Fleksja powtórzenie wiadomości

Transkrypt

1 Fleksja powtórzenie wiadomości

2 Fleksja to dział gramatyki, który zajmuje się odmianą wyrazów DEKLINACJA to odmiana rzeczownika, przymiotnika, zaimka lub liczebnika przez przypadki i liczby KONIUGACJA to odmiana czasownika przez osoby, czasy, tryby

3 Części mowy ODMIENNE: czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek. NIEODMIENNE: przysłówek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik.

4 Czasownik nazywa czynności, stany i procesy formy osobowe formy nieosobowe bezokolicznik (czytać, wiercić, gryźć, wziąć) zakończone na no, -to (myto, pito, krzyczano, wygrano) imiesłowy (piszący, czytana, myjąc, zjadłszy) odmienia się przez osoby, liczby, rodzaje, czasy, tryby i strony określa się przy nich aspekt

5 Czasownik rodzaje gramatyczne liczba pojedyncza (l. poj.) rodzaj męski (r. m.) rodzaj żeński (r. ż.) rodzaj nijaki (r. n.) liczba mnoga (l. mn.) rodzaj męskoosobowy (r. męskoos.) rodzaj niemęskoosobowy (r. niemęskoos.)

6 Czasownik tryb oznajmujący (służy do informowania o czynności) tryb rozkazujący (używany do wydawania rozkazów i poleceń) tryb przypuszczający (wykorzystywany do wyrażania przypuszczeń)

7 Czasownik tryb oznajmujący czas przeszły wychodziłem/am, czytałeś/aś, biegł/a/o, liczyliśmy(łyśmy) czas teraźniejszy nie da się określić rodzaju Paweł czyta. Dorota czyta. Dziecko czyta. czas przyszły prosty, np. znajdę, powiesz, zadzwoni, zwyciężymy) nie da się określić czasu złożony, np. będę opowiadał(a), będzie myślał(a)

8 Czasownik tryb rozkazujący odmiana czytajmy! 2. czytaj! 2. czytajcie! 3. niech czyta! 3. niech czytają! brak czasów i rodzajów

9 Czasownik tryb przypuszczający odmiana 1. pisałbym, pisałabym 1. pisalibyśmy, pisałybyśmy 2. pisałbyś, pisałabyś 2. pisalibyście, pisałybyście 3. pisałby, pisałaby, pisałoby 3. pisaliby, pisałyby brak czasów cząstkę by- piszemy osobno tylko z nieosobowymi formami czasownika, np. warto by, można by, trzeba by

10 Czasownik strony czasownika: czynna (podmiot jest wykonawcą czynności, o której mówi) Piotr czyta książkę. Ewelina ogląda film. bierna (podmiotem jest przedmiot czynności) Trasa rajdu jest przygotowywana przez nauczycieli. Książka jest czytana przez uczniów. zwrotna (podmiot jest wykonawcą czynności, jak i jej przedmiotem) Ubieram się. Kamila przygotowuje się do egzaminu.

11 Czasownik czasowniki przechodnie (tworzą stronę czynną i bierną) czytać, pisać, malować, jeść czasowniki nieprzechodnie (występują tylko w stronie czynnej) spać, wyjechać, odpowiedzieć, myśleć, leżeć

12 Czasownik aspekt dokonany (czynność została skończona), np. wręczyć, zaśpiewać, powiedzieć, uderzyć niedokonany (czynność nie została zakończona), np. klaskać, śpiewać, iść, mówić, bawić się

13 Czasownik przymiotnikowy Imiesłowy przysłówkowy czynny bierny współczesny uprzedni informuje o wykonywaniu czynności w chwili mówienia, tworzy się go od czasowników niedokonanych pytający, myśląca, biegnące, witający, klaszczące informuje o tym, że ktoś lub coś podlega czynności wykonywanej przez kogoś innego, tworzy go od czasowników przechodnich pity, myta, czytana, pisane informuje o tym, że dwie czynności odbywają się w tym samym czasie, tworzy się go od czasowników niedokonanych robiąc, pijąc, idąc, myśląc, krzycząc informuje o tym, ze jakaś czynność została wykonana wcześniej, tworzy się go od czasowników dokonanych zrobiwszy, przyszedłszy, powiedziawszy

14 Rzeczownik nazywa rzeczy, osoby, zwierzęta, rośliny, zjawiska przyrody rzeczowniki konkretne (stół, mydło, doniczka, autobus) rzeczowniki abstrakcyjne (wyobraźnia, przyjaźń, wolność, zdrowie) rzeczowniki własne (Odra, Białystok, Marcin) rzeczowniki pospolite (książka, rzeka, miasto, czekolada) rzeczowniki żywotne osobowe (chłopiec, żona, babcia) nieosobowe (mrówka, sroka, żaba) rzeczowniki nieżywotne (komputer, zeszyt, łóżko, widelec) odmienia się przez przypadki i liczby

15 Rzeczownik temat i końcówka fleksyjna l. poj. l. mn. uwagi M. książk-a M. książk-i jeśli w zakończeniu D. książk-i D. książek-ø C. książc-e C. książk-om B. książk-ę B. książk-i N. książk-ą N. książk-ami Msc. książc-e Msc. książk-ach W. książk-o! W. książk-i! temat: książk- książcoboczności: k:c temat: książk- książekoboczności: e:ø rzeczownika pojawia się samo i lub znajduje się po nim spółgłoska, to dołącza się je do końcówki jeśli po i znajduje się samogłoska, wtedy zmiękcza ono poprzedzającą spółgłoskę i zostaje w temacie

16 Rzeczownik osobliwości w odmianie rzeczowników: rzeczowniki nieodmienne: mango, kiwi, graffiti, awokado, kakao rzeczowniki posiadające tylko liczbę pojedynczą: miedź, ryż, powietrze, młodzież, szkoło, miłość rzeczowniki posiadające tylko liczbę mnogą: drzwi, wrota, spodnie, nożyce, obcęgi, skrzypce, okulary całkowita zmiana tematu: człowiek ludzie, rok lata zanik cząstki in- w liczbie mnogiej: gdańszczanina gdańszczan, powodzianinowi - powodzianom

17 Przymiotnik nazywa cechy przedmiotów, osób, zwierząt, roślin, zjawisk przyrody odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje podlega stopniowaniu

18 Przymiotnik stopniowanie stopień równy stopień wyższy stopień najwyższy regularne (proste) miły milszy najmilszy wesoły weselszy najweselszy brzydki brzydszy najbrzydszy opisowe inteligentny bardziej inteligentny najbardziej inteligentny gorzki bardziej gorzki najbardziej gorzki tajemniczy bardziej tajemniczy najbardziej tajemniczy nieregularne zły gorszy najgorszy dobry lepszy najlepszy duży większy największy nie stopniuje się drewniany niemiecki

19 Liczebnik oznacza liczbę odmienia się tylko przez przypadki i rodzaje

20 Liczebnik główne porządkowe ułamkowe nieokreślone zbiorowe jeden trzy dwadzieścia pięćdziesiąt sto tysiąc dwieście milion... drugi piąty trzynasty setny dwusetny pięćsetny dwutysięczny... pół ćwierć półtora jedna druga jedna trzecia... kilka wiele dwoje troje czworo siedmioro dziesięcioro sto dwoje...

21 Liczebnik liczebnik dwa M. dwaj chłopcy / dwie książki / dwa znaki D. dwóch dwu chłopców / dwóch książek / dwóch dwu znaków C. dwóm dwom dwu chłopcom / książkom / znakom B. dwóch chłopców / dwie książki / dwa znaki N. dwoma chłopcami / dwoma dwiema książkami / dwoma znakami Msc. dwóch dwu chłopcach / dwóch dwu książkach, dwóch dwu znakach W. dwaj chłopcy! / dwie książki! / dwa znaki!

22 Zaimek zastępuje inne części mowy odmienia się kategorie zastępowanej części mowy tylko zaimek przysłowny się nie odmienia

23 Zaimek rzeczowne przymiotne liczebne *przysłowne ja nic to kto siebie on my coś... taki mój twój wasz ten który jaki żaden... tyle ile ileś... jak tak tam gdzieś wtedy wszędzie...

24 Zaimek zaimki osobowe zaimki dzierżawcze zaimki wskazujące zaimki nieokreślone zaimki pytajne zaimki względne zaimek zwrotny ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one mój, twój, swój, nasza, wasz, ich ten, ta, to, tamten, tamta ktoś, coś, gdzieś, kiedykolwiek kto? co? jaki? który? kto, co, jaki, który się

25 Przysłówek oznacza właściwości czynności podlega stopniowaniu

26 Przysłówek stopniowanie stopień równy stopień wyższy stopień najwyższy regularne (proste) zimno zimniej najzimniej mokro mokrzej najmokrzej nudno nudniej najnudniej opisowe elegancko bardziej elegancko najbardziej elegancko sucho bardziej sucho najbardziej sucho nieregularne dobrze lepiej najlepiej źle gorzej najgorzej dużo więcej najwięcej nie stopniuje się zawsze wczoraj

27 Przyimek wskazuje na zależności: przestrzenne (nad morzem, pod oknem, obok stołu) czasowe (przed tygodniem, o 16, za godzinę) przyczynowe (za karę, po książkę, w celu) podział przyimków: proste: z, w, o, do, pod, po, za złożone: zza, poza, ponad, spośród, znad, ponad, wkoło, poprzez, pomiędzy, wśród, pośród

28 Spójnik łączy wyrazy albo wypowiedzenia a ale lecz jednak więc dlatego gdyż bowiem że iż i tudzież ani oraz ponieważ im..., tym... o ile..., o tyle... nie tylko..., lecz także

29 Partykuła zmienia znaczenie wyrazu lub całej wypowiedzi. Wyraża: życzenie (Oby udało się dotrzeć do schroniska), rozkaz (Niech on to szybko zrobi), potwierdzenie (Tak, chętnie przyjdę), zaprzeczenie (Nie zgadzam się), pewność (Na pewno napiszę wypracowanie), przypuszczenie (Mógłbyś powiedzieć prawdę), pytanie (Czy przyjdziesz do mnie; Znaszli ten kraj?), emocje nadawcy (Ależ tak nie można; Chodźże tutaj)

30 Partykuła przykłady no niech -by nawet właśnie -li -że jakby oby zresztą zawsze właściwie tylko również przeciwnie jeszcze

31 Wykrzyknik służy do: wydawania poleceń, szczególnie wobec zwierząt (a sio, wio) zwrócenia czyjejś uwagi (halo, hop hop, hej, stop) wyrażania uczuć nadawcy (ach, aj, ech)

32 Bibliografia Strutyński J., Język polski. Gramatyka i ortografia, Warszawa Bąk P., Gramatyka języka polskiego. Zarys popularny, Warszawa Kosmal L., Język polski od A do Z. Nauka o języku, Warszawa Niedzielska I., Gramatyka języka polskiego. Fleksja i składnia z ćwiczeniami, Świętochłowice 2013.