Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 4. Ćwiczenia i karty pracy dla uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej. część 2.

Transkrypt

1 Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 4 Ćwiczenia i karty pracy dla uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej część 2 Zgorzelec 2016/17

2 ILUSTRACJE: Grzegorz Rutkowski GRAFIKA KOMPUTEROWA: Anna Bieganowska Jacek Bieganowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal PROJEKT OKŁADKI: Grzegorz Rutkowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal 2

3 GRAMATYKA MORFOLOGIA FONETYKA FLEKSJA SŁOWOTWÓRSTWO SKŁADNIA FLEKSJA Części mowy odmienne i nieodmienne.. 4 Czasownik. Forma osobowa i bezosobowa czasowników... 6 Odmiana czasowników czas teraźniejszy Odmiana czasowników: umieć, rozumieć, iść Czas przeszły Odmiana czasowników czas przeszły Pisownia zakończeń czasu przeszłego Czas przyszły Odmiana czasowników czas przyszły Czasy czasowników Odmiana czasowników Formy gramatyczne czasowników Czasowniki dokonane i niedokonane Tryby czasowników 33 Powtórzenie wiadomości czasownik Rzeczownik. Rodzaj rzeczownika Rzeczowniki pospolite i własne Odmiana rzeczowników Formy gramatyczne rzeczowników Temat i końcówka rzeczowników Rzeczownik powtórzenie wiadomości

4 CZĘŚCI MOWY ODMIENNE czasownik cz. rzeczownik rz. przymiotnik pm. Odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie? M. kto? co? D. kogo? czego? C. komu? czemu? B. kogo? co? N. z kim? z czym? Ms. o kim? o czym? W. jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? Odmienia się przez: liczby: pojedyncza mnoga osoby: ja, ty, on, ona, ono my, wy, oni, one rodzaj: m. ż. n. m-os., niem-os. czas: przeszły, teraźniejszy, przyszły (f. pr. i f. zł.) liczby: pojedyncza mnoga przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje. Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany rodzaj: męski (ten), żeński (ta), nijaki (to) liczby: pojedyncza mnoga rodzaje: m. ż. n. m-os., niem-os. przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W. zaimek liczebnik z. l. Odpowiada na pytania tych części mowy, które zastępuje. ile? który z kolei? ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one, kto, co, nikt, nic, ktoś, coś, ktokolwiek, cokolwiek, ten, tamten, taki, ów, mój, twój, wasz, jaki, jakiś, który, czyj, swój, nasz, inny, ta, ci, te, każdy, żaden, niczyj, ile? tyle? ileś? tak, tu, tam, wtedy, jak, gdzie, kiedy, gdzieś, skąd, dokąd, nigdy, którędy, tamtędy, stamtąd, sobie, kiedyś, tędy, wszędzie, się, siebie, jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, pierwszy, drugi, trzeci, pół, ćwierć, dwie trzecie, półtora, dwoje, troje, czworo, pięcioro, 4

5 CZĘŚCI MOWY NIEODMIENNE przysłówek psł. przyimek pim. spójnik s. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? jasno, długo, dużo, krótko, niespodziewanie, wczoraj, jutro, sprytnie, po, z, o, na, we, w, nad, przed, pod, przy, za, przez, od, do, dla, u, około, koło, obok, bez, prócz, oprócz, naokoło, dookoła, podług, według, wśród, pośród, środkiem, w poprzek, wprost, zamiast, wewnątrz, zewnątrz, względem, blisko, niedaleko, wzdłuż, ku, przeciw, przeciwko, wbrew, dzięki, naprzeciwko, naprzeciw, mimo, pomimo, między, pomiędzy, i, oraz, a, ani, lecz, lub, ale, zatem, toteż, również, jednak, zaś, natomiast, albo, czy, bądź, więc, dlatego, czyli, przeto, tudzież, że, iż, bo, żeby, aby, jeżeli, ponieważ, aż, gdyby, chociaż, gdy, gdyż, choć, bowiem, zanim. partykuła wykrzyknik Dodatkowo w przyszłości poznasz: nie partykuła przecząca tak partykuła twierdząca bym, byś, by, byśmy, czy, niech, aby, niechaj, byle, bodaj, chyba, no, li, ach! och! bęc! brzdęk! o! hej! hop! hen! oj! ej! 5

6 CZASOWNIK CZASOWNIK jest odmienną częścią mowy, nazywającą czynności i stany. Odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie? Odmienia się przez: LICZBY pojedynczą OSOBY RODZAJE CZASY STRONY TRYBY ja, ty, on, ona, ono męski, żeński i nijaki mnogą my, wy, oni, one męskoosobowy i niemęskoosobowy przeszły, teraźniejszy, przyszły czynna, bierna i f. zwrotna przypuszczający, rozkazujący i orzekający (oznajmujący) Ćwiczenie: 1. Do podanych liter dopisz pozostałe, tworząc czasowniki. a, b., c, d.., e.., g, h., i..., j., k, l., ł, m., n., o.., p, r., s, t., w, Ćwiczenie: 2. Podkreśl 10 czasowników. Uważaj, zastosowane zostały pułapki! czekała, głowa, żyła, śmieci, gra, piszę, siedziała, buty, ładnie, czytali, spodnie, wesoły, głodny, one, je, śmiecą, mówiła, róża, 6

7 Ćwiczenie: 3. Podkreśl czasowniki. Jak czwartoklasiści spędzają przerwę? Bianka i Róża przygotowują się do recytacji. Maks zajada smaczne chrupki. Michał z Dominikiem zagadują pana Marcina. Borys z Jakubem B. rozmawiają o ciekawych wydarzeniach. Jędrzej sprząta swój stolik. Jakub K. z Olkiem uczą się ortografików. Marysia i Maria zaznaczają zadania domowe. Jakub Przyb. i Gracjan oglądają ciekawy komiks. Łukasz i Jakub Pod. czytają książkę. Wiktoria gra na klarnecie. Ćwiczenie: 4. Co najbardziej lubią robić czwartoklasiści? Uzupełnij, wpisując czasowniki. Bianka -.. Michał -.. Olek -.. Gracjan -.. Jakub B. -.. Marysia -.. Róża -.. Maks -.. Jakub Prz. -.. Łukasz -.. Borys -.. Jakub K. -.. Jędrzej -.. Jakub Pod. -.. Dominik -.. Maria -.. Wiktoria -.. Pan Marcin -.. 7

8 CZASOWNIKI forma osobowa forma nieosobowa (bezosobowa) BEZOKOLICZNIKI -ć, -c -no, -to piszę pisać pisano czytamy czytać czytano pieczesz piec pieczono myję myć myto Ćwiczenie: 5. Uzupełnij według powyższego wzoru. w formie osobowej siedzę czasowniki w formie nieosobowej bezokoliczniki -no, -to sprzątano gotują szyto robić myślę kłóci mówić 8

9 Ćwiczenie: 6. Podkreśl czasowniki w formie nieosobowej. czeka, rozbito, mówili, pito, trzymać, gotowało, siedział, szeptał, grać, piec, trzymał, siedzieć, szukano, pisać, mówiono, głosiliście, czekać, filmować, dłubano, ruszała, kłócił, kłócić, budowano, Pamiętaj, że w zakończeniu bezokolicznika piszemy źć, wtedy gdy w zakończeniu formy osobowej występuje -z. BEZOKOLICZNIK FORMA OSOBOWA przywieźć bo przywiozę wynaleźć bo wynalazł wleźć bo wlazł Pamiętaj, że w zakończeniu bezokolicznika piszemy ść, wtedy gdy w zakończeniu formy osobowej występuje s, t, d. Ćwiczenie: 7. Od podanych form osobowych utwórz bezokoliczniki. wiozę -... przywiózł -... znalazł -... ukradł -... idą -... gryzł -... siadł -... zszedł -... plótł -... gniótł -... niósł -... wynalazł

10 ODMIANA CZASOWNIKÓW czas teraźniejszy LICZBY: pojedyncza mnoga OSOBY: 1. ja - ę 1. my - (e)my 2. ty - sz 2. wy - (e)cie 3. on, ona, ono - e, -i 3. oni, one - ą Odmiana czasownika pisać: liczba pojedyncza liczba mnoga 1. (ja) pisz ę 1. (my) pisz - emy 2. (ty) pisz esz 2. (wy) pisz - ecie 3. (on pisz e 3. (oni pisz - ą ona ono) one) GOTOWAĆ lp. lm MYŚLEĆ lp. lm

11 lp. lp. RYSOWAĆ lm SPAĆ lm lp. lp. NIEŚĆ lm WIDZIEĆ lm BIEC lp. lm Zadania domowe: Odmień w zeszycie następujące czasowniki: strzec, jeść, lubić, móc, być, pić. KONKURS: Odmień jak najwięcej czasowników w czasie teraźniejszym. 11

12 Odmiana czasowników UMIEĆ, ROZUMIEĆ, IŚĆ Ćwiczenie: 1. Odmień w czasie teraźniejszym poniższe czasowniki. lp. UMIEĆ lm lp. ROZUMIEĆ lm lp. IŚĆ lm

13 Ćwiczenie: 2. Określ liczbę i osobę poniższych czasowników. mówisz - os. 2., liczba poj., idę - os...., liczba..., rozumieją - os...., liczba..., rysują - os...., liczba..., czytacie - os...., liczba..., umieją - os...., liczba..., idziecie - os...., liczba..., umiem - os...., liczba..., gotujecie - os...., liczba..., mogę - os...., liczba..., widzimy - os...., liczba..., widzi - os...., liczba..., strzelamy - os...., liczba..., notuje - os...., liczba..., rozumiem - os...., liczba..., notuję - os...., liczba..., szyjemy - os...., liczba..., może - os...., liczba..., kroicie - os...., liczba..., śpią - os...., liczba..., mówisz - os...., liczba..., gotują - os...., liczba..., biegniemy - os...., liczba..., siedzą - os...., liczba..., 13

14 CZAS PRZESZŁY Czasowniki w czasie przeszłym oznaczają czynność lub stan wcześniejsze od chwili mówienia o nich. Ćwiczenie: 1. Podkreśl czasowniki w czasie przeszłym. mówię, mówiłaś, czytają, czytali, grają, graliście, rysowałam, czekałem, gotujemy, gwizdaliście, Czasowniki w czasie przeszłym odmieniają się przez rodzaje! r. męski (ten) r. żeński (ta) r. nijaki (to) lp. lm. r. m-os. (ci) r. niem-os. (te) (ta) pani poszła r. żeński (ta) (te) panie poszły r. niem-os. (te) (ten) pan poszedł r. męski (ten) (ci) panowie poszli r. m-os. (ci) (to) dziecko poszło r. nijaki (to) 14

15 Ćwiczenie: 2. Wpisz czasowniki w odpowiednie miejsca. lp. r. męski lp. r. żeński lp. r. nijaki lm. r. m-os. lm. r. niem-os. czekałam czekałem czekaliśmy czekałyśmy czekało gotowałeś gotowaliście gotowałyście gotowałaś gotowało pisałam pisałyśmy pisało pisaliśmy pisał grałaś grałeś grało grałyśmy graliśmy pisałyście pisali pisały pisaliście grał 15

16 Ćwiczenie: 3. W poniższych zdaniach podkreśl czasownik, określ jego rodzaj i liczbę. Pilni uczniowie przeczytali ciekawą książkę. Krawcowa uszyła ładną sukienkę. Krawcowe uszyły ładne sukienki. Mama upiekła smaczne ciasto. Małe dziecko szukało kolegów. Dzieci bawiły się w chowanego. Koledzy pojechali nad morze. Koleżanki pojechały nad morze. Kasia pojechała nad morze. l. mn., r. m-os. l.. r. l.. r. l.. r. l.. r. l.. r. l.. r. l.. r. l.. r. ODMIANA CZASOWNIKÓW czas przeszły liczba pojedyncza liczba mnoga 1. ja grałam r.ż. 1. my grałyśmy r.niem-os. grałem r.m. graliśmy r.m-os. 2. ty grałaś r.ż. 2. wy grałyście r.niem-os. grałeś r.m. graliście r.m-os. 3. ona grała r.ż. (ta) 3. one grały (te) r.niem-os. on grał r.m.(ten) oni grali (ci) r.m-os. ono grało r.n. (to) 16

17 Ćwiczenie: 4. Zielonym kolorem napisz odmienione formy czasownika pójść. lp. lm r. ż r. niem-os.... r. m.... r. m-os r. ż r. niem-os.... r. m.... r. m-os r. ż r. niem-os.... r. m.... r. m-os.... r. n. Ćwiczenie 5. Odmień (i zapisz w zeszycie) poniższe czasowniki w czasie przeszłym. GOTOWAĆ, PISAĆ, CZYTAĆ, ZBIERAĆ, MÓWIĆ, WYJŚĆ, MARZYĆ, WIEDZIEĆ, LUBIĆ. Ćwiczenie: 6. Określ formy gramatyczne podanych czasowników. czekałyśmy gotowałam poszedłem grały czytali nosiłeś - os., l., cz., r. - os., l., cz., r. - os., l., cz., r. - os., l., cz., r. - os., l., cz., r. - os., l., cz., r. 17

18 Ćwiczenie: 7. Uzupełnij tabelkę. czasowniki liczba osoba czas rodzaj marzyłam poj. 1. przeszły żeński idę poj. 1. teraźniejszy wierzyły rzucam mierzyliśmy trzesz krzyczeliście wróżą krążyli przyszły grzeję warzy waży ważyli uważali rozumieją gotuję gotuje czytałyśmy poszedłem 18

19 PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ CZASU PRZESZŁEGO Wszystkie bezokoliczniki, które zakończone są literami -ąc, w czasie przeszłym należy napisać: ą, - ę mimo, iż słyszymy o lub e. rodzaj męski rodzaj żeński krzyknąć (1. os. lp.) krzyknąłem krzyknęłam krzyknąć (2. os. lp.) krzyknąłeś krzyknęłaś krzyknąć (3. os. lp.) krzyknął krzyknęła wyjąć (1. os. lp.) wyjąć wyjąć zacząć zacząć zacząć (2. os. lp.) (3. os. lp.) (1. os. lp.) (2. os. lp.) (3. os. lp.) zamknąć (1. os. lp.) zamknąć zamknąć zasnąć zasnąć zasnąć wyciąć wyciąć wyciąć płynąć płynąć płynąć (2. os. lp.) (3. os. lp.) (1. os. lp.) (2. os. lp.) (3. os. lp.) (1. os. lp.) (2. os. lp.) (3. os. lp.) (1. os. lp.) (2. os. lp.) (3. os. lp.) 19

20 liczba pojedyncza os. 1. wzięłam r. żeński os. 2. os. 3. liczba mnoga os. 1. wzięłyśmy r. niem-os. os. 2. os. 3. os. 1. krzyknęłam r. żeński os. 2. os. 3. os. 1. krzyknęłyśmy r. niem-os. os. 2. os. 3. os. 1. zasnęłam r. żeński os. 1. zasnęłyśmy r. niem-os. zasnąłem r. męski os. 2. os. 3. os. 2. os

21 liczba pojedyncza os. 1. zerknęłam r. żeński os. 2. os. 3. liczba mnoga os. 1. zerknęłyśmy r. niem-os. os. 2. os. 3. os. 1. zamknęłam r. żeński os. 2. os. 3. os. 1. zamknęłyśmy r. niem-os. os. 2. os. 3. os. 1. sypnęłam r. żeński os. 1. sypnęłyśmy r. niem-os. sypnąłem r. męski os. 2. os. 3. os. 2. os

22 CZAS PRZYSZŁY Czasowniki w czasie przyszłym oznaczają czynności lub stany późniejsze od chwili mówienia o nich. Ćwiczenie: 1. Wpisz poniższe czasowniki do odpowiedniej rubryki. gotuję, przyniosą, przeczytały, mówiła, siedział, umyjesz, siedzi, czytają, będą spały, mówię, myjesz, będzie grało, siedzieli, przyszedłem, mówi, gra, poczekamy, będziemy czekały, czas przeszły czas teraźniejszy czas przyszły Formy czasu przyszłego: formę złożoną tworzymy od czasowników niedokonanych: będę pisał, będzie jadła formę prostą tworzymy od czasowników dokonanych: napiszę, zje Czasowniki w formie prostej czasu przyszłego nie odmieniają się przez rodzaje. czas przyszły 22 forma prosta forma złożona Ćwiczenie: 2. Zmień poniższe zdania na zdania z czasownikami w czasie przyszłym w formie prostej i złożonej. np. Zosia je obiad. Zosia zje obiad. Zosia będzie jadła obiad. Robert pisze list.... Dziewczynki gotują zupę.... Chłopcy rzucają piłką....

23 ODMIANA CZASOWNIKÓW czas przyszły forma złożona: liczba pojedyncza liczba mnoga 1. będę pisała r. ż. 1. będziemy pisały r. niem os. będę pisał r. m. będziemy pisali r. m- os. będę pisać będziemy pisać 2. będziesz pisała r. ż. 2. będziecie pisały r. niem-os. będziesz pisał r. m. będziecie pisali r. m-os. będziesz pisać będziecie pisać 3. będzie pisała r. ż. 3. będą pisały r. niem-os. będzie pisał r. m. będą pisali r. m-os. będzie pisać będą pisać będzie pisało r. n. forma prosta liczba pojedyncza liczba mnoga 1. napiszę 1. napiszemy 2. napiszesz 2. napiszecie 3. napisze 3. napiszą Ćwiczenie: 3. Odszukaj w diagramie 14 czasowników w czasie przyszłym....,..., G Z U A P Z R Z A G R A M Y A P O G U A W R I T E Z G O O S U Z N A M B Z J R A T A I Ę E P M G R S U S Z Y J E Z K Z U Z A P...,...,...,...,...,...,...,...,...,...,...,..., 23

24 Ćwiczenie: 4. Odmień (w zeszycie) poniższe czasowniki w czasie przyszłym w formie prostej i złożonej czasowniki: gotować, czytać, mówić, rzucać, skakać. Ćwiczenie: 5. Odmień czasownik ŚPIEWAĆ. forma... liczba... liczba forma... liczba... liczba Ćwiczenie: 6. Określ rodzaj czasowników. będziesz czytał - _ wyjdzie - _ wyjedziesz - _ będziemy grały - _ będziemy śpiewać - _ będziecie czytali - _ będę gotowała - _ będą siedziały - _ 24

25 Ćwiczenie: 7. Uzupełnij: mówić 3. os. lp. r. n. 2. os. lp. 1. os. lp. r. m. 3. os. lm. rzucać 2. os. lp. r. ż. 2. os. lm. 3. os. lp. r. n. 2. os. lp. gotować 3. os. lm. r. niem-os. 3. os. lp. 2. os. lm. r. m-os. 2. os. lm. czytać 1. os. lp. r. m. 1. os. lp. 1. os. lp. r. ż. 1. os. lp. BEZOKOLICZNIK CZAS PRZESZŁY CZAS TERAŹNIEJSZY CZAS PRZYSZŁY (f. złożona) CZAS PRZYSZŁY (f. prosta) 25

26 robić 2. os. lp. r. m. 1. os. lp. 3. os. lp. r. ż. 3. os. lp. iść 3. os. lm. r. m-os. 2. os. lp. 2. os. lp. r. m. 1. os. lp. kuleć 1. os. lp. r. m. 1. os. lm. 3. os. lp. r. m. 2. os. lp. rządzić 2. os. lm. r. niem-os. 3. os. lm. 3. os. lm. r. niem-os. 1. os. lm. żyć 1. os. lm. r. m-os. 1. os. lm. 2. os. lp. r. ż. 3. os. lp. BEZOKOLICZNIK CZAS PRZESZŁY CZAS TERAŹNIEJSZY CZAS PRZYSZŁY (f. złożona) CZAS PRZYSZŁY (f. prosta) 26

27 CZASY CZASOWNIKÓW liczba pojedyncza 1. (ja) pisz ę 2. (ty) pisz esz 3. (on,ona, ono) pisz e liczba pojedyncza 1. ja pisałam r. ż. pisałem r. m 2. ty pisałaś r. ż. pisałeś r. m. 3. ona pisała (ta) r. ż. on pisał (ten) r. m. ono pisało (to) r. n. 1. będę pisała będę pisał 2. będziesz pisała będziesz pisał 3. będzie pisała będzie pisał będzie pisało liczba pojedyncza CZAS TERAŹNIEJSZY liczba mnoga 1. (my) pisz - emy 2. (wy) pisz ecie 3. (oni pisz ą one) CZAS PRZESZŁY liczba mnoga 1. my pisałyśmy pisaliśmy 2. wy pisałyście pisaliście 3. one pisały (te) oni pisali (ci) CZAS PRZYSZŁY forma złożona: r. ż. r. m. r. ż. r. m. r. ż. r. m. r. n. 1. będziemy pisały będziemy pisali 2. będziecie pisały będziecie pisali 3. będą pisały będą pisali r. niem-os. r. m-os. r. niem-os. r. m-os. r. niem-os. r. m-os. liczba mnoga r. niemos. r. m-os. r. niemos. r. m-os. r. niemos. r. m-os. 1. napiszę 2. napiszesz 3. napisze forma prosta: 1. napiszemy 2. napiszecie 3. napiszą 27

28 ODMIANA CZASOWNIKÓW Ćwiczenie: 1. Odmień we wszystkich trzech czasach czasownik: gotować. CZAS TERAŹNIEJSZY liczba... liczba CZAS PRZESZŁY liczba... liczba CZAS PRZYSZŁY forma... liczba... liczba forma... liczba... liczba

29 Ćwiczenie: 2. Odmień we wszystkich trzech czasach czasownik: czytać. Nie zapomnij o wpisaniu rodzajów. CZAS TERAŹNIEJSZY liczba... liczba CZAS PRZESZŁY liczba... liczba CZAS PRZYSZŁY forma... liczba... liczba forma... liczba... liczba

30 Uzupełnij tabelkę: FORMY GRAMATYCZNE CZASOWNIKÓW czeszę zapisałam uczeszę zapiszesz piszecie będę czytał ugotuje będziesz widziała zapukamy wynieśliśmy będą trzymali widzą zobaczą widzieliśmy uniesiesz uniosą będą nieśli niesiesz poszedłem poszliście będzie mówiło gotowałyście szedłeś liczba osoba czas rodzaj 30

31 CZASOWNIKI DOKONANE I NIEDOKONANE Czasowniki niedokonane są to czasowniki, które informują o przebiegu lub czynności, która jeszcze trwa. gotował, jechał Czasowniki dokonane są to czasowniki, które informują o czynności, która została już zakończona. ugotował, pojechał Czasowniki niedokonane różnią się od dokonanych początkowymi cząstkami. Czasowniki dokonane posiadają przedrostki. Cz. NDK: jechał, szedł, szyła, Cz. DK: pojechał, poszedł, doszedł, uszyła, Ćwiczenie: 1. Dopisz przedrostki do poniższych czasowników w celu utworzenia czasowników dokonanych. szył -... budowały -... mówiła-... grali -... mieszkają -... jechał -... DOKONANE czas przeszły poszedłem, poszedłeś, poszedł, czas przyszły (w formie prostej) pójdę, pójdziesz, pójdzie, CZASOWNIKI NIEDOKONANE czas przeszły szedłem, szedłeś, szedł, czas teraźniejszy idę, idziesz, idzie, czas przyszły (w formie złożonej) będę szedł, będziesz szedł, 31

32 Ćwiczenie: 2. Podpisz czasowniki dokonane i niedokonane. (dk., ndk.) szył -... będą grały -... pisał -... zagrają -... uszył -... usiadł -... napisał -... uczesała -... czytał -... mówi -... piło -... mówił -... przeczytał -... będzie mówił -... wypiło -... omówił -... czesał -... omówi -... wypił -... siedzi -... czekała -... siądzie -... Ćwiczenie: 3. Podkreśl czasowniki niedokonane. 32 żartował, utworzą, szła, dzwoniliśmy, doszła, zażartowali, tworzą, pilnuję, uchroniliśmy, dopilnuję,

33 TRYBY CZASOWNIKÓW Za pomocą formy trybu czasownika nadawca wypowiedzi wyraża swój stosunek do tego o czym mówi. Wyróżniamy tryby: inf. tryb oznajmujący (orzekający) - nadawca wypowiedzi informuje o czynnościach, które odbywały się, odbywają lub będą się odbywały; - osoby; - liczby; - czasy; - rodzaje (tylko w czasach: przeszłym i przyszłym f. złożonej) tryb rozkazujący - nadawca wypowiedzi wyraża polecenie, rozkaz lub prośbę; - osoby; - liczby; tryb przypuszczający - czynności przypuszczalne, takie które mogłyby mieć miejsce; - osoby; - liczby; - rodzaje. Odmieniają się przez: liczba pojedyncza 1. mówię 2. mówisz 3. mówi mówi mówi liczba mnoga 1. mówimy 2. mówicie 3. mówią mówią liczba pojedyncza mów 3. niech mówi niech mówi niech mówi liczba mnoga 1. mówmy 2. mówcie 3. niech mówią niech mówią liczba pojedyncza 1. mówiłabym mówiłbym 2. mówiłabyś mówiłbyś 3. mówiłaby mówiłby mówiłoby liczba mnoga 1. mówiłybyśmy mówilibyśmy 2. mówiłybyście mówilibyście 3. mówiłyby mówiliby W czasownikach tych akcent pada na trzecią sylabę od końca. zapytaliby 33

34 Ćwiczenie: 1. Stwórz swoje notatki na temat trybów czasowników: CZASOWNIKI W TRYBIE: OZNAJMUJĄCYM PRZYPUSZCZAJĄCYM ROZKAZUJĄCYM Ćwiczenie: 2. Podkreśl: kolorem niebieskim kolorem zielonym kolorem różowym - czasowniki w trybie oznajmującym; - czasowniki w trybie rozkazującym; - czasowniki w trybie przypuszczającym. mów, siedziałaby, popatrzmy, czyta, przynieśliby, mówcie, gotowałbym, powiesz, zagraj, śni, czekaliby, czytalibyśmy, sprzedaje, mówilibyśmy, uczesałby się, śpiewamy, grałbym, przyjdę, czeszemy, przyniósłby, znajdź, zaczekałbym, omów, gotujmy, zamówimy, zaczeka, niech zje, będą siedzieli, narysujcie, znalazł, nie kłam, umówilibyście, Ćwiczenie: 3. Określ tryby czasowników. mówisz siedzę siedź niech siedzi - tryb oznajmujący (orzekający)

35 siedzielibyśmy piszę niech pisze pisz pisalibyśmy Ćwiczenie: 3. Znajdź w poniższej wykreślance czasowniki i umieść je odpowiednim miejscu w tabeli. A D C K H T E T F G J T D Z N A Ł B Y M Z K K E E P I S Z C I E O T W K A R M I L I B Y G R A J C I E H S J L E E L H E K W T Y S T W S I E D Ź A G J I N K Y B U Z U J Ą G F T J Ż Y W I K Ą C Y N J G H Ś N I J K Z J F Z F J M Ó W I Ł B Y S D T K Y G T E Z K Z C K CZASOWNIKI W TRYBIE: OZNAJMUJĄCYM PRZYPUSZCZAJĄCYM ROZKAZUJĄCYM 35

36 CZASOWNIK POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI Zadanie 1. Uzupełnij. Czasownik jest odmienia się przez odpowiada na pytania Zadanie 2. Podkreśl czasowniki. A. Wesoła Ala poszła do sklepu. B. Piszę wypracowanie. C. Będziemy śpiewały piękne piosenki. D. Wczoraj ulepiliście dużego bałwana. E. Kupiłeś smaczny chleb. F. Przyniosą świeże bułeczki. G. Piecze ciasto. H. Małe dziecko będzie budowało zamek z piasku. Zadanie 3. Wypisz czasowniki z wybranych zdań i utwórz nieosobową formę każdego z wybranych czasowników. B C D E G

37 Zadanie 4. Wpisz litery oznaczające zdania z czasownikami w czasie przeszłym. A.... Zadanie 5. Z powyższych zdań wypisz czasowniki, następnie wpisz je w odpowiednie miejsca. Określ formy gramatyczne czasowników. czasowniki liczba osoba czas rodzaj B. C. D. E. F. G. H. Zadanie 6. Wypisz odpowiednie czasowniki i określ je jako dokonane lub niedokonane. E F A D Zadanie 7. Wpisz cztery dowolne czasowniki w trybie oznajmującym (orzekającym) i utwórz od nich czasowniki w pozostałych trybach. tryb oznajmujący tryb rozkazujący tryb przypuszczający

38 RZECZOWNIK RZECZOWNIK jest odmienną częścią mowy, nazywającą rzeczy, ludzi, rośliny, zwierzęta, zjawiska, itd... Odmienia się przez liczby i przypadki. Odpowiada na pytania: kto? co? Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany rodzaj! męski (TEN) żeński (TA) nijaki (TO) Ćwiczenie: 1. Podkreśl rzeczowniki. (kolorem) KUCHARZ ORTOGRAF Kucharz Krzysztof przyniósł do kuchni trzy skrzynki. Z pierwszej skrzyni wypakował rzodkiewkę, rzeżuchę, rzepę, porzeczki, jeżyny i przyprawy. Z drugiej skrzynki wypakował piękne żółte talerze, posrebrzane noże, różowe łyżki i porcelanowe filiżanki. Natomiast w trzeciej dużej skrzyni znajdowały się różowe, żółte i beżowe obrusy. Wszystkie warzywa i owoce zostały starannie przemyte przez kucharza Krzysztofa. Z wyparzonych i obranych owoców przyrządził sałatkę owocową, która jest przysmakiem najbliższych jego przyjaciół. Potrawy przyrządzone przez wspaniałego kucharza Krzysztofa są przepyszne. 38

39 Ćwiczenie: 2. Podkreśl rzeczowniki w liczbie mnogiej. łódka, mrówki, rzeczy, ludzie, człowiek, mucha, rękach, Ćwiczenie: 3. Wypisz każdy rzeczownik znajdujący się w Twoim piórniku. Utwórz od wypisanych wyrazów liczbę mnogą. lp. lm. lp. lm Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany rodzaj! męski (TEN) żeński (TA) nijaki (TO) Ćwiczenie: 4. Wybierz rzeczowniki znajdujące się w klasie i wpisz je w odpowiednim miejscu. rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki 39

40 Rodzaj rzeczownika określamy na podstawie formy mianownika liczby pojedynczej ( kto? co? ) np. rowerom morzem lampach Ćwiczenie: 5. Określ rodzaj rzeczowników. - (kto? co?) ten rower - r. męski - (kto? co?) - to morze - r. nijaki - (kto? co?) - ta lampa - r. żeński obrazach - (kto? co?) - ten obraz - r. męski krzesłami (kto? co?) -... panie... motorem... krześle... namiotem... lalce... piecach... picie... garnkiem... Ćwiczenie: 6. Wpisz poniższe rzeczowniki w odpowiednie miejsca. morzem, rękami, wędlinach, kwiatkach, mąkami, godłami, oknach, bananami, krzesła, domem, zwierzęta, samochód, pianinach, rzece, pomarańcze, ołówków, wody, rodzaje rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki 40

41 Ćwiczenie: 7. Podziel podane rzeczowniki na grupy znaczeniowe. Wypisz osobno nazwy: osób, rzeczy, roślin, zwierząt, czynności, cech, zjawisk przyrody wpisz w odpowiednie miejsca. chłopiec, pies, szczekanie, autokar, jazda, brzoza, harcerz, czystość, szron, dziewczynka, dąb, komar, zieleń, zając, sosna, plecak, ptak, trawa, materac, piłka, uczeń, dobroć, lekkość, mgła, malowanie, wiatr, ulewa, śpiew, nazwy osób:... nazwy rzeczy:... nazwy roślin:... nazwy zwierząt:... nazwy czynności:... nazwy cech:... nazwy zjawisk przyrody:... 41

42 RZECZOWNIKI POSPOLITE I WŁASNE RZECZOWNIKI POSPOLITE to nazwy gatunkowe zwierząt i przedmiotów. Rzeczowniki te piszemy małą literą. np. rzeka, pies, wieś, miasto, parapet. RZECZOWNIKI WŁASNE to nazwy indywidualnych osobników danego gatunku. Są to najczęściej imiona i nazwiska osób, imiona zwierząt domowych, nazwy geograficzne, tytuły książek i czasopism, nazwy instytucji. Rzeczowniki własne piszemy wielką literą. np. Poznań, Wenus, Jowisz, Wisła, Janek, Gazeta Wyborcza Ćwiczenie: 1. Wypisz rzeczowniki pospolite. Postaraj się nie popełnić błędów ortograficznych. powóz, róża, Róża, skóra, rzeka, Odra, wróbel, Arek, Zgorzelec, żółtko, mrówka, Józef, żółw, jaskółka, Mars, Wrocław, chór, wróżka,...,...,...,...,...,...,...,...,...,...,..., Ćwiczenie: 2. Podkreśl zieloną kredką rzeczowniki własne. KSIĄŻKĄ, WARSZAWA, RZEKA, MIASTO, WISŁA, ARTUR, PLUTON, PLATON, WRÓBEL, PSZCZOŁA, CHŁOPIEC, AGNIESZKA, ROWER, GUMKA, PANI, RAFAŁ, ZOSIA, ODRA, 42

43 ODMIANA RZECZOWNIKÓW Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i liczby. LICZBY: pojedyncza i mnoga PRZYPADKI: M. (mianownik) kto? co? jest D. (dopełniacz) kogo? czego? nie ma C. (celownik) komu? czemu? się przyglądam B. (biernik) kogo? co? widzę N. (narzędnik) z kim? z czym? rozmawiam ( idę ) Ms. (miejscownik) o kim? o czym? myślę ( mówię ) W. (wołacz) O! witaj ( zmień się) Ćwiczenie: 1. Odmień rzeczowniki: lp. lekarz M. kto? co? M.... M.... D. kogo? czego? C. komu? czemu? B. kogo? co? N. z kim? z czym? Ms. o kim? o czym? W. O! lp. lampa lm. M.... M.... D.... D.... C (-om) B N....(-ą)... Ms W lm. 43

44 lp. żołnierz lm. M.... M.... D C B N Ms W dziecko lp. lm. M.... M.... D C B N Ms W morze lp. lm. M.... M.... D.... D.... C B N Ms W

45 Ćwiczenie: 2. Odmień w zeszycie rzeczowniki: krzesło, głowa, ołówek, łyżka, płótno. Ćwiczenie: 3. Wpisz formy gramatyczne rzeczowników. Krystyna Pokorska Moje gospodarstwo (fr.) Chcę mieć (...) domek (...) z ogródkiem, a przy (...) domku małą (...) budkę. W (...) budce (...) Azor zamieszka, będę dobry dla (...) pieska. Ćwiczenie: 4. Określ przypadek poniższych rzeczowników. Wpisz nazwy przypadków w odpowiednie miejsca. 1. Witaj kocie. 2. Siedzę z Martą w restauracji. 3. Dziewczynka kupiła chleb. 4. Nie kupiłem chleba. 5. Dzieci przyglądają się psu. 6. Dziewczynki plotkują o Zosi. 7. Mariola kupiła chleb. HASŁO: Ćwiczenie: 5. Uzupełnij wykropkowane miejsca odpowiednimi formami gramatycznymi rzeczowników. krzesło - liczba..., przypadki..., rodzaj (w M. lp.)... ; mąkę - l...., przypadki..., r.... ; ziemią - l...., przypadki..., r.... ; rowerom - l...., przypadki..., r.... ; 45

46 stole - l...., przypadki..., r.... ; mórz - l...., przypadki..., r.... ; rzeką - l...., przypadki..., r.... ; ręce - l. poj., przypadki..., r.... ; ręce - l. mn., przypadki..., r.... ; panią - l...., przypadki..., r.... ; paniom - l...., przypadki..., r.... ; szyby - l. poj., przypadki..., r.... ; szyby - l. mn., przypadki..., r.... ; głowach - l...., przypadki..., r.... ; wody - l...., przypadki..., r.... ; dzieci - l...., przypadki..., r.... ; lampą - l...., przypadki..., r.... ; miastem - l...., przypadki..., r.... ; głowę - l...., przypadki..., r.... ; misce - l...., przypadki..., r.... ; misiami - l...., przypadki..., r.... ; morzach - l...., przypadki..., r.... ; ludźmi - l...., przypadki..., r.... ; paniach - l...., przypadki..., r.... ; drzewie - l...., przypadki..., r.... ; dzieciach - l...., przypadki..., r.... ; gimnazjum - l...., przypadki..., r.... ; 46

47 TEMAT I KOŃCÓWKA RZECZOWNIKÓW Rzeczowniki posiadają temat i końcówkę: dom + ek = domek temat + końcówka Końcówki wskazują na funkcje rzeczowników w zdaniu. lp. lm. M. dom Ø M. dom y D. dom u D. dom ów C. dom owi C. dom om B. dom Ø B. dom y N. dom em N. dom ami Ms. dom u Ms. dom ach W. dom i e W. dom - y Ø końcówka zerowa (tzw. zero morfologiczne, brak końcówki) Ćwiczenie: 1. Odmień rzeczownik kot, oddzielając końcówkę od tematu. lp. lm. M D C B N Ms W Temat rzeczownika przeważnie zakończony jest spółgłoską. Ćwiczenie: 2. Do podanych tematów dopisz końcówki: rzek rzek rzek rzek rzek mąk... mąk... mąk... mąk... mąk... ręk ręk ręk ręk ręk 47

48 Ćwiczenie: 3. Oddziel pionowa kreską końcówkę od tematu. zeszytach ręce nodze noga głowę głowa rower muchom krzesłami W temacie rzeczownika może zachodzić wymiana głosek: (tzw. oboczność) nog-a : nodz-e ręk-a : ręc-e Ćwiczenie: 4. Wypisz wymieniające się w poniższych wyrazach litery (głoski). Oddziel pionową kreską końcówkę od tematu. rzek/a : rzec/e k : c noga : nodze... :... góra : górze... :... rękach : ręce... :... stół : stole... : :... droga : drodze... :... droga : dróg... :... 48

49 RZECZOWNIK - powtórzenie wiadomości Zadanie: 1. Co wiesz o rzeczowniku? Rzeczownik jest... nazywającą... ODMIENIA SIĘ PRZEZ... ODPOWIADA NA PYTANIA... Zadanie: 2. Utwórz liczbę mnogą podanych rzeczowników. rzeka - samochód - człowiek - rok - oko - róża - liść - żółw - Zadanie: 3. Podkreśl rzeczowniki własne. Alicja, rower, Zgorzelec, miasto, mama, Wisła, planeta, kotek, Azor, Zadanie: 4. Odmień przez przypadki i liczby rzeczowniki: róża, ręka. lp. lm. lp. lm. Zadanie: 5. Wypisz dziesięć rzeczowników znajdujących się w Twoim pokoju. 49

50 Zadanie: 6. Określ liczbę, przypadki i rodzaj rzeczowników. rzeczowniki TEMAT i KOŃCÓWKA LICZBA PRZYPADKI RODZAJ (w M. lp.) muchach much - -ach mn. Ms. żeński głowę szybom gruszką poduszkami ryba ręce poj. ręce mn. noga nogach rybą szyby głowach szybami wodach ręki noża domem głową książce książką pastom zeszytach widelcem rowerowi 50

51 Moje notatki: 51

52 52