Testy można nie tylko konstruować można je także adaptować. Adaptacja testu to opracowanie go w taki sposób, aby mógł być stosowany w kraju adaptacji czyli był nadal trafnym i rzetelnym narzędziem diagnozy psychologicznej. Kulturowa adaptacja testu oznacza przystosowanie czy dopasowanie wersji oryginalnej testu do innej specyfiki kulturowej.
Pierwszy raz terminu culture free test użył Raymond Cattell w roku 1940. A comprehensive dictionary of psychological and psychoanalitical terms (1958): Culture free jest to test ogólnej inteligencji, z którego wyeliminowano na tyle, na ile to było możliwe wszystkie zadania zależne od doświadczeń występujących częściej w jednej kulturze, niż innej.
Uniwersalny czy specyficzny przedmiot pomiaru psychologicznego? Zwolennicy nomotetycznego podejścia (uniwersalistycznego etic approach) argumentują, że do porównywania wpływu kultury potrzebne są pojęcia ogólne, będące aproksymacją pojęć specyficznych, lecz oparte na wspólnym układzie odniesienia. Zwolennicy idiograficznego podejścia do kultury (czyli specyficznego emic approach) uważają, że analizy jej wpływów należy dokonywać bazując na pojęciach wypracowanych przez daną społeczność, gdyż kultura jest integralną częścią ludzkich zachowań.
Konsekwencje przyjęcia określonego stanowiska Jeżeli przyjmiemy uniwersalistyczny ( etikalny ) punkt widzenia, uzasadnione są takie działania, jak: adaptacja narzędzi diagnostycznych, przenoszonych z innej kultury wraz z "przyległościami" (zapleczem teoretycznym i literaturowym), przyswajanie teorii psychologicznych (o których się apriorycznie zakłada, iż są na tyle ogólne, że trafne są w każdych warunkach społeczno-kulturowych), stosowanie ponadkulturowych technik terapeutycznych, itd.
Konsekwencje przyjęcia określonego stanowiska Przyjęcie idiograficznego ( emicznego ) punktu widzenia wiąże się z uznawaniem istnienia specyficznych kulturowo czynników etiologicznych, czynników (kultur) immunizujących członków danej społeczności przeciwko zaburzeniom psychicznym lub im sprzyjających. Wiąże się to także z przekonaniem o kulturowo specyficznych rodzajach osobowości, uzdolnień, rodzajach zaburzeń i/lub specyficznych ich manifestacji, ich terapii; wreszcie wiąże się z niezgodą na implantację obcych (kulturowo) narzędzi diagnostycznych, teorii, systemów klasyfikacji zaburzeń itp.
Założenia adaptacji kulturowej: zasada równoważności Podejmując się przeniesienia narzędzia czy procedury diagnostycznej z jednej kultury do drugiej badacz ma do rozwiązania dwa problemy czy to, co zamierza badać ma charakter emikalny czy etikalny oraz (gdy odpowiedź na pierwsze pytanie brzmi: etikalny) czy to, co zamierza badać przejawia się w drugiej kulturze tak samo lub podobnie.
Równoważność konstruktu Pierwszym etapem jest rozstrzygnięcie, czy to, co ma być przedmiotem pomiaru (konstrukt teoretyczny) istnieje nie tylko w kulturze oryginalnej, ale także w kulturze docelowej oraz czy pochodzący z kultury oryginalnej konstrukt daje sensowne i porównywalne informacje w kulturze docelowej. Po rozstrzygnięciu, że dany konstrukt teoretyczny ma tą samą treść w kulturze docelowej i że ewentualnie można na tej podstawie porównywać kultury, badacz może przystąpić do adaptacji narzędzia. W przypadku odpowiedzi negatywnej zamiast adaptować lepiej jest skonstruować nowe narzędzie.
Równoważność funkcjonalna zachowań Zachowania są funkcjonalnie równoważne wtedy, gdy członkowie różnych kultur zachowują się podobnie w podobnych sytuacjach, by zrealizować równoważne cele. Innymi słowy, badane zachowania powinny być odpowiedzią na podobne problemy w analizowanych kulturach
Równoważność wskaźników konstruktu teoretycznego Równoważność wskaźników to inaczej równoważność definicji operacyjnych To pytanie o sposób przejawiania się interesujących konstruktów na poziomie manifestacji To pytanie o to, jaki jest wpływ kontekstu kultury rodzimej na treść pozycji testowych
Przystosowanie testu do innych warunków kulturowych polega przede wszystkim na przyjęciu określonej strategii adaptacji. Transkrypcja Translacja Trawestacja Parafraza Rekonstrukcja
Transkrypcja to maksymalnie wierne tłumaczenie oryginalnych pozycji. Wprowadza się tylko takie poprawki językowe, które są niezbędne. Za strategią transkrypcji stoi założenie, że zarówno konstrukty, jak i zachowania są uniwersalne kulturowo. Transkrypcja jest najbardziej zachowawczą strategią adaptacji testów - chroni nie tylko oryginalne konstrukty, ale i wskaźniki służące do ich pomiaru.
Translacja to wierne tłumaczenie finalnej puli oryginalnych pozycji, ale z możliwością wprowadzenia niezbędnych modyfikacji, gdy specyfika kulturowa oryginału może powodować nierównoważność testu. Za translacją stoi założenie, że konstrukty, jak i zachowania są uniwersalne kulturowo, ale nie są uniwersalne pojęcia używane w danej kulturze do opisu zachowania. Przed adaptatorem stoi zadanie zaproponowania takiej modyfikacji językowej lub logicznej pozycji, by była ona funkcjonalnie zbliżonym do oryginału bodźcem.
Trawestacja to swobodne tłumaczenie oryginału z wprowadzaniem wielu modyfikacji i zmian, sugerowanych względami językowymi i psychologicznymi. Istnieje zatem możliwość wymiany części pozycji ze względów językowych, treściowych (wymiana opisywanej formy zachowania na inną, bardziej specyficzną kulturowo) lub psychometrycznych (lepsza miara danej cechy). Za trawestacją stoi założenie, że konstrukty psychologiczne są uniwersalne, ale nie są uniwersalne pojęcia używane w danej kulturze do opisu zachowania i nie zawsze uniwersalne są same zachowania (część zachowań ma charakter emikalny).
Parafraza - konieczność opracowania nowego narzędzia od fazy analizy teorii i generowania pozycji, aż po analizę psychometryczną danych - test oryginalny jest jedynie inspiracją adaptacji. Celem adaptacji jest maksymalne wierne oddanie intencji autora odnośnie treści konstruktu psychologicznego (rola teorii psychologicznej). Za parafrazą stoi założenie, że konstrukty psychologiczne są uniwersalne kulturowo, ale z reguły nie są uniwersalne zachowania (tylko część z nich ma charakter etikalny, tj. równoważny kulturowo i tylko te mogą wejść do finalnej wersji adaptacji).
Rekonstrukcja - konieczność opracowania całkowicie nowego narzędzia, dla którego inspiracją jest oryginalny model teoretyczny i strategia konstrukcji. Przy rekonstrukcji pozycje testu są generowane w danym języku, zgodnie z regułami przyjętymi w wersji oryginalnej. Celem adaptacji jest maksymalne wierne oddanie intencji autora odnośnie treści konstruktu psychologicznego i procedury tworzenia testu. Za rekonstrukcją stoi założenie, że zarówno zachowania jak i konstrukty psychologiczne mogą nie być uniwersalne kulturowo.
Wybór odpowiedniej strategii zależy przede wszystkim od celu adaptacji. Dla bezpośrednich ilościowych porównań międzykulturowych najbardziej odpowiednie wydają się transkrypcja, translacja aż do trawestacji. Dla bezpośrednich ilościowych porównań wewnątrzkulturowych - parafraza i rekonstrukcja.
Stronniczość testu psychologicznego Testy psychologiczne mierzą cechy, które nie są bezpośrednio obserwowalne, które różnie są definiowane i które mierzone są jedynie w sposób pośredni. Z tej perspektywy, problem stronniczości testów inteligencji jest częścią szerszego w sposób oczywisty ważniejszego problemu niejednoznaczności.
Problem stronniczości dotyczy generalnie wszelkich testów psychologicznych. Stronniczość bowiem, może się ujawnić nie tylko w przypadku testów inteligencji, ale również testów osobowości, testów psychopatologicznych czy testów zawodowych. Reynolds i Brown (1984, s. 15)
Stronniczość testu psychologicznego to błąd systematyczny w sensie statystycznym oznacza to tyle, że stronniczość wpływa na wyniki testowania zawsze w stały sposób. w sensie psychometrycznym natomiast, stronniczość wyraża się w tym, że poszczególne pozycje testowe są mniej lub bardziej trudne dla osób należących do różnych podgrup wyodrębnianych (na przykład ze względu na wiek, czy płeć) w ramach tej samej populacji.
Stronniczość testu psychologicznego Uczciwość to termin odnoszący się do strony etycznej testowania. Pojęcie uczciwości, społecznej sprawiedliwości i jednakowej ochrony przez prawo to pojęcia moralne i prawne i w tym sensie należy je odróżniać od pojęcia stronniczości testu, traktowanej jako cecha testu. Pojęcie "uczciwości" odwołuje się zawsze do jakiegoś systemu wartości.
Stronniczość testu psychologicznego Decyzja dotycząca kryteriów uczciwego stosowania testu powinna być lokowana w sferze (a)kompetencji psychologa, (b)polityki społecznej, (c) rozwiązań prawnych (d)konsekwencji praktycznych. "Uczciwego" stosowania testu nie należy zatem utożsamiać z jego cechą formalną - tj. stronniczością
Stronniczość testu, występuje wtedy i tylko wtedy, gdy dana grupa osiąga niższe wyniki w teście, a nie osiąga niższych wyników w kryterium Zatem stronniczość to nietrafna różnica grupowa - test diagnozuje różnice nieobiektywne, nieistniejące lub nie mające znaczenia dla danego kryterium
Konkluzja Zbyt daleko posunięte starania o uzyskanie wiernego tłumaczenia mogą doprowadzić do eliminacji wariancji zależnej od kultury
Motto Znacznie ważniejszą rzeczą jest wiedza o tym, skąd pochodzą nasi pacjenci, niż wiedza o tym, na co chorują Sir William Osler
Czynniki, ze względu na które test może być stronniczy wiek płeć rasa klasa społeczna
Wiek Test jest zwykle przeznaczony do badania odpowiedniej populacji (dzieci, młodzież, dorośli). Próba zmiany przeznaczenia testu pod tym względem wymaga dostosowania samego testu, nieraz nawet ingerencji na poziomie pozycji. Zazwyczaj adaptacja testu do różnych grup wieku polega na tworzeniu odrębnych wersji wiekowych testu oraz w najprostszej postaci - na tworzeniu norm wiekowych.
Płeć Testy często faworyzują jedną z płci (zwykle mężczyzn) Testy powinny być opracowywane tak by czynnik ten neutralizować, a więc mieć wbudowane procedury decentracji - zawierać podtesty neutralne albo w równych proporcjach skale faworyzujące i dyskryminujące daną płeć. Jeśli test wykazuje różnice płciowe, to stronniczości można uniknąć wprowadzając odrębne normy.
Rasa analogicznie jak dla płci badania dowiodły, że testy są w tym aspekcie trafne - oddają faktyczne różnice np. w kryteriach powodzenia zawodowego Klasa społeczna (status społeczno-ekonomiczny) dostępne dane wskazują, że testy są trafne, bo oddają faktyczne różnice w powodzeniu szkolnym, zawodowym i społecznym pomiędzy klasami.