Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ł Ó D Z K I E J Nr 1018 ORGANIZACJA I ZARZDZANIE, z. 43 2007 MAREK MATEJUN Katedra Zarzdzania Politechniki Łódzkiej ANALIZA ZEWNTRZNYCH, PRAWNO- PODATKOWYCH BARIER ROZWOJU FIRM SEKTORA MP Opiniodawca: prof. dr hab. Marek Lisiski W procesie rozwoju, rozumianego jako postp w wymiarze jakociowym i ilociowym, przedsibiorstwa napotykaj na liczne bariery i ograniczenia. Dotyczy to równie małych i rednich firm, które pozytywnie kształtuj sfer społeczn i gospodarcz kraju. W artykule przedstawiono rozwaania dotyczce zewntrznych barier rozwoju firm sektora MP spowodowanych obcieniami podatkowymi i ZUS, a take obowizkami prawno-podatkowymi. 1. Uwagi wstpne W procesach rozwojowych organizacji, które traktowane s czsto jako najbardziej oczekiwane efekty ich funkcjonowania, przedsibiorstwa napotykaj na rónorodne bariery i ograniczenia, które hamuj pozytywne tendencje wzrostowe. Celem artykułu jest prezentacja zewntrznych barier rozwoju małych i rednich przedsibiorstw zwizanych z obcieniami podatkowymi oraz ZUS, a take wynikajcych z obowizków prawno-podatkowych przedsibiorstw. W artykule przedstawiono wyniki bada ankietowych prowadzonych w grupie małych i rednich przedsibiorstw, biur rachunkowych, jako instytucji otoczenia biznesu oraz wród pracowników urzdów skarbowych, którzy s odbiorcami znacznej czci informacji i dokumentacji generowanych w procesie funkcjonowania i rozwoju podmiotów gospodarczych.
108 Marek Matejun 2. Rozwój firm sektora MP i jego ograniczenia Pojcie rozwoju przedsibiorstw i szerzej, organizacji, prezentowane jest w literaturze z zakresu zarzdzania w sposób niejednoznaczny. Rozwój rozumiany moe by jako długotrwały proces ukierunkowanych zmian, w których mona wyróni nastpujce po sobie kolejne etapy przemian [2, s. 73-74]. J. Machaczka na przykład traktuje rozwój jako proces zmian zachodzcy w czasie [6, s. 14], a T. Pszczołowski zwraca uwag, i w toku rozwoju poszczególne całoci łcz si w układy bardziej skomplikowane, w całoci wyszego rzdu [13, s. 212]. Istotne rozwaania dotycz równie relacji zachodzcych pomidzy pojciami rozwoju, wzrostu, rozrostu, postpu, i innymi, które wi si z procesami rozwojowymi organizacji. Na przykład Z. Piercionek utosamia rozwój ze zjawiskami jakociowymi, wzrost traktujc jako kategori ilociow, co w odniesieniu do przedsibiorstwa oznacza powikszanie iloci zasobów zwikszajce skal działalnoci [12, s. 11]. Równie J. Machaczka wskazuje, i pojcie rozwoju zwizane jest głównie ze zmianami o charakterze jakociowym, a nie ilo- ciowym [6, s. 14]. Powysze rozwaania porzdkuje w pewnym stopniu zastosowane przez D. Hahna rozrónienie midzy wzrostem przedsibiorstwa w wskim i w szerokim znaczeniu. Przez wzrost wielkoci przedsibiorstwa w wskim (cisłym) znaczeniu rozumie on tylko mierzaln, ilociow zmian w dłuszym okresie, któr mona obliczy na podstawie danych statystycznych. Wzrost wielkoci przedsibiorstwa w szerokim znaczeniu to natomiast cało przeobrae w dłuszym okresie, obejmujcych zarówno wzrost wielkoci ilociowych, jak i zmiany jakociowe. Wzrost w szerokim znaczeniu Hahn traktuje włanie jako rozwój przedsibiorstwa [3, s. 153]. Wydaje si zatem, i przez rozwój organizacji mona rozumie wzrost sprawnoci jej funkcjonowania zarówno w aspekcie ilociowym, jak i jakociowym. Rozwój jest jednym z najbardziej podanych stanów w biznesie komercyjnym. Czsto zwraca si uwag, i ostatecznym celem przedsibiorstwa zarobkujcego jest maksymalizacja zysku długookresowego i rozwój organizacji. Problematyka rozwoju organizacji jest szeroko akcentowana w literaturze z zakresu zarzdzania, równie w odniesieniu do specyficznej grupy podmiotów gospodarczych, jakimi s małe i rednie przedsibiorstwa. W Polsce kategoria małych i rednich przedsibiorców została wyranie wyodrbniona w definicji opartej na właciwociach ilociowych, która znajduje si w Ustawie o swobodzie działalnoci gospodarczej. Zgodnie z definicj powyszej ustawy, wyodrbnione zostały trzy kategorie przedsibiorstw zaliczane do sektora M P: mikro, mali oraz redni przedsibiorcy [15]. Małe i rednie przedsibiorstwa poprzez swoje działania maj moliwo aktywnego kształtowania gospodarki kraju, jak równie pozytywnego wpływu na sfer społeczn. Traktowane s jako siła napdowa współczesnych gospoda-
Analiza zewntrznych, prawno-podatkowych barier... 109 rek i istotne ródło tworzenia nowych miejsc pracy. Warunkiem aktywnego uczestnictwa małych i rednich przedsibiorstw w grze rynkowej i stymulowania przez nie rozwoju gospodarczego i społecznego kraju jest jednak ich szeroko pojty rozwój. Tabela 1 Grupa barier Bariery o charakterze zewntrznym Bariery o charakterze wewntrznym Wybrane kategorie barier działalnoci i rozwoju firm sektora M P Rodzaj bariery Wybrane czynniki Bariery rynkowe spadek siły nabywczej społeczestwa, agresywne działania konkurencji, Bariery finansowe problemy w dostpie do kapitału z sektora komercyjnego, warunki wiadczenia usług finansowych, Bariery prawne skomplikowanie przepisów i niestabilno systemu prawa, wysokie obcienia fiskalne i ZUS, Bariery polityczne zbyt ogólne załoenia programów politycznych, niedostatki informacyjne, Bariery informacyjne i edukacyjne niewielki zakres informacji o programach pomocowych, brak efektywnego i dostpnego systemu kształcenia przedsibiorców, Bariery kadrowe niech do podejmowania pracy w sektorze M P, mała mobilno pracowników, wysoka fluktuacja kadry, Bariery społeczne trudnoci w akceptacji rozwarstwienia społecznego, niedostateczna kultura przedsibiorczoci, Bariery infrastruktury zły stan dróg, brak autostrad, zły stan infrastruktury energetycznej, Słaboci zarzdzania błdy strategii rozwoju, błdy zarzdzania operacyjnego, słaboci struktur organizacyjnych, Słaboci kompetencji niedostateczne umiejtnoci w zakresie sprzeday włacicieli i kadry i marketingu, i innych dziedzin, przedsibiorstwa niska skłonno do uczenia si, Bariery produkcyjne przestarzały park maszynowy, niewystarczajce moce produkcyjne, Bariery lokalowe niedostateczna baza lokalowa, i zwizane z rozmiarem działalnoci oddalenie od głównych szlaków komunikacyjnych. ródło: opracowanie własne na podstawie [8, s. 236-240, 11, s. 170-193, 5, s. 64, 7, s. 38-39, 10, s. 123-124]. Małe i rednie przedsibiorstwa w grze rynkowej napotykaj jednak na rónorodne bariery i ograniczenia, które utrudniaj bd uniemoliwiaj ich
110 Marek Matejun rozwój. W literaturze identyfikowane s najczciej dwie grupy typowych zagroe rozwoju małych i rednich przedsibiorstw: bariery o charakterze zewntrznym, których ródłem jest zmienne i zło- one otoczenie, a take relacje zachodzce midzy firm i otoczeniem, ograniczenia wewntrzne, które wynikaj ze słaboci przedsibiorstwa, w tym przede wszystkim niedostatków zasobowych, czy ogranicze kompetencyjnych. W ramach kadej z tych grup czynników mona wyróni bardziej szczegółowe kategorie barier i zagroe, uzalenione od okrelonych obszarów otoczenia organizacji i poziomu rozwaa dotyczcych wntrza przedsibiorstwa. Wybrane grupy tych ogranicze zostały przedstawione w tabeli 1. 3. Bariery prawno-podatkowe i zwizane z obowizkami wobec ZUS Wyniki rónorodnych bada na temat barier rozwoju małych i rednich przedsibiorstw wskazuj, i w czołówce czynników najbardziej zagraajcych interesom rozwojowym firmy nieustannie od wielu lat znajduj si bariery zwizane z obcieniami (podatkowymi oraz ZUS) oraz niestabilnoci i skomplikowaniem przepisów prawnych w tym zakresie. Według bada Ministerstwa Gospodarki, wysoko podatków i opłat zwizanych z prowadzeniem działalnoci gospodarczej to według przedsibiorców najpowaniejsza bariera rozwoju firmy. Wskazuje na ni blisko 40% ankietowanych. Porównywalnie zły wpływ na sytuacj przedsibiorstwa maj jedynie niskie obroty, wymieniane przez 25% badanych. Inne uciliwoci, takie jak inflacja, biurokracja, koszt siły roboczej, czy konkurencja na rynku w ocenie przedsibiorców w bardzo nieznaczny sposób pogarszaj ich zdolno do funkcjonowania na rynku [14]. Badania dotyczce barier działalnoci i rozwoju małych i rednich przedsibiorstw prowadzone były równie w 2001 roku wród 88 małych i rednich przedsibiorców działajcych w aglomeracji łódzkiej. Wyniki bada dotyczce najpowaniejszych barier w działalnoci i rozwoju wskazanych przez respondentów przedstawiono na rysunku 1 (przedsibiorcy mogli wskaza tu wicej ni jedn odpowied). Za najtrudniejsze bariery działalnoci i rozwoju respondenci uznali wówczas równie wysokie podatki i inne przewidziane prawem opłaty. Wskazało na nie 81% przedsibiorców. Kolejn grup powanych zagroe dla małych i rednich przedsibiorstw stanowi skomplikowane przepisy prawne i biurokracja (wskazało na nie 57% przedsibiorców).
Analiza zewntrznych, prawno-podatkowych barier... 111 wysokie podatki 81% skomplikowane przepisy prawne 57% dua konkurencja 36% koszty robocizny mały rynek zbytu brak płynnoci finansowej 26% 25% 24% trudnoci ze zdobyciem kapitału 13% inne 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Rys. 1. Bariery rozwoju małych i rednich przedsibiorstw w odczuciu przedsibiorców z regionu łódzkiego ródło: [8, s. 243]. Czytelno przepisów Wysoko stawek Elastyczno przepisów Sprawozdawczo System kontroli Praca urzdu skarbowego Czstotliwo płacenia 2% 2% 2% 2% 7% 8% 10% 17% 16% 20% 28% 33% 49% 47% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Nieprzyjazny Przyjazny Rys. 2. Ocena poszczególnych elementów systemu podatkowego ródło: [1, s. 270]. Badania Instytutu Gallupa prowadzone na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci wskazuj, i włanie kształt prawa podatkowego jest szczególnie nieprzyjazny dla podatników. Przedsibiorcy pytani o ocen poszczególnych elementów systemu podatkowego, za najbardziej przyjazn uznali
112 Marek Matejun prac urzdników urzdów skarbowych. Zdecydowanie najgorzej oceniano czytelno przepisów oraz wysoko stawek podatkowych. Wyniki oceny poszczególnych elementów systemu podatkowego przedstawiono na rysunku 2. Polski system podatkowy oceniany jest przez małych i rednich przedsibiorców jako skomplikowany, pełen niejasnych i nieczytelnych przepisów oraz niestabilny. Wzrasta liczba aktów prawnych w nim wystpujcych, staj si one coraz bardziej obszerne, i o wikszym stopniu szczegółowoci uregulowa. Nagminnie naduywa si w nich odwoła do innych przepisów, czsto brak jest definicji ustawowych, a pojcia stosowane w danym akcie maj niejednolite znaczenie [4, s. 33]. Powanym problemem mog by równie wysokie obcienia ZUS zarówno samych przedsibiorców, jak równie pracowników zatrudnionych w sektorze M P. W znacznym stopniu wpływaj one na wysoko kosztów pracy, wprowadzaj równie konieczno prowadzenia znacznej iloci dokumentacji i sprawozdawczoci do urzdu. Problemem mog by tu równie czste zmiany przepisów, brak ich jednoznacznej interpretacji oraz tryb pracy i kontroli prowadzonych przez urzdników. Poruszanie si wród skomplikowanych przepisów oraz profesjonalny kontakt z aparatem fiskalnym i administracj ZUS wymaga czsto korzystania z pomocy specjalistów, których jednak zatrudnienie dla wielu małych i rednich firm moe by zbyt duym obcieniem. Alternatyw moe by tu na przykład powierzenie realizacji tych zada na rzecz zewntrznego, wyspecjalizowanego partnera (np. biura rachunkowego) w ramach outsourcingu kontraktowego, co wydaje powszechnym rozwizaniem stosowanym w sektorze M P. 4. Metodyka i zakres prowadzonych bada empirycznych Uwzgldniajc powysze uwarunkowania, w 2005 roku w Katedrze Zarzdzania PŁ podjto badania ankietowe na temat roli outsourcingu w zakresie rachunkowoci i doradztwa podatkowego w rozwoju małych i rednich przedsibiorstw. Jednym z celów tych bada było okrelenie barier na jakie napotykaj firmy sektora M P w procesie swojego rozwoju. W niniejszym artykule przedstawiono wybrane ograniczenia o charakterze zewntrznym zwizane z obcieniami podatkowymi oraz ZUS, a take przepisami i obowizkami formalno-prawnymi w tym zakresie. Badania przeprowadzono w trzech grupach podmiotów działajcych na terenie mikroregionu łódzkiego, który obejmował miasto Łód wraz ssiednimi powiatami i został wyznaczony jako przestrzenny obszar bada. 1. W 110 małych i rednich przedsibiorstwach, gdzie respondentami byli właciciele lub kadra zarzdzajca tych podmiotów. W badaniach wzili udział przede wszystkim mczyni (63% respondentów), osoby w wieku 41-50 lat (43%), z wykształceniem rednim (47%) w kierunku technicznym
Analiza zewntrznych, prawno-podatkowych barier... 113 (61%). Badane podmioty to najczciej mikro przedsibiorstwa (86%), działajce jako osoby fizyczne prowadzce działalno gospodarcz (68%). 2. W 37 biurach rachunkowych, które pełni rol specjalistów realizujcych stał obsług zewntrzn małych i rednich przedsibiorstw w zakresie rachunkowoci i doradztwa podatkowego. Respondentami byli właciciele tych podmiotów, w wikszoci kobiety (54%), najczciej w wieku powyej 40 lat (70%), z wykształceniem wyszym (76%). Zdecydowana wikszo badanych biur rachunkowych (86%) to mikro przedsibiorstwa działajce jako osoby fizyczne prowadzce działalno gospodarcz (84%). 3. Wród 194 pracowników urzdów skarbowych, którzy s odbiorcami znacznej czci dokumentacji i informacji generowanych w wyniku funkcjonowania małych i rednich przedsibiorstw. Respondentami były tu najczciej kobiety (77%), w wieku 30-50 lat (64%) z wykształceniem wyszym (71%). Ankietowani pracowali najczciej w dziale podatku dochodowego od osób fizycznych (30%), dziale kontroli podatkowej (27%) oraz dziale podatku od towarów i usług (25%). W przypadku pierwszej grupy podmiotów charakter przedstawionych barier rozwoju odzwierciedla bezporednio problemy małych i rednich przedsibiorstw, natomiast dwie pozostałe grupy pełniły w badaniu rol specjalistyczn. Z powodu duej wiedzy i znacznego dowiadczenia zwizanego z problemami podatkowymi i czciowo ZUS poproszono równie włacicieli biur rachunkowych i urzdników skarbowych o dokonanie oceny opisywanych w artykule barier rozwoju firm sektora M P. W przypadku respondentów z biur rachunkowych i urzdów skarbowych uszczegółowiono ponadto zakres analizowanych problemów, mogcych stanowi trudnoci dla firm sektora M P. Naley zauway, i biura rachunkowe stanowi bardzo specyficzn grup badawcz w kontekcie poruszanych problemów. Z jednej strony s one przedsibiorstwami z sektora M P wic napotykaj na podobne bariery jak inne podmioty z tej grupy. Dysponuj jednak specjalistyczn wiedz i umiejtnociami w zakresie prawa podatkowego, przepisów ZUS i formalno-prawnych obowizków przedsibiorstw. Z drugiej strony wystpowanie znaczcych barier o charakterze podatkowym i ZUS dla małych i rednich podmiotów stanowi istotny czynnik rozwoju biur rachunkowych, dla których firmy sektora M P stanowi najwaniejsz grup docelow klientów [9, s. 232]. 5. Wyniki bada w sektorze MP oraz w urzdach skarbowych W trakcie bada prowadzonych w małych i rednich przedsibiorstwach (z pierwszej grupy badawczej) poddano analizie wystpowanie rónorodnych barier rozwoju, zarówno o charakterze zewntrznym, jak równie wewntrznym. Respondenci wskazywali na wystpowanie okrelonej bariery rozwojowej (przez
114 Marek Matejun niektórych z respondentów przedstawione w kafeterii ankiety problemy nie zostały zidentyfikowane jako bariery rozwojowe) oraz okrelali wag zagroenia problemem, w stosunku do innych trudnoci, w skali od 1 (bardzo niska ocena zagroenia) do 4 (bardzo wysoka ocena). Liczb wskaza na okrelony czynnik jako na barier rozwoju przedstawiono na rysunkach prezentujcych wyniki jako powszechno bariery, natomiast redni wag problemu okrelono jako sił bariery. Wyniki wskazuj, i badane firmy sektora M P w trakcie swojej działalnoci napotykaj na liczne ograniczenia i bariery utrudniajce ich funkcjonowanie i rozwój. Sporód wszystkich barier zaproponowanych w kwestionariuszu ankiety respondenci z grupy małych i rednich przedsibiorstw najczciej i najsilniej wskazywali na nastpujce problemy (na kady z nich wskazało 98% ankietowanych): wysoko obcie ZUS (siła bariery 3,8), wysoko obcie podatkowych (siła bariery 3,5), wzrost kosztów prowadzenia działalnoci gospodarczej (siła bariery 3,4), brak jasnoci i czytelnoci przepisów prawnych (siła bariery 3,3), dua konkurencja rynkowa (siła bariery 3,3), zmienno przepisów prawnych (siła bariery 3,3). Wysoko obcie ZUS Wysoko obcie podatkowych Zmienno przepisów prawnych Brak jasnoci i czytelnoci przepisów prawnych 98% 98% 98% 98% 3,8 3,5 3,3 3,3 Czstotliwo płacenia podatków i ZUS System kontroli urzdów Praca urzdników Obowizki i zakres sprawozdawczoci do urzdów 95% 95% 94% 93% 2,6 2,5 2,5 2,4 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Powszechno bariery Siła bariery Rys. 3. Zewntrzne bariery działalnoci i rozwoju o charakterze prawno-podatkowym i ZUS zidentyfikowane wród badanych przedsibiorców z sektora M P ródło: opracowanie własne na podstawie wyników bada.
Analiza zewntrznych, prawno-podatkowych barier... 115 Do najpowaniejszych problemów wystpujcych w trakcie działalnoci gospodarczej badani przedsibiorcy zgodnie zaliczyli zatem bariery zewntrzne, w tym przede wszystkim o charakterze prawno-podatkowym i ZUS. Na wszystkie zidentyfikowane w kwestionariuszu ankiety problemy w tej sferze wskazało ponad 90% respondentów, przy czym siła wskaza była tu zrónicowana. Do najwaniejszych barier naley wysoko obcie publicznoprawnych oraz zmienno i skomplikowanie przepisów prawa. Pozostałe czynniki, takie jak czstotliwo płacenia podatków, obowizki sprawozdawcze, system kontroli i pracy urzdników, pomimo duego zakresu wystpowania nie stanowi tak silnych utrudnie. Zewntrzne bariery działalnoci i rozwoju o charakterze prawno-podatkowym i ZUS zidentyfikowane wród badanych przedsibiorców przedstawiono na rysunku 3. W procesie badawczym poproszono równie włacicieli biur rachunkowych i urzdników skarbowych o ocen barier rozwojowych dla małych i rednich przedsibiorstw, wynikajcych ze spraw prawno-podatkowych i ZUS. W tych grupach rozszerzono i uszczegółowiono zakres problemów mogcych stanowi trudnoci dla firm sektora M P. Właciciele biur rachunkowych nieco silniej ni przedsibiorcy wskazuj na bariery prawno-podatkowe prowadzenia działalnoci gospodarczej. Podobnie jak respondenci z grupy małych i rednich przedsibiorstw, do najtrudniejszych problemów zaliczaj oni zmienno i brak czytelnoci przepisów podatkowych i ZUS. Zewntrzne bariery działalnoci i rozwoju małych i rednich przedsibiorstw o charakterze prawno-podatkowym zidentyfikowane przez wła- cicieli biur rachunkowych przedstawiono na rysunku 4. Kolejna grupa istotnych trudnoci w opinii włacicieli biur rachunkowych dotyczy wysokoci obcie publicznoprawnych, przy czym według ksigowych najpowaniejsze bariery zwizane s z wysokoci składek ZUS dla wła- cicieli firm, jak równie cho wskazywane jako mniej powszechne wynikajce z obcie ZUS od wynagrodze pracowników. Właciciele biur rachunkowych nieco gorzej ni przedsibiorcy oceniaj równie prac urzdników oraz systemy kontroli stosowane przez urzdy. W opinii włacicieli biur rachunkowych najmniejszym obcieniem dla małych i rednich przedsibiorstw s obowizki i zakres sprawozdawczoci do urzdów skarbowych oraz do ZUS, a take czstotliwo płacenia obcie publiczno-prawnych.
116 Marek Matejun Zmienno przepisów podatkowych Brak jasnoci i czytelnoci przepisów o podatku VAT Brak jasnoci i czytelnoci przepisów o PIT Zmienno przepisów ZUS Brak jasnoci i czytelnoci przepisów ZUS Wysoko składek ZUS od właciciela firmy Wysoko obcie podatkiem VAT Wysoko obcie podatkiem dochodowym System kontroli urzdów skarbowych Poziom i jako obsługi przez urzdników ZUS Poziom i jako obsługi przez urzdników US Wysoko obcie ZUS od pracowników System kontroli ZUS Obowizki i zakres sprawozdawczoci do ZUS Obowizki i zakres sprawozdawczoci do US Czstotliwo płacenia składek ZUS Czstotliwo płacenia podatków 100% 100% 100% 100% 100% 97% 97% 97% 97% 97% 97% 94% 94% 92% 92% 89% 83% 3,6 3,4 3,3 3,1 3,1 3,7 3,2 3,0 2,8 2,7 2,7 3,7 2,6 2,7 2,4 2,2 2,3 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Pow szechno problemu Siła problemu Rys. 4. Bariery rozwoju firm sektora M P o charakterze prawno-podatkowym i ZUS identyfikowane przez włacicieli biur rachunkowych ródło: opracowanie własne na podstawie wyników bada.
Analiza zewntrznych, prawno-podatkowych barier... 117 Naley zwróci uwag, i mali i redni przedsibiorcy nieco mniej negatywnie ni ksigowi oceniaj problemy zwizane ze zmiennoci i czytelnoci przepisów oraz wynikajce z pracy urzdników i systemów kontroli. Obszary te s bezporedni zwizane ze wiadczeniem usług przez biura rachunkowe na rzecz firm sektora M P i ich nisza ocena przez respondentów z pierwszej grupy moe wiadczy o pozytywnym wpływie pracy biur rachunkowych na łagodzenie powyszych trudnoci (biura rachunkowe przejmuj na siebie znaczn cz niedogodnoci zwizanych z tymi obszarami). Jednoczenie przedsibiorcy wskazuj silniej na problemy, które dotycz bezporednio firm sektora M P, w tym przede wszystkim wynikajce ze zbyt duych obcie podatkowych i ZUS. Pracownicy urzdów skarbowych za najpowaniejsze bariery działalnoci i rozwoju małych i rednich przedsibiorstw uznali zmienno i skomplikowanie przepisów, zarówno podatkowych, jak równie ZUS. Równie bardzo powszechnie, a zarazem bardzo silnie urzdnicy wskazuj na wysoko obcie publicznoprawnych. Naley zwróci uwag, i pracownicy urzdów skarbowych silniej wskazuj na problemy wynikajce z obcie i współpracy z ZUS ni z aparatem skarbowym. Podobnie do pozostałych grup ankietowanych pracownicy urzdów skarbowych stosunkowo łagodnie oceniaj czstotliwo płacenia podatków i składek ZUS. Co ciekawe jednak, urzdnicy skarbowi identyfikuj obowizki sprawozdawcze do urzdów jako wikszy problem ni pozostałe grupy respondentów, szczególnie negatywnie oceniajc przy tym powysze obowizki wobec ZUS. W opinii urzdników, w przeciwiestwie do pozostałych grup respondentów, najłagodniej oceniane s natomiast systemy kontroli podatkowej i ZUS, a take poziom i jako obsługi podatników przez urzdy skarbowe. Wród innych (nie wymienionych w zaproponowanej kafeterii) barier podatkowo-prawnych i ZUS urzdnicy skarbowi wymienili: niech podatników do stosowania przepisów, brak spójnoci przepisów podatkowych z przepisami o rachunkowoci. Zewntrzne bariery działalnoci i rozwoju małych i rednich przedsibiorstw o charakterze prawno-podatkowym i ZUS zidentyfikowane przez pracowników urzdów skarbowych przedstawiono na rysunku 5. Wyniki bada prowadzonych wród pracowników urzdów skarbowych wskazywa zatem mog na nieco subiektywne postrzeganie problemów rozwojowych, szczególnie w obszarach, w których urzdnicy dysponuj wiksz wiedz i wikszym wpływem na ich realizacj, takich jak systemy kontroli oraz obsługa podatników. Z drugiej strony by moe wiksza wiedza w zakresie prawa podatkowego i ZUS, czy te lepsza znajomo procedur kontrolnych i pracy urzdników moe w pewien sposób łagodzi negatywne skutki dla przedsibiorców.
118 Marek Matejun Zmienno przepisów ZUS Brak jasnoci i czytelnoci przepisów ZUS 100% 100% 3,3 3,3 Brak jasnoci i czytelnoci przepisów o podatku dochodowym 100% 2,9 Zmienno przepisów podatkowych Wysoko obcie ZUS od pracowników Wysoko składek ZUS od właciciela firmy Brak jasnoci i czytelnoci przepisów o podatku VAT 99% 99% 99% 99% 3,5 3,5 3,5 3,4 Obowizki i zakres sprawozdawczoci do ZUS Wysoko obcie podatkiem VAT 98% 97% 2,8 2,8 Wysoko obcie podatkiem dochodowym Poziom i jako obsługi przez urzdników ZUS Obowizki i zakres sprawozdawczoci do US Czstotliwo płacenia składek ZUS Czstotliwo płacenia podatków 96% 94% 94% 92% 90% 2,4 2,5 2,5 2,6 2,5 System kontroli ZUS System kontroli urzdów skarbowych Poziom i jako obsługi przez urzdników US 90% 86% 83% 2,1 2,2 2,2 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Pow szechno problemu Siła problemu Rys. 5. Bariery działalnoci i rozwoju małych i rednich przedsibiorstw o charakterze prawno-podatkowym zidentyfikowane przez urzdników skarbowych ródło: opracowanie własne na podstawie wyników bada..
Analiza zewntrznych, prawno-podatkowych barier... 119 6. Podsumowanie i wnioski Studia literatury, wyniki bada wtórnych oraz przedstawionych w niniejszym opracowaniu wskazuj na wystpowanie wielu barier rozwojowych w sektorze M P. Ograniczenia te maj swoje ródło zarówno w otoczeniu przedsibiorstw, jak równie wynikaj z wewntrznych uwarunkowa ich funkcjonowania. W artykule przedstawiono wybrane, zewntrzne bariery rozwoju firm sektora M P zwizane z wysokoci obcie publiczno-prawnych oraz formalnymi obowizkami w tym zakresie. Przedstawione wyniki bada prowadz do sformułowania szeregu wniosków: 1. Ankietowani z sektora M P za najpowaniejsze ograniczenia swojego rozwoju uznali przede wszystkim bariery zwizane z wysokoci obcie publiczno-prawnych oraz skomplikowaniem i zmiennoci przepisów prawa, a take bariery rynkowe (wysoka konkurencja), finansowe (wzrost kosztów). 2. Wszystkie trzy grupy respondentów biorcych udział w badaniach identyfikuj szereg barier zwizanych z obszarem podatkowym i ZUS do najpowaniejszych, zaliczajc brak jasnoci i czytelnoci przepisów oraz ich du zmienno. Do najłagodniej ocenianych ogranicze zaliczono obowizki i zakres sprawozdawczoci formalno-prawnej. 3. Wyniki wskazuj na pewn subiektywno oceny barier uzalenion od sytuacji, w której znajduje si okrelona grupa respondentów. Moe to powodowa trudno w jednoznacznej ocenie sytuacji w zakresie barier przedstawionych w niniejszym opracowaniu. Naley zwróci uwag i w polskim systemie podatkowym i zwizanym z przepisami z zakresu ubezpiecze społecznych w ostatnich latach podejmowane s pewne działania majce na celu łagodzenie negatywnego wpływu tych sfer na funkcjonowanie przedsibiorstw, ze szczególnym uwzgldnieniem podmiotów działajcych w mniejszych rozmiarach. Do takich inicjatyw mona zaliczy midzy innymi: wprowadzenie moliwoci wyboru liniowej stawki opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych i preferencyjnych metod amortyzacji rodków trwałych dla małych podatników, zmniejszenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przez okres pierwszych dwóch lat dla osób rozpoczynajcych działalno gospodarcz, ograniczenie sprawozdawczoci do urzdów skarbowych poprzez zmniejszenie liczby obowizkowo składanych deklaracji podatkowych, denie do ujednolicenia interpretacji przepisów prawa podatkowego poprzez centralizacj procesu wydawania takich opinii. Wprowadzanie takich działa powinno stanowi podstaw do prowadzenia dalszych bada na temat barier rozwoju firm sektora M P i wpływu powyszych inicjatyw na ich łagodzenie.
120 Marek Matejun Literatura [1] Dzieranowski W., Stachowiak M.: Raport o stanie sektora małych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 1999-2000, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Warszawa 2001. [2] Encyklopedia powszechna PWN, T. 4, PWN, Warszawa 1976. [3] Hahn D.: Wachstumspolitik industriellen Unternehmen [w:] Betriebswirtschaftliche Forschung und Praxis, 11/1970, [za:] Kortan J. (red.), Podstawy ekonomiki i zarzdzania przedsibiorstwem, C.H. Beck, Warszawa 1997. [4] Kunowska K.: Jak małe i rednie przedsibiorstwa mog wpływa na własne obcienia podatkowe? Forum Doradców Podatkowych, nr 2/2002. [5] Lachiewicz S. (red.): Małe firmy w regionie łódzkim, Politechnika Łódzka, Łód 2003. [6] Machaczka J.: Zarzdzanie rozwojem organizacji, PWN, Warszawa-Kraków 1998. [7] Martin M.: Relacje pomidzy podstawowymi charakterystykami małych firm technologicznych a głównymi barierami ich rozwoju, Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, nr 42, Wydawnictwo PŁ. [8] Matejun M.: Bariery rozwoju małych i rednich przedsibiorstw (na podstawie bada w aglomeracji łódzkiej), [w:] Piech K., Kulikowski M. (red.), Przedsibiorczo szans na sukces rzdu, gospodarki, przedsibiorstw, społeczestwa, Instytut Wiedzy SGH, Warszawa 2003. [9] Matejun M.: Rola outsourcingu w zakresie rachunkowoci i doradztwa podatkowego w rozwoju małych i rednich przedsibiorstw, praca doktorska pod kierunkiem naukowym S. Lachiewicza, Politechnika Łódzka, Łód 2007. [10] Matejun M.: Wewntrzne bariery rozwoju firm sektora MP, [w:] Lachiewicz S. (red.), Zarzdzanie rozwojem organizacji, tom II, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łód 2007. [11] Piasecki B.: Przedsibiorczo i mała firma. Teoria i praktyka, Wydawnictwo UŁ, Łód 1998. [12] Piercionek Z.: Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa 1996. [13] Pszczołowski T.: Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1978. [14] Sytuacja ekonomiczna MP w ocenie przedsibiorców, Ministerstwo Gospodarki - Departament Rzemiosła MP, Warszawa 2000, http://www. mg.gov.pl/struktur/www_mp/statystyka/ankieta/ocenaii.htm. [15] Ustawa z 2 lipca 2004 r. O swobodzie działalnoci gospodarczej, Dz. U. 2004, Nr 173, poz. 1807 z pón. zm.
Analiza zewntrznych, prawno-podatkowych barier... 121 ANALYSIS OF EXTERNAL, LAW AND FINANCIAL BARRIERS TO THE DEVELOPMENT OF COMPANIES OF SMES SECTOR Summary In the process of development which is understood as progress both in quality and quantity dimension, companies face plenty of barriers and limits. It applies also to small and medium companies which form social and economical sphere of the country. The article presents debates considering external barriers to development of companies from SMEs sector which are caused by taxes and some other payments (including these of The Social Insurance System) as well as by some tax obligations of enterprises.
Źródło: Matejun M., Analiza zewnętrznych prawno-podatkowych barier rozwoju firm sektora MŚP, Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, seria: Organizacja i Zarządzanie, nr 43/2007, s. 107-121.