Kapitał społeczny wsi pomorskiej: wyniki badań dr Wojciech Goszczyński
Cele projektu Pomorze to niesłychanie bogaty i skomplikowany konglomerat etniczności, stylów życia i systemów aksjonormatywnych. Składa się nań niezwykła historia tych terenów (zmiany granic, masowe migracje i repatriacje, specyfika kulturowa Kaszubów itd.), ale i gwałtowne procesy różnicowania się społeczeństwa wiejskiego tego regionu obserwowane w ostatnich latach (np. suburbanizacja, masowe dojazdy do pracy, emigracja zarobkowa). Jako badaczy interesowało nas przede wszystkim związanie tej niesłychanej różnorodności kultur i stylów życia z bilansem obecnego tam kapitału społecznego oraz ustalenie ich wzajemnego wpływu. Uznaliśmy, że otrzymując te dane łatwiej można będzie zaprogramować odpowiednie strategie rozwoju tych tak różnych od siebie typów pomorskich wspólnot wiejskich.
Kapitał społeczny w ujęciu nieortodoksyjnym
Problemy badawcze Jak prezentuje się bilans poszczególnych form kapitału społecznego na obszarach wiejskich w województwie pomorskim? Jaką rolę w kształtowaniu poziomu kapitału społecznego mają normy i stereotypy dotyczące sensu działań wspólnych? W jaki sposób ustalony poziom kapitału społecznego wpływa na zdolność społeczności do samoorganizacji w kierunku wspólnych działań? W jaki sposób zaufanie lub jego brak do państwa jako instytucji ma wpływ na zdolności wspólnot wiejskich do samoorganizowania się lub do pozostawania w apatii?
Wyniki badań ilościowych
Wyniki szczegółowe
INDEKS POWIĄZAŃ Z RODZINA I SĄSIEDZI ZAKORZENIENIE MIKRO (relacje ze wspólnotą) JAKOŚC KOMUNIKACJI WEWNĄTRZ WSPÓLNOTY INDEKS IDENTYFIKACJI ZE SPOŁECZNOŚCIĄ INDEKS ZGENERALIZOWANEGO ZAUFANIA
a) Regularny charakter zależności, pomimo pewnych różnic większość miejscowości nie różnic się w znaczący sposób.
Zakorzenienie mikro: podsumowanie Głównym czynnikiem różnicującym wielkość tego zasobu jest sytuacja finansowa respondenta. Prezentowane wyniki są dość charakterystyczne dla Polski niski poziom zgeneralizowanego zaufania przeplata się wysokim poziomem zaufania do wspólnoty. Charakterystyka wzoru nie pozwala stwierdzić wyraźnych różnic pomiędzy miejscowościami.
INDEKS RELACJI Z WŁADZAMI LOKALNYMI ZAKORZENIENIE MAKRO (relacja z podmiotami o wyższym potencjale władzy) INDEKS ZAUFANIA DO INSTYTUCJI PAŃSTWA INDEKS SPRAWSTWA INDEKS OPTYMIZMU
Źródło: opracowanie własne; procedura - ANOVA dla F(4,750)=16,394, p<0,05; Test post hoc - Studenta-Newmana-Keulsa (p<0,05);
Zakorzenienie makro: podsumowanie Kolejny raz to sytuacja finansowa najsilniej wpływała na poziom indeksu. Wyraźnie widoczne jest pęknięcie bardzo niska ocena instytucji państwa przeciwstawiona jest niezłej ocenie samorządu lokalnego. Istnieją takie społeczności (Gościszewo, Wiele, Gardna), w których te relacje są mocno zaburzone.
INDEKS AKTYWNOŚCI SPOŁECZNOŚCI AUTONOMIA MIKRO (zdolność wspólnoty do samoorganizacji) INDEKS GOTOWOŚCI DO WSPÓLNYCH DZIAŁAŃ INDEKS INSTYTUCJONALIZACJI DZIAŁAŃ
Autonomia mikro: podsumowanie Wyniki indeksu pokazują na pewien społeczny potencjał badanych miejscowości: respondenci deklarują gotowość wspólnych działań i dość dobrze oceniają aktywność społeczności. Istnieją jednak społeczności (Dębnica, Gardna, Stegna, Wiele), w których wartości tego indeksu są drastycznie niskie. Niechęć do instytucjonalizacji pokazuje, że wciąż nie zakorzenił się model aktywności oparty o organizacje pozarządowe.
INDEKS RELACJI Z OTACZAJĄCYMI SPOŁECZNOŚCIAMI AUTONOMIA MAKRO (relacje z aktorami o podobnym potencjale władzy) INDEKS RELACJI Z NGO (ponadlokalnymi) INDEKS RELACJI Z INNYMI AKTORAMI (np. przyjezdni)
Wrogo nastawienie do III sektora Typ respondentów Wspierający aktywność III sektora Niezdecydowani indeks relacji z otaczającymi społecznościami 4,11 4,14 3,34 indeks relacji z organizacjami pozarządowymi (ponadlokalnych) 2,43 3,79 3,32 indeks relacji z nowymi aktorami 3,80 4,05 2,89 Liczebność 167 355 234
Podsumowanie wyników ilościowych
Synergiczne formy kapitału społecznego poziom mikro
Synergiczne formy kapitału społecznego poziom makro
Wyniki badań jakościowych
Cześć konfliktów miała funkcjonalny charakter (o świetlicę) Silne więzi ze wspólnotą nakładają się na konflikt z sąsiadami Uboga wieś sąsiadująca z dawnym PGR-em Społeczność nieco izolowana infrastrukturalnie Wieś bardzo solidarna ANGOWICE Społeczność po okresie transformacji Aktywność inicjowana przez animatora w świetlicy wiejskiej
Konflikt przejawia się tak w warstwie symbolicznej, jak i aktywności społeczności Typowa wieś podmiejska gwałtowny napływ ludności Wieś bardzo silnie podzielona. Linię podziału wyznacza Pochodzenie mieszkańców. Kraina wysokich płotów Podziały mają charakter: Kulturowy, społeczny, Przestrzenny, architektoniczny Brak dbałości o przestrzeń wspólną BANINO Niska aktywność ludności napływowej Brak identyfikacji z przestrzenią wsi Urban sprawl
Brak zaufania do formalnych Instytucji wspólnoty Sołtys, radny, urząd gminy Cześć konfliktów miała funkcjonalny charakter (o świetlicę) Ucieczka w klany rodzinne Wieś o silnej, kaszubskiej tożsamości Istniejące organizacje działają branżowo a nie na rzecz wspólnoty LINIA Zadbana przestrzeń wspólna Silny konflikt pokoleń, młodzież ocina się od kaszubskich korzeni Kluczową rolę odgrywają zrzeszenia religijne spajające starszych mieszkańców Niski poziom akceptacji działań zbiorowych
Napływ turystów dzieli społeczność na Korzystających i zamkniętych Typowa wieś nadmorska, Powoli poddawana presji masowej turystki Symulacja wiejskiej Idylli Nastawienie na turystów otworzyło społeczność na zewnątrz Przestrzeń wsi estetyczna, zadbana ale także nieco zglobalizowana WIERZCHUCINO Kluczowa rola parafii oraz Zrzeszenia Pomorsko-Kaszubskiego
PODSUMOWANIE
Podsumowanie Badania wskazują, że nie jest prawdą stereotypowa opinia o braku kapitału społecznego problemem natomiast jest jego bilans. W badanych społecznościach dominują więzi o charakterze nieformalnym. Jest to pewien potencjał mogący zadecydować o powodzeniu działań wspólnych. Badane wsie stanowiły swoisty mikrokosmos relacji, więzi, sieci i tradycji. Silne powiązania ze światem zewnętrznym opierały się indywidualnej bądź nieformalnej aktywności.
Niechęć do działań sformalizowanych Z drugiej strony niepokoi głęboki brak zaufania do formalnych, zinstytucjonalizowanych działań na rzecz własnej wspólnoty. Należy zwrócić uwagę na zaburzone relacje z instytucjami państwa oraz niski poziom optymizmu rozwojowego (duża bezwładność). Bardzo nisko oceniane są relacje z organizacjami pozarządowymi o ponadlokalnym charakterze.
EFEKTY Niska ocena relacji z państwem, organizacjami pozarządowymi oraz raczej roszczeniowy charakter więzi z samorządem może w przyszłości powodować szereg problemów z implementacją programów rozwoju. W tej chwili ani sektor publiczny, ani pozarządowy nie posiada odpowiedniego kapitału zaufania. Działania tego typu jednostek mogą być traktowane przez społeczności jako obce.
Błędne koło biedy Badania pokazały na wyraźną korelację pomiędzy bilansem kapitału społecznego a sytuacją finansową respondentów i społeczności. Zła sytuacja finansowa Słabe więzi ze wspólnotą Niezdolność do podjęcia wspólnych działań Brak zaufania do instytucji państwa Brak zaufania do działań NGO s
Liderzy Badania jakościowe dodatkowo przekonały nas, że olbrzymia rolę w budowaniu odpowiedniej jakości kapitału społecznego posiadają obecni w społeczności charyzmatyczni liderzy. Dzieje się to w sytuacji, gdy społeczność nie jest w stanie utrwalać, instytucjonalizować norm kooperacji, a polega raczej na energii i autorytecie lidera. Powtarza się w ten sposób znany ze studiów nad polskimi organizacjami pozarządowymi wzór to na indywidualnej aktywności osób spoczywa ciężar działania. Otwarte pozostaje pytanie o trwałość takich działań.
Dziękuję za uwagę