Ocena zagrożenia chorobami układu krążenia w oparciu o realizację programu profilaktyki w podstawowej opiece zdrowotnej

Pędziński Probl Artykuły Hig B Epidemiol i wsp. oryginalne Ocena 2011, zagrożenia 92(3): / original 397-402 chorobami papers układu krążenia w oparciu o realizację programu profilaktyki... 397 Ocena zagrożenia chorobami układu krążenia w oparciu o realizację programu profilaktyki w podstawowej opiece zdrowotnej Cardiovascular disease risk assessment based on prophylactic program realised in primary health care Bartosz Pędziński 1/, Adam Kurianiuk 2/, Waldemar Pędziński 3/, Andrzej Szpak 1/ 1/ Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Zakład Higieny i Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 3/ Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego, Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży Wprowadzenie. Choroby układu krążenia (ChUK) stanowią wciąż jedno z najpoważniejszych zagrożeń zdrowia i życia Polaków. Doświadczenia płynące ze Stanów Zjednoczonych oraz krajów europejskich wskazują, że profilaktyczne programy zdrowotne w znacznym stopniu przyczyniają się do redukcji zgonów obywateli tych państw. Cel pracy. Ocena rozpowszechnienia czynników ryzyka ChUK oraz ryzyka wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego według algorytmu SCORE w populacji pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) uczestniczących w Programie Profilaktyki Chorób Układu Krążenia finansowanym przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Materiał i metody. Analiza czynników ryzyka ChUK oraz ryzyka incydentu sercowo-naczyniowego według algorytmu SCORE została przeprowadzana na podstawie 1168 osób wywiadów lekarskich zebranych od pacjentów POZ będących mieszkańcami powiatów łomżyńskiego oraz kolneńskiego. Wyniki. Czynniki ryzyka takie jak nikotynizm występował u 25,6% badanych, hipercholesterolemia u 17%, a nadciśnienie u 25,1% podopiecznych lekarza POZ. Zwiększone ryzyko incydentu sercowonaczyniowego zgodnie z algorytmem SCORE dotyczy 1,1% kobiet i 11,4% mężczyzn. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii jest niższe niż w badaniach ogólno-populacyjnych co wynika z faktu, iż badaną populację stanowiły wyłącznie osoby w wieku 35-55 lat bez dotychczas rozpoznanej ChUK. Odsetek osób palących był mniejszy niż w badaniu WOBASZ a osiągnął wyższe wartości niż w badaniu POLSCREEN. Podobnie jak w porównywanych badaniach palących mężczyzn było 2 krotnie więcej niż kobiet. Wnioski. Program profilaktyczny ChUK realizowany w podstawowej opiece zdrowotnej spełnia swoją funkcję skriningową pozwalając na wczesną identyfikację osób zagrożonych chorobą oraz objęcie ich profilaktyką pierwotną, a wnioski co do skuteczności i efektywności podejmowanych przez lekarza POZ interwencji wymagają prospektywnej obserwacji i stanowić będą przedmiot dalszych badań. Słowa kluczowe: czynniki ryzyka ChUK, SCORE, choroby układu krążenia, prewencja ChUK Introduction. Cardiovascular diseases are still one of the most serious health and life threats to the population of Poland. Experiences from the United States and European countries suggest that preventive health programs greatly contribute to the reduction of mortality in these countries. Aim. To assess the prevalence of CVD risk factors and the risk of a cardiovascular event occurrence, according to the SCORE algorithm, in the population of primary health care patients, participating in the Cardiovascular Diseases Prevention Program, funded by the National Health Fund. Materials and methods. The analysis of cardiovascular risk factors and the risk of cardiovascular event occurrence according to the SCORE algorithm was carried out based on the 1168 medical records of primary health care patients, residents of Łomża and Kolno counties. Results. Such risk factors as smoking, hypercholesterolemia and hypertension apply to accordingly 25.6%, 17% and 25.1% of patients. An increased risk of cardiovascular event, according to the SCORE algorithm, applies to 1.1% of women and 11.4% of men. The prevalence of hypertension and hypercholesterolemia is lower than in the generalpopulation studies, which presumably stems from the fact that the program only affected the people without previously diagnosed CVD, aged 35-55 years. The percentage of smokers was lower than in the WOBASZ study but reached higher values than in the POLSCREEN study, similarly, male smokers were twice as numerous as female ones. Conclusions. The CVD preventive program fulfills its implemented function in primary health care, allowing early identification of people in risk of CVD, however, conclusions about the efficiency and effectiveness of interventions undertaken by the primary health care physicians should be subjected to additional testing. Keywords: CVD risk factors, SCORE, cardiovascular disease, CVD prevention Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 397-402 www.phie.pl Nadesłano: 20.05.2011 Zakwalifikowano do druku: 20.06.2011 Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr Bartosz Pędziński Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku ul. I Armii Wojska Polskiego 2/2, 15-103 Białystok tel. 85 8691030, fax 85 8691029, bartosz@pedzinski.pl

398 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 397-402 Wykaz skrótów ChUK choroby układu krążenia SCORE Systematic Coronary Risk Evaluation NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia POZ podstawowa opieka zdrowotna Wprowadzenie Korzystne trendy w spadku umieralności z powodu chorób układu krążenia (ChUK) obserwowane są w Polsce od 1991 roku, mimo to choroby te stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń życia Polaków [1]. Umieralność przedwczesna z powodu ChUK w Polsce jest nadal wyższa niż średnia dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Wartości współczynników przedwczesnej umieralności z powodu ChUK w roku 2005 wynosiły 233 zgony na 100 tys. wśród mężczyzn i 66 wśród kobiet, co stanowi odpowiednio o 97 i 23 zgony na 100 tys. więcej niż w Unii Europejskiej. Doświadczenia ze Stanów Zjednoczonych oraz krajów Europy północnej i zachodniej wskazują, że znaczną redukcję zgonów z powodu ChUK udaje się osiągnąć dzięki dobrze zorganizowanym programom profilaktyki i promocji zdrowia. Poparciem tej tezy może być analiza płynąca ze Stanów Zjednoczonych, gdzie w okresie lat 1980-2000 zmniejszenie zgonów z powodu ChUK w 47% przypisuje się zastosowaniu terapii medycznych, a w 44% modyfikacji czynników ryzyka takich jak wysokie stężenie cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów oraz niska aktywność fizyczna [2]. Podobnie znaczne spadki w umieralności związanej z ChUK rzędu 51% w Szkocji [3], 58% w Anglii i Walii lub 65% w Finlandii [4] są wynikiem działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia. W Polsce od 4 lat funkcjonuje ogólno-populacyjny program interwencji w zakresie problematyki chorób sercowo-naczyniowych realizowany w podstawowej opiece zdrowotnej (POZ), a finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Jedną z podstawowych funkcji tego programu, zgodnie ze strategią wysokiego ryzyka, jest rola skriningowa polegająca na aktywnej identyfikacji osób zagrożonych. Ewaluacja tego programu jest podstawowym narzędziem w ocenie jego efektywności. Cel pracy Ocena rozpowszechnienia czynników ryzyka ChUK oraz oszacowanie ryzyka wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego według algorytmu Systematic Coronary Risk Evaluation (SCORE) w populacji podopiecznych POZ uczestniczących w Programie Profilaktyki Chorób Układu Krążenia finansowanym przez NFZ. Materiał i metoda Analiza czynników ryzyka ChUK oraz ryzyka incydentu sercowo-naczyniowego dotyczyła populacji objętej Programem Profilaktyki Chorób Układu Krążenia w 2007 roku, liczącej 1168 osób, w tym 765 kobiet oraz 403 mężczyzn. Badaną populację stanowili mieszkańcy wsi i miast powiatów łomżyńskiego oraz kolneńskiego objęci opieką przychodni POZ Łomżyńskiego Centrum Medycznego NZOZ. Wiek badanych wynosił 35-55 lat, w tym średnia wieku kobiet wynosiła 46,13 lat, a mężczyzn 45,73 lat. Kryterium wykluczającym do objęcia badaniem było rozpoznanie ChUK w dotychczasowym wywiadzie lekarskim oraz realizacja porady profilaktycznej ChUK w ciągu ostatnich 36 miesięcy. Pacjenci zostali zaproszeni do badania w wyniku szeroko prowadzonej akcji medialnej, indywidualnych zaproszeń listownych oraz informacji uzyskanych w przychodni POZ. Badanie pacjentów przebiegało dwuetapowo. W pierwszym etapie realizowanym przez pielęgniarki POZ zebrano wywiad dotyczący czynników ryzyka ChUK: obciążenia rodzinnego ChUK, palenia tytoniu aktualnie i w przeszłości, rozpoznania cukrzycy i aktywności fizycznej. Podczas tej samej wizyty dokonano 2-krotnego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, pomiarów antropometrycznych (obwód ramienia, obwód pasa, wzrost i masa ciała) oraz pobrano krew do badań biochemicznych (stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDL-cholesterolu, HDL-cholesterolu, trójglicerydów i glukozy na czczo). Podczas drugiej wizyty realizowanej przez lekarza POZ dokonano kolejnego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, oszacowano czynniki ryzyka ChUK oraz globalne ryzyko wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego według algorytmu SCORE, a także postawiono rozpoznanie w zakresie występowania ChUK. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dla potrzeb praktyki klinicznej przyjęto w badaniu następujące kryteria klasyfikacji ciśnienia tętniczego [6]: ciśnienie optymalne (SBP < 120, DBP < 80) ciśnienie prawidłowe (SBP: 120-129, DBP: 80 84) ciśnienie wysokie prawidłowe (SBP: 130-139, DBP: 85-89) nadciśnienie stopień 1 (SBP: 140-159, DBP: 90 99) nadciśnienie stopień 2 (SBP: 160-179, DBP: 100 109) nadciśnienie stopień 3 (SBP 180, DBP 110) nadciśnienie izolowane skurczowe (SBP 140, DBP< 90).

Pędziński B i wsp. Ocena zagrożenia chorobami układu krążenia w oparciu o realizację programu profilaktyki... 399 W przypadku rozbieżności w kategoriach wartości skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego przyjęto kategorię wyższą. Wyniki W badanej populacji odsetek osób palących papierosy (powyżej 1 dziennie) aktualnie wyniósł 25,6%, w tym paliło 19,9% kobiet i prawie dwukrotnie więcej 36,5% mężczyzn, natomiast odsetek osób palących jedynie w przeszłości był wyraźnie niższy (16,5% w obu grupach płci, 12,8% w grupie kobiet i 23,6% w grupie mężczyzn) (tab. I). Zgodnie z wytycznymi realizacji programu opublikowanymi przez NFZ [5] w analizowanej populacji za czynniki ryzyka w zakresie gospodarki lipidowej przyjęto: stężenie cholesterolu całkowitego równe lub powyżej 200 mg/dl, LDL-cholesterolu równe lub wyższe od 130 mg/dl, HDL-cholesterolu niższe od 40 mg/dl, trójglicerydów równe lub wyższe od 180 mg/dl (u pacjentów z rozpoznaną cukrzycą przyjmowano stężenie trójglicerydów równe lub wyższe od 150 mg/dl). Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego odnotowano u 17% badanych, w tym u 18,8% kobiet i 13,4% mężczyzn, LDL-cholesterolu u 7,8% badanych (u 8,9% kobiet i u 7,2 mężczyzn), stężenie HDLcholesterolu poniżej 40 mg/dl stwierdzono u 2,7% osób, bez wyraźnego zróżnicowania w grupach płci. Podwyższone stężenie trójglicerydów występowało ponad dwukrotnie częściej w grupie mężczyzn 7,4% niż w grupie kobiet 3,3% (tab. II). Kryteriami klasyfikacji ciśnienia tętniczego były zalecenia Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dla potrzeb praktyki klinicznej [6]. Rozkład ciśnienia tętniczego w badanej populacji zgodnie z powyższą systematyką przedstawia tabela III. Nadciśnienie tętnicze I, II i III stopnia łącznie rozpoznano u 25,1% badanej populacji, w tym w grupie mężczyzn odsetek ten był wyższy niż w grupie kobiet (34,0% vs 20,4%). Izolowane nadciśnienie tętnicze, charakterystyczne w starszym wieku, w całej populacji występowało u 2,6% badanych, których wiek zawierał się w przedziale 36-55 lat (średnia wieku 48,3±5,56 lat) (tab. III). Rozkład ryzyka SCORE w badanej podgrupie kobiet i mężczyzn, zgodnie z klasyfikacją kategorii ryzyka ogólnego małego, umiarkowanego, zwiększonego, oraz znacznie zwiększonego przedstawia ryc. 1. Ryzyko małe i umiarkowane (mniejsze lub równe 4%) dotyczyło 98.9% kobiet oraz 88.3% mężczyzn. Ryzyko zwiększone i znacznie zwiększone (większe lub równe 5%) występowało u 1,1% kobiet i u 11,4% mężczyzn (ryc. 1). Tabela I. Rozpowszechnienie palenia papierosów w badanej populacji Table I. Cigarette smoking in the studied population Palenie papierosów Ogółem (n=1168) Kobiety (n=765) Mężczyźni (n=403) Palący aktualnie 299 25,6% 152 19,9% 147 36,5% Palący w przeszłości 193 16,5% 98 12,8% 95 23,6% Nigdy nie palący 676 57,9% 515 67,3% 161 39,9% Tabela II. Częstość występowania zaburzeń lipidowych w badanej populacji Table II. Lipid disorder frequency in the studied population Lipidy i ich kryterium Ogółem (n=1168) Kobiety (n=765) Mężczyźni (n=403) TC 200 mg/dl 198 17% 144 18,8% 54 13,4% LDL 130 mg/dl 91 7,8% 55 7,2% 36 8,9% HDL < 40 mg/dl 31 2,7% 20 2,6% 11 2,7% TG 180 mg/dl* 55 4,7% 25 3,3% 30 7,4% *u pacjentów z rozpoznaną cukrzycą TG 150 mg/dl Tabela III. Rozkład ciśnienia tętniczego w badanej populacji Table III. Arterial blood pressure in the studied population Kategorie ciśnienia Ogółem (n=1168) Kobiety (n=765) Mężczyźni (n=403) Optymalne 330 28,3% 270 35,3% 60 14,9% Prawidłowe 321 27,5% 208 27,2% 113 28,0% Wysokie prawidłowe 194 16,6% 112 14,6% 82 20,3% Nadciśnienie tętnicze 293 25,1% 156 20,4% 137 34,0% (stopień I, II, III) Izolowane nadciśnienie skurczowe 30 2,6% 19 2,5% 11 2,7% 80 70 60 50 40 30 20 10 0 małe <1% umiarkowane 1-4% zwiększone 5-9% znacznie zwiększone >10% kobiety mężczyźni Ryc. 1. Rozkład ryzyka SCORE według kategorii ryzyka w badanej populacji Fig. 1. SCORE risk distribution by risk category in the studied population Dyskusja Szereg światowych badań epidemiologicznych wskazuje na silny związek palenia papierosów z chorobami sercowo-naczyniowymi takimi jak zawał serca, udar i choroby naczyń obwodowych [7]. Szkodliwe skutki zdrowotne palenia tytoniu zależą od liczby wypalanych papierosów dziennie i czasu

400 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 397-402 trwania nałogu. Istnieje szereg dowodów naukowych dotyczących korzyści płynących z zaprzestania palenia tytoniu, gdzie niektóre z nich obserwowane są natychmiast, inne natomiast wymagają dłuższego okresu niepalenia [8]. W badanej populacji odsetek palaczy (36,5% u mężczyzn, 19,9% u kobiet) był mniejszy niż w projekcie WOBASZ (42% u mężczyzn, 25% u kobiet, wiek badanych 20-74 lata), [9] a osiągnął wyższe wartości niż w badaniu POLSCREEN (27,3% u mężczyzn, 14,3% u kobiet, wiek badanych powyżej 35 r.ż.) [10]. Cechą wspólną wyników niniejszego badania z wynikami z innych badań epidemiologicznych w Polsce (NATPOL PLUS 2002, WOBASZ, POLSCREEN) jest proporcja palących mężczyzn do kobiet, wskazująca na 2-krotnie częstsze palenie przez mężczyzn w porównaniu do kobiet [11]. Klasycznym przykładem związku przyczynowoskutkowego w epidemiologii jest związek pomiędzy wysokim stężeniem cholesterolu, a rozwojem miażdżycy naczyń. Jednocześnie istnieje szereg publikacji wskazujących, iż obniżenie stężenia cholesterolu powoduje zmniejszenie ryzyka ChUK. Przykładem jest meta-analiza dotycząca stosowania statyn, która wykazała, że obniżenie osoczowego poziomu cholesterolu całkowitego o 10% skutkuje redukcją częstości choroby wieńcowej po 5 latach o 25%, natomiast zmniejszeniu stężenia cholesterolu LDL o 1 mmol/l towarzyszyło obniżenie odsetka zdarzeń związanych z chorobami serca i naczyń o 20% [12]. Aktualne europejskie wytyczne dotyczące prewencji chorób sercowo-naczyniowych określają, że stężenie cholesterolu całkowitego w osoczu w populacji ogólnej powinno wynosić <5 mmol/l (190 mg/dl), a cholesterolu LDL <3 mmol/l (115 mg/dl). U osób z grupy najwyższego ryzyka, szczególnie z ustaloną klinicznie chorobą sercowo-naczyniową na podłożu miażdżycowym oraz z cukrzycą, docelowe wartości muszą być jeszcze niższe jeżeli jest to osiągalne. Pomimo, że w europejskich wytycznych nie określono szczegółowych wartości docelowych dla cholesterolu HDL oraz trójglicerydów, stężenie cholesterolu HDL <1,0 mmol/l ( 40 mg/dl) u mężczyzn oraz <1,2 mmol/l ( 45 mg/dl) u kobiet, a także stężenie trójglicerydów na czczo >1,7 mmol/l ( 150 mg/dl) są traktowane jako markery podwyższonego ryzyka sercowo-naczyniowego [13]. Zgodnie z wytycznymi realizacji programu określonymi przez NFZ [5] za czynnik ryzyka w zakresie gospodarki lipidowej przyjęto między innymi stężenie cholesterolu całkowitego równe lub powyżej 200 mg/ dl. Wynik taki uzyskano w badanej populacji u 18,8% kobiet oraz u 13,4% mężczyzn, co stanowi kilkakrotnie niższy odsetek osób z hipercholesterolemią niż w badaniach POLSCREEN [14] oraz WOBASZ [15] w podobnych grupach wieku. Przyczyną tego jest zapewne fakt, że w badaniu profilaktyki ChUK NFZ kwalifikowane do badania były osoby zdrowe (bez dotychczasowego rozpoznania ChUK) natomiast w porównywanych badaniach udział wzięły osoby zarówno zdrowe, jak i chore stanowiące reprezentatywną próbę z populacji Polski. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że dla badania POLSCREEN oraz WOBASZ podwyższony poziom cholesterolu uznano jako stężenie równe lub wyższe 190 mg/dl (5,0 mg/dl), co stanowi o 10mg/dl mniej niż w badaniu CHUK NFZ. Liniowy charakter zależności między ciśnieniem tętniczym, a chorobowością i umieralnością sercowo-naczyniową [16,17] oraz znaczne obciążenie nadciśnieniem tętniczym w populacji ogólnej sprawia, że szereg publikacji nadciśnienie tętnicze wymienia na pierwszym miejscu wśród przyczyn zgonów na świecie [18]. Pomimo, że wiek i płeć są głównymi i niemodyfikowalnymi czynnikami warunkującymi wysokość ciśnienia tętniczego, to w gestii lekarza POZ pozostaje duży obszar oddziaływania poprzez modyfikację czynników ryzyka oraz zastosowanie leczenia farmakologicznego [19]. Wymiernym efektem takiego założenia są coraz bardziej popularne tabele stratyfikacji ryzyka sercowo-naczyniowego oraz wynikające z nich algorytmy postępowania z pacjentami z nadciśnieniem tętniczym. Za kryterium rozpoznania nadciśnienia tętniczego w badanej populacji przyjęto RRs 140 mm Hg lub RRs 90 mm Hg jako wynik średniej arytmetycznej z trzech niezależnych pomiarów. Wynik taki rozpoznano u 25,1% badanej populacji, gdzie w grupie mężczyzn odsetek ten był wyższy (34%) niż w grupie kobiet (20,4%). Wyższy odsetek osób z nadciśnieniem w populacji ogólnej obserwowano w badaniach WOBASZ, POLSCREEN oraz Pol-MONICA, jednak należy zaznaczyć, iż do badań tych włączono osoby ze starszej grupy wieku, leczone hipotensyjnie oraz obciążone ChUK [20]. Z uwagi na fakt, iż analiza pojedynczych czynników ryzyka ma ograniczone znaczenie prognostyczne w określaniu prawdopodobieństwa wystąpienia choroby bądź zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych, bardzo istotne w oszacowaniu całkowitego ryzyka jest traktowanie czynników łącznie. Istnieje synergiczny wpływ czynników ryzyka na ChUK, gdzie każdy kolejny w dużym stopniu potęguje to ryzyko. Związek z ChUK przypisuje się ponad 300 czynnikom, jednakże 75% chorób sercowo-naczyniowych można wiązać z kilkoma głównymi czynnikami ryzyka [21]. Wśród wielu systemów oceny ryzyka ogólnego szczególne znaczenie zajmuje system SCORE, ogłoszony w 2003 roku i stanowiący podstawę podejmowania decyzji odnośnie profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych w Europie. Szacowanie 10-letniego ryzyka zgonu sercowo-naczyniowego z zastosowaniem algorytmu SCORE staje się coraz popularniejsze w praktyce lekarza POZ, gdyż

Pędziński B i wsp. Ocena zagrożenia chorobami układu krążenia w oparciu o realizację programu profilaktyki... 401 pozwala na oszacowanie ryzyka aktualnego oraz przyszłego a także pozwala na wskazanie pacjentom w jaki sposób poprzez niwelowanie czynników ryzyka mogą statystycznie obniżyć prawdopodobieństwo zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. Należy jednak pamiętać, że system SCORE ma swoje ograniczenia i tak w grupie wieku do lat 49 nie ma osób z wysokim 10- letnim ryzykiem zgonu ( 5%). W badanej populacji ryzyko SCORE większe lub równe 5% dotyczyło 1,1% kobiet i 11,4% mężczyzn, podczas gdy dla porównania w badaniu POLSCREEN ryzyko SCORE większe lub równe 5% występowało u 2,7% kobiet i u 6,9% mężczyzn w wieku 40-54 lat. Przyczyna różnic w takim rozkładzie ryzyka może wynikać z indywidualnej klasyfikacji pacjentów do różnych grup ryzyka przez lekarzy co przewidują tablice SCORE. Podsumowanie i wnioski Program profilaktyczny ChUK realizowany w POZ jest pierwszym przykładem ogólno-populacyjnego programu interwencyjnego finansowanego ze środków NFZ, który swoim zasięgiem obejmuje całą populację Polski w perspektywie długookresowej. Realizacja programu daje możliwość lekarzowi POZ rozpoznania czynników ryzyka ChUK oraz wychwycenia osób objętych chorobą. Przedstawione wyniki wskazują, że takie czynniki ryzyka jak nikotynizm występował u 25,6%, hipercholesterolemia u 17%, nadciśnienie tętnicze u 25,1% pacjentów potencjalnie zdrowych, tj. tych u których dotychczas nie rozpoznano ChUK. Zwiększone ryzyko incydentu sercowo-naczyniowego w perspektywie 10-letniej zgodnie z algorytmem SCORE dotyczyło 1,1% kobiet i 11,4% mężczyzn. Rozpowszechnienie hipercholesterolemii i nadciśnienia jest niższe niż w badaniach ogólno-populacyjnych co wynika z faktu, że badana populacja obejmowała wyłącznie osoby bez dotychczas rozpoznanej ChUK oraz grupę wieku 35-55 lat. Częstość palenia tytoniu w badanej populacji jest zbliżone do innych badań ogólno-populacyjnych. Trzy kluczowe czynniki ryzyka ChUK będące przedmiotem analizy stanowią klasyczny przykład czynników modyfikowalnych, to jest takich które można skutecznie minimalizować poprzez edukację i promocję zdrowia pacjentów na szczeblu POZ. Prezentowane badanie wskazuje, że program profilaktyczny ChUK realizowany w POZ niewątpliwie spełnia swą funkcję skriningową, jednak wnioski co do jego skuteczności i ekonomiczności będą przedmiotem dalszych analiz, gdyż wymagają obserwacji longitudialnej. Piśmiennictwo / References 1. Wojtyniak B, Goryński P. Sytuacja zdrowotna ludności polski. NIZP PZH, Warszawa 2008: 47-48. 2. Ford ES, Ajani UA, Croft JB, et al. Explaining the decrease in U.S. deaths from coronary disease 1980-2000. N Engl J Med 2007, 356: 2388-98. 3. Capewell S, Morrison CE, McMurray JJ. Contribution of modern cardiovascular treatment and risk factor changes to the decline in coronary heart disease mortality in Scotland between 1975 and 1994. Heart 1999 81: 380-386. 4. Vartiainen E, Jousilahti P, Alfthan G, et al. Cardiovascular risk factor changes in Finland, 1972-1997. Int J Epidemiol 2000, 29(1): 49-56. 5. Narodowy Fundusz Zdrowia. Zarządzenie nr 53/2006 z dnia 25 sierpnia 2006 r. w sprawie zatwierdzenia do realizacji profilaktycznych programów zdrowotnych. 6. The Task Force for the Management of Arterial Hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC), 2007. Guidelines for the management of arterial hypertension. Eur Heart J 2007, 28(12): 1462-1536. 7. Nathan D. Wong, Henry R. Black, Julius M. Gardin. Kardiologia Prewencyjna. Centrum Wyd Med, Warszawa 2000: 263-265. 8. McEwen A, Hajek P, Mc Robbic H, et al. Manual of Smoking Cessation. Blockwell Publishers, Oxford 2006. 9. Polakowska M, Piotrowski W, Tykarski A i wsp. Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005, 63, 6 (supl. 4). 10. Podolec P, Kopeć G. Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród dorosłych Polaków wyniki badania POLSCREEN. [w:] Ogólnopolski Program Prewencji Choroby Wieńcowej POLSCREEN. Cieśliński A (red). Termedia, Poznań 2006: 69-79. 11. Zatoński W. Rozwój sytuacji zdrowotnej w Polsce na tle innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Centrum Onkologii Instytut Onkologii, Warszawa 2001. 12. Baigent C, Keech A, Kearney PM, et al. Cholesterol Treatment Trialists (CTT) Collaborators. Efficacy and safety of cholesterollowering treatment: prospective meta-analysis of data from 90,056 participants in 14 randomised trials of statins. Lancet 2005, 366(9493): 1267-78. 13. The European Society of Cardiology, Europejskie wytyczne dotyczące prewencji chorób sercowo-naczyniowych w praktyce klinicznej wersja skrócona. Eur Heart J 2007, 28(19): 2375-414. 14. S z o s t a k W B, C y bu l s k a B. R o z pow s z e ch n i en i e hipercholesterolemii wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. [w:] Ogólnopolski Program Prewencji Choroby Wieńcowej POLSCREEN. Cieśliński A (red). Termedia, Poznań 2006: 47-54. 15. Pająk A, Wiercińska E, Polakowska M i wsp. Rozpowszechnienie dyslipidemii u mężczyzn i kobiet w wieku 20-74 lat w Polsce. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005, 63, 6(supl. 4). 16. Lewington S, Clarke R, Qizilbash N, et al. Age-specific relevance of usual blood pressure to vascular mortality: A meta-analysis of individual data for one million adults in 61 prospective studies. Prospective Studies Collaboration Lancet 2002, 360: 1903-13.

402 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 397-402 17. Vasan R, Larson MG, Leip EP, et al. Assessment of frequency of progression to hypertension in non-hypertensive participants in the Framingham Heart Study: a cohort study. Lancet 2001, 358: 1682-6. 18. Ezzati M, Lopez AD, Rodgers A, et al. Comparative Risk Assessment Collaborating Group. Selected major risk factors and global and regional burden of disease. Lancet 2002, 360: 1347-1360. 19. Kozakiewicz K, Sosnowski M, Skrzypek-Wańha J. Efektywność akcji profilaktycznej w populacji wysokiego ryzyka choroby wieńcowej. Cz. I. Rozkład ciśnienia tętniczego w zależność od wieku i płci. Nadciśnienie Tętnicze 2001, 5, 4. 20. Kawecka-Jaszcz K, Pośnik-Urbańska A, Jankowski P. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego w zależności od płci w świetle badan epidemiologicznych w Polsce. Nadciśnienie Tętnicze 2007, 11, 5. 21. Cieśliński A. Ryzyko ogólne u badanych w programie POLSCREEN analiza według systemu SCORE. [w:] Ogólnopolski Program Prewencji Choroby Wieńcowej POLSCREEN. Cieśliński A (red). Termedia, Poznań 2006: 85-95.