niezawodny. Elementy wchodz¹ce w sk³ad systemu posiadaj¹ wymagane w Polsce atesty Pañstwowego Zak³adu Higieny i aprobaty techniczne Centralnego Oœrodka Badawczo - Rozwojowego Techniki Instalacyjnej Instal. System KAN-therm stosowany jest w: budownictwie mieszkaniowym jedno- i wielorodzinnym, budynkach u ytecznoœci publicznej, budownictwie wiejskim, instalacjach przemys³owych i technologicznych, szklarniach i namiotach foliowych s³u ¹cych do uprawy warzyw i kwiatów, ogrzewaniu powierzchni otwartych, maj¹cych kontakt z powietrzem zewnêtrznym. Zalety instalacji wykonywanych w Systemie KAN-therm: odpornoœæ na zarastanie kamieniem i korozjê, szczelne, pewne i szybkie po³¹czenia, d³ugowiecznoœæ - trwa³oœæ materia³u oceniana na powy ej 50 lat, g³adkie powierzchnie (minimalne straty przep³ywu), t³umienie wibracji i ha³asu, mo liwoœæ dowolnej aran acji instalacji zgodnie z yczeniami inwestora, wysoka estetyka, nie zawieraj¹ substancji szkodliwych dla zdrowia, prosty i ³atwy monta, nie przewodz¹ pr¹du, bardzo lekkie, du a odpornoœæ na media agresywne, odporne na uderzenia hydrauliczne (gwa³towne zmiany ciœnienia). Poradnik zosta³ podzielony na trzy czêœci: Czêœæ I - poœwiêcona jest rurom PE-RT (LPE), PE-Xc (VPE-c), PE-RT/Al/PE-HD, w przypadkach istotnych ró nic ka dy z tych materia³ów jest omawiany oddzielnie. Czêœæ II - poœwiêcona jest rurom PVC-U i PVC-C, w przypadkach istotnych ró nic ka dy z tych materia³ów jest omawiany oddzielnie. Czêœæ III - materia³y uzupe³niaj¹ce (badania, dopuszczenia na rynek, przegl¹d rozwi¹zañ materia³owych wêz³ów instalacyjnych zdefiniowanych w oprogramowaniu wspomagaj¹cym projektowanie dostarczanym przez firmê KAN). Dostêpne s¹ programy wspomagaj¹ce projektowanie instalacji (równie na www.kan.com.pl): KAN ozc - do obliczania strat ciep³a pomieszczeñ i sezonowego zapotrzebowania na ciep³o dla budynków, KAN co-graf - do obliczania instalacji centralnego ogrzewania, KAN H2O - do obliczania instalacji wody ciep³ej, zimnej i cyrkulacji, Ogrzewanie pod³ogowe w konstrukcjach pod³óg elastycznych (hale sportowe, stropy drewniane z pustk¹ powietrzn¹). 8

czêœæ I Rury PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD

1. Dane techniczne rur PE-RT i PE-Xc. 1.1. Materia³ rur i zakres stosowania. 1.1.1. Rury PE-RT. Rury PE-RT (LPE lub PE-MD-O) Systemu KAN-therm produkowane s¹ z kopolimeru octanowego polietylenu Dowlex 2344 E odpornego na wysokie temperatury. Asortyment rur PE-RT: rury PE-RT (Dowlex PE-MD) wg DIN 16776,16883 bez os³on antydyfuzyjnych EVOH typoszereg 18 2,5; 25 3,5; 32 4,4 do instalacji wody ciep³ej i zimnej, rury PE-RT (Dowlex PE-MD) wg DIN 16776, 16883, 4726 z os³onami antydyfuzyjnymi EVOH typoszereg 12 2; 14 2; 18 2; 25 3,5 do instalacji centralnego ogrzewania. L.p. Œrednica zewnêtrzna [mm] Tab.1. Wymiary rur PE-RT i ich zastosowanie oraz pojemnoœci wodne. Gruboœæ œcianki [mm] Os³ona EVOH Rodzaj instalacji Pojemnoœæ wodna [dm 3 /m] 1 12 2,0 jest c.o.* 0,050 2 14 2,0 jest c.o.* 0,079 3 18 2,0 jest c.o.* 0,154 4 25 3,5 jest c.o.* 0,254 5 18 2,5 brak z.w. i c.w.u. 0,133 6 25 3,5 brak z.w. i c.w.u. 0,254 7 32 4,4 brak z.w. i c.w.u. 0,423 Pow³oka antydyfuzyjna EVOH (alkohol etylowinylowy) nak³adana jest bezpoœrednio na rurê bazow¹ i wi¹zana do niej warstw¹ kleju, spe³nia wymagania DIN 4726. * rury z os³onami EVOH mo na równie stosowaæ w instalacjach wody zimnej i ciep³ej. 1.1.2. Rury PE-Xc. Rury PE-Xc Systemu KAN-therm produkowane s¹ z polietylenu wysokiej gêstoœci i poddawane sieciowaniu strumieniem elektronów (metoda c ). Asortyment rur PE-Xc: rury PE-Xc wg DIN 16892/93 bez os³on antydyfuzyjnych EVOH typoszereg 18 2,5; 25 3,5; 32 4,4 do instalacji wody ciep³ej i zimnej. rury PE-Xc wg DIN 16892/93, 4726/29 z os³onami antydyfuzyjnymi EVOH typoszereg 12 2; 14 2; 18 2; 18 2,5; 25 3,5; 32 4,4 do instalacji centralnego ogrzewania. 10

Dane techniczne rur PE-RT i PE-Xc L.p. Œrednica zewnêtrzna [mm] Tab. 2. Wymiary rur PE-Xc i ich zastosowanie oraz pojemnoœci wodne. Gruboœæ œcianki [mm] Os³ona EVOH Rodzaj instalacji Pojemnoœæ wodna [dm 3 /m] 1 12 2,0 jest c.o.* 0,050 2 14 2,0 jest c.o.* 0,079 3 18 2,0 jest c.o.* 0,154 4 18 2,5 jest c.o.* 0,133 5 25 3,5 jest c.o.* 0,254 6 32 4,4 jest c.o.* 0,423 7 18 2,5 brak z.w. i c.w.u. 0,133 8 25 3,5 brak z.w. i c.w.u. 0,254 9 32 4,4 brak z.w. i c.w.u. 0,423 Pow³oka antydyfuzyjna EVOH (alkohol etylowinylowy) nak³adana jest bezpoœrednio na rurê bazow¹ i wi¹zana do niej warstw¹ kleju, spe³nia wymagania DIN 4726. * rury z os³onami EVOH mo na równie stosowaæ w instalacjach wody zimnej i ciep³ej. 1.1.3. Parametry pracy rur PE-RT i PE-Xc. Zgodnie z pr EN 12318 z roku 1998 i zaleceniami do Aprobat Nr ZAT/99-02-013 wyró nia siê nastêpuj¹ce klasy zastosowañ: Tab.3. Klasy zastosowañ. Klasa zastosowañ T rob [ C] Czas pracy w temp. T rob [lata] T max [ C] Czas pracy w temp. T max [lata] Dopuszczalna temp. awarii T mal [ C] Dop. czas pracy w T mal [h] Zakres zastosowañ 1 60 49 80 1 95 100 2 70 49 80 1 95 100 Ciep³a woda u ytkowa 60 C Ciep³a woda u ytkowa 70 C 4 20 2,5 70 2,5 100 100 Ogrzewanie plus pod³ogowe 40 20 plus niskotemp. ogrzewanie grzejnikowe 60 60 C 5 20 14 90 1 100 100 plus Ogrzewanie 60 25 plus grzejnikowe 80 C 80 10 Ciœnienie robocze dla poszczególnych klas zastosowañ zale ne jest od serii rur S (podaje siê najwiêksz¹ dopuszczaln¹ wartoœæ S max ). 11

Tab. 4. Dopuszczalna wartoœæ S max dla ró nych klas zastosowañ i ciœnieñ roboczych (rury PE-Xc). Klasa zastosowañ S max P rob. 4 bar P rob. 6 bar P rob. 8 bar P rob. 10 bar 1 7,6 6,4 4,8 3,8 2 7,6 5,9 4,4 3,5 4 7,6 6,6 5,0 4,0 5 7,6 5,4 4,0 3,2 Rury PE-RT i PE-Xc zgodnie z aprobatami AT/98-02-0573 (PE-RT) i AT/98-01-0480 (PE-Xc) spe³niaj¹ powy sze wymagania i mog¹ pracowaæ: Tab. 5. Rodzaj instalacji i klasa zastosowañ Instalacje centralnego ogrzewania klasy 5 (dla klasy 4 ogrzewanie pod³ogowe T rob/t max - 60/70 C) Instalacja wody zimnej z.w. Instalacja wody 1, (2) ciep³ej Œrednica zewnêtrzna dn rur PE-RT, PE-Xc [mm] Gruboœæ œcianki en [mm] Os³ona EVOH Seria rur S Parametry pracy P rob (2) [bar] T rob/t max [ C] 12 2,0 jest 2,50 10 80/90 14 1) 2,0 jest 3,00 10 80/90 18 2,0 jest 4,00 8 80/90 18 1) 2,5 jest 3,10 10 80/90 25 1) 3,5 jest 3,07 10 80/90 32* 1) 4,4 jest 3,14 10 80/90 18 2,5 brak 3,10 10 20 25 3,5 brak 3,07 10 20 32 4,4 brak 3,14 10 20 18 2,5 brak 3,10 10 60,(70)/80 25 3,5 brak 3,07 10 60,(70)/80 32 4,4 brak 3,14 10 60,(70)/80 * nie wystêpuje dla rur PE-RT. 1) rury PE-Xc uniwersalne mog¹ce mieæ zastosowanie w instalacji z.w. i c.w.u. (P max = 10 bar, T max = 80 C), c.o. (P max = 10 bar; T max = 90 C). 2) w klasie 4,5 ciœnienie robocze dla rur PE-RT wynosi 6 bar. Uwaga: Odrêbne przepisy okreœlaj¹ na terenie Polski maksymalne parametry pracy: instalacja centralnego ogrzewania 90 C i 6 bar, ogrzewanie pod³ogowe 60 C i 6 bar (w wymienionych aproba- tach dla instalacji centralnego ogrzewania podaje siê max ciœnienie 6 bar), instalacja wody ciep³ej 60 C i 10 bar (przy punktach czerpalnych max 6 bar PN 92/B- 01706) S=(dn en)/2en Temperaturê robocz¹ T rob w poszczególnych klasach nale y traktowaæ jako temperaturê projektow¹, temperaturê maksymaln¹ T max jako temperaturê przed przekroczeniem której instalacje powinny byæ zabezpieczone. 12

Dane techniczne rur PE-RT i PE-Xc 1.2. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT i PE-Xc. Tab. 6. L.p. W³asnoœci Jedn. miary Wartoœæ 1 Wspó³czynnik przewodnoœci cieplnej [W/mK] 0,41 2 Wspó³czynnik rozszerzalnoœci liniowej: 20 C [K -1 ] 1,4 10-4 100 C [K -1 ] 2,0 10-4 3 Gêstoœæ tworzywa [g/cm 3 ] 0,94 4 Chropowatoœæ wewnêtrzna rury (bezwzglêdna) [mm] 0,005 5 Graniczne temperatury stosowania: PE-RT [ C] -40 90 PE-Xc [ C] -40 95 6 Modu³ E [N/mm 2 ] 600 1.3. Transport i sk³adowanie. Rury PE-RT i PE-Xc dostarczane s¹ w zwojach 25, 50, 120, 200 m w opakowaniach tekturowych. Mog¹ byæ sk³adowane w ró nych temperaturach, równie niskich (poni ej 0 C). Ze wzglêdu na wra liwoœæ na dzia³anie promieni ultrafioletowych nale y chroniæ rury przed bezpoœrednim d³ugotrwa³ym dzia³aniem promieni s³onecznych. 13

2. Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc. 2.1. Po³¹czenia skrêcane z pierœcieniem przeciêtym do rur PE-RT i PE-Xc. 1. Kszta³tka typu trójnik. 2. Korpus z³¹czki. 3. Pierœcieñ zaciskowy przeciêty. 4. Nakrêtka dociskowa. 5. Rura PE-RT lub PE-Xc. Rys. 1 Zasada wykonywania po³¹czenia. 1. Korpus z³¹czki wkrêciæ w kszta³tkê z uszczelnieniem gwintu. 2. Nakrêtkê i pierœcieñ osadziæ na rurze. 3. Rurê nasun¹æ na korpus z³¹czki i nakrêciæ nakrêtkê zaciskaj¹c¹ pierœcieñ. Pierœcieñ przeciêty zak³adamy na rurê, przy czym krawêdÿ pierœcienia powinna byæ odleg³a od krawêdzi rury 0,5 1 mm. Rura powinna zostaæ nasuniêta do koñca korpusu z³¹czki. Po³¹czenie to mo na traktowaæ jako rozbieralne pod warunkiem, e po wyjêciu korpusu z³¹czki z rury, odcinamy zu yty koniec rury i wykonujemy nowe po³¹czenie.nie wolno obracaæ kszta³tki w stosunku do rury w trakcie i po monta u oraz stosowaæ jakichkolwiek past w celu ³atwiejszego wsuniêcia rury na korpus kszta³tki. Z³¹czki skrêcane wspó³pracuj¹ z: kszta³tkami z gwintami wewnêtrznymi typu kolana, trójniki, podejœcia do baterii, rozdzielacze nieuzbrojone, Rys 2. Z³¹czka mosiê na z pierœcieniem przeciêtym. Rys. 3. Kolanko z gwintem wewnêtrznym. Rys. 4. Trójnik z gwintem wewnêtrznym. 14

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc Rys. 5. Podejœcie do baterii z gwintem wewnêtrznym. Rys. 6. Podejœcie do baterii z gwintem wewnêtrznym, z uszami. Rys. 7. Podejœcie do baterii z odejœciem z gwintem wewnêtrznym. Rys. 8. Rozdzielacz nieuzbrojony serii 81 z gwintami wewnêtrznymi. armatur¹ posiadaj¹c¹ gwinty wewnêtrzne. Po³¹czenia tego typu: nale y uszczelniaæ konopiami (gwinty) z dodatkiem past, zwracaj¹c uwagê aby w przypadku gwintów wewnêtrznych mosiê nych nie stosowaæ zbyt du ej iloœci paku³, nie mog¹ byæ ³¹czone z gwintami zewnêtrznymi rurowymi (zarys sto kowy) z³¹cz mosiê nych z gwintem wewnêtrznym (zarys cylindryczny) ze wzglêdu na niebezpieczeñstwo pêkniêcia mosi¹dzu, nale y przyj¹æ zasadê, e z³¹czki i kszta³tki z gwintami wewnêtrznymi nie powinny byæ ³¹czone z elementami spoza Systemu KAN-therm, nie mog¹ byæ zalewane w posadzkach pod³óg. 15

2.2. Po³¹czenia œrubunkowe do rur PE-RT i PE-Xc. Po³¹czenia œrubunkowe charakteryzuj¹ siê uszczelnieniem na oringu miêdzy z³¹czk¹ a kszta³tk¹. Œrubunki wspó³pracuj¹ z: seri¹ kszta³tek z gwintami zewnêtrznymi 9012, Rys. 10. Œrubunek mosiê ny z pierœcieniem przeciêtym (z niklowan¹ nakrêtk¹). Rys. 11. Kolana i trójniki serii 9012 przystosowane do wspó³pracy z po³¹czeniami œrubunkowymi gwint zew. seri¹ rozdzielaczy uzbrojonych w specjalne nyple, Rys. 12. Nyple umo liwiaj¹ce przejœcie na gwinty zewnêtrzne. zaworami grzejnikowymi zespolonymi HERZ i Danfoss. Po³¹czeñ œrubunkowych nie nale y umieszczaæ w miejscach niedostêpnych (zalewaæ w posadzkach lub œcianach). 16 Rys. 13. Zawór grzejnikowy zespolony.

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc 2.3. Po³¹czenia zaciskowe z pierœcieniem nasuwanym do rur PE-RT i PE-Xc. Po³¹czenia tego typu charakteryzuj¹ siê korpusem w postaci z³¹czki mosiê nej lub z PPSU, w postaci kolanka, trójnika podejœcia do baterii osadzanego w rurze i pierœcienia pe³nego nasuwanego na rurê. 1.Trójnik zaciskowy lub inne z³¹czki z pierœcieniem nasuwanym. 2.Pierœcieñ nasuwany. 3.Rura PE-RT lub PE-Xc. Rys. 14. Schemat po³¹czenia z pierœcieniem nasuwanym. System KAN-therm dostarcza ca³¹ gamê specjalistycznych kszta³tek tego typu: z³¹czki gz i gw oraz œrubunki zaciskowe i ³¹czniki, Rys. 15. ¹cznik z pierœcieniem nasuwanym. Rys. 16. Z³¹czka z pierœcieniem nasuwanym z gwintem wewnêtrznym z ko³nierzem. Rys. 17. Z³¹czka z pierœcieniem nasuwanym z ko³nierzem z gwintem zewnêtrznym. Rys. 18. Œrubunek z pierœcieniem nasuwanym. Œrubunek zaciskowy umo liwia po³¹czenie rur 18 2,5 i 18 2 z kszta³tkami serii 9012 z gwintem zewnêtrznym oraz rozdzielaczami z wyjœciem gwint zewnêtrzny ''. 17

kolana i trójniki, Rys. 19. Kolanko PPSU z pierœcieniem nasuwanym. Rys. 20. Kolanko z pierœcieniem nasuwanym z gwintem zewnêtrznym. Rys. 21. Trójnik PPSU z pierœcieniem nasuwanym. Rys. 22. Trójnik z pierœcieniem nasuwanym z gwintem zewnêtrznym. kszta³tki z rurkami przy³¹czeniowymi, Rys. 23. Kolanko z pierœcieniem nasuwanym z rur¹ 15 (L=300 mm i L=750 mm). Rys. 24. Trójnik z pierœcieniem nasuwanym z rurk¹ 15 (L=300 mm i L=750 mm). podejœcia do baterii, Rys. 25. Podejœcie do baterii z pierœcieniem nasuwanym. Rys. 26. Podejœcie do baterii z pierœcieniem nasuwanym k¹towe z odejœciem. 18

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc pierœcienie nasuwane. Uwaga: Ze wzglêdu na szczelnoœæ po³¹czeñ istotne jest rozró nianie pierœcieni przeznaczonych do rur z os³on¹ antydyfuizyjn¹ litera A w nazwie (wymiar) i do rur bez os³on antydyfuzyjnych (brak oznaczenia liter¹ A). Rys. 27. Pierœcieñ nasuwany. Do wykonywania po³¹czeñ z pierœcieniem nasuwanym stosowane s¹ specjalistyczne narzêdzia. Nale y zwróciæ uwagê na odmiennoœæ monta u z³¹cz w wykonaniu mosiê nym i z PPSU. 1 2 3 4 5 6 1. Rurê PE-RT lub PE-Xc o wymaganej d³ugoœci uci¹æ za pomoc¹ no yc. 2. Na³o yæ pierœcieñ na rurê wewnêtrznie sfazowanym koñcem od strony kszta³tki. 3. Rozparcie rury rozpierakiem wykonaæ w trzech fazach. Pierwsze dwa rozparcia niepe³ne, przy czym obracamy rozpierak w stosunku do rury o 30 i 15. Trzecie rozparcie rury pe³ne. 4. Wsun¹æ z³¹czkê w rurê do ostatniego zgrubienia. 5. U ywaj¹c narzêdzia do zaciskania (praska hydrauliczna lub praska rêczna) nasun¹æ pierœcieñ na rurê. 6. Po³¹czenie przygotowane jest do próby ciœnieniowej. Po³¹czenia tego typu: s¹ samouszczelniaj¹ce i mog¹ byæ chowane w przegrodach, bez ograniczeñ, je eli s¹ wykonywane w temp. poni ej 5 C zaleca siê miejscowe ogrzanie rozpieranej koñcówki rury ciep³ym powietrzem lub wod¹, posiadaj¹ ró ne pierœcienie do rur z os³onami antydyfuzyjnymi (oznaczenie literk¹ A) i bez os³on antydyfuzyjnych (brak oznaczenia literk¹ A), wykonuje siê przy u yciu odpowiednich do danej œrednicy rury wk³adów prostych chwytaj¹c za ko³nierz ksztatki i pierœcieñ, wymagaj¹ stosowania wk³adów kszta³towych tylko do z³¹cz mosiê nych nie posiadaj¹cych odsadzonych ko³nierzy (nasuwanie pierœcienia na odnogê trójnika mosiê nego, oraz podejœæ do baterii z odejœciem), wystêpuj¹ w zakresie œrednic 14-32 mm. 19

a b c Rys. 28. Wk³ady do prasek: a) kszta³towy do trójników mosiê nych, b) prosty niklowany do pierœcieni i mosiê nych kszta³tek z odsadzonymi ko³nierzami, c) kszta³towy do podejœcia do baterii z odejœciem. Uwaga: do z³¹cz PPSU stosuje siê wy³¹cznie wk³ady proste przeznaczone do tych z³¹cz - patrz punkt 2.3.1. 2.3.1. Z³¹czki PPSU z pierœcieniem nasuwanym prask¹. Z ³¹cza tworzywowe PPSU z pierœcieniem mosiê nym nasuwanym prask¹ przeznaczone s¹ do rur PE-RT i PE-Xc, mog¹ pracowaæ w instalacjach: wody zimnej o temperaturze 20 C i ciœnieniu 10 bar, wody ciep³ej o temperaturze 60 C i ciœnieniu 10 bar, centralnego ogrzewania o temperaturze 95 C i ciœnieniu 10 bar i ogrzewania pod³ogowego. Parametry pracy z³¹cz limitowane s¹ wytrzyma³oœci¹ wspó³pracuj¹cych rur (patrz tab. 5 str. 10), jak równie nale y uwzglêdniæ odrêbne przepisy krajowe podaj¹ce dopuszczalne parametry pracy dla ró nych typów instalacji. Z³¹cza tworzywowe PPSU posiadaj¹ nastêpuj¹ce dopuszczenia na rynek polski: Aprobatê AT/2000-02-0914 wraz z rozszerzeniem dotycz¹cym œrednicy 32 4,4, Opiniê PZH HK/W/0807/01/1999. Z³¹czki tworzywowe PPSU wystêpuj¹ w pe³nej gamie kolan i trójników w zakresie œrednic 14-32 mm. Rys. 29. Z³¹czki tworzywowe PPSU. Zasady monta u z³¹cz wykonanych z PPSU: 1. Przy monta u kolan i trójników zaciskowych wykonanych z PPSU od strony kszta³tki tworzywowej nale y u ywaæ wy³¹cznie wk³adów prostych o kodach: PT 8469 do po³¹czeñ o œrednicy 14 mm (wk³ad czarny), PT 8468 do po³¹czeñ o œrednicy 18 mm (wk³ad czarny), PT 8467 do po³¹czeñ o œrednicy 25 mm (wk³ad czarny), P 8467 do po³¹czeñ o œrednicy 32 mm (wk³ad niklowany). Kszta³tki tworzywowe nale y podpieraæ chwytaj¹c za ko³nierz bezpoœrednio przylegaj¹cy do króæca, na który nasuwany jest pierœcieñ. W adnym wypadku nie nale y u ywaæ wk³adów kszta³towych do kszta³tek mosiê nych P 8465, P 8464, P 8463 oraz P 8470. 20

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc 2. Kszta³tka tworzywowa powinna byæ podparta za ko³nierz bezpoœrednio przyleg³y do króæca, na który nasuwany jest pierœcieñ. Rys. 30. Do z³¹cz PPSU u ywa siê tylko wk³adów prostych chwytaj¹cych za ko³nierz kszta³tki. Do chwytania pierœcienia nale y u ywaæ wk³adów prostych do ³¹czników o kodach: P 8469 do œrednicy rury 14 mm (wk³ad niklowany), P 8468 do œrednicy rury 18 mm (wk³ad niklowany), P 8467 do œrednicy rury 25 mm (wk³ad niklowany), dla rury œrednicy 32 mm do podparcia pierœcienia nale y u yæ szczêki praski. 3. Kolanka i trójniki PPSU z rurkami niklowanymi nale y montowaæ jako punkty sta³e poprzez utwierdzenie w przegrodzie budowlanej polegaj¹ce na zalaniu betonem lub zapraw¹ czêœci tworzywowej kszta³tki wraz z tulejk¹ rurki. Taki monta zabezpiecza kszta³tki przed powstawaniem nadmiernych obci¹ eñ w wyniku: si³ pochodz¹cych od ciê aru grzejników i armatury, nie przestrzegania zasad kompensacji wyd³u eñ ruroci¹gów. Sposób monta u z³¹cz PPSU: eliminuje stosowanie wk³adów kszta³towych do z³¹cz tworzywowych - stosowanie wk³adów kszta³towych jest niedozwolone, minimalizuje iloœæ przezbrojeñ praski (zmian wk³adów) z uwagi na to, e trójniki redukcyjne o jedn¹ dymensjê zbudowane s¹ na tym samym korpusie co trójniki równoprzelotowe o analogicznych œrednicach - ten sam wk³ad do z³¹cz tworzywowych zak³adany jest zarówno na koñcówki równoprzelotowe trójnika jak i koñcówkê redukcyjn¹, pozwala na pracê praski przy zaciskaniu kszta³tek tworzywowych w pierwszym zakresie przesuwu. Kszta³tki tworzywowe PPSU cechuje: trwa³oœæ w instalacji wy sza od samych rur PEX (z³¹cze jest bardziej odporne na dzia³anie ciœnienia i temperatury ni sama rura), wysoka odpornoœæ na uderzenia i obci¹ enia mechaniczne, absolutny brak zjawiska korozji, ma³y ciê ar w stosunku do kszta³tek mosiê nych, 100% powtarzalnoœæ wyrobów (wynikaj¹ca z procesu produkcji) co praktycznie wyklucza powstawanie ukrytych wad materia³owych. 21

Dopuszczalne naprê enia obwodowe [LCL] dla temperatury 70 C. PPSU (polisulfon fenylenu) jest wysokoprzetworzonym amorficznym tworzywem konstrukcyjnym. Podstawowymi w³asnoœciami PPSU decyduj¹cymi o mo liwoœci stosowania tego tworzywa jako surowca do produkcji kszta³tek i z³¹cz do instalacji z.w., c.w.u., i c.o. s¹: neutralnoœæ w kontakcie z wod¹ i ywnoœci¹ potwierdzona badaniami National Sanitation Fundation USA (zgodnoœæ ze standardami NSF/ANSI Standard 61 kontakt z ywnoœci¹), WRc Anglia (pozytywne testy BS 6920 kontakt z wod¹ pitn¹), German Federal Healf Office (zgodnoœæ z wymaganiami KTW), odpowiednia odpornoœæ na procesy starzenia w wyniku dzia³ania temperatury i ciœnienia przeprowadzone badania LTHS polegaj¹ce na badaniu czasu po jakim pêknie próbka materia³u bêd¹ca pod wp³ywem ciœnienia i temperatury, wyniki których zosta³y ekstrapolowane metod¹ SEM wg ISO/TR 9080, potwierdzi- ³y mo liwoœæ stosowania tego materia³u w instalacjach c. w. u. i c. o. i uzyskania ponad 50-cio letniej trwa- ³oœci kszta³tek, odpowiednia odpornoœæ na dzia³anie wody z du ¹ zawartoœci¹ chloru w wysokich temperaturach, brak trwa³ych odkszta³ceñ materia³u poddanego obci¹ eniom mechanicznym w wysokiej temperaturze, co decyduje o stabilnoœci wymiarów kszta³tek w czasie (odpornoœæ na pe³zanie materia³u), a zatem szczelnoœci po³¹czeñ zaciskowych. Polisulfony s¹ sprawdzonymi materia³ami i stosowanymi w instalacjach od wielu lat jako surowiec do produkcji z³¹czek i kszta³tek, korpusów pomp, elementów wymienników, czêœci i wk³adów do baterii czerpalnych. 22

3. Dane techniczne rur PE-RT/Al/PE-HD. 3.1. Materia³ i asortyment rur PE-RT/Al/PE-HD. Rury PE-RT/Al/PE-HD Multi Universal i Multi Basic s¹ rurami wielowarstwowymi z wewnêtrzn¹ rur¹ aluminiow¹ w postaci zwiniêtej taœmy zgrzanej doczo- ³owo ultradÿwiêkami do której klejone s¹ wewnêtrzna warstwa polietylenu PE-RT, oraz zewnêtrzna warstwa polietylenu PE-HD. Dziêki takiej konstrukcji rury PE-RT/Al/PE-HD cechuje: naturalna odpornoœæ na dyfuzjê tlenu, elastycznoœæ i brak pamiêci kszta³tu mo na gi¹æ i zachowuj¹ nadany kszta³t, redukcja wspó³czynnika wyd³u enia termicznego rur do wartoœci wyd³u enia aluminium, temperatura awaryjna pracy 100 C (T max 95 C). Produkowane s¹ dwa typy rur PE-RT/Al/PE-HD przeznaczone zarówno do instalacji z.w., c.w.u. i c.o.: Multi Basic (szereg PN 10) o œrednicach 14 2 i 16 2 mm, Multi Universal (szereg PN 12) o œrednicach 14 2,16 2, 20 2, 26 3, 32 3, 40 3,5 mm. Tab. 7. Wymiary rur PE-RT/Al/PE-HD, ich zastosowanie i pojemnoœci wodne. L.p. Œrednica zewnêtrzna [mm] Gruboœæ œcianki [mm] Rodzaj instalacji 1 14 2,0 c.o. z.w. i c.w.u 0,079 2 16 2,0 c.o. z.w. i c.w.u 0,113 3 20 2,0 c.o. z.w. i c.w.u 0,201 4 26 3,0 c.o. z.w. i c.w.u 0,314 5 32 3,0 c.o. z.w. i c.w.u 0,531 6 40 3,5 c.o. z.w. i c.w.u 0,855 3.2. Parametry pracy rur PE-RT/Al/PE-HD. Zgodnie z zaleceniami do Aprobat Nr ZAT/99-02-013 wyró nia siê nastêpuj¹ce zakresy zastosowañ: Tab. 8. T rob [ C] Czas pracy w T rob [lata] T max [ C] Czas pracy w T max [lata] Dopuszczalna temp. awarii T mal [ C] Dop. czas pracy w temp. T mal [h] Zakres zastosowañ 60 49 80 1 95 100 ciep³a woda u ytkowa 60 C 20 40 60 2,5 plus 20 plus 25 plus 70 2,5 100 100 ogrzewanie pod³ogowe niskotemperaturowe ogrzewanie grzejnikowe 60 C 20 60 90 14 plus 25 plus 10 95 1 100 100 ogrzewanie grzejnikowe 90 C 23

Ciœnienie robocze dla rur PE-RT/Al/PE-HD w poszczególnych zakresach zastosowañ: Tab. 9. Zakres zastosowañ Multi Basic szereg PN 10 Multi Universal szereg PN 12 Ciep³a woda u ytkowa 60 C 6 bar 10 bar Ogrzewanie pod³ogowe. niskotemp. Ogrzewanie grzejnikowe 60 6 bar 10 bar Ogrzewanie grzejnikowe 90 C 6 bar 10 bar Uwaga: Oddzielne przepisy okreœlaj¹ na terenie Polski maksymalne parametry pracy: instalacja centralnego ogrzewania 90 C i 6 bar, ogrzewanie pod³ogowe 60 C i 6 bar, instalacja wody ciep³ej 60 C i 10 bar (przy punktach czerpalnych max 6 bar PN 92/B-01706). Na terenie Polski rury PE-RT/Al/PE-HD zgodnie z aprobat¹ AT/2003-02-1318 mog¹ pracowaæ: Tab. 10. Rodzaj instalacji Ciœnienie pracy [bar] dla typu rur Universal / Basic Temperatura pracy T oper [ C] Czas pracy w T oper [lata] T max [ C] Czas pracy w T max [lata] Temperatura awaryjna T mal* [ C] Woda zimna u ytkowa 10/6 20 49 95 1 100 Ciep³a woda u ytkowa 10/6 60 Ogrzewanie pod³ogowe 6 60 Ogrzewanie grzejnikowe 6 90 * Dotyczy 100 h pracy w okresie eksploatacji 50 lat. 3.3. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT/Al/PE-HD. Tab. 11. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT/Al/PE-HD. L.p. W³asnoœci Jedn. miary Wartoœæ 1 Wspó³czynnik przewodnoœci cieplnej [W/mK] 0,43 2 Wspó³czynnik rozszerzalnoœci liniowej [K -1 ] 0,25 10-4 3 Gêstoœæ tworzywa [g/cm 3 ] 0,945 4 Chropowatoœæ wewnêtrzna rury (bezwzglêdna) [mm] 0,005 5 Graniczne temperatury stosowania [ C] -40 95 6 Brak pamiêci kszta³tu - 3.4. Transport i sk³adowanie. Rury PE-RT/Al/PE-HD dostarczane s¹ w zwojach lub w odcinkach prostych w opakowaniach kartonowych. Sk³adowanie powinno odbywaæ siê w pomieszczeniach zadaszonych. Nale y chroniæ rury przed bezpoœrednim dzia³aniem promieni s³onecznych (ultrafioletowych) w czasie magazynowania. 24

4. Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD. 4.1. Po³¹czenia skrêcane do rur PE-RT/Al/PE-HD. Rury PE-RT/Al/PE-HD ³¹czy siê za pom¹c¹ przy³¹czek i œrubunków mosiê nych skrêcanych. 1 2 3 1. Kszta³tka typu podejœcie do baterii. 2. Korpus przy³¹czki lub œrubunku. 3. Nakrêtka dociskowa. Rys. 31. Elementy sk³adowe po³¹czeñ wykonywanych przy u yciu przy³¹czek. Przy³¹czki i œrubunki skrêcane wspó³pracuj¹ z: kszta³tkami z gwintami zewnêtrznymi serii 9012 typu kolana, trójniki, podejœcia do baterii posiadaj¹cymi specjalnie uformowane gniazda oraz z rozdzielaczami wyposa onymi w nyple. Rys. 32. Kolanko wkrêtne. Rys. 33. Trójnik wkrêtny. Rys. 34. Kolanko wkrêtnonakrêtne. Rys. 35. Podejœcie do baterii. Rys. 36. Rozdzielacz z nyplami do œrubunków (seria 61). Rys. 36a. Przy³¹czka i œrubunek. 25

Rozdzielacze serii 61 wspó³pracuj¹ ze œrubunkami przy³¹cznymi G '' w przypadku u ycia rury PE-RT b¹dÿ PE-Xc, lub przy³¹czkami do rury wielowarstwowej z gwintem G ''. Wejœcie i wyjœcie z rozdzielacza G1" gwint wewnêtrzny. Po³¹czenia tego typu: s¹ samouszczelniaj¹ce, mog¹ byæ chowane w œcianach, nie zaleca siê chowania tego typu po³¹czeñ w szlichtach posadzek, nie nale y ³¹czyæ z gwintami zewnêtrznymi rurowymi (zarys sto kowy) z³¹cz mosiê nych z gwintem wewnêtrznym, w przypadku wyst¹pienia gwintów wewnêtrznych mosiê nych obowi¹zuj¹ zasady podane w punkcie 2.1. Monta przy³¹czek. 1 2 3 4 5 6 1. Rurê przeci¹æ prostopadle do osi za pomoc¹ specjalnych no yc. 2. Nadaæ rurze ¹dany kszta³t. Gi¹æ przy u yciu sprê yny zewnêtrznej lub wewnêtrznej. Przestrzegaæ minimalnego promienia giêcia Rg 5 Dz. 3. Wykalibrowaæ rurê i sfazowaæ jej krawêdzie wewnêtrzne kalibratorem nie g³êbiej ni do warstwy aluminium. Za³o yæ na rurê nakrêtkê œrubunka z pierœcieniem przeciêtym (lub nakrêtkê przy³¹czki). 4. Korpus œrubunka (przy³¹czki) wsun¹æ do wnêtrza rury do wyraÿnie wyczuwalnego oporu. G³êbokoœæ wsuniêcia przy³¹czki wynosi ok. 9 mm dla rur 14, 16, 20 oraz 12 mm dla rur 26. 5. Korpus œrubunka (przy³¹czki) wsun¹æ wraz z rur¹ w gniazdo kszta³tki do wyraÿnego oporu. Pierœcieñ przeciêty œrubunka dosun¹æ w kierunku kszta³tki. 6. Nakrêtkê œrubunka (przy³¹czki) nakrêciæ na kszta³tkê przy pomocy klucza p³askiego nie dalej ni do koñca gwintu w celu uzyskania gotowego po³¹czenia. 4.2. Po³¹czenia zaprasowywane Press do rur PE-RT/Al/PE-HD. Po³¹czenia zaprasowywane press do rur PE-RT/Al/PE-HD charakteryzuj¹ siê specjalnie uformowanymi korpusami typu kolana, trójniki, podejœcia do baterii wyposa onymi w koñcówki z oringami, które s¹ osadzane w rurze. Zewnêtrzny pierœcieñ stalowy po zaprasowaniu prask¹ powoduje docisk rury do koñcówki korpusu. 26

Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD 1. Korpus ³¹cznika. 2. Pierœcieñ stalowy. 3. Uszczelka typu O-Ring. Rys. 37. Elementy sk³adowe po³¹czeñ zaprasowywanych Press. System KAN-therm dostarcza ca³¹ gamê specjalistycznych kszta³tek tego typu: z³¹czki gz i ³¹czniki zaciskowe, Rys. 38. Z³¹czka Press z pierœcieniem zaprasowywanym z gwintem zewnêtrznym. Rys. 39. ¹cznik Press z pierœcieniem zaprasowywanym. kolano i trójnik. Rys. 40. Kolano PPSU Press z pierœcieniem zaprasowywanym. Rys. 41. Trójnik PPSU Press z pierœcieniem zaprasowywanym. 27

Do wykonywania po³¹czeñ z pierœcieniem zaprasowywanym stosowane s¹ specjalistyczne narzêdzia. 1 2 3 4 5 6 1. Rurê przeci¹æ prostopadle do osi za pomoc¹ specjalnych no yc. 2. Nadaæ rurze ¹dany kszta³t. Gi¹æ przy u yciu sprê yny zewnêtrznej lub wewnêtrznej. Przestrzegaæ minimalnego promienia giêcia Rg 5 Dz. 3. Wykalibrowaæ rurê i sfazowaæ jej krawêdzie wewnêtrzne kalibratorem nie g³êbiej ni do warstwy aluminium. 4. Nasun¹æ na rurê pierœcieñ, nastêpnie rurê z pierœcieniem nasun¹æ na z³¹cze do koñca korpusu, kontrolowaæ zachowanie oringów poprzez obserwacjê z³¹cza w fazie nasuwania rury z pierœcieniem. Pierœcieñ dosun¹æ do ko³nierza kszta³tki. 5. G³owicê praski umieœciæ na pierœcieniu tak, aby styka³a siê z ko³nierzem z³¹czki. KrawêdŸ zewnêtrzna g³owicy powinna byæ dosuniêta do ko³nierza z³¹czki, ale nie powinna go obejmowaæ. 6. Uruchomiæ napêd praski i wykonaæ po³¹czenie. Po³¹czenia tego typu: s¹ samouszczelniaj¹ce, mog¹ byæ chowane w przegrodach, równie w posadzkach, pod warunkiem nieuszkodzenia oringów w czasie monta u, wykonuje siê przy u yciu g³owicy odpowiedniej do danej œrednicy rury, zaleca siê wykonanie ich przy u yciu oryginalnych narzêdzi Systemu KAN-therm (dla œrednic 16, 20, 32, 40 dopuszcza siê stosowanie narzêdzi o zarysie zgodnym ze standardem "U"), wystêpuj¹ w zakresie œrednic 16-40 mm, powinny byæ wykonywane w temperaturze powy ej 0 C. Uwaga : W konstrukcji kszta³tek zastosowano technikê luÿnego pierœcienia - nasuwanego wraz z rur¹. Taka konstrukcja wymusza w fazie koñcowej dosuniêcie samego pierœcienia do ko³nierza korpusu ju po ustabilizowaniu rury w stosunku do kszta³tki (kontrola poprawnoœci monta u). Pozwala to na pe³n¹ kontrolê uszczelnieñ o-ringowych w czasie monta u, oraz daje mo liwoœæ ³atwego oczyszczenia korpusu z³¹czki w przypadku zabrudzenia w warunkach budowy. 28

Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD Koñcowa faza wykonywania po³¹czenia: Rys. 42. Po osadzeniu rury z pierœcieniem na korpusie z³¹czki nale y dosun¹æ pierœcieñ do ko³nierza korpusu. Rys. 43. Po dosuniêciu pierœcienia do ko³nierza korpusu na z³¹czce umieœciæ szczêkê praski tak aby styka³a siê z konierzem korpusu, ale go nie obejmowa³a. 29

5. Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. 5.1. Prowadzenie natynkowe rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. Zawsze rozwa yæ mo liwoœæ os³oniêcia rur - zabezpieczenie przed mechanicznymi uszkodzeniami. Rury mocowaæ do œcian za pomoc¹ obejm stalowych z gumowymi podk³adkami lub z tworzyw sztucznych. Rys. 47. Zamocowanie rury polietylenowej przy prowadzeniu natynkowym za pomoc¹ obejmy stalowej z gumow¹ podk³adk¹. Rys. 48. Natynkowe prowadzenie rur za p³ytami kartonowo-gipsowymi. 30

Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji Mocowania rozmieszczaæ w zalecanych odleg³oœciach. Tab. 12. Sposób u³o enia przewodu Œrednica rury PE-Xc i PE-RT Odleg³oœæ miêdzy podporami ruroci¹gów [m] Œrednica rury PE-RT/Al/PE-HD 12 2 14 2 18 2 (2,5) 25 3,5 32 4,4 14 2 16 2 20 2 26 3, 32 3, 40 3,5 Przewody poziome 0,5 0,5 0,5 0,8 0,8 1,0 1,0 1,0 1,5 Przewody pionowe 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,5 1,5 Rury PE-RT, PE-Xc zawsze ulegaj¹ ugiêciu pod wp³ywem ciê aru wody i temperatury. Rury PE-RT/Al/PE-HD nie ulegaj¹ ugiêciu pod wp³ywem ciê aru wody i temperatury. Stosowaæ zasady kompensacji naturalnej wyd³u enia termicznego rur. Wyd³u enia termiczne mo na okreœliæ ze wzoru: ΔL = α L Δt α - wspó³czynnik rozszerzalnoœci liniowej [K -1 ] L - pocz¹tkowa d³ugoœæ przewodu mog¹cego ulec wyd³u eniu Δt - ró nica temperatury pracy i temperatury monta u przewodu Wyd³u enie termiczne odcinka L o d³ugoœæ ΔL spowoduje odkszta³cenie tzw. ramienia sprê ystego a. D³ugoœæ ramienia sprê ystego mo emy dowolnie regulowaæ poprzez zmianê miejsca usytuowania podpory przesuwnej PP. Samokompensacja bêdzie w tym przypadku polega³a na takim dobraniu d³ugoœci ramienia a, aby na odcinku PS-PP nie przekroczyæ dopuszczalnych naprê eñ. Rys. 49. Samokompensacja rury PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. 31

Wyd³u enie ΔL i ramiê sprê yste a okreœlaæ wg poni szych danych. Tab. 13. Wyd³u enie odcinka ΔL w funkcji d³ugoœci L i ró nicy temperatur Δt dla rur PE-RT i PE-Xc. D³ugoœæ odcinka Wyd³u enie odcinka ΔL [mm] Ró nica temperatur Δt [ C] L [m] 10 20 30 40 50 60 70 80 90 0,5 0,9 1,8 2,7 3,6 4,5 5,4 6,3 7,2 8,1 1,0 1,8 3,6 5,4 7,2 9,0 10,8 12,6 14,4 16,2 2,0 3,6 7,2 10,8 14,4 18,0 21,6 25,2 28,8 32,4 3,0 5,4 10,8 16,2 21,6 27,0 32,4 37,8 43,2 48,6 4,0 7,2 14,4 21,6 28,8 36,0 43,2 50,4 57,6 64,8 5,0 9,0 18,0 27,0 36,0 45,0 54,0 63,0 72,0 81,0 6,0 10,8 21,6 32,4 43,2 54,0 64,8 75,6 86,4 97,2 7,0 12,6 25,2 37,8 50,4 63,0 75,6 88,2 100,8 113,4 8,0 14,4 28,2 43,2 57,6 72,0 88,2 100,8 115,2 129,6 9,0 16,2 32,4 48,6 64,8 81,0 97,2 113,4 129,6 145,8 10,0 18,0 36,0 54,0 72,0 90,0 100,8 126,0 144,0 162,0 Tab. 14. Wyd³u enie odcinka ΔL w funkcji d³ugoœci L i ró nicy temperatur Δt dla rur PE-RT/Al/PE-HD. D³ugoœæ odcinka Wyd³u enie odcinka ΔL [mm] Ró nica temperatur Δt [ C] L [m] 10 20 30 40 50 60 70 80 90 0,5 0,13 0,25 0,38 0,50 0,63 0,75 0,88 1,00 1,13 1,0 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,0 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 3,0 0,75 1,50 2,25 3,00 3,75 4,50 5,25 6,00 6,75 4,0 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 9,00 5,0 1,25 2,50 3,75 5,00 6,25 7,50 8,75 10,00 11,25 6,0 1,50 3,00 4,50 6,00 7,50 9,00 10,50 12,00 13,50 7,0 1,75 3,50 5,25 7,00 8,75 10,50 12,25 14,00 15,75 8,0 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00 16,00 18,00 9,0 2,25 4,50 6,75 9,00 11,25 13,50 15,75 18,00 20,25 10,0 2,50 5,00 7,50 10,00 12,50 15,00 17,50 20,00 22,50 D³ugoœæ ramienia sprê ystego a okreœliæ wed³ug poni szych danych. 15. Wymagana d³ugoœæ ramienia sprê ystego a w zale noœci od wyd³u enia termicznego rury ΔL i jej œrednicy dla rur PE-Xc i PE-RT. Wyd³u enie ΔL [mm] D³ugoœæ ramienia sprê ystego a [m] Rura o œrednicy [mm] 14 2 18 2 (18 2,5) 25 3,5 32 4,4 50 0,40 0,45 0,55 0,60 75 0,50 0,60 0,65 0,75 100 0,55 0,65 0,75 0,85 125 0,65 0,70 0,85 1,00 150 0,75 0,80 0,90 1,05 Tab.16. Wymagana d³ugoœæ ramienia sprê ystego a w zale noœci od wyd³u enia termicznego rury ΔL i jej œrednicy dla rur PE-RT/Al/PE-HD. 32

Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji Wyd³u enie ΔL [mm] D³ugoœæ ramienia sprê ystego a [m] Rura o œrednicy [mm] 14 2 16 2 20 2 26 3 32 3 40 3,5 30 0,50 0,60 0,70 0,80 1,00 1,20 40 0,60 0,70 0,80 0,90 1,20 1,40 50 0,70 0,80 0,90 1,00 1,40 1,60 W przypadku stosowania kompensatorów U-kszta³towych przestrzegaæ regu³ minimalnego promienia giêcia rur. Dopuszczalny minimalny promieñ giêcia rur PE-Xc i PE-RT, PE-RT/Al/PE-HD nale y przyjmowaæ: R min = 5 D z [mm] gdzie: D z - œrednica zewnêtrzna rury [mm] Punkty sta³e wykonywaæ przy kszta³tkach. Rys. 50. Praca kompensatora U kszta³towego. Rys. 51. Punkty sta³e. Podpory przesuwne PP w postaci obejm nale y umieszczaæ w odleg³oœciach podanych w Tabeli 12. W przypadku odejœcia od trójnika (rysunek 52.) równie nale y zapewniæ ramiê sprê yste na tym odejœciu (a1). Przejœcia przez przegrody nale y wykonywaæ w rurze os³onowej o wiêkszej œrednicy z materia³u o zbli onej twardoœci do polietylenu z g³adkimi krawêdziami np. PCV, a nastêpnie mo na uszczelniæ materia³em trwale elastycznym. 33

Rys. 52. Przyk³ad prawid³owej kompensacji pionu. 5.2. Prowadzenie w przegrodach rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. W przypadku prowadzenia w przegrodach rur nale y stosowaæ system rura w rurze (rura os³onowa peszel) lub prowadzenie w izolacji ze spienionego polietylenu. W przypadku bezpoœredniego zabetonowania (nie zalecane - wyj¹tek ogrzewanie pod³ogowe) przewodu zapewniæ odpowiedni¹ gruboœæ zaprawy kryj¹cej rurê (min. 3 cm). W przypadku bruzd zakrywanych siatkami tynkarskimi wyeliminowaæ mo liwoœæ uszkodzenia rury o ostre krawêdzie bruzd. Rys. 53. Cementowanie rur na sta³e. 34

Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji 1 - Peszel. 2 - Uchwyt mocuj¹cy z podk³adk¹ gumow¹. 3 - Siatka tynkarska. 4 - Warstwa tynku. Rys. 54. Krycie bruzd przy u yciu siatek tynkarskich. W przypadku prowadzenia rur w posadzkach pod³óg systemem rura w rurze nie naci¹gaæ rur PE-Xc i PE-RT, nie prowadziæ po linii prostej lecz lekkimi ³ukami z uwagi na skurcz pocz¹tkowy i umo liwienie swobodnej pracy termicznej. 5.3. Izolowanie rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. N ale y stosowaæ izolacjê z pianki poliuretanowej lub spienionego polietylenu w nastêpuj¹cych sytuacjach: dla d³ugich ci¹gów przewodów, gdzie mo e wystêpowaæ du e sch³odzenie wody, w obszarach o du ym zagêszczeniu rur grzewczych z uwagi na mo liwoœæ wystêpowania podwy szonej temperatury posadzki, dla ruroci¹gów prowadzonych w stropach nad nieogrzewanymi pomieszczeniami, w celu nie dopuszczenia do ewentualnego zamarzniêcia wody w rurach, w celu nie dopuszczenia do kondensacji wilgoci z powietrza na powierzchni rur transportuj¹cych czynnik o temperaturze ni szej od temperatury punktu rosy powietrza otaczaj¹cego. Zalecane gruboœci g [mm] izolacji podaje tabela 17. Tab.17. Œrednica rury PE-RT/Al/PE-HD [mm] Œrednica rury PE-RT, PE-Xc [mm] Pianka poliuretanowa s=0,037 W/mK g [mm] Temperatura wody t w [ C] 55 70 95 Temperatura otoczenia t i [ C] 8 0 8 0 8 0 14 2 14 2 11 13 15 16 20 22 16 2 18 2 20 2 25 3,5 12 14 16 17 21 23 26 3 32 3, 40 3,5 32 4,4 14 16 18 20 23 25 35

Œrednica rury PE-RT/Al/PE-HD [mm] Œrednica rury PE-RT, PE-Xc [mm] Pianka poliuretanowa s=0,041 W/mK g [mm] Temperatura wody t w [ C] 55 70 95 Temperatura otoczenia t i [ C] 8 0 8 0 8 0 14 2 14 2 12 14 16 17 21 23 16 2 18 2 20 2 25 3,5 13 15 17 18 23 24 26 3 32 3, 40 3,5 32 4,4 15 17 19 21 23 25 5.4. Sprawdzanie instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. Próbê ciœnieniow¹ przeprowadza siê przy ciœnieniu 1,5 raza wy szym od ciœnienia roboczego (ciœnienie nie wiêksze ni dopuszczalne dla najs³abszego punktu instalacji) przy odkrytych przewodach (nie zabetonowanych): wytworzyæ trzykrotnie w odstêpach co 10 minut ciœnienie próbne, po ostatnim osi¹gniêciu ciœnienia próbnego w przeci¹gu 30 minut ciœnienie nie powinno obni yæ siê o wiêcej ni 0,6 bara, po dalszych dwóch godzinach ciœnienie nie powinno obni yæ siê wiêcej ni o 0,2 bara od wartoœci odczytanej po 30 minutach, podczas próby szczelnoœci nale y wizualnie sprawdziæ szczelnoœæ z³¹cz. W fazie wylewania posadzek, na których roz³o ono rury nale y utrzymywaæ w rurach ciœnienie min 3 bary (zalecane 6 bar). W przypadku natynkowego prowadzenia rur sprawdziæ zachowanie siê podpór sta³ych i przesuwnych. 5.5. Po³¹czenie instalacji z tworzyw sztucznych ze Ÿród³em ciep³a i zabezpieczenie przed zamarzaniem. U nikaæ bezpoœredniego podgrzewania przewodów z rur z tworzyw sztucznych przez Ÿród³o ciep³a. W tym celu: pomiêdzy Ÿród³o ciep³a, a instalacjê z tworzywa sztucznego wstawiæ odcinek przewodu metalowego o d³ugoœci 0,6 m dla temperatury obliczeniowej poni ej 60 C, pomiêdzy Ÿród³o ciep³a, a instalacjê z tworzywa sztucznego wstawiæ odcinek przewodu metalowego o d³ugoœci 1,5 m dla temperatury obliczeniowej 95 C, dopuszcza siê poœrednie pod³¹czenie przep³ywowych podgrzewaczy wody przy u yciu wê yków elastycznych. Nale y zabezpieczyæ Ÿród³o ciep³a, przed wzrostem temperatury powy ej: 95 C dla rur PE-RT/Al/PE-HD, 90 C dla rur PE-RT i PE-Xc. W ka dym przypadku instalacja powinna byæ zabezpieczona przed zamarzniêciem. W przypadku czynników o niskiej temperaturze (poni ej 5 C) nale y stosowaæ roztwory wodne glikolu propylenowego. Zalecany jest gotowy preparat oferowany przez KAN mog¹cy pracowaæ w temperaturze do - 20 C i dostarczany jako gotowy p³yn do nape³niania instalacji. Wersja programu KAN co-graf 3.2 posiada opcjê obliczania instalacji nape³nionej roztworami glikolu. 36

6. Uk³ady rozprowadzeñ instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. 6.1. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem rozdzielaczy. Rys. 55. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w posadzkach i œcianach, ka dy punkt czerpalny posiada indywidualne zasilanie, Rys. 56. Rys. 57. mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ skrêcanych (przy rozdzielaczach i punktach czerpalnych), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przed rozdzielaczem, uk³ad materia³och³onny, rozdzielacze kryte w szafkach lub szachtach. 37

6.2. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem podejœæ do baterii z odejœciem. Rys. 58. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w œcianach, ka dy punkt czerpalny stanowi jednoczeœnie odejœcie do nastêpnego punktu czerpalnego, brak rozdzielaczy, mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ z pierœcieniem nasuwanym (PE-RT, PE-Xc), zaprasowywanych (PE-RT/Al/PE-HD), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przy pionie, uk³ad o zminimalizowanym zu yciu materia³ów. Rys. 59. 38

Uk³ady rozprowadzeñ instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD 6.3. Instalacje wody ciep³ej i zimnej w uk³adzie tradycyjnym. Rys. 60. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w œcianach, do punktów czerpalnych rozga³êzienia w formie trójników, mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ z pierœcieniem nasuwanym (PE-RT, PE-Xc), zaprasowywanych (PE-RT/Al/PE-HD), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przy pionie, uk³ad pracoch³onny i materia³och³onny w przypadku stosowania po³¹czeñ skrêcanych. 6.4. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z trójnikami w posadzkach. Rys. 61. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w posadzkach, do punktów czerpalnych rozga³êzienia w formie trójników krytych w posadzkach, mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ z pierœcieniem nasuwanym (PE-RT, PE-Xc), zaprasowywanych (PE-RT/Al/PE-HD), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przy pionie, uk³ad o zminimalizowanym zu yciu materia³u i pracoch³onnoœci. 39

6.5. Kszta³tki u ywane do rur PE-RT i PE-Xc w instalacjach wody. Rys. 62. Typowe schematy pod³¹czeñ przyborów. 1. Zawory i wodomierze. 2. Z³¹czka z gwintem zewnêtrznym dla rur PE-RT i PE-Xc. 3. Podejœcie do baterii z gwintem wewnêtrznym + p³ytka monta owa pojedyncza + œruba M10. 4. Trójnik z pierœcieniem nasuwanym + trzy pierœcienie pe³ne dla rur PE-RT i PE-Xc. 5. Trójnik PPSU zaciskowy z rurk¹ 15 (kolano z pierœcieniem nasuwanym z rurk¹ 15) + dwa pierœcienie pe³ne. 6. Zacisk na rurê 15 Cu + korpus przy³¹czki, lub nypel '' + tuleja zaciskowa do rury miedzianej 15 + nakrêtka do rury miedzianej 15 G ''. 7. P³ytka monta owa podwójna + dwa podejœcia do baterii z gwintem wewnêtrznym + dwie œruby M10. 8. P³ytka monta owa podwójna + dwa podejœcia do baterii z pierœcieniem nasuwanym z odejœciem + cztery pierœcienie pe³ne + dwie œruby M10. 9. P³ytka monta owa podwójna + dwa podejœcia do baterii z pierœcieniem nasuwanym + dwa pierœcienie pe³ne + dwie œruby M10. 10. Rura PE-RT lub PE-Xc. P³ytka monta owa. Œruba M10. Trójnik PPSU z pierœcieniem nasuwanym. Nypel. Podejœcie do baterii z gwintem wewnêtrznym. Korpus przy³¹czki. 40