Tom XIX Rośliny Oleiste 1998 Maria Ogrodowczyk, Stanisław Spasibionek, Jan Krzymański Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Zakład Roślin Oleistych w Poznaniu Różnice w rozwoju przed zimą korzeni i rozet rodów rzepaku ozimego podwójnie ulepszonego (Brassica napus L.) * Differentiation of rosette and root development before winter of double low winter oilseed rape strains (Brassica napus L.) Badano różnice w rozwoju rozety, wyniesieniu stożka wzrostu, średnicy i masie korzenia palowego przed zimą wybranych rodów hodowlanych oraz jak wpływa to na wysokość plonu nasion. Badaniami objęto rody hodowlane wysiane w siedmiu miejscowościach o różnych warunkach siedliskowych. Stwierdzono, że badane rody wykazały istotne różnice w liczbie wytworzonych liści, wyniesieniu stożka wzrostu, masie i średnicy korzenia. Korelacje genetyczne tych cech z plonem były istotne, natomiast korelacje środowiskowe nieistotne. Oznacza to mniejszą zależność badanych cech od warunków środowiskowych. It was tested how a degree of rosette s development, height of apical growing point, diameter and weight of root before winter differentiated tested breeding strains and how they influenced the seed yield. Tests included breeding races sown in seven places with different habitat conditions. It was ascertained, that tested races showed real differences in the number of leaves, height of apical growing point, weight and diameter of the root. Genetic correlations of these attributes with crop were important, but habitat correlations weren t important. It means less cropping dependence on habitat conditions. Wstęp Rozwój roślin przed zimą, ze szczególnym uwzględnieniem niektórych cech rozety, przyjmuje się jako kryterium potencjalnej zimotrwałości rzepaku (Szczygielski i in. 1988, Muśnicki 1989). Powtarzające się w Polsce bardzo długie, mroźne, z niewielką ilością śniegu zimy, zmuszają hodowców na zwrócenie większej uwagi na stan roślin i stopień ich rozwoju przed zimą. Według Dembińskiego (1975) i Tarkowskiego (1984) rzepik ozimy, tworzący przed zimą * Ocena biometryczna rozety i korzenia została wykonana w ramach badań materiałów hodowlanych w Zakładach Doświadczalnych IHAR w Bąkowie, Borowie, Łagiewnikach, Małyszynie i Ożańsku oraz w Zakładzie Doświadczalnym IUNG w Zielęcinie. Autorzy dziękują za udostępnienie tych danych do przeprowadzenia badań biometrycznych.
400 Maria Ogrodowczyk... bardzo niską i zwartą rozetę, jest najbardziej zimotrwałą rośliną w obrębie Brassica. U rzepaku, przed zimowym zahamowaniem wzrostu, cała część nadliścieniowa, jak również znaczny fragment szyjki korzeniowej znajduje się nad powierzchnią gleby. Powoduje to wyniesienie pąka wierzchołkowego od kilku do kilkunastu centymetrów. Cecha ta w dużym stopniu warunkuje odporność rzepaku na wysmalanie, które oprócz mrozoodporności, jak podaje Muśnicki (1989), decyduje o przezimowaniu. Podczas selekcjonowania materiałów hodowlanych istotne jest więc uwzględnianie pożądanych cech morfologicznych rozety i korzenia. Celem pracy było wykonanie oceny zróżnicowania rodów pod względem stopnia rozwoju rozety i korzenia przed zimą. Metodyka Ocenę morfologiczną rozety i korzenia prowadzono w dwóch kolejnych sezonach wegetacyjnych: W 1996/97 roku, w pięciu stacjach doświadczalnych: Bąkowie, Borowie, Łagiewnikach, Ożańsku i Zielęcinie założono dwa doświadczenia (każde po 18 obiektów, w czterech powtórzeniach z losowo rozmieszczonymi wzorcami Bor i Marita). W pierwszym doświadczeniu oceniano 12 rodów z różnych ośrodków hodowlanych (3 rody z Bąkowa, 4 z Borowa, 2 z Małyszyna, 1 z Łagiewnik, 2 z IHAR z Poznania) oraz sześć odmian polskich i zagranicznych. W drugim doświadczeniu badaniami objęto 17 rodów (5 z Bąkowa, 3 z Borowa, 3 z Małyszyna, 2 z Łagiewnik i 4 z Poznania) oraz trzy odmiany. W momencie zakończenia wegetacji przed zimą pobrano z dwóch środkowych rzędów po dziesięć roślin, na których oznaczono liczbę liści w rozecie, wyniesienie stożka wzrostu i średnicę korzenia palowego bezpośrednio pod szyjką korzeniową. W roku 1997/98 założono pięć doświadczeń ze 160 rodami z pięciu ośrodków hodowlanych (17 rodów z Bąkowa, 22 z Borowa, 56 z Małyszyna, 61 z Poznania oraz 4 z Łagiewnik). W każdym czteropowtórzeniowym doświadczeniu badano 32 rody z systematycznie rozmieszczonym wzorcem Bor. Ocenę rodów przeprowadzono w pięciu stacjach doświadczalnych Bąkowie, Borowie, Małyszynie, Łagiewnikach i Zielęcinie. W momencie zakończenia wegetacji pobrano z dwóch środkowych rzędów po dziesięć roślin na których wykonano pomiary wyniesienia stożka wzrostu i określono masę 10 korzeni. Uzyskane w obu latach wyniki opracowano statystycznie przy pomocy programów własnych oraz zakupionych Excel i Sergen.
Różnice w rozwoju przed zimą korzeni i rozet rodów rzepaku... 401 Wyniki W celu określenia istotności różnic między badanymi genotypami wykonano dla każdego z przeprowadzonych doświadczeń, dla każdej z badanych cech morfologicznych analizy wariancji, a następnie na tej podstawie określono za pomocą testu F Snedecora istotność współczynnika F obl jako miernika zróżnicowania rodów. Tabela 1 przedstawia wyniki uzyskane w sezonie 1996/97. Spośród dziesięciu badanych pojedynczych doświadczeń w ośmiu stwierdzono wysoką istotność różnic między genotypami pod względem ilości liści w rozecie (na poziomie α = 0,01) oraz w jednym istotność różnic na poziomie α = 0,05. Tylko w jednym doświadczeniu ilość liści w rozecie jesienią nie różniła się istotnie między rodami. Podobnie było przy badaniu wielkości średnicy korzenia palowego pięć doświadczeń istotnych na poziomie α = 0,01; trzy istotne na poziomie α = 0,05 i dwa nieistotne. Mniejsze istotne zróżnicowanie w pojedynczych doświadczeniach zaobserwowano dla cechy wyniesienie stożka wzrostu i oceny bonitacyjnej przezimowania. Badane rody we wszystkich pojedynczych doświadczeniach wykazywały istotne różnice pod względem wielkości plonu nasion. W oparciu o uzyskane wyniki z pojedynczych doświadczeń wykonano analizę serii doświadczeń przeprowadzonych w różnych środowiskach. Ogólną analizę wariancji dla trzech serii doświadczeń i trzech cech przedstawia tabela 2. W obu doświadczeniach dla ilości liści w rozecie i wyniesienia stożka wzrostu stwierdza się istotną interakcję genotypowo środowiskową. W celu dokładniejszego zbadania istoty tej zmienności interakcja genotypowo-środowiskowa została podzielona na dwa podźródła zmienności regresję względem środowiska oraz odchylenie od regresji. Porównując współczynniki F Snedecora dla interakcji genotypu i środowiska oraz interakcji po wyeliminowaniu regresji względem efektów głównych środowisk można stwierdzić, że dla cechy wyniesienie stożka wzrostu i ilość liści w rozecie (doświadczenie II) hipotezę, iż interakcja genotypowo-środowiskowa jest całkowicie wyjaśnialna za pomocą regresji względem efektów głównych środowisk należy odrzucić, bowiem wartości statystyki F przekraczają odpowiednią wartość krytyczną. Istotność tych interakcji oznacza, że badane w doświadczeniu II rody reagowały różnym rozwojem morfologicznym na zmienne warunki środowiska. Świadczy to o dużym zróżnicowaniu materiału hodowlanego pomiędzy Zakładami. Natomiast można przyjąć, że zmienność interakcji genotyp x środowisko dla cechy średnica korzenia palowego w II doświadczeniu oraz dla wszystkich cech doświadczenia I można tłumaczyć regresją względem środowiska.
402 Maria Ogrodowczyk... Tabela 1 Ocena istotności różnic między badanymi genotypami testem F Snedecora dla trzech cech morfologicznych, bonitacji przezimowania oraz plonu nasion w doświadczeniach przeprowadzonych w 1996/97 Value of F cal coefficient for examined morfological traits and overwintering and seed yield as a measure of strain differentiation Miejscowość Bąków Łagiewniki Ożańsk Zielęcin Bąków Łagiewniki Ożańsk Zielęcin Bąków Łagiewniki Ożańsk Zielęcin Małyszyn Ożańsk Zielęcin Małyszyn Ożańsk Doświadczenie I Experiment I średnia mean 6,08 5,89 4,66 7,61 8,63 F obl. Doświadczenie II Experiment II średnia mean Ilość liści w rozecie Number of leaves 5,94** 3,39** 3,35** 2,28** 4,17** 6,81 5,66 3,75 7,26 6,60 Średnica korzenia palowego Root diameter [mm] 3,32 4,74 2,88 3,83 7,08 2,07* 1,64 3,09** 2,17* 2,46** 3,76 4,10 2,35 3,66 6,58 Wyniesienie stożka wzrostu Height of apical growing point [cm] 0,63 2,10 1,43 0,68 1,60 3,16** 2,17* 0,98 1,61 1,66 0,63 1,81 1,39 0,66 2,49 Bonitacja przezimowania Overwintering valuation* 5,83 2,80 4,50 1,63 50,72 29,09 14,98 17,56** 8,06** 1,48 8,33** Plon nasion Seed yield [dt/ha] 6,20** 9,60** 4,30** 4,26 5,65 4,33 1,90 42,18 31,17 17,88 * bonitacja valuation: 9 bardzo dobre przezimowanie very good overwintering 1 bardzo złe przezimowanie very bad overwintering F obl. 1,41 2,38** 2,27** 3,20** 2,16* 1,30 2,71** 2,39** 4,74** 2,22* 1,50 4,25** 1,08 2,84** 1,77 13,10** 1,35 1,04 4,39** 5,39** 4,99** 3,73**
Ogólna analiza wariancji dla dwóch doświadczeń przeprowadzonych w 5 miejscowościach w sezonie 1996/97 Variance analyses for two experiments conducted in 5 locations in 1996/97 year Źródło zmienności Source of variability Liczba stopni swobody Degrees of freedom średni kwadrat mean square Ilość liści w rozecie Number of leaves Doświadczenie I Experiment I statystyka F F statistic średni kwadrat mean square Doświadczenie II Experiment II Tabela 2 statystyka F F statistic Środowiska Environments 4 48,37 345,76** 38,96 429,53** 19 1,51 10,79** 0,45 5,00** Genotypy x środowiska Genotypes x environment 76 0,24 1,71** 0,15 1,65** Regresja wzg. środowiska Regression on environment 19 0,52 3,71** 0,10 1,12 Odchylenie od regresji Regress deviation 57 0,14 1,04 0,17 1,84** Błąd doświadczenia Experimental error 285 0,14 0,09 Średnica korzenia palowego Root diameter Środowiska Environments 4 55,54 430,38** 47,72 459,57** 19 0,74 5,69** 0,69 6,90** Genotypy x środowiska Genotypes x environment 76 0,16 1,27 0,15 1,46* Regresja wzg. środowiska Regression on environment 19 0,30 2,31** 0,29 2,90** Odchylenie od regresji Regress deviation 57 0,12 0,92 0,11 1,03 Błąd doświadczenia Experimental error 285 0,13 0,10 Wyniesienie stożka wzrostu Height of apical growing point Środowiska Environments 4 7,88 468,67** 12,50 864,22** 19 0,05 2,50** 0,08 8,00** Genotypy x środowiska Genotypes x environment 76 0,03 1,73** 0,03 2,25** Regresja wzg. środowiska Regression on environment 19 0,06 3,00** 0,04 4,00** Odchylenie od regresji Regress deviation 57 0,02 1,08 0,03 1,98** Błąd doświadczenia Experimental error 285 0,02 0,01
404 Maria Ogrodowczyk... Wyniki wykonanych jesienią 1997 roku pomiarów wyniesienia stożka wzrostu i średniej masy korzeni oraz plonu nasion przedstawiono w tabeli 3. Spośród 25 badanych pojedynczych doświadczeń w dziewięciu stwierdzono wysoką istotność różnic wyniesienia stożka wzrostu między genotypami (na poziomie α = 0,01) oraz w sześciu istotność różnic na poziomie α = 0,05. Przeprowadzone pomiary masy korzeni w jedenastu doświadczeniach wykazały wysoce istotne zróżnicowanie badanych genotypów (na poziomie α = 0,01) oraz w siedmiu istotność różnic na poziomie α = 0,05. Plon nasion tylko w dwóch doświadczeniach w Bąkowie był nieistotny, w trzech istotny na poziomie α = 0,05, a w pozostałych wysoce istotny. Korzystając z wyników uzyskanych z doświadczeń 1997/98 roku wykonano analizę serii doświadczeń przeprowadzonych w różnych środowiskach. Ogólną analizę wariancji dla pięciu serii doświadczeń i trzech cech przedstawia tabela 4. We wszystkich doświadczeniach stwierdzono istotne zróżnicowanie genotypowe. W większości doświadczeń obserwuje się również istotną interakcję genotypowo-środowiskową (w ośmiu na poziomie α = 0,01 i czterech na poziomie α = 0,05). W celu dokładniejszego zbadania istoty tej zmienności interakcja genotypowo-środowiskowa została podzielona na dwa podźródła zmienności: regresję względem środowiska oraz odchylenie od regresji. W tabeli 5 zestawiono współczynniki F Snedecora dla interakcji genotypu i środowiska oraz interakcji po wyeliminowaniu regresji względem efektów głównych środowisk. Dla cechy plon nasion oraz wyniesienie stożka wzrostu (w czterech doświadczeniach) hipotezę, iż interakcja genotypowo-środowiskowa jest całkowicie wyjaśnialna za pomocą regresji względem efektów głównych środowisk należy odrzucić. Wartości statystyki F przekraczają bowiem odpowiednią wartość krytyczną. Natomiast dla cechy masa korzeni po wyeliminowaniu regresji względem efektów głównych środowisk średnie kwadraty dla interakcji zmniejszały się, co w efekcie dawało brak istotności badanej interakcji genotypowośrodowiskowej po wyeliminowaniu regresji (tab. 5).
Tabela 3 Badanie za pomocą testu F Snedecora istotności różnic między badanymi genotypami dla dwóch cech morfologicznych roślin w stadium rozety oraz plonu nasion w doświadczeniach przeprowadzonych w 1997/98 Value of F cal coeficient for two examined morfological traits of plants in rosette stadium and seed yield a measure of strain differentiation Miejscowość Locations Bąków Małyszyn Łagiewniki Zielęcin Bąków Małyszyn Łagiewniki Zielęcin Bąków Małyszyn Łagiewniki Zielęcin Doświadczenie I Doświadczenie II Doświadczenie III Doświadczenie IV Doświadczenie V średnia mean 1,32 1,16 1,10 0,92 1,31 6,80 22,86 11,36 9,21 11,19 54,50 25,20 34,47 51,56 45,60 F obl. F cal. średnia mean F obl. F cal. średnia mean F obl. F cal. średnia mean Wyniesienie stożka wzrostu Height of apical growing point [cm] 1,41 3,26** 2,09** 0,76 1,39 1,25 3,01** 1,95** 1,66* 3,46** 3,67** 1,40 2,04** 2,43** 11,04** 1,35 1,09 1,06 1,07 1,43 8,11 22,28 9,72 10,97 11,68 52,35 31,49 33,72 47,98 41,42 1,29 1,82* 1,63* 1,58* 1,47 1,20 1,11 1,05 1,24 1,47 1,98** 2,03** 1,61* 0,76 0,64 Masa korzeni Root weight [g] 1,23 1,85 1,65* 1,95** 1,87* 7,07 24,40 10,71 14,27 13,07 2,15** 2,19** 2,31** 0,96 0,99 Plon nasion Seed yield [dt/ha] 1,71* 1,23 2,06** 2,39** 12,68** 56,77 30,80 23,15 45,33 47,19 5,83** 2,78** 2,39** 3,50** 28,71** 1,45 1,09 1,13 1,16 1,64 9,60 23,11 11,12 14,16 17,53 55,42 33,37 35,97 43,93 44,65 F obl. F cal. 1,17 1,70* 2,78** 1,93** 1,41 1,12 2,08** 2,79** 1,77* 1,65* 2,91** 2,52** 3,33** 2,88** 51,88** średnia mean 1,50 1,03 1,14 1,34 1,68 10,94 20,57 9,82 17,03 17,39 52,79 27,21 34,53 43,02 43,63 F obl. F cal. 1,31 2,72** 2,38** 1,90** 1,68* 1,71* 2,19** 2,80** 1,88* 1,54 1,83* 1,78* 2,21** 2,59** 25,99**
Ogólna analiza wariancji dla pięciu doświadczeń przeprowadzonych w sezonie 1997/98 Variance analyses for five experiments conducted in 1997/98 year Źródło zmienności Source of variability liczba stopni swobody degrees of freedom Plon nasion Seed yield [dt/ha] średni kwadrat mean square statystyka F F statistic Liczba stopni swobody Degrees of freedom Wyniesienie stożka wzrostu Height of apical growing point średni kwadrat mean square statystyka F F statistic średni kwadrat mean square Masa korzeni Root weight [g] Tabela 4 statystyka F F statistic Doświadczenie I Experiment I Środowiska Environments 8 3259,40 563,10** 4 0,85 131,6** 1253,33 305,08** 32 59,51 10,28** 31 0,02 2,00 23,57 5,73** Genotypy x środowiska 256 10,37 1,94** 124 0,01 1,38** 7,59 1,85** Genotypes x environment Regresja wzg. środowiska 32 12,98 2,24 31 0,01 1,00 16,86 4,10** Regression on environment Odchylenie od regresji 224 10,00 1,88** 93 0,01 1,49** 4,49 1,09 Regress deviation Błąd doświadczenia Experimental error 1152 5,79 465 0,01 4,11 Doświadczenie II Experiment II Środowiska Environments 8 2083,77 405,37** 4 0,97 153,01** 1005,64 257,79** 32 58,56 11,39** 31 0,02 2,00 14,69 3,77** Genotypy x środowiska 256 9,36 1,94** 124 0,01 1,26* 4,91 1,26* Genotypes x environment Regresja wzg. środowiska 32 4,97 0,97 31 0,01 1,00 8,53 2,19 Regression on environment Odchylenie od regresji 224 9,98 2,088** 93 0,01 1,29* 3,71 0,95 Regress deviation Błąd doświadczenia Experimental error 1152 5,14 465 0,01 3,90
ciąg dalszy tabeli 4 Doświadczenie III Experiment III Środowiska Environments 8 3469,38 620,83** 4 0,82 113,02** 1343,56 264,35** 32 92,27 16,51** 31 0,02 2,00** 18,69 3,68** Genotypy x środowiska 256 9,98 2,13** 124 0,01 1,26* 6,06 1,19 Genotypes x environment Regresja wzg. środowiska 32 12,25 2,19** 31 0,01 1,00 12,38 2,44** Regression on environment Odchylenie od regresji 224 9,66 2,04** 93 0,01 1,43** 3,95 0,78 Regress deviation Błąd doświadczenia Error 1152 5,59 465 0,01 5,08 Doświadczenie IV Experiment IV Środowiska Environments 7 1963,91 361,39** 4 1,87 239,17** 936,45 188,88** 32 63,52 11,70** 31 0,04 4,00** 18,34 3,70** Genotypy x środowiska 224 15,87 3,34** 124 0,01 0,97 6,52 1,31* Genotypes x environment Regresja wzg. środowiska 32 17,63 3,25** 31 0,01 1,00 12,32 2,48** Regression on environment Odchylenie od regresji 192 15,58 3,23** 93 0,01 0,84 4,59 0,93 Regress deviation Błąd doświadczenia Error 1024 5,43 465 0,01 4,96 Doświadczenie V Experiment V Środowiska Environments 7 2547,34 641,91** 4 2,19 264,98** 672,12 125,32** 32 42,01 10,58** 31 0,04 4,00** 25,71 4,80** Genotypy x środowiska 224 9,23 2,53** 124 0,01 1,49** 6,40 1,19 Genotypes x environment Regresja wzg. środowiska 32 7,33 1,85** 31 0,02 2,00** 8,39 1,57 Regression on environment Odchylenie od regresji 192 9,55 2,65** 93 0,01 1,31* 5,74 1,07 Regress deviation Błąd doświadczenia Error 1024 3,97 465 0,01 5,36
408 Maria Ogrodowczyk... Tabela 5 Zmiana istotności współczynników F Snedecora po wyeliminowaniu regresji względem środowiska Change of coefficient importance F Snedecora after elimination of regression on environment Doświadczenie Experiment F obl Interakcja genotyp x środowisko Genotypes x environment Wyniesienie stożka wzrostu Height of apical growing point Fobl Interakcja odchylenie od regresji Regression on environment Doświadczenie I Experiment I 1,38** 1,49** Doświadczenie II Experiment II 1,26* 1,29* Doświadczenie III Experiment III 1,26* 1,43** Doświadczenie IV Experiment IV 0,97 0,84 Doświadczenie V Experiment V 1,49** 1,31* Masa korzeni Root mass Doświadczenie I Experiment I 1,85** 1,09 Doświadczenie II Experiment II 1,26* 0,95 Doświadczenie III Experiment III 1,19 0,78 Doświadczenie IV Experiment IV 1,31* 0,93 Doświadczenie V Experiment V 1,19 1,07 Plon nasion Seed yield Doświadczenie I Experiment I 1,94** 1,88** Doświadczenie II Experiment II 1,94** 2,09** Doświadczenie III Experiment III 2,13** 2,04** Doświadczenie IV Experiment IV 3,34** 3,23** Doświadczenie V Experiment V 2,53** 2,65** Na podstawie syntez wyników wykonano obliczenia korelacji środowiskowej, fenotypowej i genetycznej między badanymi cechami (tab. 6). W prawie wszystkich doświadczeniach stwierdzono istotne (na poziomie α = 0,01) korelacje genetyczne między badanymi cechami morfologicznymi rozety oraz plonu nasion Współczynniki korelacji środowiskowej między badanymi cechami morfologii rozety a plonem nasion były nieistotne. Oznacza to, że zmiany morfologii rozety wywołane przez czynniki środowiskowe są przejściowe i nie rzutują na przyszły plon nasion. Zmiany w morfologii rozety wywołane przez czynniki środowiskowe wykazują mniejszą współzależność, jednak podobną do warunkowanej genetycznie. Istotna korelacja genotypowa daje możliwość selekcjonowania rodów wysoko plonujących o obniżonym stożku wzrostu. Stopień zróżnicowania rodów pod względem rozwoju korzenia i rozety obrazują również załączone histogramy 1 3 z roku 1996/97 oraz histogramy 4 5 z roku 1997/98.
Różnice w rozwoju przed zimą korzeni i rozet rodów rzepaku... 409 Tabela 6 Współczynniki korelacji środowiskowej, fenotypowej i genetycznej badanych cech Environment, phenotypic and genetic correlation coefficients for examined traits Cecha Trait Wyniesienie stożka wzrostu masa korzenia Height of apical growing point root mass Wyniesienie stożka wzrostu plon nasion Height of apical growing point seed yield Masa korzenia plon nasion Root mass seed yield Wyniesienie stożka wzrostu masa korzenia Height of apical growing point root mass Wyniesienie stożka wzrostu plon nasion Height of apical growing point seed yield Masa korzenia plon nasion Root mass seed yield Wyniesienie stożka wzrostu masa korzenia Height of apical growing point root mass Wyniesienie stożka wzrostu plon nasion Height of apical growing point seed yield Masa korzenia plon nasion Root mass seed yield Doświadczenia 1997/98 Experiments 1997/98 I II III IV V Korelacja środowiskowa Environment correlation Korelacja fenotypowa Phenotypic correlation Korelacja genetyczna Genetic correlation 0,36** 0,21* 0,33** 0,12 0,33** 0,14 0,07 0,23* 0,01 0,03 0,05 0,10 0,03 0,20* 0,01 0,53** 0,26** 0,26** 0,39** 0,51** 0,35** 0,29** 0,52** 0,18 0,42** 0,29** 0,09 0,38** 0,38** 0,36** 0,65** 0,29** 0,22** 0,50** 0,57** 0,48** 0,41** 0,75** 0,24* 0,62** 0,44** 0,09 0,49** 0,69** 0,50** 30 100% 25 20 15 10 Łączna wartość % 80% 60% 40% 5 20% 0 5,48 5,88 6,29 6,69 7,09 7,49 7,90 Więcej 0% Ilość liści w rozecie Number of leaves średnia ogólna mean 6,12 odchylenie standardowe standard deviation 0,50 minimum 5,48 maksimum 8,30 Histogram 1. Ilość liści w rozecie w doświadczeniach wstępnych 1996/97 Histogram for number of leaves in preliminary experiments 1996/97 Ilość liści w rozecie
410 Maria Ogrodowczyk... 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Łączna wartość % 3,09 3,42 3,75 4,08 4,41 4,74 5,07 Więcej 100% 80% 60% 40% 20% 0% Średnica korzenia palowego [mm] Średnica korzenia palowego [mm] Root diameter średnia ogólna mean 4,01 odchylenie standardowe standard deviation 0,47 minimum 3,09 maksimum 5,40 Histogram 2. Średnica korzenia palowego w doświadczeniach wstępnych 1996/97 Histogram for rootdiameter in preliminary experiments 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Łączna wartość % 1,01 1,11 1,21 1,31 1,41 1,51 1,61 Więcej 100% 80% 60% 40% 20% 0% Wyniesienie stożka wzrostu [cm] Wyniesienie stożka wzrostu [cm] Height of apical growing point średnia ogólna mean 1,32 odchylenie standardowe standard deviation 0,13 minimum 1,01 maksimum 1,71 Histogram 3. Wyniesienie stożka wzrostu w doświadczeniach wstępnych 1996/97 Histogram for height of apical growing point in preliminary experiments
Różnice w rozwoju przed zimą korzeni i rozet rodów rzepaku... 411 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Łączna wartość % 1,05 1,10 1,14 1,18 1,23 1,27 1,31 1,35 1,40 1,44 1,48 1,53 Więcej 100% 80% 60% 40% 20% 0% Wyniesienie stożka wzrostu [cm] Wyniesienie stożka wzrostu [cm] Height of apical growing point średnia ogólna mean 1,24 odchylenie standardowe standard deviation 0,10 minimum 1,05 maksimum 1,57 Histogram 4. Wyniesienie stożka wzrostu w doświadczeniach wstępnych 1997/98 Histogram for height of apical growing point in preliminary experiments 40 35 30 Łączna wartość % 100% 80% 25 20 15 10 5 60% 40% 20% 0 8,6 9,9 11,1 12,4 13,7 14,9 16,2 17,5 18,7 20,0 21,3 22,6 Więcej 0% Masa 10 korzeni [g] Masa korzeni [g] Mass of roots średnia ogólna mean 13,81 odchylenie standardowe standard deviation 2,32 minimum 8,58 maksimum 23,82 Histogram 5. Masa korzeni w doświadczeniach wstępnych 1997/98 Histogram for mass of 10 roots in preliminary experiments
412 Maria Ogrodowczyk... Podsumowanie 1. Podsumowując uzyskane wyniki można stwierdzić, że badane rody w fazie rozety wykazały istotne zróżnicowanie liczby wytworzonych liści, wyniesienia stożka wzrostu, średnicy szyjki korzeniowej oraz masy korzenia w obu badanych latach. 2. W prawie wszystkich doświadczeniach stwierdzono istotne (na poziomie α = 0,01) korelacje genetyczne między badanymi cechami morfologicznymi rozety oraz plonu nasion 3. Współczynniki korelacji środowiskowej między badanymi cechami morfologii rozety a plonem nasion były nieistotne. Oznacza to, że zmiany morfologii rozety wywołane przez czynniki środowiskowe są przejściowe i nie rzutują na przyszły plon nasion. Zmiany w morfologii rozety wywołane przez czynniki środowiskowe wykazują mniejszą współzależność, jednak podobną do warunkowanej genetycznie. 4. Istotna korelacja genotypowa daje możliwość selekcjonowania rodów wysoko plonujących o obniżonym stożku wzrostu. 5. Istotnie zróżnicowane cechy morfologiczne badanych rodów świadczą o zróżnicowaniu materiału hodowlanego pomiędzy Zakładami. Literatura Dembiński F. 1975. Rośliny oleiste. PWRiL, Warszawa. Evans E., Ghobaski A. 1983. Effect of leaf removal on the growth of winter oilseed rape. Proc. 6th Inter. Rapeseed Congr. Paris: 104-109. Muśnicki Cz. 1989. Charakterystyka botaniczno rolnicza rzepaku ozimego i jego plonowanie w zmiennych warunkach siedliskowo-botanicznych. Rocz. AR Poznań Rozpr. Nauk, 191: 5-154. Szczygielski T., Owczarek E., Wyszyński Z. 1988. Kształtowanie się rozety liściowej rzepaku ozimego w zależności od odmian i niektórych czynników agrotechnicznych. Wyniki badań nad rzepakiem ozimym 1: 124-135. Szczygielski T., Owczarek E., Wyszyński Z. 1989. Plonowanie rzepaku ozimego w zależności od stopnia rozwoju i uszkodzenia rozety liściowej przed zimą. Wyniki badań nad rzepakiem ozimym 1: 222-234. Tarkowski Cz. 1984. Genetyka, hodowla roślin i nasiennictwo. PWN, Warszawa.