Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 5 Ćwiczenia i karty pracy dla klasy piątej szkoły podstawowej część 1 Zgorzelec 2012/13
ILUSTRACJE: Grzegorz Rutkowski GRAFIKA KOMPUTEROWA: Anna Bieganowska Jacek Bieganowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal PROJEKT OKŁADKI: Grzegorz Rutkowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal GRAMATYKA MORFOLOGIA FONETYKA FLEKSSJJA SSŁOWOTWÓRSSTWO SSKŁADNIIA FONETYKA Fonetyka utrwalenie wiadomości.. 3 FLEKSSJJA Części mowy odmienne.. 4 Części mowy nieodmienne..... 5 Rodzaje. 6 Rozbiór gramatyczny zdań.. 8 Konkurs gramatyczny. 18 Rozbiór gramatyczny zdań. 20 Próbny sprawdzian. 22 2
FONETYKA Ćwiczenie: 1. Poukładaj podane wyrazy w porządku alfabetycznym. Witek, Witold, Wiesia, Wanda, Weronika, Weronka, Wojtek, Wojtuś Władek, Włodek...,...,...,...,...,...,...,...,...,..., Ćwiczenie: 2. Uzupełnij tabelkę według wzoru. litery głoski samogłoski spółgłoski piszę 5 4 2 i, ę 2 p', sz, szukam widzisz dziennik szpieg choinka Ćwiczenie: 3. Wypisz z podanych wyrazów litery oznaczające głoski nosowe. nerka -... rączka -... węgiel -... lęk -... Ćwiczenie: 4. Podziel podane wyrazy na sylaby i zaznacz sylabę akcentowaną. zeszyt... botanika... gramatyka... siedzielibyśmy... wiadomość... czytaliście... kolorowałyśmy... wiaderko... 3
czasownik CZĘŚCI MOWY ODMIENNE cz. Odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie? Odmienia się przez: liczby: pojedyncza mnoga osoby: ja, ty, on, ona, ono my, wy, oni, one rodzaj: m. ż. n. m-os., niem-os. czas: przeszły, teraźniejszy, przyszły (f. pr. i f. zł.) rzeczownik rz. przymiotnik pm. M. kto? co? D. kogo? czego? C. komu? czemu? B. kogo? co? N. z kim? z czym? Ms. o kim? o czym? W. jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? liczby: pojedyncza mnoga przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje. Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany rodzaj: męski (ten), żeński (ta), nijaki (to) liczby: pojedyncza mnoga rodzaje: m. ż. n. m-os., niem-os. przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W. zaimek liczebnik z. l. Odpowiada na pytania tych części mowy, które zastępuje. ile? który z kolei? ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one, kto, co, nikt, nic, ktoś, coś, ktokolwiek, cokolwiek, ten, tamten, taki, ów, mój, twój, wasz, jaki, jakiś, który, czyj, swój, nasz, inny, ta, ci, te, każdy, żaden, niczyj, ile? tyle? ileś? tak, tu, tam, wtedy, jak, gdzie, kiedy, gdzieś, skąd, dokąd, nigdy, którędy, tamtędy, stamtąd, sobie, kiedyś, tędy, wszędzie, się, siebie, jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, pierwszy, drugi, trzeci, pół, ćwierć, dwie trzecie, półtora, dwoje, troje, czworo, pięcioro, czasownik liczba, osoba., rodzaj., czas poj., ja, ty, on, ona, ono (męski, żeński, nijaki) mn. my, wy, oni, one (m-os. ci, niem-os. te) rzeczownik liczba, przypadek., rodzaj., (poj., mn.) (M. D. C. B. N. Ms. W.) (męski, żeński, nijaki) przymiotnik liczba, przypadek., rodzaj., poj., M. D. C. B. N. Ms. W. (męski, żeński, nijaki) mn. M. D. C. B. N. Ms. W (m-os. ci, niem-os. te) 4
CZĘŚCI MOWY NIEODMIENNE przysłówek psł. przyimek pim. spójnik s. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? jasno, długo, dużo, krótko, niespodziewanie, wczoraj, jutro, sprytnie, po, z, o, na, we, w, nad, przed, pod, przy, za, przez, od, do, dla, u, około, koło, obok, bez, prócz, oprócz, naokoło, dookoła, podług, według, wśród, pośród, środkiem, w poprzek, wprost, zamiast, wewnątrz, zewnątrz, względem, blisko, niedaleko, wzdłuż, ku, przeciw, przeciwko, wbrew, dzięki, naprzeciwko, naprzeciw, mimo, pomimo, między, pomiędzy, i, oraz, a, ani, lecz, lub, ale, zatem, toteż, również, jednak, zaś, natomiast, albo, czy, bądź, więc, dlatego, czyli, przeto, tudzież, że, iż, bo, żeby, aby, jeżeli, ponieważ, aż, gdyby, chociaż, gdy, gdyż, choć, bowiem, zanim. partykuła Dodatkowo w klasie szóstej poznasz: wykrzyknik nie partykuła przecząca tak partykuła twierdząca bym, byś, by, byśmy, czy, niech, aby, niechaj, byle, bodaj, chyba, no, li, ach! och! bęc! brzdęk! o! hej! hop! hen! oj! ej! 5
RODZAJE CZASOWNIKI r. męski (ten) r. żeński (ta) r. nijaki (to) lp. lm. r. m-os. (ci) r. niem-os. (te) RZECZOWNIKI r. męski (ten) r. żeński (ta) lp. lm. r. nijaki (to) PRZYMIOTNIKI r. męski (ten) r. żeński (ta) r. nijaki (to) lp. lm. r. m-os. (ci) r. niem-os. (te) 6
Zadanie: 1. Określ część mowy, liczbę i rodzaj. mała dziewczynka małe dziewczynki dzielny chłopiec dzielni chłopcy groźny pies groźne psy miły kotek miłe kotki 7
ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ Podpisz części mowy i określ formy gramatyczne: czasowników, rzeczowników i przymiotników. Wesołe dziecko poszło wczoraj do swojej kochanej szkoły. wesołe przymiotnik - lp., M., r. nijaki dziecko rzeczownik - lp., M., r. nijaki poszło czasownik - lp., os. 3., czas przeszły, r. nijaki wczoraj - przysłówek do przyimek swojej zaimek kochanej przymiotnik - lp., D., r. żeński szkoły rzeczownik - lp., D., r. żeński Wesołe dzieci poszły wczoraj do swoich kochanych szkół. wesołe przymiotnik - lm., M., r. niem-os. dzieci rzeczownik - lm., M., r. nijaki poszły czasownik - lm., os. 3., czas przeszły, r. niem-os. wczoraj - przysłówek do przyimek swoich zaimek kochanych przymiotnik - lm., D., r. niem-os. szkół rzeczownik - lm., D., r. żeński 8 Zwróć uwagę na różne rodzaje rzeczownika i przymiotnika w liczbie mnogiej.
Moja wspaniała mama upiekła wieczorem pyszne ciasto z soczystymi truskawkami. moja - zaimek wspaniała - przymiotnik - lp., M., r. żeński mama - rzeczownik - lp., M., r. żeński upiekła - czasownik - lp., os. 3., czas przeszły, r. żeński wieczorem - przysłówek pyszne - przymiotnik - lp., B., r. nijaki ciasto - rzeczownik - lp., B., r. nijaki z - przyimek soczystymi - przymiotnik truskawkami rzeczownik - lm., N., r. niem-os. - lm., N., r. żeński Zwróć uwagę na różne rodzaje rzeczownika i przymiotnika w liczbie mnogiej. 9
Pracowita gospodyni upiekła niedawno smaczne ciasto z soczystym owocem. pracowita gospodyni upiekła niedawno smaczne ciasto z soczystym owocem Zwróć uwagę na następne zdanie. Podałam rzeczowniki, przymiotniki i czasownik z poprzedniego zdania ale w liczbie mnogiej. Pamiętaj, że: - przymiotniki i czasowniki w liczbie mnogiej posiadają rodzaj m-os. lub rodzaj niem-os., - rzeczowniki nie odmieniają się przez rodzaje. Chcąc określić rodzaj rzeczownika, zadajesz pytanie kto? co? w lp. wówczas określasz rodzaj: męski ten, żeński ta, nijaki to: ciastami kto? co? w lp. ciasto - to ciasto - r. nijaki lampie kto? co? w lp. lampa - ta lampa - r. żeński owocom kto? co? w lp. owoc - ten owoc - r. męski 10
Pracowite gospodynie upiekły niedawno smaczne ciasta z soczystymi owocami. pracowite gospodynie upiekły niedawno smaczne ciasta z soczystymi owocami 11
Mała, wesoła dziewczynka poszła chętnie do pobliskiego sklepu po karmelowego cukierka i mleczną czekoladę z chrupiącym orzechem. mała wesoła dziewczynka poszła chętnie do pobliskiego sklepu po karmelowego cukierka i mleczną czekoladę z chrupiącym orzechem - spójnik 12
Małe, wesołe dziewczynki poszły chętnie do pobliskich sklepów po karmelowe cukierki i mleczne czekolady z chrupiącymi orzechami. małe wesołe dziewczynki poszły chętnie do pobliskich sklepów po karmelowe cukierki i mleczne czekolady z chrupiącymi orzechami - spójnik 13
Pilny uczeń z mojej klasy napisał wczoraj ciekawe wypracowanie o najlepszej przygodzie. pilny uczeń z mojej klasy napisał wczoraj ciekawe wypracowanie o najlepszej przygodzie 14
Pilni uczniowie z naszych klas napisali wczoraj ciekawe wypracowania o najlepszych przygodach. pilni uczniowie z naszych klas napisali wczoraj ciekawe wypracowania o najlepszych przygodach 15
Prawdziwi przyjaciele uwielbiają przebywać w swoim towarzystwie. prawdziwi przyjaciele uwielbiają przebywać w swoim towarzystwie Zielona żaba skacze zwinnie po mokrej łące. 16
Młody, silny chłopiec pomógł wczoraj swoim sąsiadom przy ciężkiej pracy w drewnianym garażu. 17
KONKURS GRAMATYCZNY Uczestnicy konkursu: 1. 2.... 3.... 4.... 1.......... przymiotnik rzeczownik czasownik M. lp. r. ż. M. lp. r. ż. 3. os. lp. cz. przeszły, r. ż........... przyimek przymiotnik rzeczownik D. lp. r. m. D. lp. r. m. 2............. przymiotnik rzeczownik czasownik zaimek M. lp. r.m. M. lp. r.m. 3.os. lp. cz. teraź. r.m............. przysłówek przyimek zaimek przymiotnik rzeczownik N. lm. r. m-os. N. lm. r. m. 18
3.......... zaimek rzeczownik czasownik M. lp. r. ż. 3.os. lp. cz. przeszły r. ż........... przysłówek przymiotnik rzeczownik B. lm. r.niem-os. B. lm. r.ż. 4.......... przyimek przymiotnik rzeczownik D. lp. r. n. D. lp. r. n.......... czasownik przymiotnik rzeczownik 1.os. lm. cz. przeszły, r. m-os. B. lp. r. niem-os. B. lp. r. ż. WESOŁA ZABAWKI NAJFAJNIEJSZYMI MAŁY KSIĄŻKI ZANIEŚLIŚMY NASZA SWOIMI NIEDAWNO DO POSZŁA KOLEGAMI BAWI DO SIĘ DŁUGO ZE BABCIA CIEKAWE POBLISKIEGO CHŁOPIEC SKLEPU PRZEDSZKOLA ALA STARE PRZECZYTAŁA DUŻEGO 19
ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ DLA AMBITNYCH Na oceny celujące: 1. Mała Ala poszła wczoraj do dużego sklepu spożywczego po świeży chleb, smaczne pączki i puszyste bułki z makiem. 2. Moja najlepsza koleżanka kupiła nam wczoraj najmodniejsze, brązowe buty w pobliskim sklepie obuwniczym. 3. Wspaniałomyślny Tadeusz zaplanował niespodziewanie wycieczkę górską. 4. Wygłodniałe zwierzęta czekały cierpliwie na smaczną paszę. 5. Do naszej wspaniałej cioci przyjechali znajomi z pracy i z dawnych lat szkolnych. 6. Zapobiegawczy dziadek zadbał niedawno o nasze zapasy na mroźne, zimowe dni. 7. Moja najlepsza koleżanka przywiozła grzecznym chłopcom wspaniałe upominki z dalekiej, egzotycznej podróży. 8. Moje najlepsze koleżanki przywiozły grzecznemu chłopcu wspaniałe upominki z dalekich, egzotycznych podróży. 9. Młodzi panowie kupili ciekawe książki i atlas świata. 10. Zaciekawiony chłopiec patrzył uważnie na drugi, niekończący się brzeg i myślał o wczorajszym, niesamowitym wydarzeniu. 20
11. Rozmarzonemu Adamowi roją się w głowie dalekie podróże. 12. Miły człowiek przypomniał dyskretnie swojemu przyjacielowi o ważnej tajemnicy. 13. Niebieskie stworki zorganizowały niespodziewanie wspaniałą uroczystość urodzinową w pobliskim zielonym lesie. 14. Moja ulubiona sąsiadka przeczytała niedawno ciekawy artykuł w renomowanym czasopiśmie. 15. Do nowoczesnego teatru przyjechali wczoraj nowi, wybitni aktorzy z sąsiedniego województwa. 16. Do nowoczesnego teatru przyjechali wczoraj nowi, wybitni aktorzy z sąsiedniego województwa. 17. Uliczny kramarz sprzedawał ciągle prażoną kukurydzę. 18. Murarze przywykli do ciężkiej pracy na pobliskiej budowie. 19. Zostawiłem ojca, matkę, zamek w moim mieście. 20. Młody człowiek pozazdrościł wiatrowi swobody... 21. Zdumiony sprzedawca przyglądał się pilnie swojemu zadziwiającemu pracownikowi. 22. Kiedy czegoś gorąco pragniesz, to cały wszechświat sprzyja potajemnie twojemu pragnieniu. 23. Rozróżnianie części mowy nie sprawia nam trudności. 21
PRÓBNY SPRAWDZIAN ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ Po omówieniu, policz punkty:./ 40p. Zapobiegawczy dziadek zadbał niedawno o nasze zapasy na mroźne zimowe dni. zapobiegawczy dziadek zadbał niedawno o nasze zapasy na mroźne zimowe dni 22
Moja najlepsza koleżanka przywiozła grzecznym chłopcom wspaniałe upominki z dalekich, egzotycznych podróży. moja najlepsza koleżanka przywiozła grzecznym chłopcom wspaniałe upominki z dalekich egzotycznych podróży 23
24