Ub Hamburg A/553552 Jerzy Kowalski KONSTYTUCJA FEDERACJI ROSYJSKIEJ A ROSYJSKA I EUROPEJSKA TRADYCJA KONSTYTUCYJNA Polskie Wydawnictwo Prawnicze Warszawa - Poznań 2009
Spis treści Wstęp 11 1. Zakres tematyczny pracy 11 2. Kulturowy kontekst kategorii politycznych i prawnych 17 3. Konstytucjonalizm Rosji ogólny przegląd piśmiennictwa 20 a) Główne kierunki ocen ustroju i systemu polityczno-prawnego Rosji radzieckiej w piśmiennictwie prawniczym II Rzeczypospolitej 22 b) Piśmiennictwo po 1945 roku 31 Przypisy 34 Rozdział I. Idee konstytucyjne w Rosji w perspektywie historycznej: od Katarzyny II do manifestu Mikołaja II 35 1. Etap I - Zalążki i fiasko idei konstytucyjnej - okres panowania Katarzyny II.. 36 2. Etap II - Próby konstytucyjne w I połowie XIX wieku 42 a) Liberalna" opcja Aleksandra I 42 b) Konstytucja Królestwa Polskiego 1815 roku 48 c) Konstytucyjne idee dekabrystów 52 3. Etap III - Od reform Aleksandra II do liberalnych projektów konstytucyjnych i pierwszej konstytucji Rosji 1905 roku 58 Przypisy 68 Rozdział II. Od okresu konstytucjonalizmu socjalistycznego (1918-1977) do Konstytucji Federacji Rosyjskiej z 1993 roku 71 1. Konstytucja RFSRR z 1918 roku-główne zasady 71 2. Konstytucjonalizm radziecki po wojnie domowej - Konstytucja z 1924 roku.. 83 3. Konstytucja stalinowska" z 1936 roku 86 4. Konstytucyjna zmiana z 1977 roku 91 5. Przebudowa" i główne kierunki zmian konstytucyjnych 1989-1993 96 Przypisy 102 Rozdział III. Rosyjska tradycja krytyki prawa 104 1. Kulturowy kontekst krytyki prawa 104 2. Lewicowy antylegalizm XIX w. - narodnicy - anarchizm - L. Tołstoj 114 3. Lenin: nihilizm prawny i rewolucyjna świadomość prawa 121 Przypisy 132 Rozdział IV. Kształtowanie się podstaw konstytucjonalizmu europejskiego (niektóre aspekty) - przegląd historyczny 135 1. Konstytucje stanowe i konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki 136 2. Pierwsza w Europie i pierwsza w Polsce-Konstytucja 3 Maja 1791 roku.... 140
a) Ogólne założenia konstytucji 3 Maja 140 b) Polityczny sens Konstytucji 3 Maja 145 c) Konstytucje polskie" i konstytucje dla ziem polskich" 148 3. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 150 4. Konstytucje Francji XVIII i XIX wieku - ku koncepcji republiki parlamentarnej 152 5. Państwa konstytucyjne a odpowiedzialność prawna członków rządu 160 Przypisy 163 Rozdział V. Zasada państwa prawnego w debacie europejskiej - główne kierunki dyskusji w Rosji, w Republice Francuskiej, w Niemczech i w Rzeczypospolitej Polskiej 167 1. Rosyjska dyskusja o państwie prawa 167 2. Dyskusja nad pojęciem państwa prawa we Francji 185 3. Główne kierunki dyskusji o państwie prawa i jego istocie w Niemczech 194 4. Dyskusja o państwie prawa w Polsce 201 Przypisy 208 Rozdział VI. Konstytucjonalizacja zasady demokratycznego państwa prawa w kompleksie innych zasad ustrojowych 214 1. Republika Federalna Niemiec - demokratyczne i socjalne państwo prawa....219 2. Zasada demokratycznego państwa w Republice Francuskiej 224 3. Republika Włoch - republika demokratyczna 230 4. Królestwo Hiszpanii - monarchia parlamentarna i państwo prawa 234 Przypisy 236 Rozdział VII. Klauzula państwa świeckiego w Konstytucjach ZSRR i Federacji Rosyjskiej a państwo świeckie w europejskiej tradycji konstytucyjnej 238 1. Rewolucyjna koncepcja państwa świeckiego versus zasada państwa wyznaniowego 239 2. Zniesienie państwa wyznaniowego 241 3. Rewolucyjna Rosja: zasada państwa świeckiego a francuska liberalna tradycja konstytucyjna 244 4. Leninowski model państwa ateistycznego - rozwiązania prawne 251 5. Proces normalizacji sytuacji prawnej związków wyznaniowych i relacji państwo-kościół w Federacji Rosyjskiej 257 6. Konstytucja Federacji Rosyjskiej z 1993 roku-zasada państwa świeckiego...264 7. Ustawa Federalna Federacji Rosyjskiej O wolności sumienia i o związkach wyznaniowych" z 1997 roku 266 Przypisy 276 Rozdział VIII. Instytucja prezydenta Federacji Rosyjskiej 280 1. Wstępna faza ustanowienia instytucji prezydenta - prezydent ZSRR 281 2. Ustanowienie instytucji prezydenta Federacji Rosyjskiej 286 3. Historyczny proces kształtowania się instytucji prezydenta 289 a) Stany Zjednoczone 289
b) Francja 290 c) Niemcy 291 d) Inne państwa europejskie po 1918 roku i po 1945 roku 292 4. Instytucja prezydenta Federacji Rosyjskiej na tle porównawczym (prezydent USA i prezydent Francji) - ogólny zarys 300 a) Wybór prezydenta 301 b) Pozycja ustrojowa prezydenta 304 c) W zakresie relacji prezydent-egzekutywa 305 d) W zakresie relacji prezydent-parlament 306 e) Odpowiedzialność prezydenta 308 Przypisy 310 Rozdział IX. Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej - kontekst historyczno- -prawnej tradycji rosyjskiej i europejskiej 313 1. Ewolucja sądownictwa konstytucyjnego w Rosji w okresie 1918-1989 314 a) Konstytucja Rosji Radzieckiej 315 b) Dekret z 23 listopada 1923 roku o powołaniu Sądu Najwyższego 315 c) Ustawa Zasadnicza ZSRR z 5 grudnia 1936 roku 316 d) Konstytucja ZSRR z 7 października 1977 roku 317 e) Komitet Kontroli Konstytucyjnej ZSRR 318 2. Ustanowienie Sądu Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej i jego funkcjonowanie w okresie 1991-1993 323 3. Kontekst doktrynalno-politycznej ewolucji sądownictwa konstytucyjnego w Rosji: od systemu jednolitej władzy ku demokratycznemu konstytucjonalizmowi... 328 4. Sąd Konstytucyjny w świetle Konstytucji FR z 1993 roku i na tle rozwiązań europejskich 330 a) Kompetencje Sądu Konstytucyjnego 331 b) Instytucja skargi konstytucyjnej 333 c) Zagadnienie charakteru prawnego Sądu Konstytucyjnego - spór rosyjski i europejski 335 d) Idea i rozwój sądownictwa konstytucyjnego w Europie 338 e) Sposób powoływania sędziów Sądu Konstytucyjnego 342 f) Zdanie odrębne 347 Przypisy 348 Rozdział X. Wstęp do Konstytucji Federacji Rosyjskiej 352 1. Aksjologia i wykładnia preambuły Konstytucji FR w piśmiennictwie rosyjskim 353 2. Aksjologia preambuł konstytucji innych państw europejskich 359 a) Tradycje historyczne jako wartość 359 b) Wartości podstawowe 366 3. KwestiaInvocatio Dei 369 4. Wartość normatywna preambuły 373 Przypisy 378
Rozdział XI. Rosyjska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela oraz Konwencja Wspólnoty Niepodległych Państw o prawach człowieka i podstawowych wolnościach. 381 1. Godność człowieka w Konstytucji Federacji Rosyjskiej 383 2. Równość wobec prawa i niedyskryminacja 386 3. Wolność sumienia i wyznania 390 4. Inne wolności i prawa osobiste oraz inne kategorie praw człowieka 391 a) Prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa 393 b) Prawo do ochrony sądowej 393 c) Zasada domniemania niewinności oraz nullum crimen i nulla poena sine legę, lex retro non agit, ne bis in idem 393 d) Prawo do prywatności 394 5. Preambuła do Konwencji WNP o prawach człowieka i podstawowych wolnościach 395 Uwagi końcowe 398 ANEKSY 402 Aneks I. Deklaracja Praw Wirginii 402 Aneks II. Poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych 405 Aneks III. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (uchwalona 26 sierpnia 1789 roku) 407 Aneks IV. Deklaracja praw ludu pracującego i wyzyskiwanego 409 Aneks V. Deklaracja Praw i Wolności Człowieka i Obywatela (Uchwała Rady Najwyższej RFSRR) 411 Aneks VI. Dekret o Sądzie (Dekret Rady Komisarzy Ludowych z dnia 24 listopada 1918 r.) 420 Aneks VII. Wstępy do Konstytucji (Ustaw Zasadniczych) państwa radzieckiego. 423 1. W projekcie konstytucji autorstwa Józefa Stalina (1918 r.) 423 2. Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich^ 1977 r.) 423 Aneks VIII. Preambuła do Konstytucji Federacji Rosyjskiej 425 Aneks IX. Wstęp do polskich konstytucji 426 1. Ustawa Rządowa, prawo uchwalone dnia 3 maja 1791 r 426 2. Ustawa z 17 marca 1921 roku-konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 426 3. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 427 4. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku 428 Aneks X. Preambuły do konstytucji państw postkomunistycznych" (wybór)... 430 1. Konstytucja Republiki Albanii 430 2. Konstytucja Republiki Bułgarii 430
3. Konstytucja Republiki Chorwacji 431 4. Ustawa Konstytucyjna Czeskiej Rady Narodowej - Konstytucja Republiki Czeskiej. - 432 5. Konstytucja Republiki Estońskiej 433 6. Konstytucja Republiki Litewskiej 433 7. Konstytucja Republiki Łotewskiej 434 8. Konstytucja Republiki Słowenii 434 8a.Podstawowa Karta Konstytucyjna o Niepodległości i Suwerenności Republiki Słowenii 434 9. Konstytucja Ukrainy 435 Aneks XI. Preambuły do konstytucji innych państw europejskich oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki (wybór) 436 1. Konstytucja Francji z 1946 roku 436 2. Konstytucja Francji z 1958 roku 437 3. Konstytucja Grecji 438 4. Konstytucja Hiszpanii 438 5. Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec 439 6. Konstytucja Republiki Portugalskiej 440 7. Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej 440 8. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki 441 Bibliografia (w wyborze; nie obejmuje prac przytoczonych w przypisach do rozdziałów) 442