Gra yna Niedzia ek, Michalina Zowczak, ukasz Karwowski Katedra Hodowli Byd a i Oceny Mleka, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Stiepan Kostiuk Koledz pedagogiczny Uniwersytetu Ivana Franka we Lvovie WARTO U YTKOWA PIERWIASTEK, POCHODZ CYCH PO BUHAJACH POLSKICH, EUROPEJSCKICH I AMERYKA SKICH Streszczenie. Analizowano parametry u ytkowo ci mlecznej pierwiastek b cych córkami buhajów rasy h.f. pochodz cych z USA, Kanady oraz krajów europejskich (Francja, Niemcy, Holandia) w porównaniu do pierwiastek pochodz cych po buhajach krajowych. Pierwiastki utrzymywane by y w trzech czo owych gospodarstwach indywidualnych regionu Podlasia, specjalizuj cych si w chowie byd a i produkcji mleka. Badaniami obj to 189 pierwiastek, które oceniono dodatkowo dziel c na trzy grupy genetyczne: do 75 h.f., 75-99,9 h.f. i 100 h.f. Najwy sz u ytkowo ci mleczn oraz wydajno ci bia ka charakteryzowa y si pierwiastki pochodz ce po ojcach z USA i Kanady, osi gaj c wydajno 7388,0 mleka i 237,15 bia ka w pierwszej laktacji. Pierwiastki te cieli y si nieco szybciej ni pierwiastki po ojcach pochodzenia europejskiego. Wiek pierwszego wycielenia wynosi u nich 27,4 miesi cy, a pierwiastek o rodowodzie europejskim 28,9 miesi cy. owa kluczowe: pierwiastki, wydajno mleczna, wiek pierwszego wycielenia, pochodzenie, gospodarstwa indywidualne Wst p W gospodarstwach farmerskich specjalizuj cych si w chowie byd a i produkcji mleka preferowany jest zdecydowanie typ jednostronnie mleczny [1, 2, 6, 7]. Krzy owanie krajowych krów czarno-bia ych buhajami holszty sko-fryzyjskimi spowodowa o wytworzenie pog owia miesza ców o ró nym dolewie krwi h.f., ci gle doskonalonego przy u yciu buhajów ras mlecznych, w ostatnich latach nie tylko z USA i Kanady, ale równie z krajów Europy Zachodniej (Francji, Niemiec, Holandii). Populacje byd a fryzyjskiego we wszystkich krajach Europy uleg y przekszta ceniu i obecnie niewiele ró ni si od produkcji byd a USA i Kanady [1, 3]. Pojawiaj ce si ostatnio w literaturze krajowej prace dotycz g ównie oceny cech ytkowo ci mlecznej i rozrodczej krów sprowadzonych jako ja owice cielne z krajów Europy zachodniej [3, 4, 7, 8]. Celem pracy by a analiza u ytkowo ci mlecznej pierwiastek pochodz cych po buhajach krajowych, ameryka skich (USA, Kanada) oraz Europy Zachodniej (Niemcy, Francja, Holandia). Porównanie mleczno ci krów po ojcach europejskich, ameryka skich oraz pochodzenia krajowego mo e stanowi pewn wskazówk co do zachowania okre lonych populacji w warunkach polskich obór. Gra yna Niedzia ek, Michalina Zowczak, ukasz Karwowski, Stiepan Kostiuk, 2012 234
Materia i metody Badaniami obj to 189 pierwiastek pochodz cych po buhajach polskich (94 szt.), ameryka skich (65 szt.) oraz europejskich (Francja, Niemcy, Holandia 30 szt.). Dla wybranej populacji krów oceniono parametry u ytkowo ci mlecznej oraz wiek pierwszego wycielenia i d ugo pierwszej laktacji. Oceniane pierwiastki pochodzi y z trzech obór hodowców specjalizuj cych si w hodowli byd a i produkcji mleka w regionie po udniowego Podlasia. Wyniki opracowano przy u yciu pakietu statystycznego SAS. W obliczeniach wykorzystano procedur GLM z zastosowaniem nast puj cego modelu liniowego: Y ijk = µ + a i + b j + (ab) ij + e ijk gdzie: Y ijk warto cechy; a i wp yw pochodzenia zwierz t, i = 1 3; b j wp yw genotypu zwierz t, j = 1 3; (ab) ij interakcje pochodzenie genotyp; e ijk b d losowy. Istotno ró nic oznaczono przy poziomie 0,05, przy zastosowaniu testu Duncana. Wyniki i dyskusja Genetyczne doskonalenie u ytkowanej w kraju populacji byd a czarno-bia ego odbywa si poprzez krzy owanie z buhajami jednostronnie mlecznymi. Obecnie najwi ksze znaczenie i wp yw na hodowl czarno-bia ego byd a polskiego ma niew tpliwie populacja byd a holszty sko-fryzyjskiego z USA i Kanady, lecz tak e, w ostatnich latach, z krajów europejskich, g ównie z Holandii, Francji i Niemiec [2,5]. W tabeli 1 zestawiono u ytkowo mleczn pierwiastek po buhajach polskich, europejskich (Francja, Niemcy, Holandia) oraz ameryka skich (USA, Kanada). mleczna pierwiastek po buhajach ameryka skich by a zdecydowanie wy sza, osi gaj c 7388,0 mleka przy 4,12 t uszczu i 3,24 bia ka. Nieco ni szymi parametrami cechowa y si krowy po buhajach europejskich 6957,7 mleka przy procencie t uszczu 4,24 i bia ka 3,36. Najni sz wydajno mleczn odnotowano dla Tabela 1. Porównanie u ytkowo ci mlecznej krów po buhajach krajowych, ameryka skich i europejskich. Table 1. Comparison of milk performance of cows derived from the national, American and European bulls. 235
Grupy krów Cow groups mleka Milk yield uszczu Fat yield uszcz Fat bia ka Protein yield Bia ko Protein n x Sd x Sd x Sd x Sd x Sd 94 6541,3 B 1424,1 266,88 B 205,4 46, 64,4 4,08 0,44 3,14 0,25 0 7 Polska Poland USA, Kanada 65 7388,0 A 2035,1 297,74 A 237,1 70, 83,0 4.03 0,55 3,21 0,21 USA, 5 7 Canada Europa 6957,7 A 30 B 2208,4 286,66 AB 225,4 74, 96,7 4,12 0,48 3,24 0,24 Europe 3 2 A, B rednie oznaczone ró nymi literami w kolumnach ró ni si istotnie przy 0,05 means, marked by different letters in columns, differ significantly at 0,05. pierwiastek po buhajach krajowych. Osi gn y one mleczno o 846,7 mniejsz, a tak e nieco ni sze wydajno ci t uszczu i bia ka (o 30,86 mniej t uszczu oraz 31,75 bia ka w porównaniu z rówie nicami o pochodzeniu ameryka skim). Ró nice pomi dzy poszczególnymi grupami krów o ró nym pochodzeniu dla podstawowych parametrów wydajno ci mlecznej zestawiono w tabeli 2. Tabela 2. Ró nice parametrów mleczno ci pomi dzy grupami krów. Table 2. Differences in milk yield patameters between cow groups. Grupy krów Cow groups Mleko Milk uszczu Fat yield uszcz Fat bia ka Protein yield Bia ko Protein Europa Polska Europe Poland 415, 9 19,5 0,05 18,89 012 Ameryka Polska America 846,7 *** 30,86 *** -0,07 30,56 *** 0,01 Poland Ameryka Europa America - Europe 430,3 12,29-0,12 11,66-0,11 *** Ró nice istotne przy 0,05 differences significant at 0,05 W tabeli 3 przedstawiono wiek pierwszego wycielenia oraz d ugo ci pierwszej laktacji krów poszczególnych grup. Najszybciej cieli y si pierwiastki po buhajach ameryka skich. Wiek pierwszego wycielenia tych krów wynosi 27,4 miesi ce i zbli ony do wieku pierwszego wycielenia krów po buhajach krajowych (27,5 miesi cy). Najpó niej (o oko o 1,5 miesi ca) cieli y si w omawianych oborach pierwiastki po buhajach europejskich. Mia y one równie nieco krótsz pierwsz laktacj, rednio o oko o dwa dni. 236
Tabela 3. Wiek pierwszego wycielenia i d ugo laktacji dla poszczególnych grup krów. Table 3. Age of the first calving and lactation length for the particular cow groups. Grupy krów Cow groups Polska Poland USA, Kanada USA, Canada Europa Europe n Wiek pierwszego wycielenia Age of the first calving 237 Sd ugo laktacji Lactation length 94 27,5 2,64 298,9 12,08 65 27,4 2,84 298,9 20,29 30 28,9 2,20 296,6 21,7 Wy sze wydajno ci w pierwszej laktacji ja ówek importowanych z Holandii, Francji i Niemiec uzyskali w swoich badaniach Wro ski i wsp. [10], Sablik i wsp. [8] oraz Dymnicki i Reklewski [1]. Wro ski i wsp. [10] sugeruj, i mo liwo ci produkcyjne zwierz t importowanych nie zawsze mog si w pe ni ujawni ze wzgl du na ni szy poziom ywienia w polskich oborach. Na pope nione b dy ywieniowe, zdaniem Sablika i wsp. [8] oraz Wro skiego i wsp. [10], wskazuj ugie okresy mi dzywycieleniowe, a tak e poziom mocznika w mleku. Pewne zaburzenia w rozrodzie zwierz t importowanych wykazali równie Puchajda i wsp. [7] oraz Sawicka i wsp. [9]. Krowy importowane z Niemiec i Holandii cechowa a, jak podaj Puchajda i wsp. [7], niska p odno przy stosunkowo wysokiej mleczno ci oko o 6000-7000. Autorzy [7, 10], jako przyczyny zaburze wskazuj niedobory witaminowo-mineralne w ywieniu zwierz t, a tak e trudno ci w adaptacji do nowych warunków rodowiska. W badaniach w asnych pierwiastki po buhajach europejskich cieli y si najpó niej (tabela 3). Dymnicki i Reklewski [1] sugeruj, i w ostatnich latach nast pi do du y post p w u ytkowo ci mlecznej w Holandii i Francji. Autorzy wskazuj, i populacja holenderska i francuska wykazuje zbli ony poziom u ytkowo ci mlecznej, przewa aj c jednocze nie nad populacj krów z Niemiec. Przewaga w wydajno ciach mlecznych nad rówie nicami, krowami buhajów polskich, jest zdaniem autorów zbli ona [1]. Wskazuje to na zasadno importu materia u z wymienionych pa stw. Potwierdzaj to równie badania w asne, w których uzyskano przewag w mleczno ci populacji krów po ojcach europejskich i ameryka skich. Efekty produkcyjne w gospodarstwach polskich nie zawsze s w pe ni zadowalaj ce, mog yby by wy sze przy dostosowaniu warunków utrzymania do potrzeb byd a rasy h.f. Wyniki pracy wskazuj, i pierwiastki po buhajach europejskich i ameryka skich cechuje przewaga w wydajno ci mleka, t uszczu oraz bia ka, w porównaniu z pierwiastkami po buhajach krajowych. Najwy szymi parametrami cech mlecznych charakteryzowa y si pierwiastki o rodowodzie ameryka skim. Uzyskane Sd
w niniejszej pracy wyniki mog zatem stanowi pewnego rodzaju wskazówk, co do wyboru materia u hodowlanego. Pi miennictwo 1. DYMNICKI E., REKLEWSKI Z., 1999 ytkowo mleczna córek buhajów z niektórych krajów europejskich i krów importowanych z Holandii. Zeszyty Naukowe Przegl du Hodowlanego 44, 101-107. 2. GIERSZ B., LITWI CZUK Z., NIEDZIA EK G., 1999 Masa cia a, parametry budowy i wiek ja owic przy 1 zacieleniu w gospodarstwach indywidualnych rejonu po udniowego Podlasia. Zeszyty Naukowe Przegl du Hodowlanego 47, 59-69. 3. GNYP J., KAMIENIECKI K., KOWALSKI P., MA YSKA T., 2001 i sk ad mleka krów holszty sko-fryzyjskich krajowych i importowanych utrzymywanych w gospodarstwach indywidualnych województwa lubelskiego. Zeszyty Naukowe Przegl du Hodowlanego 59, 129-139. 4. GNYP J., MA YSKA T., KOWALSKI P., 1999 Ocena relacji mi dzy zawarto ci t uszczu i bia ka w mleku pierwiastek czarno-bia ych pochodz cych po ró nych buhajach. Zeszyty Naukowe Przegl du Hodowlanego 47, 59-69. 5. GULI SKI P., 2001 Charakterystyka produkcyjno-hodowlana obór byd a uczestnicz cych w Polsko-Kanadyjskim Programie Mlecznym. Zeszyty Naukowe Akademii Podlaskiej 60, 85-93. 6. LITWI CZUK Z., GULI SKI P., 2000 Byd o holszty sko-fryzyjskie i jego wykorzystanie w doskonaleniu czarno-bia ego byd a mlecznego w Polsce i na wiecie. Post py Nauk Rolniczych 2, 71-87. 7. PUCHAJDA Z., JANKOWSKI T., CZAPLICKA M., JANOWCZYK A., SZATKOWSKI R., 2000 Charakterystyka wybranych wska ników rozrodu krów h.f. importowanych z Francji i Niemiec. Zeszyty Naukowe Przegl du Hodowlanego 51, 143-147. 8. SABLIK P., KAMIENIECKI H., GRZESIAK W., 2001 Porównanie poziomu cech produkcyjnych i niektórych wska ników rozrodczych krów holszty skofryzyjskich importowanych jako ja owice cielne z Francji z wynikami uzyskanymi od krów miejscowych. Zeszyty Naukowe przegl du Hodowlanego 59, 239-247. 9. SAWICKA E., TRELA J., SZEWCZYK A., 2000 Warto produkcyjna byd a czarno-bia ego importowanego z Holandii i Niemiec. Zeszyty Naukowe Przegl du Hodowlanego 51, 179-187. 10. WRO SKI M., CICHOCKI M., KOSAKOWSKA J., 2001 Efektywno ytkowa importowanych z Holandii pierwiastek holszty sko-fryzyjskich w porównaniu z pierwiastkami uzyskanymi z w asnego odchowu. Zeszyty Naukowe Przegl du Hodowlanego 59, 289-300. Summary PERFORMANCE VALUE OF PRIMIPAROUS COWS, KEPT IN THE INDIVIDUAL FARMS OF THE PODLASIE REGION, DERIVED FROM NATIONAL, EUROPEAN AND AMERICAN BULLS The parameters of milk performance of primiparous cows, being the daughters of HF bulls derived from the USA, Canada and European countries (France, 238
Germany, Holland) were analyzed in comparison to the primiparas derived from the national bulls. The primiparous cows were managed in 3 leading individual farms of the Podlasie region, specialized in cattle breeding and milk production. The studies covered 189 primiparous cows which were evaluated additionally, when divided into 3 genetic groups (75 HF, 75-99,9 HF and 100 HF blood participation). The highest milk performance and protein contend was found for the primiparous cows, derived from the USA and Canadian bulls, reaching milk yield equal to 7388,0 and 237,15 protein for the first lactation. These cows were calved somewhat quicker than the cows from the European bulls. The age of their first calving was 27,4 months in comparison to the European-origin cows, amounting to 28,9 months. 239