POZAINSTANCYJNE ŒRODKI OCHRONY PRAWNEJ

S DOWE KOMENTARZE TEMATYCZNE pod redakcj¹ Jacka Ignaczewskiego POZAINSTANCYJNE ŒRODKI OCHRONY PRAWNEJ Marta Romañska (red.) Pawe³ Cioch, Hanna Knysiak-Molczyk, Jakub Królikowski, Magdalena Krzy anowska-mierzewska, Bogumi³ Naleziñski, Marta Romañska, Jaros³aw Su³kowski Wydawnictwo C. H. Beck

SĄDOWE KOMENTARZE TEMATYCZNE POZAINSTANCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAWNEJ KOMENTARZ

Polecamy nasze publikacje: Pod redakcją Marty Romańskiej REGULAMIN POWSZECHNEGO URZĘDOWANIA SĄDÓW Sądowe Komentarze Tematyczne Pod redakcją Jacka Ignaczewskiego MAŁŻEŃSKIE PRAWO MAJĄTKOWE, wyd. 2 Sądowe Komentarze Tematyczne red. Jacek Ignaczewski ROZWÓD I SEPARACJA, wyd. 2 Sądowe Komentarze Tematyczne red. Jacek Ignaczewski ALIMENTY, wyd. 2 Sądowe Komentarze Tematyczne www.ksiegarnia.beck.pl

SĄDOWE KOMENTARZE TEMATYCZNE pod redakcją Jacka Ignaczewskiego POZAINSTANCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAWNEJ KOMENTARZ Marta Romańska (red.) Paweł Cioch Doktor nauk prawnych, adwokat Hanna Knysiak-Molczyk Sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie, doktor habilitowany nauk prawnych Jakub Królikowski Asystent sędziego w Biurze Trybunału Konstytucyjnego Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska Pracownik Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Bogumił Naleziński Doktor nauk prawnych Marta Romańska Sędzia Sądu Najwyższego, doktor habilitowany nauk prawnych Jarosław Sułkowski Doktor nauk prawnych WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2013

Pozainstancyjne środki ochrony prawnej Stan prawny: październik 2012 Redaktor serii: Jacek Ignaczewski Autorami poszczególnych części są: Część I: Bogumił Naleziński, Jakub Królikowski, Jarosław Sułkowski Część II i IV: Marta Romańska Część III: Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska Część V: Paweł Cioch Część VI: Hanna Knysiak-Molczyk Redakcja: Katarzyna Pudłowska Wydawca: Joanna Ablewicz Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: Perfekt, Warszawa ISBN 978-83-255-4452-2 ISBN e-book 978-83-255-4453-9

Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... XIII XV XIX Część I. Skarga konstytucyjna (Bogumił Naleziński, Jakub Królikowski, Jarosław Sułkowski) A. Komentarz tezowy... 3 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.)... 3 Ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.)... 9 B. Część opisowa... 22 Wstęp... 22 Rozdział 1. Zakres podmiotowy skargi... 27 1. Osoby fizyczne i prywatne osoby prawne... 27 2. Zdolność skargowa innych podmiotów... 28 3. Zdolność skargowa osób wskazanych w art. 48 ust. 1 ustawy o TK......................... 31 4. Realny i osobisty charakter naruszenia... 32 5. Prawa i wolności skarżącego podlegające ochronie... 34 Rozdział 2. Przedmiot skargi... 36 1. Uwagi wstępne... 36 2. Zakres rzeczowy aktów zaskarżanych... 37 3. Zakres temporalny aktów zaskarżanych... 42 4. Zastosowanie przedmiotu skargi przez sąd lub organ administracji... 43 5. Zaskarżony akt jako podstawa orzeczenia naruszającego konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego... 45 6. Ostateczność orzeczenia... 49 Rozdział 3. Wymaganie sporządzenia skargi przez adwokata lub radcę prawnego... 52 1. Istota... 52 2. Pisma procesowe objęte pełnomocnictwem... 53 3. Strony pełnomocnictwa... 56 4. Rodzaj i zakres pełnomocnictwa... 56 5. Inne wymogi formalne... 58 6. Doręczenia... 59 7. Ustanowienie pełnomocnika z urzędu... 60 V

Spis treści VI Rozdział 4. Przesłanki wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej... 61 1. Uwagi wstępne... 61 2. Braki skargi konstytucyjnej... 61 2.1. Uwagi wprowadzające... 61 2.2. Pismo procesowe... 62 2.3. Podmiot... 62 2.4. Termin, wyczerpanie drogi prawnej... 63 2.5. Przedmiot i podstawa kontroli... 63 2.6. Sporządzenie przez adwokata... 64 2.7. Nieuzupełnienie braków... 64 2.8. Wykazanie naruszenia praw lub wolności... 64 3. Termin na wniesienie skargi... 65 3.1. Charakter terminu... 65 3.2. Moment początkowy biegu terminu... 66 3.3. Bieg terminu w razie złożenia wniosku o tzw. prawo ubogich oraz sposób jego obliczania... 67 4. Ocena skargi pod kątem przesłanki oczywistej bezzasadności... 68 5. Przesłanka zbędności orzekania... 70 Rozdział 5. Postanowienie tymczasowe... 72 1. Istota... 72 2. Wniosek... 73 3. Termin złożenia wniosku... 73 4. Przesłanki... 75 5. Skutki postanowienia... 76 6. Uchylenie... 76 7. Zażalenie... 77 Rozdział 6. Zasada skargowości: wszczęcie postępowania i związanie granicami skargi... 79 1. Wszczęcie postępowania... 79 2. Zasada skargowości... 79 3. Cofnięcie skargi... 82 3.1. Możliwość wycofania lub ograniczenia zakresu skargi... 82 3.2. Częściowe cofnięcie skargi... 83 3.3. Cofnięcie skargi w całości... 84 4. Rozszerzenie zakresu zaskarżenia skargą... 85 4.1. Rozszerzenie skargi przez skarżącego... 85 4.2. Kwestia dopuszczalności rozszerzenia skargi przez Rzecznika Praw Obywatelskich... 85 Rozdział 7. Procedura rozpoznania wstępnego skargi... 88 1. Rozpoznanie wstępne przez sędziego Trybunału... 88 2. Postępowanie zażaleniowe... 90 2.1. Uwagi ogólne... 90 2.2. Pozostawienie zażalenia bez rozpoznania, przywrócenie terminu... 90 2.3. Wniesienie zażalenia w terminie... 91 2.4. Brak możliwości odwoływania się od innych rozstrzygnięć... 92

Spis treści 3. Skierowanie skargi do rozpatrzenia przez właściwy skład orzekający... 92 Rozdział 8. Rozpoznanie skargi na rozprawie... 94 1. Uwagi podstawowe... 94 2. Zasada jawności i zasada ustności... 95 3. Zawiadomienie uczestników o terminie rozprawy... 95 4. Udział skarżącego w rozprawie... 96 5. Przebieg rozprawy... 97 6. Rozpoznanie skargi poza rozprawą... 99 Rozdział 9. Rozstrzygnięcie i jego skutki dla skarżącego... 102 1. Możliwe rodzaje rozstrzygnięć... 102 2. Postanowienie o umorzeniu postępowania... 102 2.1. Możliwość badania przesłanek postępowania na każdym etapie rozpoznania sprawy... 102 2.2. Przyczyny umorzenia postępowania w sprawie skargi... 103 3. Wyroki i ich skutki prawne... 104 3.1. Rodzaje rozstrzygnięć merytorycznych... 104 3.2. Skutki orzeczenia o zgodności... 105 3.3. Skutki orzeczenia o niezgodności... 105 3.4. Skutki orzeczenia o braku niezgodności... 107 Rozdział 10. Wznowienie postępowania na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjności... 109 1. Wznowienie postępowania jako instrument przywrócenia stanu konstytucyjności... 109 2. Prawo do wznowienia postępowania... 110 3. Zakres podmiotowy prawa do wznowienia... 111 4. Prawo do wznowienia a zakres rozstrzygnięcia Trybunału. 111 5. Wyłączenia i ograniczenia prawa do wznowienia z uwagi na charakter przepisu lub przyczynę jego niekonstytucyjności... 112 6. Rozstrzygnięcie wydane na podstawie niekonstytucyjnego aktu normatywnego... 115 7. Wpływ orzeczenia Trybunału na wynik wznowionego postępowania... 116 8. Regulacja trybu wznowienia postępowania w ramach poszczególnych procedur... 116 8.1. Uwagi ogólne... 116 8.2. Orzecznictwo Trybunału... 116 8.3. Środki umożliwiające wznowienie... 118 9. Prawo do wznowienia postępowania w sytuacji określenia przez Trybunał innego terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego... 119 9.1. Określenie innego terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego... 119 9.2. Znaczenie określenia momentu wejścia w życie orzeczenia Trybunału... 120 VII

Spis treści 9.3. Ograniczenia możliwości wznowienia związane z określeniem innego terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnej regulacji... 121 9.4. Szczególna sytuacja skarżącego, tzw. przywilej korzyści... 122 Rozdział 11. Sporządzenie skargi konstytucyjnej... 124 1. Informacja o warunkach wnoszenia do Trybunału Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej... 124 2. Komentarz do schematu sporządzania skargi... 126 Część II. Skarga na przewlekłość postępowania sądowego i przygotowawczego (Marta Romańska) A. Komentarz tezowy... 131 Ustawa z 17.6.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.)... 131 B. Część opisowa... 149 Rozdział 1. Podstawy normatywne... 149 Rozdział 2. Przedmiot zaskarżenia... 152 Rozdział 3. Charakter postępowania wywołanego wniesieniem skargi... 156 Rozdział 4. Granice podmiotowe postępowania wywołanego wniesieniem skargi... 158 1. Legitymacja do wniesienia skargi... 158 2. Przeciwnik skarżącego... 163 3. Reprezentacja stron... 166 Rozdział 5. Właściwość sądu w postępowaniu wywołanym skargą... 167 Rozdział 6. Wymagania konstrukcyjne i formalne skargi... 170 1. Zachowanie terminu do wniesienia skargi... 170 2. Wymagania co do konstrukcji i formy skargi... 173 3. Opłata od skargi... 178 Rozdział 7. Zakres rozpoznania sądu w postępowaniu wywołanym skargą... 181 Rozdział 8. Orzekanie w postępowaniu wywołanym skargą... 188 Rozdział 9. Zasądzenie odpowiedniej kwoty... 191 Rozdział 10. Jednoinstancyjność postępowania... 197 Rozdział 11. Skutki orzeczenia... 199 VIII

Spis treści Część III. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na naruszenie praw gwarantowanych przez Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska) A. Komentarz tezowy... 205 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r., ze zmianami wprowadzonymi przez Protokół Nr 11, który wszedł w życie 1.11.1998 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.).... 205 B. Część opisowa... 264 Rozdział 1. Charakter skargi indywidualnej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka... 264 Rozdział 2. Zasady interpretacji Konwencji... 272 1. Pomocniczy charakter Konwencji (zasada subsydiarności).. 272 2. Margines oceny... 273 3. Rządy prawa... 276 4. Proporcjonalność jako zasada ogólna... 277 5. Skuteczna ochrona praw... 277 6. Wykładnia autonomiczna... 277 7. Pozytywne zobowiązania państwa... 278 8. Dorozumiane zobowiązania proceduralne... 279 9. Konwencja jako żywy instrument... 280 10. Interpretacja zgodnie z przedmiotem i celem Konwencji.. 281 Rozdział 3. Dopuszczalne ograniczenia praw indywidualnych w ujęciu Trybunału... 282 Rozdział 4. Strony postępowania... 287 1. Strony postępowania i ich reprezentacja... 287 2. Interwencja strony trzeciej... 290 Rozdział 5. Organizacja i struktura Trybunału... 293 1. Składy orzekające... 293 2. Kancelaria Trybunału... 293 Rozdział 6. Warunki dopuszczalności skargi indywidualnej do Trybunału... 298 1. Status ofiary naruszenia... 298 2. Sześciomiesięczny termin do wniesienia skargi... 300 3. Wykorzystanie krajowych środków odwoławczych... 302 4. Skarga konstytucyjna w kontekście wymogu wykorzystania krajowych środków odwoławczych przed wniesieniem skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka... 306 5. Jurysdykcja temporalna Trybunału... 310 6. Kryterium znaczącego uszczerbku... 313 Rozdział 7. Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka... 315 1. Wprowadzenie... 315 IX

Spis treści 2. Język postępowania... 316 3. Wniesienie skargi... 317 4. Postępowanie dowodowe... 320 5. Jawność akt i danych osobowych skarżącego... 325 6. Sprawy odrzucone jako niedopuszczalne... 328 7. Wstępne rozpoznanie przez Izbę (Komitet trzech sędziów) oraz notyfikacja skargi rządowi... 329 8. Zawarcie ugody po notyfikacji skargi... 330 9. Zawarcie ugody wysokość kwoty... 331 10. Jednostronne deklaracje rządu... 333 11. Roszczenie o przyznanie słusznego zadośćuczynienia, zwrot kosztów i wydatków... 334 12. Koszty i wydatki... 339 13. Terminy... 340 14. Zrzeczenie się przez Izbę właściwości na rzecz Wielkiej Izby... 340 15. Postępowanie co do dopuszczalności i zasadności skargi.. 341 16. Rozprawa... 341 17. Wyroki Trybunału... 343 18. Wniosek o skierowanie sprawy do Wielkiej Izby... 345 Rozdział 8. Skutki wyroków w systemie prawa krajowego... 347 Rozdział 9. Wykonywanie wyroków Trybunału... 349 1. Komitet Ministrów Rady Europy postępowanie zmierzające do wykonania wyroków... 349 2. Wyroki pilotażowe rozwiązywanie problemów o charakterze systemowym... 350 Część IV. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego (Marta Romańska) A. Komentarz tezowy... 359 Ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)... 359 Ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1112).... 374 Ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.)..... 375 B. Część opisowa... 386 Rozdział 1. Podstawy normatywne... 386 Rozdział 2. Charakter skargi... 388 Rozdział 3. Przedmiot zaskarżenia... 391 1. Przedmiot zaskarżenia w procedurze cywilnej... 391 2. Przedmiot zaskarżenia w procedurze sądowoadministracyjnej... 397 3. Jednorazowość zaskarżenia tego samego orzeczenia... 400 X

Spis treści Rozdział 4. Wyrządzenie orzeczeniem szkody jako przesłanka dopuszczalności skargi... 402 Rozdział 5. Niemożliwość uchylenia lub zmiany orzeczenia jako przesłanka dopuszczalności skargi... 407 Rozdział 6. Podmioty występujące w postępowaniu... 412 1. Legitymacja materialna do wniesienia skargi... 412 2. Legitymacja formalna do wniesienia skargi... 413 3. Strony postępowania wywołanego skargą i ich reprezentacja... 414 Rozdział 7. Podstawy zaskarżenia... 417 Rozdział 8. Wymagania konstrukcyjne i formalne skargi jako pisma procesowego... 420 Rozdział 9. Zachowanie terminu... 424 Rozdział 10. Właściwość sądu w postępowaniu wywołanym skargą... 426 1. Kontrola przesłanek dopuszczalności zaskarżenia... 426 2. Sąd właściwy do rozpoznania skargi... 428 3. Przyjęcie skargi do rozpoznania... 429 Rozdział 11. Rozpoznanie skargi... 430 1. Przepisy stosowane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi... 430 2. Zakres rozpoznania skargi... 431 Rozdział 12. Rozstrzygnięcie o zasadności skargi... 435 Rozdział 13. Skutki orzeczenia co do zasadności skargi... 437 Część V. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie (Paweł Cioch) A. Komentarz tezowy... 441 Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)... 441 B. Część opisowa... 452 Wprowadzenie... 452 Rozdział 1. Roszczenia odszkodowawcze z tytułu niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub zatrzymania... 455 1. Cywilnoprawny charakter roszczeń... 455 2. Zakres przedmiotowy roszczeń... 457 3. Odszkodowanie... 458 4. Zadośćuczynienie... 461 5. Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody. 463 Rozdział 2. Przesłanki dochodzenia roszczeń z tytułu niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub zatrzymania przed sądem... 465 1. Przesłanki materialne zakres podmiotowy roszczeń... 465 2. Przesłanki formalne... 470 2.1. Wniosek... 470 XI

Spis treści 2.2. Właściwy sąd... 471 2.3. Termin... 472 Rozdział 3. Przebieg postępowania przed sądem... 474 Rozdział 4. Wyłączenie odszkodowania... 478 Rozdział 5. Roszczenia regresowe Skarbu Państwa... 480 Część VI. Skarga w ramach nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów i komorników (Hanna Knysiak-Molczyk) A. Komentarz tezowy... 483 Ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)... 483 Ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)... 502 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 9.5.2012 r. w sprawie skarg i wniosków dotyczących działalności sądów powszechnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 524)... 510 Ustawa z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376 ze zm.)... 516 B. Część opisowa... 522 Rozdział 1. Rozpoznawanie skarg, wniosków i petycji dotyczących działalności sądów... 522 Rozdział 2. Rozpoznawanie skarg dotyczących działalności prezesów sądów jako organów administrujących w znaczeniu funkcjonalnym... 534 Rozdział 3. Rozpatrywanie skarg dotyczących działalności komorników sądowych... 540 Indeks rzeczowy... 545 XII

Przedmowa Każdy tom w serii Sądowych Komentarzy Tematycznych jest przekrojowym ujęciem tytułowej problematyki. Kolejny taki tom, opracowany z inicjatywy Jacka Ignaczewskiego, nosi tytuł Pozainstancyjne środki ochrony prawnej. Zamiarem Autorów tej pozycji było zebranie i przeanalizowanie w jednym opracowaniu takich środków ochrony prawnej, które albo nie są środkami zaskarżenia orzeczeń wydawanych przez sądy (dotyczą innych aspektów ich działalności niż wydanie orzeczenia), albo też chociaż formalnie należą do kategorii środków zaskarżenia orzeczeń bezpośrednio nie mogą prowadzić do ich wyeliminowania z obrotu prawnego. Każda z instytucji będących przedmiotem opracowania wiąże się z postępowaniem sądowym o tyle, że może być wykorzystana, póki ono jeszcze się toczy lub już po jego zakończeniu dla uzyskania ochrony takich wolności i praw, które w ocenie zainteresowanego zostały naruszone w związku ze stosowaniem przez sąd prawa procesowego lub prawa materialnego. Rolą skargi konstytucyjnej jest umożliwienie adresatom konstytucyjnych praw i wolności zainicjowania przed sądem konstytucyjnym postępowania zmierzającego do kontroli aktów je naruszających. Jej uwzględnienie może stworzyć warunki do wyeliminowania z obrotu prawnego orzeczenia wydanego na podstawie przepisu zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny. Skarga na przewlekłość postępowania sądowego i przygotowawczego pozwala na uzyskanie ochrony prawnej przed naruszeniem prawa do sądu w tym jego aspekcie, który wiąże się z nakazem rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, ale nadto jeszcze pozwala na skompensowanie krzywdy wyrządzonej skarżącemu w związku z przewlekłym prowadzeniem postępowania. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zmierza do spowodowania kontroli przestrzegania Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przez państwo, którego organom zarzuca się działanie lub zaniechanie prowadzące do naruszenia praw nią gwarantowanych. Stwierdzenie naruszenia Konwencji w związku z uwzględnieniem skargi wymaga skompensowania skarżącemu krzywdy i szkody wyrządzonych naruszeniem. Do naprawienia szkody wyrządzonej wydaniem prawomocnego orzeczenia przez sąd powszechny na podstawie procedury cywilnej lub przez sąd administracyjny zmierza skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego. Ten sam cel realizuje też wniosek o przyznanie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Skarga w ramach nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów i komorników jest środkiem pozwalającym na zrealizowanie zagwarantowanego w art. 63 Konstytucji prawa składania wniosków, petycji, skarg do organów władzy publicznej w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami i w celu wyeliminowania dostrzeganych w nich nieprawidłowości. Jej przedmiotem może być zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy lub ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. XIII

Przedmowa Każdy rozdział opracowania składa się z dwóch części. Część A jest klasycznym komentarzem do całych aktów normatywnych lub tych ich części, które dotyczą omawianych instytucji. Tezy tego komentarza są skrócone do niezbędnego minimum, tak by Czytelnik mógł szybko odnaleźć odpowiedź na pytania wiążące się ze stosowaniem poszczególnych przepisów. Część B jest opisowym rozwinięciem syntetycznego opracowania komentarzowego i zawiera uzasadnienia tez komentarza. Aby ułatwić poruszanie się po obu częściach, w części A wskazano na odesłania do tych rozdziałów w części B, w których poszczególne tezy znajdują rozwinięcie. Konstrukcja części opisowej nawiązuje do ustawowej systematyki zagadnień. Dodatkowym praktycznym ułatwieniem w posługiwaniu się komentarzem jest indeks. Z uwagi sposób ujęcia opracowanej tematyki mamy nadzieję, że komentarz będzie pomocny dla prawników wszelkich profesji ale też dla studentów i aplikantów. Kraków, wrzesień 2012 r. Marta Romańska XIV

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa KC.................... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK.................... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKW.................. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja............. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) Konwencja............. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) KP.................... ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA................... ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KPC.................... ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK................... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KSCU................. ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) KSEU................. ustawa z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376 ze zm.) KSH................... ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KRO.................. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788) PUNU................. ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1112) ProkGenSkPU........... ustawa z 8.7.2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.) PrPostSądAdm.......... ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270) PrSądAdm.............. ustawa z 25.7.2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) Regulaminu Trybunału.... Regulamin Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284/1) XV

Wykaz skrótów SPPU.................. ustawa z 17.6.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.) TKU.................. ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) USP................... ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) 2. Organy orzekające i instytucje ETPCz................. Europejski Trybunał Praw Człowieka NSA................... Naczelny Sąd Administracyjny SN.................... Sąd Najwyższy Sąd Apel................ Sąd Apelacyjny RM................... Rada Ministrów RP.................... Rzeczpospolita Polska RPO................... Rzecznik Praw Obywatelskich TK.................... Trybunał Konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej WSA.................. Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Czasopisma i publikatory Biul. PK................ Biuletyn Prawa Karnego Biul. SN................ Biuletyn Sądu Najwyższego GSP................... Gdańskie Studia Prawnicze Dor. Pod................ Doradca Podatkowy Dz.U................... Dziennik Ustaw Dz.Urz................. Dziennik Urzędowy Inf. Praw................ Informator Prawniczy KZS................... Krakowskie Zeszyty Sądowe MoP................... Monitor Prawniczy NP.................... Nowe Prawo OSA................... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego (do 1962 r.) OSNAP................ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1995 r. do 2002 r.) OSNC................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNC ZD.............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Zbór Dodatkowy OSNCP................ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r. do 1994 r.) XVI

Wykaz skrótów OSNPiUS.............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) OSNKW............... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSNwSK............... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSNP................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) OSP................... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA................ Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK.................. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A................ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; Zbiór Urzędowy, Seria A PiP.................... Państwo i Prawo PL.................... Przegląd Legislacyjny PPE................... Problemy Postępowania Egzekucyjnego Prok. i Pr................ Prokuratura i Prawo PS.................... Przegląd Sądowy RP.................... Radca Prawny TPP................... Transformacje Prawa Prywatnego ZNUŁ................. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego ZNSA................. Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego ZSK................... Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego 4. Inne skróty Dz.U................... Dziennik Ustaw M.P.................... Monitor Polski n...................... następny Lex................... system informacji prawnej Wolters Kluwer Polska LexPolonica............ Serwis Prawniczy LexisNexis Polska Sp. z o.o. XVII

Wykaz literatury P. Beaumont, P. McEleavy, The Hague Convention on International Child Abduction, Oxford 2004. H. Ciepła, [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2006. J. Ciszewski, Europejskie prawo małżeńskie i dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej. Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń. Komentarz, Warszawa 2004. W. Czachórski, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 3, cz. 1, Prawo zobowiązań część ogólna, Warszawa 1981. A. Dyer, Checklist of Issues to be Considered at the Second Meeting of the Special Commission to Review the Operation of the Hague Convention on the Civil Aspects of International Child Abduction, Hague Conference on Private International Law 1997. T. Ereciński, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, cz. 3, Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, Warszawa 2001. A. Gójska, Badania w sądach okręgowych w Warszawie, Warszawa 2010, niepubl. J. Gwiazdomorski, [w:] System Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego, Wrocław 1985. J. Ignatowicz, [w:] J.St. Piątkowski (red.), System Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego, Wrocław 1985. J. Ignatowicz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, Warszawa 1990, teza 12 do art. 98, s. 424 oraz teza 10 do art. 101 3 KRO. J. Ignatowicz, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2003. J. Ignatowicz, [w:] J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2005. J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2006. N. Lowe, M. Everall, M. Nicholas, International Movement of Children. Law Practice and Procedure, Family Law, Jordan Publishing Limited 2004. A. Mowbray, The development of Positive Obligations under the European Convention on Human Rights by the European Court of Human Rights, Oxford 2004. M. Pazdan, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, M. Safjan (red.), Część ogólna, Warszawa 2007. M. Pazdan, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Z. Radwański (red.), Część ogólna, Warszawa 2002. E. Pérez-Vera, Explanatory Report. Conférence de La Haye de droit international privé. Actes et documents de la Quatorzièmie session, La Haye 1982. W. Pyzioł, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 8, J. Panowicz-Lipska (red.), Prawo zobowiązań Część szczególna, Warszawa 2004. M. Safjan, Instytucja rodzin zastępczych. Problemy prawno-organizacyjne, Warszawa 1982. XIX