Polski sektor bankowy, a sytuacja na rynkach międzynarodowych. Przedmiot Podstawy przedsiębiorczości na maturze. Materiały KNF na śniadanie prasowe 08.04.2008 1
I. Polski sektor bankowy a sytuacja na rynkach międzynarodowych Główne czynniki: 1. Źródła kryzysu hipotecznego w USA spadek cen nieruchomości w USA, wzrost kosztu pieniądza, wzrost popytu na instrumenty finansowe o podwyższonym ryzyku, brak rzetelnej wyceny (złożonych, często mało płynnych) instrumentów finansowych. Mechanizmy: Od 2003 r. relatywnie zwiększony popyt na instrumenty finansowe o podwyższonym ryzyku z powodu: historycznie niskich stóp zwrotu z obligacji rządowych oraz taniego i dostępnego kredytu. Motywacja do poszukiwania alternatywnych źródeł zysku charakteryzujących się wyższymi stopami zwrotu. Początkowo zainteresowanie głownie w obszarze obligacji korporacyjnych z ratingiem inwestycyjnym. Następnie w celu utrzymania stopy zwrotu na poprzednich poziomach konieczne stało się inwestowanie w instrumenty mniej płynne lub o gorszej jakości. Popularne stały się papiery strukturyzowane oparte m. in. o kredyty hipoteczne o podwyższonym ryzyku. Liberalna ocena zdolności kredytowej pozwalająca wykreować popyt w skali, która w przypadku podejścia konserwatywnego by nie wystąpiła. Problem z zaufaniem do papierów strukturyzowanych wynikał z podważenia oczekiwań wobec strumienia spłat kredytów, z których z kolei finansowana byłyby obsługa i wykup papierów. Nie bez znaczenia, dla jakości portfeli, był także dominujący sposób dystrybucji kredytów - poprzez pośredników - i traktowania kredytów hipotecznych jako aktywów do zbycia, w konsekwencji długoterminowa wartość portfeli kredytów hipotecznych nie była istotnym elementem polityki akceptacyjnej. Charakterystyka short reset loan stopa procentowa jest początkowo dużo niższa w porównaniu do pozostałych kredytów i rośnie znacząco po okresie dwóch, trzech lat. Inwestycyjny (pół-spekulacyjny) zakupu nieruchomości, bardzo często na kredyt (szybki wzrost cen domów sam w sobie wydawał się być zabezpieczeniem). Wzrost stóp procentowych spowodował wzrost rat kredytowych wielu pożyczkobiorców zaczęło mieć problemy z terminową spłatą zobowiązań, co miało wpływ na spadek wartości instrumentów finansowych, których zabezpieczeniem były takie zobowiązania. Płynność rynkowa papierów wartościowych opartych na kredytach hipotecznych o podwyższonym ryzyku, która zwykle nie była duża, zanikła niemal zupełnie. Nastąpiło rozszerzenie spreadów (różnica między ceną kupna a ceną sprzedaży instrumentów). Brak możliwości wiarygodnej wyceny złożonych instrumentów finansowych (ze składnikami związanymi z kredytami hipotecznymi). Dodatkowo wystąpiło terminowe niedopasowanie aktywów i pasywów. Aktywa z długim terminem zapadalności, pasywa opierały się przede wszystkim na możliwości zadłużania się za pomocą krótkookresowych pożyczek. W przypadku wielu podmiotów inwestycje w długoterminowe papiery finansowano krótkim pieniądzem co samo w sobie nie było powodem kryzysu subprime, ale istotnie go pogłębiło. Strukturalna luka płynności była przyczyną kłopotów Northern Rock w Wielkiej Brytanii. 2
2. Kondycja polskiego sektora bankowego Kondycja sektora bankowego jest dobra. Informację na ten temat przekazujemy w załączniku. Jako potencjalne obszary ryzyka i wyzwań dla sektora bankowego można wskazać: uwarunkowania makroekonomiczne, w wyniku których może dojść do zmniejszenia tempa wzrostu gospodarki polskiej, a w konsekwencji osłabienia jakości aktywów i pogorszenia wyników, zaburzenia na globalnych rynkach finansowych prowadzące do zmniejszenia dostępności i wzrostu kosztów pozyskania funduszy (szczególnie w sytuacji słabości w zarządzaniu płynnością, brakiem wiarygodnych stress testów, planów awaryjnych oraz braku jasnych deklaracji wsparcia podmiotów dominujących), dominacja krótkoterminowego postrzegania zarządzania ryzykiem, zmiany strukturalne bilansu sektora, uzależnienie od finansowania z rynku międzybankowego, bariery w otoczeniu prawnym w sytuacji potencjalnego osłabienia rynku mieszkaniowego i konieczności realizacji zabezpieczeń. 3. Wnioski dla Polski z zaburzeń na międzynarodowych rynkach finansowych Wydarzenia w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii są darmową lekcją dla zarządów instytucji kredytowych. Podstawowe wnioski wymagające konfrontacji w praktyce działania banków: konsekwencja w zarządzaniu ryzykiem (nie uleganie powszechnym zjawiskom na rynku), uwzględnienie długoterminowego charakteru zarządzania ryzykiem, właściwy i obiektywny pomiar oraz wycena ryzyka (ratingi), uwzględnienie wrażliwości klientów na zmiany w otoczeniu ekonomicznym, zapewnienie buforów, uwzględnienie wrażliwości rynku finansowego na zmiany, konsekwencje traktowania aktywów jako towaru, zapewnienie przejrzystości i zrozumiałości instrumentów finansowych, negatywne skutki sztucznego kreowania rynku (popytu realnego), konieczność posiadania planów awaryjnych, prawda o istotnie innych cechach rynku niestabilnego i normalnego. Obecnie brak jest wewnętrznych przesłanek do zachwiania stabilności finansowej w Polsce. Zawirowania na rynku światowym wprowadzają jednak dużą nerwowość i podnoszą wrażliwość na bodźce płynące z otoczenia. Dodatkowo zmiany strukturalne na rynku finansowym (relacja kredyty/depozyty) ograniczyły dotychczasową elastyczność reakcji na takie zmiany. Stąd właściwe byłoby wykorzystanie okresu dobrej kondycji sektora finansowego w Polsce do: dokończenia budowy struktur zarządzania stabilnością finansową, wzmocnienia kapitałowego uczestników rynku (w tym rozsądna polityka dywidendowa), wdrożenia rozwiązań NUK i norm płynnościowych, przeglądu bankowych modeli akceptacyjnych pod kątem ich obiektywności i wrażliwości na zmiany otoczenia makroekonomicznego banków i ich klientów. 3
II Projekt Komisji Nadzoru Finansowego rozszerzenia przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości, celem wprowadzenia go na maturę Procesy transformacji systemu gospodarki dokonujące się w Polsce w warunkach nasilających się procesów globalizacji gospodarki światowej i integracji gospodarki europejskiej, wymagają coraz precyzyjniejszego poznania reguł funkcjonowania i rozwoju poszczególnych podmiotów gospodarki narodowej, w tym przedsiębiorstw i instytucji. Konieczne są zatem działania na rzecz edukacji społeczeństwa w tym zakresie, aby nie tylko poznać złożoność tych reguł, ale także wiedzieć, jak w ich ramach działać i rozwijać się. Odnosi się to zwłaszcza do młodzieży szkolnej, która w życiu dorosłym znajdzie się w zupełnie nowych warunkach kształtowania się procesów gospodarczych w różnej skali przestrzennej: od gospodarki lokalnej po gospodarkę krajową i gospodarkę światową. W związku z tym Komisja Nadzoru Finansowego przygotowała propozycję podstawy programowej kształcenia ogólnego Podstaw przedsiębiorczości w zakresie rozszerzonym dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, która będzie podstawą wprowadzenia egzaminu maturalnego z tego przedmiotu. Dzięki temu poszerzony zostanie zestaw przedmiotów maturalnych do wyboru. Możliwość wyboru przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości na poziomie rozszerzonym jest szczególnie istotna w przypadku uczniów, którzy wybór kierunku dalszego kształcenia wiążą z ekonomią. Ma to szczególne znaczenie dla uczniów liceów profilowanych i techników, którzy mają ograniczoną (w stosunku do uczniów szkół ogólnokształcących) liczbę godzin z innych przedmiotów maturalnych, a nie mają możliwości uzyskania na świadectwie dojrzałości oceny z przedmiotu o charakterze ekonomicznym. Ocena maturalna z Podstaw przedsiębiorczości mogłaby być traktowana jako kryterium przyjęcia na studia ekonomiczne. Dzięki temu wzrosłaby rola edukacji ekonomicznej w społeczeństwie oraz prestiż przedmiotu w strukturze nauczania powodujący podniesienie poziomu kształcenia. Dla realizacji tego projektu nie jest konieczna zmiana ramowego planu nauczania. Wydaje jednak się celowe przeznaczenie co najmniej 1 godziny w cyklu kształcenia z puli godzin do dyspozycji dyrektora na realizację zajęć fakultatywnych z Podstaw przedsiębiorczości. W rozszerzonej wersji tego przedmiotu proponuje się wzbogacić treści kształcenia o większą ilość zagadnień teoretycznych i praktycznych. Dzięki temu uczeń będzie miał szersze spojrzenie na funkcjonowanie gospodarki i jej podmiotów w układzie regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Równocześnie dzięki realizacji przedmiotu na poziomie rozszerzonym pogłębi umiejętności praktyczne związane m.in. z funkcjonowaniem na europejskim rynku pracy, zakładaniem i prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, dokonywaniem rozliczeń podatkowych i inwestowaniem kapitału. Miejsce Podstaw przedsiębiorczości (ewentualnie bloku ekonomiczno-społecznego) wśród przedmiotów maturalnych Przedmiot PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI (ewentualnie blok przedmiotowy ekonomiczno-społeczny) powinien znaleźć się na liście przedmiotów do wyboru zarówno w części obowiązkowej jak i części przedmiotów dodatkowych. Uzasadnienie ogólne: wymogi interdyscyplinarności wiedzy i umiejętności dla zrozumienia współczesnych procesów społecznych, uniwersalny charakter wiedzy i umiejętności ekonomicznych, podstawy przedsiębiorczości są przedmiotem obowiązkowym dla wszystkich typów szkół. 4
Uzasadnienie szczegółowe: 1. Podkreślenie dużej roli powszechnej przedsiębiorczości w podnoszeniu konkurencyjności społeczeństwa i gospodarki. 2. Podniesienie poziomu edukacji ekonomicznej wśród młodzież, jakże potrzebnej dla rozwoju gospodarki. 3. Ułatwienie uczelniom ekonomicznym (wydziałom ekonomicznym i zarządzania) doboru przedmiotów do rekrutacji, uwzględnianie w niej także specyfiki kierunków studiów. 4. Wzrost oferty przedmiotów do wyboru na maturze. 5. Porównywalność z innymi przedmiotami maturalnymi z obecnej listy np. WOS, historia sztuki, historia muzyki, wiedza o tańcu, filozofia. 6. Potraktowanie postawy przedsiębiorczej jako warunku koniecznego wykształcenia ogólnego. 7. Rozwój postaw przedsiębiorczych jest jednym z przejawów dojrzałości młodych ludzi, a przecież egzamin maturalny jest egzaminem dojrzałości. 8. Uznanie przedmiotu, na równi z przedmiotami podstawowymi, na przykładzie którego można wykazać się dojrzałością ogólną (byłby to przecież przedmiot do wyboru). 9. Wzrost rangi przedmiotu w szkole, a tym samym wymuszenie wzrostu skuteczności kształcenia. 5
Załącznik nr 1. Sytuacja sektora bankowego w Polsce w 2007 r. Struktura sektora bankowego i kanały dystrybucji usług bankowych Na koniec 2007 r. działalność operacyjną prowadziło 645 banków i oddziałów instytucji kredytowych (50 banków komercyjnych, 14 oddziałów instytucji kredytowych oraz 581 banków spółdzielczych). Inwestorzy krajowi kontrolowali 10 banków komercyjnych (w tym Skarb Państwa 4) oraz wszystkie banki spółdzielcze, a inwestorzy zagraniczni 40 banków komercyjnych i 14 oddziałów instytucji kredytowych. Udział inwestorów krajowych w rynku bankowym mierzony aktywami, kredytami i depozytami wynosił odpowiednio: 28,8%, 30,1% oraz 32,5%, a inwestorów zagranicznych odpowiednio: 71,2%, 69,9% oraz 67,5%. Najistotniejszym zdarzeniem, które miało wpływ na strukturę sektora bankowego było wydanie przez KNB (14 listopada 2007 r.) zgody na podział Banku BPH, która umożliwiła fuzję Banku Pekao oraz części BPH, w rezultacie czego powstał największy bank w Polsce pod względem sumy bilansowej. Na koniec 2007 r. na GPW w Warszawie było notowanych 14 banków. Stale rosnący popyt na usługi bankowe, dobre wyniki finansowe banków i korzystne perspektywy ich rozwoju przełożyły się na wzrost zatrudnienia oraz rozwój sieci placówek. W 2007 r. liczba zatrudnionych w sektorze bankowym wzrosła o 9 241 do 167 172 osób, a liczba placówek bankowych zwiększyła się o 897 jednostek do 13 459. Wzrosła również liczba rachunków bankowych oraz nastąpił dalszy rozwój obrotu bezgotówkowego. Sytuacja makroekonomiczna oraz sytuacja na rynkach finansowych Według wstępnych szacunków produkt krajowy brutto wzrósł o 6,5 proc. Głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego w dalszym ciągu pozostawał popyt krajowy. Wysokie tempo wzrostu popytu krajowego wynikało przede wszystkim z szybkiego przyrostu nakładów brutto na środki trwałe, które wzrosły o 20,4%. Produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o 7,7% a budowlano-montażowa o 15,6%. Nastąpił dalszy wzrost obrotów w handlu zagranicznym. Wysokie tempo wzrostu gospodarczego sprzyjało poprawie sytuacji na rynku pracy. Na koniec roku w rejestrze bezrobotnych pozostawało 1 747 tys. osób (o 562 tys. mniej niż przed rokiem) a stopa bezrobocia obniżyła się do 11,4% (z 14,8% na koniec 2006 r.). Pozytywne zmiany w gospodarce zaowocowały również wzrostem wynagrodzeń. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2007 r. w gospodarce narodowej wyniosło 2 691 zł (o 8,6% więcej niż w 2006 r.). Wzrosła też siła nabywcza wynagrodzeń. 6
Wskaźnik optymizmu konsumentów utrzymywał się na rekordowych poziomach i w grudniu osiągnął poziom 115 pkt. Z drugiej strony, wejście gospodarki w fazę silnego ożywienia spowodowało przyspieszenie procesów inflacyjnych. Inflacja mierzona wskaźnikiem CPI wzrosła z 1,4% w grudniu 2006 r. do 4,0% w grudniu 2007 r. Biorąc pod uwagę wysokie tempo wzrostu gospodarczego oraz przyspieszenie procesów inflacyjnych RPP uznała, że utrzymanie w średnim okresie inflacji na poziomie zbliżonym do celu inflacyjnego wymaga zaostrzenia polityki pieniężnej. W konsekwencji Rada dokonała w 2007 r. czterokrotnej podwyżki stóp procentowych NBP w łącznej skali 100 punktów bazowych (na koniec grudnia stopa referencyjna wynosiła 5,00%, lombardowa 6,50%, depozytowa 3,50%, a redyskontowa 5,25%). W następstwie podwyżek stóp procentowych NBP i zwiększenia oczekiwań dalszego zacieśniania polityki pieniężnej nastąpił wzrost stawek rynku pieniężnego. Średnia miesięczna stawka WIBOR 3M wzrosła do 5,7% w grudniu ub.r. (wobec 4,2% w ostatnich miesiącach 2006 r.). Pomimo zawirowań na światowych rynkach finansowych sytuację na rynku polskich instrumentów dłużnych można uznać za relatywnie stabilną, czemu sprzyjały korzystne fundamenty polskiej gospodarki. Obserwowany wzrost rentowności instrumentów finansowych w znacznym stopniu należy łączyć ze wzrostem stóp procentowych NBP i oczekiwań na ich kolejne podwyżki. Na rynku walutowym złoty bił kolejne rekordy osiągając najwyższe poziomy w ostatnich latach w stosunku do głównych walut. Na koniec grudnia kurs złotego wobec trzech głównych walut był na poziomie 2,435 wobec dolara, 3,582 wobec euro i 2,161 wobec franka szwajcarskiego. W porównaniu do końca 2006 r. złoty wzmocnił się o 16,3% do dolara, o 6,5% do euro i o 9,3% do franka szwajcarskiego. Średnie oprocentowanie stanów kredytów złotowych wzrosło z 7,2% w grudniu 2006 r. do 8,3% w grudniu 2007 r. Jednak wzrost wynikał m.in. ze zmian w metodologii badania (zwiększenia od stycznia br. liczby banków objętych badaniem z 14 do 19, a od lipca do 20), co zaburzyło wyniki w porównaniu z poprzednimi okresami (głównym czynnikiem zakłócającym było oprocentowanie kredytów konsumpcyjnych wynikające ze zwiększenia udziału banków wyspecjalizowanych w udzielaniu tego rodzaju kredytów). Średnie oprocentowanie złotowych depozytów terminowych wzrosło z 3,1% w grudniu 2006 r. do 3,8% w grudniu 2007 r. (w tym przypadku, zakłócenia nie miały istotnego znaczenia), podobnie jak oprocentowanie ROR-ów gospodarstw domowych (z 1,2% do 1,5%). Do początku lipca na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie utrzymywała się hossa (z krótką korektą w końcu lutego), której sprzyjało przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego oraz stały napływ nowych środków do funduszy inwestycyjnych. W konsekwencji podstawowe indeksy osiągały kolejne historyczne maksima. Począwszy od drugiej dekady lipca na rynku rozpoczęła się silna korekta, która w sierpniu pod wpływem niepokojących informacji napływających z rynku nieruchomości w USA i związanych z tym zaburzeń na rynkach finansowych doprowadziła do silnej przeceny akcji. Dopiero interwencja EBC i Fed uspokoiła nieco nastroje i w drugiej połowie sierpnia giełdy zaczęły odrabiać straty. Jednak pod wpływem kolejnych niepokojących informacji, związanych m.in. ze znacznymi stratami, jakie ujawniły niektóre instytucje finansowe doszło do kolejnej fali wyprzedaży akcji, która postawiła pod znakiem zapytania kontynuację czteroletniej hossy. Zawirowania na rynkach akcji spowodowały 7
wyhamowanie tempa napływu środków do funduszy inwestycyjnych, co sprzyjało wzrostowi depozytów w sektorze bankowym. Dobra sytuacja makroekonomiczna gospodarki oraz jej korzystne perspektywy znalazły odzwierciedlenie w podniesieniu ratingu Polski w styczniu br. Fitch podniósł rating Polski w walucie zagranicznej z "BBB plus" do "A minus", a w marcu podobny ruch wykonał Standard & Poor's. Kryzys subprime w USA Łagodna polityka pieniężna Fed na początku bieżącej dekady doprowadziła do tego, że w roku 2003 kredyt stał się najtańszy w dotychczasowej historii USA. Spadek kosztów kredytu i obniżenie standardów ich udzielania spowodowało, że na rynku pojawiło się wielu nowych kredytobiorców, których wcześniej nie było stać na zakup nieruchomości. Refinansowanie akcji kredytowej następowało w formie emisji obligacji zabezpieczonych kredytami hipotecznymi, w tym kredytami subprime (o podwyższonym ryzyku). Ryzyko tych kredytów wzięli w ten sposób na siebie inni uczestnicy rynku finansowego. Zacieśnienie polityki pieniężnej w USA spowodowało, że wielu kredytobiorców zaprzestało obsługi kredytów, co doprowadziło do niewypłacalności niektórych instytucji oraz trudności w znalezieniu źródeł finansowania przez inne instytucje na skutek spadku wzajemnego zaufania. W konsekwencji w II połowie 2007 r. doszło do bardzo silnych zaburzeń na rynkach finansowych, przejawiających się w bardzo silnych spadkach na rynkach akcji i zaburzeń płynności na rynkach międzybankowych. Sytuacja sektora Utrzymująca się korzystna sytuacja makroekonomiczna, optymizm przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych sprzyjały rozwojowi działalności banków. W konsekwencji w 2007 r. aktywa sektora bankowego wzrosły o 17,6% (do 801,7 mld zł), a banków komercyjnych o 17,7% (do 752,7 mld zł). Stopień koncentracji mierzony CR5 uległ nieznacznemu zwiększeniu i wyniósł 47,0% wobec 46,5% na koniec 2006 r. (wzrost tego wskaźnika wynikał z fuzji Pekao i BPH), a mierzony CR10 zmniejszył się z 66,7% do 64,8%. Główne kierunki rozwoju Czynnikiem decydującym o szybkim rozwoju banków był dynamiczny wzrost akcji kredytowej. Kredyty dla sektora niefinansowego wzrosły o 32,5% (do 427,5 mld zł), co wynikało z wysokiego popytu na kredyt ze strony gospodarstw domowych i sektora przedsiębiorstw. Wysoki popyt na kredyty ze strony gospodarstw domowych spowodował ich wzrost o 38,6% (do 254,2 mld zł) oraz zwiększenie ich udziału w portfelu kredytów dla podmiotów niefinansowych do 59,5%. Decydujący wpływ na ich dynamikę miał wysoki popyt na kredyty mieszkaniowe, które wzrosły o 50,6% (do 117,7 mld zł) i stanowiły już blisko połowę całego portfela kredytowego tej grupy klientów oraz 27,5% wszystkich kredytów udzielonych podmiotom sektora niefinansowego. Należy odnotować dalszy wzrost zainteresowania kredytami złotowymi, na co miało wpływ m.in. wprowadzenie Rekomendacji S (w 2006 r.) oraz wzrost stóp procentowych w Szwajcarii i strefie euro. W konsekwencji złotowe kredyty mieszkaniowe wzrosły o 86,5% podczas gdy kredyty walutowe tylko o 30,3%. 8
Korzystne postrzeganie przyszłości oraz odczuwana poprawa sytuacji materialnej sprzyjały również wzrostowi popytu ze strony gospodarstw domowych na kredyty na cele konsumpcyjne, które zwiększyły się o 34,3%. Wysokie tempo wzrostu i korzystne perspektywy rozwoju polskiej gospodarki znalazły odzwierciedlenie w dużym wzroście popytu na kredyt ze strony przedsiębiorstw, których wartość zwiększyła się o 24,1% (do 171,7 mld zł). Za zjawisko niekorzystne należy uznać szybki wzrost długoterminowych kredytów, które finansowane są w oparciu o krótkoterminowe środki z rynku finansowego, co może prowadzi do zachwiania płynności w sytuacji silnych zaburzeń na rynkach finansowych. Ponadto, bardzo wysoka dynamika wzrostu kredytów może przyczynić się do powstania nierównowagi w skali makroekonomicznej (m.in. na skutek wzrostu presji inflacyjnej), jak też stanowić zagrożenie dla samych banków w okresie pogorszenia koniunktury, co wynika z faktu, że wielu klientów o słabszym standingu finansowym może stanąć wówczas w obliczu trudności z obsługą zadłużenia. Może to prowadzić do pogorszenia wyników finansowych banków, a w skrajnym wariancie do zachwiania stabilności systemu finansowego. W tym kontekście banki powinny wyciągnąć wnioski z przyczyn i skutków kryzysu subprime. Pomijając zasadnicze różnice można stwierdzić, że nazbyt liberalna polityka kredytowa doprowadziła niektóre instytucje finansowe do bardzo dużych strat finansowych a nawet bankructwa. Szybki rozwój akcji kredytowej finansowany był m.in. przez redukcję części aktywów płynnych. W konsekwencji należności od sektora finansowego zmniejszyły się w stosunku do końca 2006 r. o 7,2% (do 124,8 mld zł), a portfel papierów wartościowych o 4,8% (do 135,7 mld zł). Źródła finansowania działalności W I połowie 2007 r. rozwój działalności banki finansowały głównie przyrostem zobowiązań wobec sektora finansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz kapitałów. W II połowie roku na skutek zaburzeń na rynkach finansowych i związanych z tym utrudnionym dostępem do środków z rynku międzybankowego oraz silnymi spadkami na rynku akcji (skutkującymi wycofaniem części środków z rynku akcji) nastąpiło zwiększenie finansowania depozytami od podmiotów sektora niefinansowego (zwłaszcza w IV kwartale). Zobowiązania wobec sektora niefinansowego wzrosły o 36,5%. Obserwowany w ostatnich okresach wzrost znaczenia finansowania rozwoju działalności funduszami pozyskiwanymi z rynku międzybankowego kosztem starań o zwiększenie depozytów sektora niefinansowego należy uznać za zjawisko niekorzystne (skutkujące m.in. zwiększeniem niestabilności źródeł finansowania), aczkolwiek należy zaznaczyć, że znaczna część tych środków ma charakter długoterminowy i pochodzi od podmiotów z grupy kapitałowej. Depozyty podmiotów niefinansowych zwiększyły się o 11,7% do 419,4 mld zł. Do ich wzrostu przyczyniło się głównie zwiększenie depozytów przedsiębiorstw o 15,1%, na co wpłynęła utrzymująca się bardzo dobra sytuacja finansowa przedsiębiorstw. 9
Depozyty gospodarstw domowych zwiększyły się o 9,9%, na co miał wpływ wzrost płac w gospodarce oraz załamanie na rynkach akcji prowadzące do wycofywania części środków z giełdy i lokowania ich m.in. w bankach (szczególnie wyraźne w IV kwartale). Zjawisku temu sprzyjała dodatkowo zmiana polityki depozytowej banków, polegająca na uatrakcyjnieniu oferty i rozpoczęciu szerokiej akcji reklamowej zmierzającej do pozyskania depozytów gospodarstw domowych. Kapitały (fundusze) i zobowiązania podporządkowane sektora bankowego zwiększyły się o 13,8% do 67,4 mld zł. Zobowiązania z tytułu emisji własnych papierów wartościowych miały niewielkie znaczenie w finansowaniu działalności (łącznie stanowiły 1,5% pasywów). Wyniki finansowe W 2007 r. wynik finansowy brutto sektora bankowego wzrósł o 29,2% a wynik finansowy netto o 28,5%. Lepsze wyniki banków wynikały ze wzrostu wyniku z tytułu odsetek i prowizji połączonego z umiarkowanym wzrostem kosztów działania i utrzymaniem relatywnie niskiego poziomu salda rezerw/odpisów. Wynik działalności bankowej był wyższy o 17,9%, co wynikało z wysokiego wolumenu kredytów i dysparytetu pomiędzy oprocentowaniem kredytów i depozytów, w rezultacie czego wynik z tytułu odsetek wzrósł o 17,4% a wynik z tytułu prowizji o 20,5%. Udział pozostałych pozycji w generowaniu wyniku działalności bankowej był niewielki. Szybki rozwój działalności banków spowodował zwiększenie kosztów działania o 14,0%. Główną przyczyną wzrostu kosztów było zwiększenie kosztów osobowych o 14,2% na skutek zwiększenia zatrudnienia i ogólnego wzrostu płac w gospodarce narodowej (koszty te stanowiły 56,7% kosztów działania banków). Pomimo wzrostu kosztów, zwiększenie efektywności spowodowało, że koszty działania pochłonęły mniejszą część wyniku działalności bankowej (52,3% wobec 54,1% w 2006 r.). Korzystna sytuacja finansowa kredytobiorców sprzyjała utrzymaniu na relatywnie niskim poziomie ujemnego salda rezerw/odpisów z tytułu utraty wartości, które wyniosło 1,7 mld zł (podobnie, jak w 2006 r.). Pozytywne trendy znalazły odzwierciedlenie w poprawie podstawowych wskaźników mierzących efektywność działania banków. Wskaźnik kosztów operacyjnych (C/I) krajowego sektora bankowego obniżył się do 55,7% (z 58,6% w 2006 r.), a ROE wzrósł do 25,1% (z 22,5%). Główne obszary ryzyka Płynność Szybki wzrost akcji kredytowej, rozwijanej głównie w oparciu o krótkoterminowe zobowiązania oraz likwidację części płynnych aktywów skutkował pogorszeniem struktury finansowania rozwoju działalności z punktu widzenia stabilności źródeł finansowania. W szczególności banki muszą uwzględnić, że ze względu na sytuację panującą na rynkach finansowych coraz trudniej będzie pozyskać tanie środki na dogodnych warunkach. W związku z tym banki powinny wzmocnić zarządzanie 10
płynnością oraz starania o pozyskanie stabilnych, długoterminowych źródeł finansowania (np. ze strony spółek-matek), jak też uważnie śledzić sytuację na międzynarodowych rynkach finansowych. Ryzyko walutowe Ryzyko walutowe krajowych banków komercyjnych, mierzone pozycją całkowitą, utrzymywało się na niskim poziomie - pozycje całkowite na poziomie przewyższającym 2% funduszy własnych (rodzące wymóg kapitałowy) utrzymywało zaledwie 12 banków. Ekspozycja na ryzyko walutowe pozostałych banków była nieznaczna. Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka walutowego wynosił około 0,4% całkowitego wymogu. Jakość aktywów Na koniec 2007 r. udział należności zagrożonych od sektora niefinansowego w należnościach ogółem zmniejszył się do 5,2% (wobec 7,4% na koniec 2006 r.), przy czym poprawa jakości była głównie wynikiem wzrostu wartości portfela należności, a w mniejszym stopniu poprawy sytuacji finansowej kredytobiorców oraz działań restrukturyzacyjnych oraz windykacyjnych (należności zagrożone od sektora niefinansowego zmniejszyły się o 1,6 mld zł do 22,6 mld zł). Udział należności zagrożonych w portfelu należności od przedsiębiorstw obniżył się do 6,8% (z 9,7%), a w portfelu należności od gospodarstw domowych do 4,1% (z 5,6%), przy czym wartość kredytów nieobsługiwanych przez gospodarstwa domowe nieznacznie wzrosła (o 3,9% do 8,7 mld zł). Regulacyjne fundusze własne i adekwatność kapitałowa Na koniec 2007 r. fundusze własne krajowego sektora bankowego wynosiły 60,5 mld zł i były o 18,1% (o 9,3 mld zł) wyższe niż na koniec 2006 r. (fundusze podstawowe wzrosły o 8,7 mld zł, uzupełniające o 1,5 mld zł, a pomniejszenia sumy funduszy podstawowych i uzupełniających o 0,9 mld zł). Na koniec 2007 r. wszystkie banki komercyjne spełniały wymóg posiadania minimalnych funduszy własnych na poziomie 5 mln euro. Jedynie dwa banki spółdzielcze posiadały fundusze własne niższe niż równowartość 1 mln euro. Jednak oba uzyskały zgodę KNB na połączenie się z dniem 1 stycznia 2008r. z innymi bankami spółdzielczymi. W konsekwencji obecnie, wszystkie banki spółdzielcze spełniają wymogi kapitałowe na poziomie 1 mln euro. Znaczny wzrost skali działalności spowodował zwiększenie całkowitego wymogu kapitałowego w ciągu 2007 r. o 31,6% do poziomu 41,0 mld zł. Decydujące znaczenie miał przyrost wymogu z tytułu ryzyka kredytowego, który stanowił 94,5% całkowitego wymogu (znaczenie pozostałych rodzajów ryzyka było marginalne). 11
Załącznik nr 2 Wybrane działania edukacyjne KNF KNF koncentruje swoje działania w trzech obszarach: 1.nauczyciele związani z ponadgimnazjalną edukacją ekonomiczną i finansową, W 2007 roku Departament Edukacji KNF objął swoimi projektami edukacyjnymi ok. 370 nauczycieli i konsultantów metodycznych - obecnie prowadzone są dwa projekty wspólnie z FERK, których efektem były warsztaty dla kolejnych 300 osób. W sumie w seminariach i warsztatach organizowanych przez Departament Edukacji wzięło udział do końca 2007 r., 670 nauczycieli. Ważnym projektem edukacyjnym jest działające w ramach serwisu KNF od 6 lipca 2007 roku Forum Edukacyjne. Opracowane przez KNF Forum (http://fe.knf.gov.pl) to specjalna, interaktywna aplikacja umożliwiająca komunikację i przeprowadzanie konsultacji w środowisku nauczycieli przedmiotów ekonomicznych, metodyków, młodzieży szkolnej i akademickiej. Forum Edukacyjne, stwarza możliwość prezentowania indywidualnego dorobku środowiska naukowego i konsultantów w dziedzinie projektów edukacyjnych i jest źródłem informacji o inicjatywach edukacyjnych dotyczących działań prowadzonych w różnych formach : a) publikacji książkowych, b) prezentacji multimedialnych c) kursów e-learningowych. Przedstawia godne odnotowania ze względu na odpowiednio wysoki poziom przygotowania inicjatywy edukacyjne związane z ekonomią i finansami, towarzyszące programom szkolnym i je uzupełniające. Do końca 2007 roku na stronach Forum zarejestrowało się blisko 300 użytkowników (głównie nauczycieli). 2.uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych KNF realizuje: we współpracy z Fundacją Edukacji rynku Kapitałowego i Giełdą projekt Lekcja przedsiębiorczości - Nie ma zysku bez ryzyka, we współpracy z Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości program e learningowy: pt. Giełda papierów wartościowych i rynek kapitałowy, dla ok. 200 uczniów w jednej serii, obecnie kończy go trzecia seria uczestników, Certyfikat jakości szkoła przedsiębiorczości prowadzony w skali ogólnopolskiej przez Fundację Młodzieżowej Przedsiębiorczości. Program Certyfikat Jakości Szkoła Przedsiębiorczości. Program objął 231 liceów i 35 gimnazjów ponad 22.000 tys. uczniów i nauczycieli w całej Polsce. W ubiegłym roku KNF podjęła współpracę z fundacją Think! i Fundacją Kronenberga, portalem Interia, poświęconą różnym formom inwestowania i oszczędzania, która dotarła do ok. 250 tys. osób w wieku szkolnym i akademickim, a bezpośrednio zaangażowanych osób głównie uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych poprzez uczestnictwo w konkursach i pisanie prac było ok. 45 tys. Ponadto w ubiegłym roku publikacja wydana na płycie CD-R przez KNF i FERK pt. Podstawy przedsiębiorczości. Prezentacje edukacyjne została wpisana do wykazu środków dydaktycznych zalecanych do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i została umieszczona w internetowej bazie MEN "Wyposażenie placówek oświatowych w zakresie przedmiotów ogólnokształcących" 12
3. studenci i środowisko akademickie. W 2007 roku zespół ekspertów Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego opracował syllabus akademicki pt. Nadzorowanie rynków finansowych. Celem syllabusa, przygotowanego przez zespół praktyków związanych z Urzędem Komisji Nadzoru Finansowego jako pomoc w odpowiednim przygotowaniu zajęć na poziomie akademickim, jest systematyczne przedstawienie problematyki i struktury nadzoru rynków finansowych w Polsce oraz podstawowych informacji na ten temat dotyczących Unii Europejskiej. Zagadnienia syllabusa obejmują poszczególne sektory; kapitałowy, ubezpieczeniowy, funduszy emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych i bankowy. Rozpatrują kwestie porównywalności standardów nadzoru między sektorami i między krajami oraz arbitrażu regulacyjnego. Zagadnienia te są prezentowane od strony prawnej, ekonomicznej i organizacyjnej. Propozycja wykładu przeznaczona jest przede wszystkim dla pracowników naukowych prowadzących zajęcia dydaktyczne, studentów studiów magisterskich i studiów podyplomowych specjalizujących się w zagadnieniach finansowych (bankowych, ubezpieczeniowych, kapitałowych, emerytalnych). Wybrane moduły wykładu mogą zostać również wykorzystane przy organizacji szkoleń, seminariów i warsztatów dla kadry zarządzającej oraz pracowników wybranych pionów nadzorowanych podmiotów. We wrześniu 2007 roku konkurs na pracę magisterską i doktorską o nagrodę Przewodniczącego KNF, którego celem jest propagowanie wiedzy o regulacjach i nadzorze nad rynkiem finansowym oraz promowanie jej w środowiskach akademickich. 13